Lögberg - 24.02.1916, Blaðsíða 2

Lögberg - 24.02.1916, Blaðsíða 2
2 jjOGBKKií, flMTUDAGlNN 24 FEBRÚAR 1916 t (9(5) Vatns-Rottan @g) Efiir S. B. Benedicts on. t f ‘f' M'f 4’f-t f-l’f-1- -f't-f 4-4-1' f't f-tf-tf •t’ -f •í"f'*"f*f*f*f*f*f'ff*f'í''f*f'í"f 4» f f f f 4* f f f f f -♦- f f f Noröri blæs um bláan klaka, byltir fönn í skafla háa, hristir björk í berum skógi, ber um kofa stóra og smáa. Stendur kuml í keldu-miðri kynja fagurt völunds smíði, sem að vatna-rottur reistu, rambyggilegt vetrar hítSi. Konungs höllu háíeitara, heimili þeirra smáu dýra, sem í bróður-eining uná og eðlishvatir tómar stýra. Pabbi og mamma ótal eiga unga smáa, sonu og dætur. Pabbi hefir umsjón ytri, innan húss á mamma gætifr. “Hefir alla aS húsum borið? Hann er skollinn á með veSur. Fært er engum úti lengur.” Aldinn halur þannig kveður. Húsfrú svarar hrædd og stúrin: “Heima voru fyrir skömmu allir nema yngsta dóttir, augnaljósið hennar mömmu. Inni sátu allir hljóðir, angur-þungt var fööur sinni, mildu blæddi móSur hjarta, myrkt var þar í sölum inni. HafSi vilst frá hreysi sinu hárprúSa og fótalága rottukóngsins dóttir dýra, duldist meSal hárra snjáa. Reikar hún um hjarn og klaka, hrekur undan vegu langa, ætlar aS finna í fönnum skýli, fýkur, er hún hygst aS'ganga. fHjartaS unga berst í brjósti bilar þrek og vonin lamast. Leikur viSkvæmt líf viS dauSa lífs ns tafl. er stormar hamast. Loks sig köld og hnýpin hjúfrar hún á millum smárra jaka, vilt og þreytt og hrædd og hrakin hefst nú viS á snjófgum klaka. LíSur nóttin löng og bitur, lyftir byl og sólin kæra ylar fold og-endurnærir alt, sem nú sig lífs má hræra. En á köldu ísa hjarni ein og vilt nú fær aS dotta svefni löngum, langt frá sinum lítil, fáráS vatna rotta. Svo má löngum lífsins unga litfritt blóm — aS UrSar dómi — feta göngu grýtta, þunga í grafar tóm, og verSa aS hjómi. Grát þú maSur, æ hins unga örlág1, vei'l er lífsins þráSur.' Gráttu yfir því, sem þjáist, þú ert sömu lögum háSur. Grát ffú, grát þú! hrygS og harmur hefir völd í lífsins geymi. Grát meS því, er lifir, liSur, líf er kvöl í vorum heimi. *f -f + -f 4* f •f I t -f t -f f ♦ f t I -♦- t -f ■f t I I i i ♦ t •f Ý 4- 4- 4- ,{-f.fr.4..fr.f.F.f*-f*-f*-f*f *f***f *f *f*f *f *4*f *f*f*f*f *f*f *f *f*f*f *f *f *f *f *f*f *f*f *f*f*f *f *f Nýlendusögur Lögbergi hafa borist nokkrar sögur úr lífi íslendinga á frumbýl- ingsárum þeirra, sem hvergi eru skráSar og fáir kunna. Þegar tím- ar líSa fram geta þær orSiS mikils virSi aS ýmsu leyti, auk þess sem þær eru þess eSlis aS þær eru hug- næmar og skemtilegar. Sumar sögumar eru aðejns í minrtum gam- als fólks, sem ekki er líklegt til þess að eiga mörg ár eftir ólifuS; væri þaS skaSi mikill, ef sögumar glötuSust þegar þaS legst í gröfina. ÞaS er því áform Lögbergs aS flytja öSru hvoru kafla meS fyrir- sögninni “Nýlendusögur”,’ og birt- ist ein þeirra í þessu blaSi. Eru þaS vinsamleg tilmæli blaSsins aS þeir sem einhverjar sögur kunna úr daglegu lífi íslerizku frum- byggianna, sem enn hafa ekki ver- íS skráSar, sendi Lögbergi þær til birtingar. Þetta er alls ekki skylt sögu Vestur-íslendinga, heldur