Lögberg - 20.09.1900, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 20. SEPTEMBEIl 1900.
Tvær flujfur slegnar í einu
höggi.
(Eftir Bandartkjf|-Í^,.)
Eonpft dirfist é>r, í tr&ssi við f>&
hnrraoa G. A. Dalmann t Minneotaog
Svein GuftmuDdsson fjrir austan
M >untain, að dn&fta lesendur Lög-
bertrs meft f&einum d&lkum um
Jiandarikja.pólitlk. Éor vona að
mér verði fyrir^efift, f><5 ég nenni ekki
a5 eltast við öfgar ogr útörsnöningra
f>eirra I blöftunum, og «jði sem fssst
um orftum vift f>& menn.
Spursmftl ft, sem íslendÍDgar munu
l&ta atfs mestu varða við nwstu kosn-
ingrar, er að minni hyggju Philippine-
eyjx-spursm&lið og pau spursm&l sem
útaf pvt spinnast, svo sein expansion
(úrpensla B.rfkjanna), imperialism
(aeisaraveldis stefna), og militarism
(hervalds-stefna). Sérstaklegra er paft
imperialism, keisaraveldis-stefna
(«ouungs vald, eins og rauðbleika
blaftið* 1 Bithgate nefnir pað, oj?
kallar ,.pann voða drauff, sera forfeð-
ur vor)r, hetjurnar heimsfrægu, börft-
uit & móti og yfirunnu &rift 1770 ‘),
sem Bryan ogr tlokksmenn hans tala
mest um. I>að er rétt hj& rauðbleika
blaðinu, að imperialism er draugur,
en pann draug vakti Bryan upp og er
nú að glfma við hanu frammi fyrir
Bindartkja pjóðinni. Frelsiskr& og
grundvallarlög Bandarfkjanna er paft
„fað'.r vor,“ sem Btyan hefur lesift öf-
ugt og sasrt pennan draug upp með.
En bann og flokksinenn hans eiga eft-
ir að kara n&froðuna af hinum við
bjóftslegum vitum draugsins og fella
haim, &ðui en pe.r geta sent óvœttinn
til höfufs McKinley og republikana.
Ekkert er lfklegrs, en að dtaugsi veröi
peim sj&lfum ofjarl. Glfmift fast við
drauginn, piltar; nú er bara um tvent
að gera fyrir ykkur: annaðhvort að
duga eða drepast.
Meft pessari grein sendi ég Lög-
bergi pyöingu af ræðu um Philippine-
eyja spursm&lift, eftir hinn vfðfrægs
og valinkunna stjórnm&lamann og
pingskörung Knute Nelson, fr&
Minnesota. Hver s& sem les pessa
ræftu með athygli, fær f henni allar
pær uppl/singar um spursm&lift, sem
hann parf til að skilja paft út 1 hörgul.
Og hver sem skilur m&lið hlytur aö
sj&, aft McKinleystjórnin hefur ekkert
annað gert i pvf en aft rækja sam-
vizkusamlega skyldu sína, rg að
paft var ómögulegt fyrir stjórnina að
sleppa Philippine-eyjunum við Aguin-
aldo eða nokkurn annan, alt frft peim
t ma að Dewey admír&ll vann sinn
fræga sigur við Manila, hinn 1. maf
1898, og til pess dags að Aguinaldo
réðist & Bandarfkja-herinn að kvöldi
hÍLS 4. febrúar 1899. Og að heimta
að Bandarfkin gefist upp fyrir upp-
reistarmönnunum eða öðrum óvinum
sfnum pegar út í stríð er komið, gera
peireinungis sem viija “niður með
f&uann“.
Bki.ztu ateiðin r philippine-eyja.
MiÍLINU, DKKGIN 8AMAN, EKU PESSi:
1. X>egar Dewey adm. va n sigurinn
vift Manila 1. maf 1898, var hvorki til
Philippine-eyjamanna her eða Philipp
ine-eyjalyðveldi.
