Lögberg - 28.12.1905, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG flMTUDAGINN 28. DESEMBCR 1905
>■ » • •* t
S'óðberg
er gefiS út hvern flmtudaB af The
Liögberg Printlng & Publishing Co.,
(löggilt), aS Cor. William Ave og
Nena St., Winnipeg, Man. — Kostar
»2.00 um áriS (& Islandi 6 kr.) —
Borglst fyrirfram. Einstök nr. 5 cts.
Published every Thursday by The
Lögberg Prlnting and Publishing Co.
(Incorporated), at Cor.William Ave.
& Nena St., Winnipeg, Man. — Sub-
scription price »2.00 per year, pay-
able in advance. Single copies 6 cts.
S. BJÖRNSSON, Editor.
M. PAUIiSON, Bus. Manager.
Augiýslngar. — Smáauglýsingar 1
eltt skiftl 25 cent fyrir 1 þml.. A
stærri auglýsingum um lengri tlma,
afsláttur eftir samningi.
Bústaðaskifti kaupenda veröur aS
tilkynna skriflega og geta um fyr-
verandl bústaS jafnframt.
Utanáskrift til afgreiSslust. blaSs-
ins er:
The BÖGBERG PRTG. & PCBL. Co.
P. O. Box. 136, Winnipeg, Man.
Telephone 221.
Utanáskrift til ritstjórans er:
Editor Lögberg,
P. O. Box 136. Winnipeg, Man.
Samkvæmt landslögum er uppsögn
kaupanda á blaSi ógild nema hann
sé skuldiaus þegar hann segir upp.—
Ef kaupandi, sem er I skuld vlS
blaSIS, flytur vistferlum án þess aS
tilkynna heimilisskiftin, þá er þaS
fyrir dómstólunum álitin sýnileg
sönnun fyrir prettvtslegum tilgangi.
Ástandið á Rússlandi.
Rás viðburðanna á Rússslandi
þrjá síðastliðna mánuði, hefir ver-
ið svo ör og fréttirnar þaðan svo
ósviplíkar oft og tíðum, að erfitt
hefir verið fyrir lesendur þeirra að
gera sér glögga grein fyrir hinu,
verulega ástandi, því oftlega hefir
ein fréttin borið það til baka, seni
önnur hefir fullyrt, en alt stafar af
hinni hamslausu og staðfestulausu
hringiðu og glundroða, sem er,
bæði í stefnu stjórnarfjenda ogi
stjórnarinnar sjálfrar, svo og ó-
efnum þeim, sem alt félagslífið er
í komið og sem enn er eigi séð
fyrir enda á.
Rennim vér huga yfir þenna,
alt annað en glæsiiega þriggja
mánaða lífsferil þjóðarinnar.mæta
oss alt annað en heillavænlegar
myndir í félagslífinu, það sem fyr-
ir augu ber eru: fjölmörg fundar-
höld beggja flokkanna, uppþots-
ákvarðanir, verkföll, her-upp-
hlaup, morð og mannskaðar.
Fyrirboði ástandsins, sem nú er'
á Rússlandi, var hið yfirgripsmikla
verkfall, sem hófst þar í Októ-
bennánuði, og stóð vfir nær
tveggja vikna tíma, og endaði með
því að hnekkja einveldið og neyða
keisarann til að gefa út, i samráðii
við Witte greifa, keisaratilskipun-
ina frá 31. Okt. þ. á., þiar sem
Nikulás II sleeppir tilkalli til ein-
veldisréttinda þeirra er keisara-
tigninni tfylgdu. Yar þá Witte-
gjörður að forsætisráðgjafa, og
fetigið í hendur stjórnmálaeftirlit
alt. í sama mujid var linað á öll-
um ófrelsisböndum bæði í Iöggjaf-
arfonnitui, ræðum, ritum og alls-
konar félagsskap, og kosningar-
málum. Þrátt fyrir þessar umbæt-
ur var þjóðin cigi ánægð, og kom
-óánægjan bcrt fram á Zemstvo
þinginu í Moskva, cr saman kom
um miðjan Nóvcmlxrmánuð. Þar
var samþykt frv. til laga urn al-
mcnnan atkvæðisrétt við kosning-
ar eftirleiðis og lagt fyrir stjórn-
ina. Lnn fremur voru tilraunir
gcrðar til að fá Witte vikið úr em-
bætti, því að það var hald margra
stjórnaróv’na á þinginu, að liann
mundí standa gegn því, a/ð at-
kvæðaréttar frumv. fqngi frant að
ganga. Nú cr beðið eftir andsrör-
um Witte, Og er sagt að hann hafi
svar sitt á reiðum höndum, en eigri
liefir þ'að cnn verið aagíýst.,
Það lítur út fyrir, að stjórnin
muni ekki ætla að ganga að því að
samþykkja frumvarpið eins og
það liggur fyrir, en hvaða breyt-
ingar hún vill gera og að ganga
er enn eigi hægt að vita.