nokkurs' konar vestur-islenzkar þjóSsagnir virkilegra viöburða. Sönn saga. Fyrir ellefu árum flutti sig maSur i þaS pláss vestur í Sas'kat- chewan, sem nti kallast VatnabygS. Átti h.ann fátt af jæssa heints auSi nema góSa konu og hóp af ungum börnum. Tók hann sér þar heim- ilisróttar land og hugSist að hefja þar búskap, jtótt margir sýndust erfiSleikarnir fyrir hann efnalaus- an og úti i óbygS. j>ar sem margar milur voru til næsta frumbyggjara og fjörutíu mílur til kaupstaSar. Um sumarið var fjölskyldan í tjaldi, umkringdu af skógarrunn- um, en óteljancii villudýr at' allfe- konar tagi lifSu frí og frjáls um |>essar slóðir og kunnu ekki enn að hræðast- né foröast ntennina. A kvöldin heyrðu börnin i litla tjaldinu úlfana góla svo hátt i öll- um áttum i kritig. að j>au urðu hálf hrædd, þvi þau voru rétt nýkomin úr stórborg og j>ektu ekki náttúr- una og villudýrin hennar. Samt fanst j>eitn j>au vera óhult vegna j>ess að þau vortt hjá pábba og mömmu. Stundum heyrSu ]>au i náttuglunum, sem flögruSu til og frá i tunglsljósinu og meö ömur- legu hljóðunum sínum héldu oft vöku frant efþr á kvöldin fyrir tjaldbúunum. Stundum kotn það1 fvrir J>egar börnin voru háttuð, að 'i þau heyröu tniklar dunur og hófa- j dyntki úti á grundunum milli skóg- arbeltanna og voru j>að j>á stórar j hestahjaröir, sem ]>arna gengu úti vetur og sumar og voru eign efn- aöra bænda, er bújaröir áttu langt í burtu. Á kvöldin þegar sólin var aö siga bak við skógaua í vestrinu, þá komu hérarnir út úr runmmum aö fá sér kvöldmat. Voru j>eir svo gæfir aS jægar börnin stóSu garf- kyr um stund, þá komu j>eir svo nálægt að þeir reyndu aS narta í skóna barnanna. Hjartardýrin hoppuðu meS litlu kálfunum sínum um eyöumar og j>að vildi til að bjarndýr sáust á rangli eSa viö aS tína sér ber i ein- hverjum skógarjaðrinum. Skamt frá tjaldinu var stór tjörn meö víöi vöxnum bökkum. Þar voru heimkynni óteljandi vatnsrotta og froska. Margar tegundir vatnsfugla höfSu þar einnig viSdvöl um sumarmánuSina, að það hafi ekkert annað en skóg- arbjöm veriS sem tekið hafi kálf og þegar fyrstu dagsgeislarnir inn, og meira aS segja aS bjöminn ljómuöu um loftiö og þegar fór að j komi aftur og reyni aS komast inn skyggja aö á kvöldin, þá tók til j í fjósið til hinna kálfanna, því magraddaS garg og söngur þess- j IxSndi hafði strax fært þá alla inn ara fugla og froska í þúsunda tali. | í fjós'. Finninn sagðist vel þekkja Og í trjátoppunum fyrir ofan tjaldiö sungu litlu fuglarnir svo hátt og hvelt á morgnana, j>egar þeir voru að byggja hreiðrin sín þar í kring, aS börnin vöknuSu og flýttu sér út aS leika sér í rnorgun- dýrðinni, J>arna í frelsisríki náttúr- unnar. athafnir bjarndýra frá því hann var á Finnlandi. Sagði hann að vel gæti skeð að björninn legöist á kýmar úti í haganum, því ekxi mynci-i honum þykja mikiS fyrir aö rota hverja jjeirra x einu höggi meS hramminum. Þótti bónda þetta fremur óálitlegt útlit. Seinni part suxnarsins fluttu j Daginn eftir kálfstuldinn fóru tjaldbúar i lítinn bjálkakofa, sem j bóndi og nábúi hans með byssur bé>ndi kom upp um sumariö. Þar! að Ieita í kring. Undir