2* Aguinaldo hóf uppreist gegn
Sp&nverjum 1896, og seldi peim svo
frelsisvon eyjabúa 19. dessmber
1897, í Biacna Bato, fyrir $800,@00;
*) Rauðbleika bladið, ,,Pink Paper“,
er gefið út af F. A. Wilson í Bathgate í
Norður-Dakota. Það er prentað á rauð-
bleikan (pinkj pappír, og er rauðbleikt
bæði að rithtfttti og innihaldi—rauðheitt
ofstopa, demókrata, pópókrata, demo-pop-
flokktblað. Það er nú farið að prenta eina
síðu blaðsins á íslenzku, og hefur útgef-
andinn skírt þann hluta þess: ,,íglenzk
ir Dálkar'*. Dáikarnir eru vel fyltir af
skömmum og lygnm um McKinley-
stjórnina, og sendir samsuðufiokkurinn
í-lendingum þetta góðgæti ókeypis fram
að kosningunum.|Því erhaldið þar fram,
að McKinley-8tjórnin sé að stofna hér
konungsvald, að hún viðhaldi fjölkvæni
og þrælasölu á Súlu-eyjunum, að re-
publikanar séu orsök í og valdir að öll-
um einokunar-félögum—nagla einokun-
ar-félagið tei ið til aæmis—og nú sé bara
um tvent að velja fyrir Islendinga, ann-
aðhvort að kjósa Bryau eða lenda í sams-
konar ánauð og Finnar eru í, undir stjórn
Rússakeisara! Það skyldi nú vera. að
demókratarnir i Pembina-county smíð-
uðu ekki naglana í líkkistu fiokks síns
með þvf, sem þeir bera á borð fyrir ís-
lenilinga í ,,dálkunum.“ Rithátturinn
á þeim á óefað betur, við Rússa en við
greinda og upplýsta Islendinga. Og það
mætti búa til hœfilegan blómsveig á iík-
jústuna úr rauðbleika blaðinu,JJ,^f,
honum voru strsx borgaðir $400,000,
— gott árskaup fyrir pessa frelsis
hetjú, penuan Pbilippins eyja -Wash-
ington!!
3. Aguinaldo og 26 uppreistar-
foringjar hans ályktuftu, & fundi; í
Hong Kong (f Kfna) hinn 24. febr.
1898, að samningarnir við Sp4n, dags.
19. des. 1897, væru fallnir úr gildi, af
pví aft höfðiagjarnir & Luzon-ey vildu
•ikifta milli sín $200,000 af mútuféuu,
en Sp&nn ætlaði aft svfkja p& um
$200,090,—‘ mútur og svik öörumeg-
in, svik og mútur hinumegin“.
4. Aguinaldo og 15 uppreistar-
foringjar hans &lyktuðu & fundi f
Hong Kong, hinn 4. maf 1898, að f&
hj&lp hj& Dewey til að komast til
Mauila, uudir pvf yfirskyni, aft peir
ætluftu að hj&lpa honum aft berjast
vift Splnverja, en með pvf augnamiði,
að útbúa sig að vopnum o ? hergögn-
um upp & kostnaft Bandarfkjanna, og
r&ðast svo á berraenn peirra og drepa
p& niftur.
5. Hinn 19. maí kom Aguinaldo
og 17 uppreistarforingjar haus til
Manila fr& Kfna. Dewey lét p& hafa
vopn, sem tekin höfftu verið af Spán-
verjum. Aguinaldo fór pá strax að
draga aft sér lift og .mynda Philippine-
eyjabúa herinn.
6. Hinn 9. júnf. 22 dögum eftir
aft Aguin&ldo kom til Manila, fór
hann aft reyna að semja við herfor-
ingja Sp&nverja, general Augustin,
um aft peir r&ðist b&ftir & Bandaríkja-
herinn, sem p& var & leiftinni til eyj-
anna, pegar hann komi p&ngaft.
7. Bandarfkja herdeildirnsr,
undir forustu Andersons gererals,
komu til Manila 30. júnf 1891.
