Lögberg - 08.04.1909, Side 7

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 8. APRÍL 1909.
7.
Hverar og laugar.
Menning þjóöanna lýsir sér
einna bezt í því, hve vel þær færa
sér í nyt lartdsnytjar og hlunnindi.
í hinum fornu og miklu inenning-
arlöndum hefir þéttbýliö og sam-
kepnin knúiö menn til aö leita
allra bragöa til aö framfleyta líf-
inu; þar er lika hver blettur not-
aöur út í yztu æsar, og er vísinda-
rannsóknir leiöa ný ítök i ljós, þá
enu ótal um einn til að reyna að
ná í þau. En er vér gáum aS,
hvernig er ástatt hjá oss hér á I
landi, þá sjáum*vér, að landiö tr
ekki nema hálfnumið eftir þús- [
und ára bygö. Alveg eins er um j
hlunnindi og ítök er landinu
fylgja; þau eru ekki notuð nema
lítið eitt. Reyndar erum vér komn- J
ir allvel á veg með að nota sum af
þeim. En svo eru það aftur önn-
ur, er vér notum að kalla má ekk-
ert, þótt oss sé það í lófa lagið að j
hafa mikið gagn af þeim. Eitt
af því, sem vér gerum oss of litiö
gagn úr, eru hverar og laugar.
Nokkur not höfum vér raunar af
hverunum, en þau gætu verið |
miklu meiri ef réttilega væri með
þá farið.
Og af þvi að mér finst, að |
mönnum sé ekki nægilega kunnugt
um, hvilíka kostagripi vér eíguin
þar sem hverar og laugar eru, þá
ætla eg með fáeinum orðum að
minnast á það helzta, er eg veit af,
að hverir hafi verið notaðir hér á
iandi, og útlit er fyrir að geti orð-
ið oss til mikilla hagsmuna, ef því
væri betur sint.
í nágrannalöndunum er svo að
segja ekkert af hverum, að eins
fáeinar Mtilsháttar laugar, það er
þess vegna ekki svo undarlegt,
þótt útlendingum, er koma hing-
að, þyki hvað mest varið í að sjá
hverana. Þeim er þetta svo mikið
nýnærni, að þeir gera sér mikla
króka til að skoða smáhvera, sem
oss, er vön erum við hvera, þykir
ekkert koma til.
Hverar laða fjöldann af útlend-
um ferðamönmim að landi voru,
og gera oss þannig mikið gagn ó
beinlinis. En margfalt meira gæti
það þó orðið ef laglega væri á
haldið. Og það mundi eigi draga
úr löngun útlendra manna er
skoða hverana, ef vér gætum sýnt
þeim, að hægt er að nota þá á
marga lund.
Forfeðrum vorum var harla lít-
ið sýnt um verklegar framfarir og
þó sáu þeir skjótt, aö laugar og
hverar voru afbragð til þvotta og
baða; því að oft er þess getið í
sögunum, að menn riðu til lauga,
eða að kona þvoði lín við laugar.
Og enn þann dag i dag eru fot
þvegin i laugum, það er að segja,
þar sem stutt er tii lauganna. En
lítið eða ekkert hefir verið gert til
þess að búa um laugarnar, svo að
þægilegt sé að þvo i þeim, og hætt
ir eru menn við að sækja böð til
lauganna. Snorri Sturluson kunni
pó svo vel að nota laugarvatnið til
baða, að hann lét gera baðkerið
inni og hafði það úr steini. En
engum hefir þótt þetta þess vert,
að fara að dæmi hans.
lAð einu leyti stöndium vér nú
framar en menn áður. Vér höf-
um komist upp á það að nota heita
vatnið í laugunum til að koma upp
sund'pollum með volgu vatni.