kvöld var svo lifaö fyrsta veturinn, senx j komu þeir heim meS húS na af var svo blíöur, aö þaS var eins og j kálfinum. Sögðust }>eir hafa ver- hann tæki tillit til kringumstæða j is aö ganga i mjög þykkum skógi fátæka fólksins í lital kofanum í ó-1 og veriö á heimleiö úr árangurs- bygðinni og vildi ekki taka hart á j lausri leit, ]>egar þeir heyröu mik- 'ið brak í kjarrinu og kvistunum ekki langt frá þeim. Þeir stönzuSu en sáu ekkert. Þeir heyröu aö eitt- ýivað stórt var á feröinni, en fjarlægöist þá. Svo fóru þeir í áttina á eftir, en gekk ekki greitt þvi trén voru þétt og undirviöur- ínn mikill. ÁSur en þá varði, gengu þeir fram á kálfshúöina, vafða saman í böggul. Þeir tóku hana i sundur, og var þá hausinn mikið af smjörinu, og að minsta kosti var þaö yfirnáttúrlegt aö þau heföu getaS borið tuttugu punda smjörkollu út úr kofanum og sett haria n ður ein þrjátíu fet í burtu og reist lokiS af henni þar á rönd upp við hana. Svo var flýtt sér inn í kofann aS vita hvaö skökunni liði. Hús- freyja hafði breitt nokkuð stórt lérefts stykki yfir þi kollu, þegar hún gekk frá henni daginn áður. Nú var búið aö taka það ofan af-t'l hálfs og miSstykkið úr skökunni tekiS burt, en för i smjörinu eftir mjög stórar vígtennur. Var nú auðséð að björninn haföi verið aS verkum i kofanum um nóttina. Dyrnar voru aftur, en gluggarnir voru allir opnir og inn og út um þá hafSi hann fariö. Rjóma í’átin úr skápnum voru kom in út á hlaö. Eitthvert bamiö hljóp þá út aö hænsastokk og kom meS þá frétt til baka að allar áfirnar væru búnar úr honum. Skemma stóð á hlaðinu hjá kofanum, ein um ógurlega hátt, skjálfandi af sársauka og grimd, en svo langt leiddur aö hann gat ekki hreift sig úr sporunum. Svo féll hann niö- ur dauður. Um daginn fréttist þessi atburð- ur til nágrannanna. Komu þá margir 11 aö sjá dýrið og þótti furöuleg sýn. Ilann var svartur á lit, milli sjö og átta fet á lengd og stóð ekki á horleggjunum. Þeir tóku innýflin úr honum og fengu svo hesta og léttan vagn ('democrat). Var skrokknum kom- ið upp í vagninn, en það kom brátt í ljós aö hann mundi brotna, ef langt yröi keyrt, því hann var gain- all. Var því fenginn nýrri vagn og bangsa komiS í hann, en engin léttavara var hann i meSferð’nni, því skrokkurinn vigtaði fimm hundruð pund, þegar búið var aö taka innan úr honum. Svo keyrði bóndi og nágranni hans hinn sami, meö þaö sem eftir var af birninum, tuttugu og f.mm mílur vegar til kaupstaöar. Þegar KAUPMANNAHAFNAR Vér ábyrgj- umst það a< vera algjörleg hreint, og þa< bezta tóbak heimi. Ljúffengt og endingar gott if því það er búið til úr safa- mikluenmildu tóbakslaufi. M U N N T Ó B A K fiórtán fet frá. Elclastóin, mjólk- þangað kom flyktust bæjarbúar utan um þá, til þess aS sjá dýrið og heyra sögurnar um hreystiverk þess. Þar á meðal var kjötsali í bænum, og keypti hann skrokkinn fyrir 25 dali. Seinna fréttist aö hann hefði selt nokkuö af kjötinú af bangsa, til þe'rra sem forvitnastir voru og langaði til að bragöa bjarndýrs kjöt, en afganginn mátti kjötsalinn eftfir fáa daga keyra burt og henda þvi. , Næsta sumar var íarið að byggj- ast