8. A nderson general segir f
skyrslu sinni 9 júlf “Degar við fyrst
komum & land, var sem Aguinaldo
tortrygfti okkur og hann virtist ekki
neitt vingjarnlegur. Hann hefur
gert sjfilfan sig að forseta og einræð-
ismanni, og er að reyna aft vinna
Manila-borg &□ okkar bj&lpar“.
9. Hinn 17. júlí kom Green
g eneral til Manila með fleiri B rfkja-
herdeildir.
10. Hinn 26. maí sendi herflota-
stjóri Long f Washington Dewey
telegrafskey t: um, aft gera ekkert tam-
band (alliance) við uppreistarmennina,
Dewey svarafti strax, að hann hefði
enga samninga efta samband gert viö
p& (entered into no alliance).
11. Hinn 12 ágúst voru br&ða-
birgða-samningarnir milli Bsndar. og
Sp&nar undirritaöir.
12. Hiun 13 &gúst gerði B.rfkja-
herinn &hlaup & Manila borg og vann
hana, &□ hj&lpar uppreistarmanna.
13. Hinn 10. deeember 1898
voru fullnaðar friftarsamningarnir
milli Bandar. og Sp&nar undlrritaðir í
Parfs.
14. Hinn 24. desember tóku
uppreistarmenn bæinn lloilo, eftir að
peir vissu aft hershöföingi Sp&nverja,
Rios general, ætlaði að gefa borgina
frfviljuglega & vald Bindarfkjanna.
15. Hinn 5 janúar 1899 hótafti
Aguinaldo aft fara I ófrift vift Binda-
rfkin, ef pau reyni að taka Visay-eyj-
arnar & sitt vald.
16. Hinn 7. janúar aðvaraði
Aguinaldo vin sinn einn f Manilla um,
að koma til sfn til Malolos, „pó enn
sé ekki kominn dagurinn efta vikan“.
17. Fyrri hluta janúarm&o. lét
Aguinaldo mynda „klúbba“ I Manila
meft 10,000 meftlimatölu. Deir voru
undir herstjórnar-fyrirkomulagi og
stjórnað af uppreistarmanna herfor-
ingjum. Rifflum, skotfærum og sverft-
um (bolos) var leyuilega komið inn í
borgina og útbýtt meftal ,,klúbbanna“.
18. Hinn 2. til 4. febrúar gerfu
uppreistarmenn allar mögulegar til
raunir til, að koma Btndaríkja her-
mönnum til að skjóta & sig. Að
kvöldi hins 4. sló f bardaga milli
B)*ndarfkj»-her8Ín8 og uppreistar-
manna. Agoncillo, útsendari Aguin-
aldo’s flúfti um miðnætti af Arlingtoa
hóteli, f Washington, norftur til Can-
ad». Hann vissi, að ekki var leDgur
hægt aft leyua vélræði pví er Aguin-
a'do hafði alt af verift aft brugga og
óttaðist, að hann yrði tekinn fastur ef
hann væri lengur í Bandtríkjunum.
19. Aguinaldo og uppreistar-
foringjar hans flestir eru ktnverskir
kynblendingar (p. e. blendingar af
kfnversku og Philippine-eyjakyni) og
hafa erft svikræftis-u'ittúru Kfnverja.
Ef peir næðu yfirr&'uro & Philippine-
eyjunum, mundu peir stjórna peim
eftir k.ínverskri fyrirmynd, svo frj&ls-
leg, mannúftleg og fögur sem hún er!
Um Pliilippine-eyja málið.
(Ræfta eftir Knute Nelson).
Öldvngurinn skýrir málið frá 'óllum
hliðum þess l fyrirtaks snjallri
rceðu, sem hann flutti l
Alexandria, Minn.
Degar tillit er tekið til sögulegra
sann&na og kunnra atvika p& kem-
ur pað í ljós, að Aguinaldo er
hvorki föðurlandsvinur né frelsie-
hetja, og að hann ætlaði sér að ger-
ast einræftismaður (Dictator).