I>enna síðasta mánuð hafa að-
gjörðir þingsins og málaflutningar
þess við stjórnina, algerlega horf-
ið af sjónarsviðinu, sakir hinnar
ægilegu uppþota- og óeirða-öldu,
sem efln á ný hefir geysað yfir
landið, og tekið nær því til allra
stétta þjóðarinnar, alt frá her-
mönnunum til verkamannanna. —
Hermanna uppþotið i Sebastopol
sýndi ljóslega að eigi var alt liðið
trygt stjórninni. Óx þá uppreist-
ar sinnum hugur, og komu þeir á
nýjum verkföllum, einkum meðál
póstþjóna, hraöskeytastarfsmanna
og járnbrautarþjóna. Þessi verk-
föll hafa verið svo mögnuð og víð-
tæk, að slíks liafa aldrei verið
dæmi til fyr í nokkru þjóðfélagi,
enda hefir Rússland verið slitið úr
sambandi við mentaða heiminn i
fleiri daga, síðasta mánuð.
í Póllandi og Lithaníu, og víðar
hafa hinir ýmsu þjóðflokkar bar-
izt sín á milli með afskaplegri
grimd og óstjórnlegum morðhug,
svo að hinir fámennustu og þrótt-
minstu mannflokkarnir liafa verið
brytjaðir niður unnvörpum, og alt
af smáþyngist byrðin á herðum
Witte, sem áður var þó fullþwng,
og naumast er nokkrum mensk-
um manni.
Eins og nú stendur er ástandið
og útlitið á Rússlandi eitt hið
hræðilegasta sem hugsast getur.
Pólland og Eystrasaltslöndin í
einu uppreistarbáli; og þegar að
hlé verður á ósköpunum, getur
þingið og stjórnin eigi komið sér
saman um að ráða til lykta lög-
gjafar og atkvæðaréttar rnálinu,
sem alt virðist nú velta á. öðru
megin standa stjórnarbyltingar-
sinnar, sem heimta algert stjórn-
leysi og eyðilegging, hinu megin
íhaldsmenn stjórnarinnar og hún.
sjálf, haldandi dauðahaldi í leifar
íornra réttinda.
Eina von stjórnarinnar er það,
að Zemstvoþingið kunni að draga
úr kröfum sínum, bæði til þess að
fyrra hana því að þurfa algerlega
að láta undan,og til þess að sporna
við því, að almenn stjórnarbylting
verði, sem eigi er annað sýnna en’
fyrir liggi, ef samkomulag ekki
kemst á.
Enn fremur kvað stjórnin bera
þá tálvon í brjósti, að vetrarrílcið,
sem nú er farið í hönd, sem og at-
vinnuskortur og bágindi verka-
mannanna, muni sefa uppreistina,
en sagan bendir jafnaðarlega á hiö
gagnstæða. Neyð og bágindi hafa
í öllum innanlandsóeirðum alt til
þessa tíma verið öflugustu banda-
í menn byltingaflokkanna, og aldrei
| úr þeim dregið.
En sem komi ðer hefir uppreist
aldrei orðið almenn, né svc viðtæk
að mögulegleiki væri eigi fyrir
stjornina að bæla hana niður með
herliði. Uppþotin hafa verið svo
dreifð cnn sem komið er. En það
sem heldur henni við öllu fremur,
er þ^ð, að mestur hluti hersins er
algerlega á hennar bandi.
Meðan svo er, getur hún að
sjálfsögðu mætt fieiri uppþotum,
slíkum sem nú hafa orðið, en verði
herinn henni fráhverfur, þá verð-
ur líka á Rússlandi stærsta blóð-
bað, sem nokkurn tíma hefir fyrir
komið í heiminum.