nokkuð í kring, því mikil eftir- sókn var eftir heimilisréttar lönd- um í því héraöi. Átti nú bóndi fjórar kýr, tvo uxa og nokkra kálfa. Hafði hann líka komiö sér upp torffjósi og nú j>etta næsta sumar bygSi hann annaö bjálkahús nokkuð stærra en þaö fyrra og vandaði meir að byggingu jæss. Nú var ]>aö einu sinni nokkru | ahan£and' og vafinn mjög vand- áðttr en fhitt var úr gamla kofan- í 'f^a 'nnan "osunum sáust um í nýja húsið. að ferðamaöur i dJnP for efUr storar kJfr; J TT I Ivtpcfil nr\tf tirwtu hnXu var þar næturgestur. Um morg- uninn jægar fólkiö var aS boröa morgunmat, fer húsfreyja að hafa orö á þvi aö sér liafi gengið svo illa að sofna kveldið áöur, J>ví að kálfarnir hafi tekið til aS baula svo ömurlega um stund að hún hafi ekki getaö annaö en látið sér detta i hug að eitthvað meir en lítið ilt j Næstu nótt vöktu báðir menn- irnir úti viS fjós með byssur og höfðu kálfsleifarnar skamt frá til beitu. En þeir urðu einskis varir 'um nóttina og var svo ekki meira gjört aö þessu i það skiftið. Nú liöu tvær nætur, og á j>eim tima var flutt úr gamla kofanum og í nýja húsiS, sem var þó ekki géngi að þeim. Var svo ekki mik-1 fuHjgjort. Gluggarnir voru teknir ið tneira talað um Jætta, en j>egar ur,!>VI Sarnla °S sethr 1 þaS nyja. búiS var að l>oröa var gengið út til! .i,nn daSmn lstrokkar husfreyja að gæta að hvort nokkttð væri að j nnkmn rjoma, þvi kyrnar mjoík- hjá kálfunum. 1 u8u veI Hun setur SVO' smJör 1 í kring um fjósið var feta há trjágiröing sem innilukti dálitinn blett umhverfis fjósið. Inni i þessari girðing á bak við fjósi'ð voru fjórir ungir kálfar bundnir við pilviðar runna. Fimti kálftirinn nokkru eldri en hinir var laus í girðingunni, en fullorðnu gripirnir voru hafðir á nóttum í rétt, um fjórðung tnilu frá f jósinu. t’egar kotnið var til kálfanna var sá setn latis hafði verið kominn til gripanna i réttinni, en einn j>ann sent bundinn hafSi verið vantaði. Kaðallinn sent hann var bundinn með var nýr, en hafði veriS slitinn i sundur næstum í miSjtt. FólkiS var undrandi yfir jiessii og skildi ekki hvernig því gæti veriö varið. Var svo fariö að rannsaka þetta og sást þá á einum stað á giröing- uhiii nokkuð af hárf af kálfinum og var þá auöséö að honum hafði verið lyft upj> á girðinguna og dreginn j>at yfir og inn í skóginn er var j>ar fast við giröinguna. Fáein fet inni í skóginum sást riokkuS af blóði á laufunum og kjarrinu, en engin fleiri nterki var svo hægt aö finna viövíkjandi burtför kálfs'ins. Fréttist j>essi atburöur brátt til nábúanna og þótti kynlegur. Finn- lendingur nokkur bjó á jörð sinni tvær mílur í burtu. Þegar fréttin kemttr til hans, segir hann bónda uðu vel. Hún fjö rra tuttugu punda smjörkollu og ætí- ar bóndi sér að fara með hana til kaupstaöar daginn eftir og fá aðr- ar ltfsnauðsynjar í skiftum. Sköku til heimilisþarfa setti húsfreyja í aöra trófötu, en áfunum heiti hún í stóran hænsastokk inni í runni og skarnt frá fjósinu. Kollurnar skildi hún eftir í gamla kofanum, j>egar hún var búin að ganga frá j>eim, eins og j>ær áttu aö vera, óg ilátin sent rjóminn átti að vera í stóðu á hillu í opnum skáp, sem