Alexandkia, Míihj., 3. september
1900. — Fyrrum rfkisstjóri Knute
Nelson, senator, opnafti kosninga-bar-
dagann f Minnesota fyrir hönd repu-
blikana meö figætri ræftu um „Phil-
ippine-eyja spursm&lif“. Tilheyr-
endurnir, sem troftfyltu samkomusal
bæjarins, hlyddu meft mestu eftirtekt
& bina skýru og sannfærandi fram-
setning hans & m&linu. Ræða Nel-
sons seDators hljóftar eem fylgir :
„Dví er ekki mótraælt og pað er
pess vegna ekki neitt figreinings-
atrifti, aft pjóðin hafði gildar og góö
ar fistæftur til aft segja Spftni strfð &
hendur; að hernafturinn fór fram meö
sanngirni og mannúð; að tilganginum
meft 8trfftið v»r n&ð, og aft endalok
pess voru pjóðinni til heiðurs og
frægðar í fyllsta mæli.
Bandaríkja pjóftin, án tillits til
flokkaskiftingar, ber ábyrgðina af
stilftinu. Frumvarpiö, sem veitti 50
miljónir dollara til undirbúnings
stríftsins, og strffts yfirlfsingin gekk
f gegn um b&ðar deildir congressins
mótmælalaust.
Degar strlfts-yfirlysingin var
formlega gerft, hinn 26. apríl 1898, Jfi
Dewcy admir&ll f Mirs-flóanum, n&-
lægt Hong Kong 1 Kfna, með Asiu-
deild herflota Bandarfkjanna. Hon-
um hafði verift skipaft (af ensku stjórn-
inni) aft fara burt af höfninni innan
24 klukkutfma, og allar hafnir í aust-
ur-höfum voru honum lokaftar. Hann
haffti einungis um tvent að velja: aft
sigla heim til Amerfku, eða taka
Manila höfn & Philippine-eyjum af
Sp&nverjum.
Næsta dag s'gldi hann á staft
fileiðis til eyjanna samkvæmt skipun
(fr& Washington), kom inn & Manila-
fjörðinn hÍDn l.maí, eyðilagfti spanska
flotann, tók vfgin og vopnabúrin í
Cavite, og hafði Manila-borg svo gott
á va’di sínu.
t>egar petta skefti, var spanska
stjórnin eins rfkjandi & Luzon, og
hinum öðrum Philippine-eyjum, eins
og hún haffti verift um hin næst und-
anfarin 300 ár. Nokkrir viJtir kyn-
flokkar, lengst i'’ni f landinu, og Mor-
oarnir, efta Múhameftstrúarmenn í
Sulu-eyjunum, og Mindanf höffu
aldrei verift yfirunnir til fulls, en aft
pessum flokkum undanskildum var
vald Sp&nar vifurkent og pvf var
hlýtt alísstaðar (um eyjarnar). Daft
var engin stjórn í neinni mynd, ekki
einusinni líking af neinni stjóm,
andvfg spönsku stjórninni & Luzon-
ey. Uppreistin, sem par haffti átt
tér staft, var algerlega nifti rbæld, pó
paJ elti eftir af íjandskap gegn
spönsku stjórniniá og nokkrir fá-
mennir ræningja-flokkar, leifar upp-
reistarinnar, sem samið var um aft
hætta við, héldust við inni í óbygft-
unum.
Spanska stjórnin var eins harft-
svfruft og kúgunargjörn & Philippine-
eyjunum eins og & Cuba, og pað var
mannúðarinnar vegna eins mikil &-
'stæða til að reka hana par úr landi
eins og & Cuba.
Degar Dewey sigldi iun & Man-
ilí-böfn, var h.orki til sj&lfstjórn &
Philippine-eyjunum nó tokkur her,
sem eyjabúii- fittu efta léðu yfir.
Tagalar og aðrir kynflokkar l&gu
bj&lparlausir undir fóturn Spánverja.
UPPKEISTIN GEGN SrXNI.
Aguinaldo hóf uppieist í Cavite-
héraftinu I figúst 1896. Uppreistin
útbreiddist til nærliggjandi hérafta &
Luzon-ey. Ýmsum veitti betur,
Sp&nverjum efta uppreistarmönnum,
en engan verulegan eða varanlegan
sigur vann uppreistar-flokkurinn.