Laun prestanna í Canada.
Rétt fyrir skemstu hafa fnlltrú-
trúar eins hins stærsta af kirtóju-
deikhimum hér, haft fmnd naeð sér
til að ratða mál pr«6ts og kirkju.'
Komu þar til athugungr hin sára-'
litlu laun, er prestar hér sem víða
annars staðar, hafa við að búa, og
var fundurinn einhuga um það, að
gera tilraunir, tl að fá hag þeirra
bættan í þessu tilliti, ef auðið
væiri, eigi að eins hér um slóðir,
heldur og í öllu vesturlandinu.
Líkar hneyfingar hafa komið fram
í hinum öðrum stærstu söfnuðum
landsins.
Fæstum sem málið athuga með
skynsemd og laust við allan presta
ríg, mun geta blandast luigur um
það, að trúbragðafræðendurnir
eru með öllu óhjákvæmilegur og
um leið mikilsverðasti hlekkurinn
í keðju hins þjóðmennilega og sið-
ferðalega lífs í landi hverju. —
Eins og í öðrum löndum hins
mentaða heims eru háar kröfur
gerðar hér til prestanna ; af þeim
er heimtuð viðtæk þekking í vís-
indagreinum þeim, er undir verka
hring fæirra heyra, svo og öll al-
menn mentun og menning í ríkum
mæli. Sá sem ætlar að helga
kirkjunni starf sitt hér í landi,'
verður því fyrst að afljúka lög-
ákveðnu námi við háskólann, og
síðan að stunda guðfræðisnám
„technicalt". Er slíkt nám í heifd
sinni bæði langt og kostnaðarsamt,
og það er sjaldan tekið meö í
reikninginn, hvað miklu hlutað-
eigendur hafa tilkostað,þegar ver-
ið er að skjera laun þeirra við'
nögl sér, og þ'ó er það viturra og.
nákunnugra manna mál, að þetta
land hafi fleiri ágætismönnum
þessa flokks, á að skipa, en flest
önnur, þegar tillit er tekið til fólks
fjölda og annarra ytri ástæðna.
I Vestur-Canada, að undantekn-
um prestum stór safnaða í bæjun-
um, eru laun prestanna frá 700
doll. upp í 900 á ári, og þó eru eigi
allfáir, sem hafa talsvert minna en
700, og fæstir hafa full 900, en ör-
fáir þar yfir. Af þessum liflu
launum eiga þeir að lifa, og það
töiuvert breyttu lífi frá því, sem
alment gerist. Það er samkvæmt
viðtekinni venju heimtað,að prest-
urinn gangi vel og sómaáamlega
til fara, eigi talsvert aðgengilegra
heimili en alþýða fólks, og styðji
og styrki á ýmsan hátt allskonar
mannúðleg velgjörðafyrirtæki, að
meiru eða minna leyti, og margt
og margt fleira.
Sé óvilhalt tillit tekið til undir-
búningsins undir embættisstarfið,
og krafanna, sem til prestanna eru
gjörðar, mun öllum réttdæmum
og skynsömum mönnum það aug-
ljóst, að launin, sem þeim eru
boðin hér, eru mikils til of Iág.svo
lág, að óhjákvæmileg prestafæð
hlýtur að verða í landinu, einkum
þar sem íbúatalan þýtur óðfluga á-
fram. Með þessum launum, að
loknum námskostnaði, munu fáir
nema efnuðustu menn geta ráðist
í það, að læra guðfræði, og þeir’
eru eigi ætíð bezt kjörnu verkfær-
in, til að prédika guðs orð fyrir
lýðnum, eða til að kOmast að
hjartarótum fátæklinganna og al-
múgans, vanalegast lítt kunnir
honum og hans lífskjörum. —
Sérhverri beiðni þess efnis, áð
greiða eitthvað hag prestanna hér
ætti því að vera vel tekið af öllum
þeim, er bera framtíð kirkjuunar,
trúarlífsins og siðmenningarinn-
ar fyrir brjósti.
Bókafregn.
Eins og getið var um í síðasta
blaði barst Lögbergi rétt nýlega
almanak Ólafs S. Thorgeirssonar
fyrir komandi ár. Er það með
svipuðu sniði og stserð og áður.