eftir stóð í kofanum. Næsta morgun, jtegar lx>ndi kem- ur fyrstur á fætur og lítur út um gluggann, spyr hann konu sína ltvar hún hafi gengið frá smjör- kollunni kvöldiö áður. Hún verður hálf hissa að hann skuli spyrja um J>etta svona strax og hann opnar augun, en segir honum j>að þó. Hann segir ]>á að hún sé úti viS runna og hænsin séu aS éta }>ar úr henni. “Ekki er alt búið enn”, veröur húsfreyju að orði. Bömin heyrðu ávæning af J>essu og þurfti akki feiri orð til aö koma þeim úr rumunum þenna morgun. inn. Fór svo hópurinn út aö smjör- kollu til aö skoSa hana. Brá þeim þá heldur en ekki í brún að sjá vera komið ofan í meir en hálfa kolluna. Ómögulega gat þaS hafa skeS að syo fá hænsi væru búin með syo urskilvinda og eldhúsgögn voru höfS þar inni. HurSin var bundin aftur meö spotta, en hana hafði björninn slitið upp og drukkið fulla fötu af skilvindumjólk, sem stóð þar inni. Þegar búið var aS yfirlita ódáða- verkin, sem framin höföu verið í kofanum, var farið út aS fjósi, til að sjá hvort' ekkert hefði þar verið tekiö til handargagns. Þar hafði ekki verið brotist inn, en ti’raun gerö til þess á þann hátt aS fara upp á fjósið og ganga eftir þvi í skakkhorn þangað sem kálfarnir voru fyrir neöan, bundnir inni i því. Af þvi að fjósið var úr torfi og fremur lágt, þá var það svo hægt fyrir björninn aS hafa sig upp; en svo hafði hann í tveimur stöSum næstum stigið í gegnum þakiS, vegna þess að það var úr torfi og trjárenglum. Eflaust hef- ir hann ekki kært sig um aö eiga frekar v’S þessa torfhrúgu þegar hann fann að hún var hol undir sér. Þó hann sjálfsagt hafi langað í kálfana inni fyrir. Ekkert varð úr kaupstaöarferö- inni fyrir bónda þennan dáginn, heldur fær hann nágranna sinn til þess aö útbúa með sér gildru ‘fyrir björninn, ef hann skyldi koma aftur. Undir gamla kofanum var kiall- ari, hálf-fullur af vatni. Ýfir kjallara opið bjuggu þeir til svo veikt lok að ef stigiS væri á þaS, þá færi ]>aS niður. Gluggi var hjá kjallara opittu og inn um hann fór björninn áður aS ná sér í smjör- bitann. Svo settu þeir afganginn af smjör'nu sem beitu öSru megin við kjallarappið. Ef bansi kæmi svo %aftur og færi þama inn, þá varö hann að stiga á kjallara lokið áöur en hann kæmist alla leið í smjörið. Næstu *nótt vöktu báðir rnenn- irnir meö byssur, en voru inni i hús’nu þar sem fólkið svaf, því þaS var örskamt frá, og sátu þeir við glugga, sem snéri á móti gildru- glugganum á kofanum. Nóttin var ekki svo dimm að þeir gætu ekki séð hvað fram færi við kof- ann. ÞaS var rétt um míðnætti að þeir sáu svarta þústu færa s:g hægt að kofanum. Vissu þeir þá hvers var að vænta og störðu nú fast út í myrkrið til að reyna aö fylgja birninum eftir og vita hvað honmn liði, svo þeir gætu verið til taks ef hann lenti í kjallaranum. Björninn gekk í kring um kofann, stanzaSi viö gluggann en fór ekki inn. Hann drekkur mjólkursopa úr fötu, sem þar haföi verið settur fyrir hann, svo snýr hann við og kemur mjög hægt og rólega eftir götunni aS húsinu. Nú fara hjörtu þeirra er innan við gluggann eru, að slá hraðara. Hann kemur nær og nær, þangaö til hann er kominn