Hinn 19. desember 1897 var loks
hætt vift uppreistina samkvæmt skrif-
legum samningum milli Riviera, land-
stjóra Sp&nverja, og AguinaJdo’s og
helztu fylgismanna hans. Dessir
samningar voru gerftir f Biacna Bsto.
Simkvæmt pessum samningum skyldi
Aguinaldo, liðsforingjar og liðsmenn
hans hætta uppreistinni, leggja niftur
og framselja vopn Mo, sem, eftir pví
sem Aguinaldo skýrfti sjálfur frá,
voru ekki nema fyrir 1,000 menn; en
Aguinaldo og liftsforingjar hans
skyldu fara af landi burt. Aftur á
móti skyldi spanska stjórnin (1) gefa
uppreistarmönnum upp sakir, (2)
gera stjórnarbót, (3) borga Aguin-
a’do og liðsforingjum hans $800,000,
pannig, borga $400,000 í peningum
efta penÍDga-oiIdi, sem skyldi b jrgast
Aguinaldo pegar hann væri kominn &
skip og riiðubúinn til að leggja á
staft til Kfna; $200,000 áttu aft borg-
ast Aguinalda pegar hann heffti sent
R’carte telegrafskey'i um, að leggja
niftur og afhenda vopn sín; og $200,-
000 fittu að borgast pegar friftur
væri algerlega kominn &, samkvæmt
yfirl/sÍDg spanska landstjórans.
Dessir $400,000 voru borgaftir
Aguinaldo í ávísun, og bann, ftsamt
helztu liftsforingjum sfnum, lagði &
stað til Kfna, og par voru peir pegar
Dewey sigldi & staö til M>»nila.
A pennan h&tt og fyrir pessa
borgun hætti Aguinaldo og liftsfor-
ingjar hans uppreistinni, gerðust
landflóttamenn og seldu pjöft sfna &
n&öir Spánverja. Dessum uppruna-
legu samningum var sfðan breytt af
peim liftsforÍDgjum Aguinaldo’s, sem
eftir voru til aft sj& um aö samning-
unum væri framfylgt, pannig, aft peir
$400,000, sem eftir stóftu, skyllu ekki
borgast Aguinaldo, heldur liftsfor-
ingjunum sem eftir voru & Luzon-ey
og hinum snauftu uppreistarmönnum
par.
HEGIRA* (FLÓTTINN) TIL KÍNA.
Dað virftist sem 25 liösforingjar
Aguinaldo’s hafi farift með honum til
Kfna. Aguinaldo og pessir foringjar
böfftu fund með sér f Hong Kong 24.
febrúar 1898. Á peim fundi álykt-
uðu peir, að samningarnir fr& 19. des.
* „Hegira“, & arabisku hidgrr h=-=
burtför, er flótti Muhameds frá Mecca
16. júlf 622 e. Kr.—Múhami dstrúar-
menn telja tímann fr& pessum flótta
Múhameds. Aguinaldos-menn ættu
aft fylgja dæmi peirra,búa sér til n/tt
almanak og telja tfmann fr& burtför
Aguinaldo’s úr Philippine-eyjunum,
eftir aft hann var búinn aft selja
Spánverjum landa sfna meö húft og
h&ri.—Þýð.
1897, sem bundu enda & uppreistina
(& Philippinp-oyjunum), væru fallnir
úr gildí, fyrir p& sök, aö liftsforÍDgj-
arnir & Luzon-ey vildn skifta milli
sfn annari afborguninni, nefnil. $200,-
000, og enn fremur fyrir pá fistæf'u,
aft helzt leit út fyrir, að priftja og
seinasta afborgunin, $200 000, mundi
aldrei verfta greidd, svo aft einungis
$400,000 af $800,000 væri borgaft.
Sampyktir pessa fundar voru nokk-
urskonar samningur, undirritaður af
Aguinaldo og kinum 25 foringjum.