Pa6 byrjar á mánaðþrdagataiinu
eins og fóg gera rái fyrir,en aiflH
hverra tveggja mánaðardaga heilt
blað af auglýsingum, sem gjarnan
mættu missa sig, er þar fylgt
enska almanaks sniðinu, sem er
óuppbyggilegt og fróðleikssnautt
fyrir lesendurna, og gerir daga-
talið grautarlegt í tilbót.
Lesmálið byrjar á' Páli Briem,
með mynd, eftir séra Friðrik J.
Bergmann. Þar er söno og fallega
skrifuð lýsing á æfiferli og lífs-
starfi þessa ágætismanns, sem með
réttu hefir verið talinn með allra
fremstu sonum íslands i seinni
tíð, en til mikils harms og skaða
fyrir landið, var burtu svift „frá
hálfunnu ætlunarverki“ fyrir lið-
ugu ári síðan.
Næst er Ralph Connor, sömu-
leiðis með mynd, og eftir sama
höfund. Ralph Connor er dular-
nafn mannsins, en réttu nafni
heitir hann C. W. Gordon, og er
prestur St. Steplians safnaðarins
hér í bænum. Prestur þessi er
nafntogaður rithöfundur og and-
ans maður, og sein slíkum lýsir
höfundurinn honum. Þriðji kafl-
inn er skáldsaga eftir J. Magnús
Bjarnason, allsnotur, efnislítil, en
eigi ófrumleg lýsing á tryggri vin-
áttu.
Þá er næst hið fróðlegia og
skemtilega áframhald af safni til
sögu íslendinga hér vestan hafs,
sem nær til ársins 1887- og endar
á vígslu Fyrstu lútersku kirkjunn-
ar hér í Winnipeg það ár. Er
kaflinn hinn ánægjulegasti aflestr-
ar, og verður g<aman að sjá alt
safnið sérprentað þegar svo langt
er komið.
Fimta ritgerðin e-r um Nelson
Iávarð, eftir Hjört Leo. Er þar
sagt frá hreystiverkum sjógarpsins
mikla alt til dauða hans við Tra-
falgar, sömuleiðis mannkostum
hetjunnar, svo öfgalaust og sann-
gjarnlega lýst, að varla er þar
nokkurt orð ofsagt eða ósagt, enda
var höfundinum vel til þess trú-
andi, því að hann mun vera einn
með hinum efnilegustu yngri
mentamanna hér um slóðir, af því
að dæma, sem vér höfum eftir
hann séð.
Síðast í almanakinu eru helztu
viðburðir ársins, sem leið, svo og
mannalát íslenzkra hér vestra.
Yfir höfuð að tala lízt oss vel á
almanakið, og þar sem það er
ritað af prýðilega pennafærum
mönnum, um fróðlegt og skemti-
Iegt efni, er næstá líklegt að það
hafi hraðbyri inn á allflest íslenzk
heimili.
Ljóðaaerð Yestur-íslendinga.
Að hverju ætlar alt þetta að
stefna? Þannig hlýtur hver hugs-
andi maður að spyrja sjálfan sig.
Þegar liann lítur yfir blöðin, og
ljóðakverin, sem alt af fara fjölg-
andi, en þó er Ijóðaruglið í blöð-
unum ýerst, Maöur tekur varla
nokkurn tíma svo upp vestur-ís-
lenzkt blað, að ekki sé mcira og<
minna af einhverjum skáldskap í
því, og það vanalega eftir ein-
hverja höfunda, sem enginn veit
minstu deiii á; en þó held eg
Heimskringla flytj i meira eftir
þessi skiottu-skáld, heldur en öll
hin blöðin til samans.
Það virðist nærr þ,ví vera nokk-
urs konar andlegur sjúkdómur,
þessi skáldskaparfýsn, hjá fjölda
af fólki hér vestra, og hann illur
eða: ólæknandi. Nú orðið deyr
nálega aldrei svo maður, kona eða
jafrtvel nýfeett barn, að ekki rísi
upp einhver af Jjessum skúma
skots höfundum og riti heillöng
eftirmæli, sem oftast enda nteð
ljóðum, og svo er næst að konu: j
þessu í Wöíin, og láta þau flytja
þetta djásn út «m allan heim.