Sundlaugarnar eiga sjálfsagt m»,t
an og beztan þátt i því, að eigi svo
fáir menn hér á landi kunna stjnd,
og það væri betur, að sundlaugun-
um fjölgaði, og að þær yrðu not-
aðar meira og af fleirum en hing-
að til. En til þess þarf að útbúa
þær nokkuð öðru visi, og þá heLt
að hafa það fyrir augum, að unt
iæri að nota laugarnar að vetrar-
lagi, að mintsa kosti nokkuð af
þeim. Mikið væri nnnið með því
að koma sundilaugum i þetta horf,
en þá fyrst tel eg þó, að sundlaug-
arnar komi að öllu gagni, ef sett-
ar eru upp baðstöðvar við laug-
amar víðsvegar um landið. Ef
þessar baðstöðvar væru nokkurn
vegii.n eins vel úr garði gerðar og
baðstöðvar í öðrum löndum, þá er
ekki neinn \ afi á því, að þær yrð.i
sóttar mikð bæði af hérlendum og
útlendum mönnum. Þá gæti líki
farið svo, að þær reyndust góðir
heiisubótarstaðir, ekki sízt ef það
yrði ofan á, er sumir halda fram,
að radíumsloft bæti mönnum ým-
iskonar sjúkleika. En alstaðar vi5
nvera og laugar er nóg af radium-
lofti.
Þá væri heldur ekki úr vegi að
reisa úr rústum þurraböðin eða
jarðböðin gömlu; þau voru t. d.
við hverana hjá Mývatni og i
Hreppumum syðra. Það lítur út
fyrir, að þau hafi gefist mætavel
við ýmsum kvillum, en samt voru
þau lögð niður aftur bæði vegna
tiassaháttar og slysa er urðu við
þau af vankunnáttu þeirra, er með
böðin fóru.
Sumstaðar sjóða menn mat við
laivgar, og getur sá matur jafnvel
oröið betri en matur soðinn a
vemjulegan hátt, og það er alkunn-
ugt, að hverabökuð brauð eru eia-
staklega bragðgóð og heilnæm.
En furða er það, hve lítið er gert
til þess að mátarsuða við hvera
eða laugar verði aðgengileg, með
])vi að búa ofurlítið um hverana.
Það er eins og mönnum gangi illa
að átta sig á því, að það geti svar-
að kostnaði að hlynna ögn að hver
urnum. Og nú er menn eru orðnir
svo góðu vanir, að þeir eiga bágt
með að sætta sig Við að hafast við
á vetrum í bæjum, sem eru ekki
hitaðir upp, þá gæti það komið
sér vel að losna við ofnana, en í
staðinn hita bæina upp með hvera-
hitanum. Á nokkrum stöðutn
standa bæirnir þannig, að lafhægt
er að hita upp öll ibæjarhús og
sjóða allan mat við hverahita. Sá
kostnaður, og hann þyrfti ekki að
verða mikill, er útbúnaðurinn við
hverahitunina hefði í för með sér,
ynni sig upp fljótlega, því að það
er eigi smáræðis sparnaður áríega,
að losna við allan tilikostnað með
eldivið. En ömurlegt er að vita
til þess. að bæir standa oft skamt
frá hverunt, en bæjarstæðið er
þannig valið, að það er eigi hægt
að nota hverana til hitunar. Von-
andi er að þessir bæir verði flutt-
ir til áður langt um líður, svo að
þeir megi hafa not af hverunum;
líklegt er. að þegar setja á upp
mjólkurbú, þá gæti menn að þvi,
hvort eigi sé tiltækilegt að hafa
þau við laugar. Það getur hægleg.i
borgað sig, ekki sízt ef lnugsað er
til að hafa ostagerð. Þ’að c*r
kunntigia n xrá þurfi að segja,
að jurtir spretta öetur í heitu.n
y.: ðvegi kring um hvera en an i-
r.staðar. Lo.tc'agið er svo kalí
hjá oss, að það veitir ekki af að
hita það upp með jarðhita. Kart-
öflugarðarnir hjá Reykhúsum
bregðast aldrei fremur en Vítaz-
gjafinn gamli, því að þeir njóra
að jarðhitans frá laugunum, og
kartöflurnar þaðan env orðlagðar.