aS hús- inu; þá gengur hann meðfram veggnum og undir gluggann, s-vo sem tvö fet frá mönnunum, sem fyrir innan vegginn voru. En svo varð þeim mikið um j>etta, aö ekki kom ]>eirn til hugar að skjóta í gegnum gluggarúðuna á björninn. Gekk hann svo fyrir horn á húsinu og rankaði mennina þá við sér, að ekki dugði aS láta hann slepj>a nú. Þeir opnuöu dyrnar og stigu út á pall, en þá stóö björninn rólegur fimtán fet frá þeim. Skaut þá annar maðurinn á hann og hafði það þau áhrif á björninn tók til fótanna inn í mjög þéttan skóg, sem var á bak við húsiS og var hraðinn á honum svo mikill og hávaðinn sem hann gerði j>egar hann brauzt í gegnum skóginn, að mennirnir stóðu undrandi um stund eftir aS þaö var yfirstaðiö. Þegar ]>eir áttuðu sig aftur, hlupu j>ei r af stað i kringum skóg- inn, til aö vita hvort }>eir yrSu ekki varir við björninn, en það var svo dimt að þeir hættu við og fóru heinr þangaö til birta tók um morgúninn. IvögSu þeir j>á aftur af stað og gengu um runnana sem næstir voru. Loks komu þeir í þéttan skóg skamt frá húsinu og gengu þar fram á björninn, þar sem hann lá, en ekki dauöur. Þeir skutu á hann, og reis hann j>á upp á aftur- fætuma og öskraði þrisvar sinn- út í skóg. En heimiliö sem bjarndýr'S heimsótti mest, var síðar nefnt “BessastaSir” og ber þaö nafn enn. Hér er svo lokiö þessum stutta kapitula úr nýbyggjara lífs sögu þessari. A. S. Grandy. “lslenzkan í Ameríku,, Rœöa flutt á mælskusamkepni af Ástu Austman. Herra forseti! Háttvirta samkoma! Umtalsefni mitt hér í kvöld er: ‘Tslenzkan í Ameríku”. Vér sem erum íslenzk, eSa af is- lenzku bergi brotin, verðum að gera oss grein fyrir hver verSa muni framtíð íslenzkunnar hér vestra. Þvi aS undir því er komiö, hverja afstöðu vér eigum aS taka til isler\zku-náms í jtessu landi. Þegar eg var úti í sveit í sumar sem leiS, minnir mig að í blööun- um “Heimskringlu” og “Lögbergi” væri mál þetta rætt frá gagnstæö- um hliðum. Án þ>ess að binda mig við }>aö sem áður hefir verið sagt, langar mig til aö fara nokkrum oðrum um þetta mál. Eg vil ekki gera þaö að tilfinningamáli. ÞaS hefir veriS of oft þannig rætt. En reyna heldur að ræða það á þeim grundvelli, hvaö sé oss nytsamast og hollast. ÞaS er svo sem auðvitað, að vér sem erum og ættum aS veröa þegn- ar ]>ess lands, sem vér ölumst upp í, eigum ekkert þaS aS gera, sem geti hindrað oss frá að verða sem nýtastir þegnar fósturlandsins, hvort sem ]>aö er Canada eða Bandaríkin. Þetta er skylda vor við vort nýja fósturland; en það er engu síöur skylda vor við oss' sjálf; því að vér hljótum að standa því betur aS vígi 1 baráttunni fyrir tilverunni, og oss hlýtur að farn- ast því betur t lífinu, sem vér erum nýtari þegnar landsins. En þi kemur sú spurning fram: í hvaða sambandi stendur íslenzku- nám hér vestra viS framtíS vora sem nýtir þegnar í landinu? ÞaS liggur i augum uppi aS ef islenzku-nám vort er látiö hindra ensku-nám vort, þá er það okkur til tjóns. Og því má meS engu móti haga íslenzku-námi svo, að það geri þetta. En er nokkur nauðsyn á, að svo }>urfi að vera? 