Það er víst óhætt að fullyrða, að
allur þorri af þeim örmul af kvæð-
um, sem út koma í blöðum og
tímaritum hér vestra, hefir sáralit-
ið gildi; það er ekkert á þeim að'
græða, og mér næst að halda að
almenningur sé hættur að lesa
þau, og þó svo kynni að vilja til,
að gott kvæði kynni að koma með,
þá yrði það ekki lesið af fjöldan-1
um, áf þeirri ástæðu,að men* bú-
ast ekki við neinu nema leirburði.
Það er heldur illmögulegt, að
vita hverjir eru höfundar að flest-
um þessum kvæðum, því fæstir af
þeim láta sitt rétta nafn uppi, og í
því gera þeir víst réttast, því mig
grunar, að sumir af þeim mundu
seint fá viðurkenningu sem skáld.
Þeir .fáu, sem fengið hafa við-
urkenningu sem skáld hér vestra,
eru nú að mestu leyti þagnaðir;
eftir St. G. Stehpanson hefir ekk-
ert, sem hcitir sézt í háatíð; Kr.
Stefánsson þegir, Hannes Blöndal
lætur aldrei til sín heyra, nema
helzt á miðsvetrarsamsæti Helga
magra. Það þarf engum lifandi
manni að detta í hug, að þessir
men séu alveg hættir að yrkja, en.
það Ií.tur út fyrir, að þeir séu
hættir að yrkja í blöðin, og þeim
er það alls eigi Iáandi. Svanur-
inn og hrafninn hafa aldrei og
munu aldrei syngja saman; þjeir
eru óbeinlínis hrópaðir niður, af
þessum sígargandi leirskáldasæg,
sem Cems og þar stendur) : „Á
hrokatindi hreykir sér, með hræ-
fugls vængjataki“.
Og svo er Hagyrðingafélagið,
móðir, og í andlegum skiluingi,
fóstra allra þessara skáldmæringa.
Stefna þess er að allir yrki, sem á
annað borð -geta lamið saman
bögu, og svo að gagnrýna hver
hjá öðrum, og máske enginn í fé-
laginu verið viðurkendur sem;
skáld, og eg efast um að þeir, sem
gagnrýna kvæðin hafi næga þekk-
mgu eða nógu góðan smekk fyrir
skáldskap, tfl þjess að vitaj hvað
hefir gildi og er ósjúkt og heil-
næmt fyrir þjóðina.
Það lítur helzt út fyrir að sum-
ir í hagyrðingafélaginu ætli sér að
læra að verða skáld. Það er eins
og Þeir segi við sjálfa sig; „Eg
skal verða skáld, hvað sem hver
segir"; en eg er hræddur um aö.
það i'ari fyrir sumum þeirra eins
og kerlingunni, sem ætlaði að bera
sólskinið í askinum sínum inn í
&higgalaust lijís, að þeir beri aldr-
ei skáldskapargáfuna inn í sálu
sína, ef hún er þar .ekki fyrir af
náttúrunnar hendi.
Engin af góðskáldunum okkar
hafa lært að verða skáld; þáu
Þurftu þess ekki, náttúran gerði
þau svo úr garði. Kristján Jóns-
son hefir naumast verið búinn að
æfa sig í neinu hagyrðingafélagi
þegar liann orti kvæðin Dettifoss
og Vonir og fjölda mörg flciri
kvæði, að eins 19 ára gamall vinnu
piltur norður á Fjöllum, 0g hygg
eg að hvort af þeim sem er, standi
óhrakið og feimulaust fyrir öllum
skáldskap þessara sjálfgcrðiu
Vesturheimsskákla. Ekki svo að
skilja að mentun sé ekki góð og
nauðsynleg fyrir skáldin; hún eyk-
ur imyndunaraflið og víkkar sjón-
deiklarhringinn, gefur þeim vald
á málinu og gerir þeim þannig
léttara fyrir að koma hugsunum
sínuni í fagran og hrífandi bún-
ing. En cg þori að fullyrða, að
fjöldamargir, og það gáfumenn
gcngju á skóla alla sína æfi
og nytu allrar þeirrar mentunar,
scm lKegt væri að láta þeim í té,
yrðu þcir samt aklrei skáld. Af
hvcrju?
l'yrst og íiymst af því, að >eini
cr þtá ckki gefið, og sto þi ai
þeir kynnu að geta komið saman
vísu eða erindum, þá segði sjálf-
dæmis tilfinning sjálfra þeirra
þeim, að þetta þyldi ekki gagn-
rýni þeirra, sem væru sköpuð
skáld, og hefði ekkert bókmenta-
legt gildi. En hjá vestur-íslenzku
„Dalaskáldunum“ er þetta öfugt;
þar er einn dropi af dómgreind á1
móti heilu hafi af sjálfsáliti.