Menn hafa tekið þessa ræktunar-
aðferð upp við aðra hvera, og hef-
ir hún aö sjálfsögðu hepnast yfir-
leitt veh En á hinn bóginn er það
auðséð, að vér eigum enn þá fangt
í land að geta fært oss jarðhitann
nægilega i nyt við jarðræktina.
Til þess þarf mikla sérþekkingu
og fjölbreyttari reynslu en nú er
völ á. En það er óefað mál, að
langt má komast með jarðræktiha,
meðan hverahitans nýtur við; og
hver veit nema-vér fáum, er tímar
líða fram, jafn blómlega aldin-
gahða við hverana hér og menn
hafa. nú suður í löndum.
Það eru og nokkrar líkur
fyrir því, að hverar geti orðið
grasræktinni að liði á annan hátt.
Eitt aðal skilyrði þess að búnaður
eigi framtið mikla fyrir höndum,
er að hann sé ábyggilegur, en það
verður hann því að eins, að menn
sjái ráð til að komast yfir misfell-
ur þær, er koma af misjöfnu 4r-
ferði. Eirtkum er það bagalegt,
er heyin nást ekki undir þak vegna
óþurka, og það kemurj eSigi svo
sjaldan fyrir. Þau surnur fer
rnikil vinna og miklir peningar til
einskis hjá bændum, og svo þurfa
þéir oftast nær þar jað auki að
lóga skepnum um haustíð !sér í
óhag vegna heyskorts. Það skift-
ir því miklu, að úr þessu verði
greitt áður en langt um líður, á
þann hátt að unt verði að 'þurka
heyin án þess að vera upp á veðr-
áttuna kominn með það. Það er.i
margar leiðir, er reynandi væri að
fara til áð komast að þvi marki,
en mér lítast þær flestar torsóttar,
enda óvíst tum þær sumar, hvort
þær Hggja í rétta átt. En eg get
ekki betur séð, en að vissasti veg-
urinn sé að byrja á því að þurka
hey með hverym. Það má sjá það
i hendi sér, að þetta er hægt, og
kostnaðurinn við það er fremur
lítill, og ef til vill gætu menn kom
ist upp á lag með að þurka heyið
án þess að nota hverana til þess. |
En þó það yrði nú eigi, þá er und-
ir eins talsvert lunnið með því einu
að þeir geti þurkað heyin sín, er j
hafa hverana að grípa til.
Auk þess er til margskonar iðn-
aður er getur þrifits vel í skjóii
hveranna, þótt hann annars eigi
erfitt uppdráttar, og eg sleppi þvi
að þessu sinni að tína alt það til.
Niðu’rsuðu, sápugerð o. fll. væri
eflau'st heppillegast að hafa við
hvera, ef staðurinn að öðru leyti
væri vel til þess fallinn. Á dög-
úm Skúla landfógeta höéðu menu
saltbrensHu' við hvera og þó að
hún legðist niður aftur í það skift-
ið, þá er eg eigi efins um það, að
það er vel gerandi að halda uppt
saltbrenslu við hvera, ef hyggilega
er farið að ráði sínu .
Við suma hvera myndast stöð-
ugt brennisteinn. Reyndar er
]tessi brennisteins myndun hæg-
fara, en það safnast þegar samatx
kemur, og eftir nokkurt ára bil et
komið svo mikið af brennisteini að
það getur tekið því að flytja hann
út. Það hefir þó ekki þótt arð-
söm vinna nú síðari árin, því að
galllinn er sá, að brennisteinninn
er ekki vel/hreinn eins og hann
kemur fyrir hjá 'hverumum; það
þarf því að hreinsa hann áð.ur og
við það fellur á aukakostnaðu-.
Það er þó næsta líklegt, að við
þessu mætti gera með því að búa
svo um hverana, að brennisteinn-
inn, sem myndaðist, yrði alveg
hreinn, og jafnframt því auka
brennisteinsframleiðsluna. Og það
er h-eldur ekki með öllu loku fyrir
það skotið, að það nxætti vinna
fleiri efni við hverana. En alt
þetta er of lítið rannsakað til þess
að geta staðhæft nokkuð.