'ÞaS vita allir, að bæði hér og i öllum löndum eru ntenn, sent læra eitt eða fleiri út- lend mál; svo er um lærða menn um allan heint, og hefir þaö engin ill áhrif á móðurmál þeirra. Hvert útlent mál sem ntaður lærir, eykur jafnvel þekkinguna á móSuhnál- inu, auk j>ess sem þaö opnar nem- andanum nýjar þekkingarlindir með aðgangi að nýjum bókment- itm. En þá kemur aftur þrent til greina. t fyrsta lagi: hvaða útlent mál hefir maSur bezt skilyrði fyrir að geta lært til fullnustu ? 1 öðru lagi, hvaða mál er lík- fegust til að efla þekkingu vora á móðurmálinu? Ög í þriðja lagi: eru J>ær bókment- ir, sem máliS veitir manni aSgang að, mikils virði sem mentalind? Það er öllum auðsætt, aö ef hiS útlenda mál er móðurmál foreldr- anna, j>á hefir nematidinn betri skilyrði fyrir aö geta lært ]>að til fullnustu, en nokkurt annaö mál. Börn tslenzkra foreldra, sent alin eru upp hér í landi, eiga því hægra 'ineS að læra íslenzku en nokkurt annað útlent mál. Hvert þaS mál sem er náskylt móSurmálinu J’hér: enskunni), og i]>ó eldra, hlýtur að efla mest þekk- inguna á móSurmáilnu. Nú stend- ur svo á með ensku og íslenzku, að þó aö meiri hluti orðaforðans í ensku sé nú oröinn af rómönskum ættum (frakknesku, latinuý j>á eru þó nálega öll algengustu hvers- dags-oröln af engilsaxneskum upp- runa, þ. e. af sama stofni sem ís- lenzkan, og málbyggingin, einkum beygingarnar, eru af sömu rótum runnar; en íslenzkan er miklu eldra mál með miklu eldri mál- mynclum. Hinn merki málfræS- ingur -Max Múller hefir sagt, að eiginlega geti enginn lært ensku til hlýtar, nema með því aö læra ís- lenzku. JMax Múller var prófess- or í málfræði við Oxford háskól- _,ann á Englandi, og hlýtur hann þess vegna að hafa talaS af þekk- ingu, enda j>ótt hann væri Þjóð- verji). “Eiginlega getur enginn”, segir hann, “lært ensku til hlýtar, nema meö því að læra íslenzku.” Ef eg væri frægur málfræöingur gæti eg sýnt ySur fram á þetta, en eg ætla aðeins að koma meS tvö dæmi, áem styrkja mál mitt. Fyrst: í “pílagrímsförum” Chancer’s, þar sem höfundurinn er aö lýsa presti einum, kemst hann þannig að orði: “Well konde he rede a lessoun or a storie, But alderbest he song an offer- torie.” Sem þýöir: “Vel kunni hann að lesa textann eða sögu, En aTlra bezt söng hann við offrun” Well konde he=vel kunni hann. Alderbest=allrabezt. he song=hann söng. Annað dœmi: í gömlu kvæði er nefnist “Sir Eglamour” (mér dett- ur ósjálfrátt í hug Egill og Egla), kemur þessi setning fram: “With cypress bowes he lies owte”. Á ís- lenzku: “Hjá kýprestrjám hann liggur úti." Þessi dæmi sýna í enskunni mál- myndir og orð, sem óneitanlega eru af sama stofni og íslenzkan. Ef vet nú lítum á íslenzkar bók- mentir að fornu og nýju, þá eru fornbókmentir vorar einar af þeim þrem'ur fonibókmentum heimsins, sent telja má sígildar (classiskar). Hinar eru bókmentir Grikkja og Rómverja. Ný-gríska er orðin þaö ólík fomgrískunni, að Grikkir nú á dögum skilja ekki fomritin nema þeir sem fornritin læra. Og allar tungur, sem frá latínunni eru runnar, eru orðnar henni svo ólík- ar, að enginn, sem þær talar, skil- ur latínu, án þess að læra. hana sem nýtt mál. íslendingar eru eina þjóöin í heiminum, sem