Þeim þarf að fækka, en ekki
fjölga, þessum smáskáldum; þessi
leirburðarelfa er til minkunar fyr-
ir þjóðina. Við þurfum að þign-
ast skáld, stórskáld, sem tekur
eins rækilega í lurginn á þessum
leirskáldum eins og Jónas Hall-
grímsson á rimnaskáldunum forð-
um. Og bezta og öruggasta ráðið
tl að sýna þeim fram á hversu
hlægilegir Bakkabræður þeir eru,
mun verða:
„Háðið nógu napurt og nógu
biturt.“
/. B. H.--------.
Segulskautið.
Það er orðið svo vanalegt, að
heimskautaleiðangrar séu farnir,
og tíðast hafa ferðir þær borið svo
litinn árangur, að menn eru fvrir
það mesta hættir að veita þeim
nokkurt athygli þótt þjer liggi
fyrir, eða þótt slíkir leiðangra-
farar komist aftur til mentaða
heimsins, sem því miður oft hefir
orðið misbrestur á.
Engum blandast sem sé lntgur
um það, að Jætta ferðalag um ó-
bygðir og endalaus ísflæmi sé1
nokkur gamanleikur, eigi heldur
eru slíkar farir arðvænlegar, aif
neinu leyti,frá almennings sjónar-
miði, og því eigi ónáttúrlcgt, þó
alþýða hafi smásaman vanist á, að
skoða heimskautaferðirnar sem nú
tímans Bjarmalandsferðir, áræð-
inna afkomenda hins forna vík-
ingakyns, sem eigi gefa þó neitt
gull í skó, heldrír svelgja í sig
feykimiklar fjárupphæðir, sem
auðmennirnir leggja til, handa
þessum ótrauðu víkinganiðjum,
sem Iangar til að geta sér frægð
og frama af þessum svaðilförum.
En alt að þessu liafa heimskauta
ferðirnar, og þau mörgu hudruð
þúsunda, sem til þeirra hefir ver-
ið varið, að óglevmdum öllum
þeim mannlífum, sem þær hafa
kostað, orðið heiminum til svo lít-
ils gagns, að mesta furöia er á
þvíy að þær skuli ekki fyrir löngu
vera gengnar úr móð.
Þar sem hingað til hefir verið
svo lítið á þeim að græða, en þeim
samt alt af haldið áfram, þá er
mjög ánægjulegt að heyra, að ný-
lega hefir einn af þessum heim-
skautaleiðangrum, að öllum lík-
indum tekist svo, að þar hefir veru
Iegu og áætluðu takmarki veriö
náð.
Sá leiðangur, sem hér er um að
ræða, er ferð Norðmannsins Ro-
alds Amundsens, er yfirmaöur er
á skipinu „Gjöa,“ og sem fyrir fá-
um dögum lét til sín heyra ál
norðurströnd Alaska,eftir að hann
'liafði komist fyrstur manna alla
leið austan úr Hudsonsflóa norður
um meginland Ameríku og vestur
þangaf).
Að skipaleið-sé norður um Ame-
ríku, er þó eigi aðal uppgötvun
Amundsens, því að bæði höfðu
menn fulla ástæðu til að halda það
áður en hánn fór för þessa, þó að
nú sé reyndar sönnun fengin fyrir
því, og í annan stað er það auð-
sætt, að slík skipaleið mundi aldrei
fá neina rerulega þýðingu. En
það sem hr. Amundsen hefir aðal-
lega borið úr býtum í ferð þessari,
er uppgötvunin á legu segulskauts-
■ins. En segulskautið er sá staður,
er sagulnálin bendir til, hrar sem
er á boettinum. Og hsfir Aman4-