Þáð má einnig nota hverahit-
ann til að knýja áfram vélar, en
það er nokkuð hætt við því, að sá
umbúnaður, er þyrfti til þess, yrði
eigi ódýrari en umbúnað.urinn til
að nö.ta öflin í fossunum til þess.
Og af því mér fi.nst vera svo margt
annað, er liggur miklu nær að
nota hverana til, þá held eg-að það
komi sízt til greina að nota hver-
ana á þenna veg.
Þorkell Þorkelsson.
—Norfi.trland.
Úr hauda blindum mönnum.
Margir hafa spreytt sig á þvi,
að búa til úr handa blindum mönn-
um. Síöustu tilraun í þá átt hefir
Þjóðverji nokkur gert. Á úri
hans eru tólf naddar í tölustaf i
stað, og þó svo haganlega um bú-
ið, að einrn naddur hverfur ofan í
úrskífuna, eftir öðnum um leið og
hverri klukkustund lýkur. Á úr-
skifunni eru þannig markaðar tó!f
stundir. Blindi maðurinn þreifar
svo fyrir sér um úrskífuna þang-
að til hann finnur bilið á henní,
þar sem síðasti naddurinn
hefir horfið. Þannig getur hann
fundið stundatalið. Mínútuvísir-
inn er stuttur og sterkur, og er
þannig frá honum gengið, að hann
flýtur vel yfir stundanaddana og
rekst ekki á þá. Eftir honurn má
telja eða þreifa fyrir sér eftir min-
útum hverrar kknkkustundar, og er
sá útbúnaður talinn svo hagkvæm-
ur að hægt sé að finna upp á hár
hvað tima líður.
Skrök og
sannleikur
Sumir hafa gert sé rang-
ar hugmyndir um De
Laval skilvindur af því
margreyndir kaupendur
hafa stundum fengið mjög lélegar skilvindur á mark-
aðinum en verið sagt, aðþaerværu ,,alveg eins góðar".
Það er mikill munur á skröki og sannleik. Abyrgst er að
De Laval skilvindur
sé búnar óviðjafnanlegum yfirburðum um fram aðrar
skilvindur að öllu leyti, bæði eru þær
Snotrar,
Léttar, j
Sterkar og
Skilja vel
Þær eru ekki dýrari en lélegar skilvindur: KAUPIÐ EINA.
The De Laval Separator Cö.
MONTKEAL WINNIPEG VANCOUVER
r

Brantford
Massey
Rambler
Perfect
Cleveland
Imperial
ÞAÐ BEZTA.
Það bezta er yöur ekki of gott. KaupiB eitt þessara
reiðhjóla og eignist það bezta. Nöfnin á þessum reiðhjólum
eru rörustu oröin í reiðhjólaríkinu. Hversvegna? Gæðanna
vegna!
N
CANADA CYCLE & MOTOR CO., LIMITED
Sem búa til heimsins beztu reiðhjól
144 Princess St. - Winnipeg,
k___________________________________________J
0 —H Ætlið þér að kaupa byggÍngaVÍð > ár? Sé svo ættuð þér að finna oss áður en þér kaupið ann- ars staðar. Vér höfum GÓÐAR VÖRUTEG- 2511
lC C4 UNDIR, gerum FLJÓT SKIL og seljnm við
RÉTTA VERÐINU. Vér höfuui BIRGÐIR af • ■—
s öllum BYGGINGAVIÐ, GLUGGUM, HURÐUM S
og INNVJÐI til sölu. 1n
rí H The Empire Sash & Door Co. H
140 Henry Ave, East.
ORKAR
lorris l’iiiim
Tónamir og tilfinningin er
framleitt á hærra stig og tae*
meiri list heldur en á nokkru
öðru. Þau eru seld með góðuru
kjörum og ábyrgst um óákveðina
Johnstone & Reid
S E L J A
KOL og VIÐ
Beztu tegundir, lægsta verð.
Á horni
SARGENT & BEVERLEY
Áætlanir gerðar um húsagerð
úr grjóti og tígulsteini
tíma.