Degar Dewiy lagfti á staft til
Manila, var Aguinaldo staddur I
Singspore, í hinum svokölluftu Sunda-
bygðum. Hann fór paðan til Hong-
Kong 4. maí, og pann dag mætti
hann á fundi með fímt&n af hinum
he’ztu af foringjum slnum, og var
gerður forseti fundarins.
A fundi pessum sk/rfti Aguio-
aldo fr& samtali, er hann átti við
Bandarlkja-konsúlinn f Singapoie um
paft, að fara með Dewey til Manila.
Haun lagöi paft undir úrskurft fund-
arins, hvort rétt væri af sér að fara
til Philippine eyjanna meö alla lifts-
foringja sína, ef Dewey skyldi gefa
paft eftir. Aguinaldo hélt pvl fram,
aft hættulegt væri fyrir sig að fara til
Manila &n pess að gdta skriflega
samnÍDga vift Dewey, pví hann væri
hræddur um aft Dewey mundi neyða
sig til aft skrifa undir samninga um
pað, að snúast ekki & móti honum.
Einnig óttaðist hann pað, aft hann ef
til vildi tapaði peim $400,000, sem
spanska stjórnin var búin.að borga
og sem hmn hafði lagt inn & tvo
banka f Kfna. Hann vildi senda
fjórar nefnnir f sinn stað. En helztu
liftsforingjar hans töluðu hann ofan
af pessu, hvöttu hann til að fara og
sögftu meftal annars:
Aldrei gefst betra tækifæri en
□ú til að koma liðsafla & land & eyj-
unum og vopna oss á kostnað Bands-
rfkjanianna, og framkvæma fyrirætl-
anir vorar á móti peim. Philippine-
eyja-pjóöin, vopnlaus, stendur varn-
arlaus gagnvart kröfum og álögum
Bandarfkjamanna, en ef hún getur
aflaft sér vopna, pá getur hún risiö
upp & móti peitn og unnift frelsi sitt.
Degar har.n væri orftinn forseti &
eyjunum, mundi hann meft áhrifum
sfnum geta komið pjóðinni til að rfsa
upp og borjast n’óti kröfum Brnda-
rfkjanna.
SVIKKÆÐI AF -LÆGSTU OG VERSTU
TEGUND.
Af pessu getum vér séft, að svik
af lægstu og verstu tegund voru
brugguft gegn hor vorum frá upphafi.
Aguinaldo og foringjar hans báðu um
leyfi til aft mega fara til eyjanna,fengu
oss til að vopna pá og f& peim i heud-
ur annan her-útbúnað, ekki til pess að
nota paft & Sp&nverjana, heldur á oss,
sem kcmum til að frelsa p& undan
ánauð Sp&nverja og geröum pessum
(Framhald & 7. bls.)
Actina
t
í
í
t
c
LJndur aldarinnar.
Enginn uppskurður. Engar inntökur. Ef þér jáist af
J>rautum í augum, eyrum, kverkum eöa höföi, af hvaBa ástæöu
sem er, þá fáíö þér linuu þrauta yöar og lækning meö þvi að
brúka ACTINA, meöal sem staðisthefur rannsókn 1 19 ár.
ACTINA læknar sjóndepru, sárindi í augnalokunum^
catarrh, hæsi, höfuöverk og suöu fyrir eyrunum.
Hún varnar blindu og gefur sjónina aftnr; og gerir yöur
mögulegt aö sjá gleraugnalaust.
ACTINA er snildarlega gert rafn;agns-„baUarí“. Hvert
barniö getur, án minstu hættu, notaö scr hana og hún getur
með góöri meðferð enst mannsaldur.
ACTINA kos'ar aðelns llO.CO. Þeir sem kauþa aö mér á
næstu 15 dögum, fá peninga sína endurborgaða, ef J>eir eru
ekki ánægöir eftir að liafa reynt Actina í sex mánuöi.
Ráöleggingar og prófun ókeypis, Skriflö eftir geflns
bækling : „Augu og augnveiki“.
KARL K. ALBERT,
268 McDermot Ave., WINNIPEGí, MAN.