I»a« aetti að vera á hverju heim-
ili.
S. L-
#
BARROCliOCGH * OO.,
Úrval af-
118 Portace tre., • VVIuntpeg
LAND, 160 ekrur, með stóru
íbúðarhúsi og útihúsum, til sölu í
Pine Valley, fast við jámbraut,
með mjög vsegum skilmálum og
lágu verði. Upplýsingar gefur &
Sigurjónsson, 755 William are
Winnipeg, Man.
---------lifandi blómum
Agætlega fallin
til skrauts og prýði
The Rosery Florist
325 Portage Ave.
Tals. 194 Næturtals. 709
SEYMÖUB HOÖSE
Matkeí Square. Wtnnlpeg.
Eitt af beztu veltlngahúsum bnja.
lns. Málttðir seldar & 35c. hve.
31.50 á dag fyrir fæðl og gott her-
bergl. Billlardstofa og sérlega vöna-
uð vlnföng og vlndlar. — ókeypla
keyrsla tfl og frá JárnbrautastöBvum.
JOBOÍ BATRD, elgandl.
MARKET
$1-1.50
á dag.
P. O’Coimell
eigandi.
HOTEL
á mötl markatnum.
148 Prlncess Strect.
WINNDPEG.
HREINN
ÓMENGADUR
B JÓR
gerir yður gott
Drewry’s
REDWOOD
LAGER
\
Þér megiö íeiða yöur á aö
hann er ómengaður.
Bruggaður eingöngu af
malti og humli.
Reyniö hann.
314 McDbrmot Avb. — ’Phonk 4584,,
á milli Princess
& Adelaide Sis. ^ .
She»City Xiquor ftore.
Heildsala Ái
VINUM, VINANDA, KRYDDVINUM,J
tr K VINDLUM og TÓBAKI.;
Pöntunum til iheimabrúkunar sérstakur
gaumurígefinn. i| ______
Graham & Kidd.
Wm.C.Gould. Fred.D.P«ter«
$1.50 á dag og meira.
lidland Hotel
285 Market St. Tals. 3491.
Nýtt hús. Ný húsgögn. Nýr hús
búnaður. Á veitingastofunni e»
nóg af ágaetisvíni, áfengum drykkj
um og vindlum.
Wtnnipcg, Can..
. AUGLYSING.
Ef þér þurfið að senda peninga til fs-
lands, Bandaríkjanna eða itil einhverra
staða innan Canada þá notið Deminion Ex-
press Company‘s Money Orders, útlendar
ávísanir eða póstsendingar.
LÁG ÍÐG j ÖLD.
Aðal skrifsofa -1
212-214 Bannatyne Ave.,
Bulman Block
Skrifstofur viðsvegar um borgina, og
öllum borgum og þorpum víðsvegar !um
landið meðfram Can. Pac. Járnbrautinni.
A. S. BAHDAL,
selui
Granite
Legsteina
alls kcnar stærðir.
Þeir sem ætla sér að kaupa
LEGSTEINA geta því fengið þa
með mjög rýmilegu verði og ættu
að senda pantanir sem fyrst til
A. S. BARDAL
121 Nena St.,
Winnipeg, Man
Allan þennan mánuö.—Ef þér ætlið að láta
taka af yður mynd þá komið til vor.
Alt verk vel af hendi leyst.
Sérstakt verð
x BURGESS & JAMES, 602 Main St
\Ji/Snrot- ó QU lllctácci Ef til vill þarfnasl eitthvað a( skráutgripumyðar viðgerðar
’ a • því hve hægt er að gera það eins og nýtt væri fyrir lítið verð. I
Z^^ZZ^ZZZZZZZZ^^^ZZZZZZ^^^ZZZZZZZZ. þa-ð á viðgerðarstofu vorri.
O B. KNIGHT & CO.
i- mun furða
Það er auðvelt að gera
CR5M1Ð1R og GIMSTEINASALAR
Portage Ave. Sinith St.
WINNIPCö, MAN.
Talsími 6690.