á sigildar bókmentir fornar og skilur þær enn í dag. Snildin á þessum rit- um, bæði að efnis meSferð og mál- færi, er svo mikil, að mestu snill- ingar Grikkja og Rómverja hafa í fám greinum framar komist, og í sumu varla til jafns. Að málsnild og sagnastíl eru varla fegurri fyr- irmyndir til. ÞaS er ]>vi auðsætt aö í fombókmentum vorum eru ágætustu mentalindir. í síðari bókmentum íslendinga eru og ýmisleg gullkorn að finna. HvaSa þjóö á t.d. sálm, sem jafn- ast viö “Alt eins og blómstrið eina” eftir Hallgrím Pétursson Jsbr. þýðingu Eiríks Magnússonar á honum, sem preníuð var fyrir fám áurm í “Sameiningunni”). Og nú eru að vaxa upp nýjar íslenzkar bókmentir, sem vel erú þess verð- ar, að einhverju af þeim væri snú- ið á enska tungu. Þaö er þá j>etta þrent, sem eg hefi reytn aö sýna fram á. Fyrst: Aö }>að útlenda mál, sem vér hér höfum bezt skilyrSi fyrir að geta lært til fullnustu, er ís- lenzkan. ' Annað: AS íslenzkan er það mál, sem líklegust er tíl þess að efla þekkingu vora á ensku. hriðja : Aö þær bókmentir sem íselnzkan veitir oss aðgang að, eru mikils virði sem mentalind. Og þá er niöurstaöan sú, að hver sá ungur íslendingur hér vestra, sem átt getur kost á að læra ís- lenzku, án þess aS vanrækja ensk- una, gerir óhyggilega aö nota ekki j>aö tækifæri. MeS því að nota það auögar hver maöur anda sinn og fær ný útsýni. Kenningar liðinna alda. MaSur að nafni Alfred H. Wil- es dregur í blaSi nokkru er eg sá nýlega saman í eina heild, það sem sagan á liðnum öldúm sýni oss og sanni um áhrif áfengisins, og er hin glöggva en fáorða frásögn hans um það á þessa leið: Minna öl, þýöir meiri fæöu fyr- ir svanga, meira af fötum fyrir nakta, meira skjól fyrir húsnæöis- lausa, betri heilsu fyrir sjúka, meiri hvíld fyrir þreytta, meiri vinnu fyrir vinnulausa, meiri frið á heimilinu, meiri kyrö á strætun- um, meira hreinlæti í umgengni, meiri siðfágan í hegöún, meiri til- breytingu í andfegum skilningi, meiri lifsþrótt í likamlegum skiln- ingi, meiri heill og meiri ham- ingju. En minna öl þýöir líka minna af ýmsu ööru. ÞaS þýöir minni drykkjuskap, minna af blótsyrS- um, minna af rifrildi, minna af á- flogum, minna af dýrsæöi, minna af slysum, minna af höltum, voluö- um og blindum, minna af sársauka, minna af ekkjum, minna af mun- aöarleysingjum, minna af siSleysi, mirina af glæpum, minna af sjálfs- moröum, minna af óhreinleik, minna af léttúS, minna af lauslæti, minna af leti, minna af slæpings- hætti, minna af lánum, minna af sorg, minna af veSsetningum, minna af lögtökum, minna ag gjald- þrotum, minni andlega og efnalega eyðileggingu. í stuttu máli minna öl, minna af helvíti. En svo að aftur sé snúiS að hinni hliS málsins' þýðir minna öl einnig meira af ýmsu öðru en því, sem þegar er upp talið. Minna öl þýö- ir e’nnig meiri hugsun, meiri lest- ur, meira vit, meiri kunnáttu, meiri mentun og meningu, meiri iönaö og ástundun, meira lán og velmeg- un, meira frelsi og líf, hærri hug- sjónir og hærri takmörk. í stuttu máli minna öl. meira af himnaríki. S. E. þýddí. Thorsteinsson Bros. & Company úyggja hús, selja lóðir, útvcga lán og eldsábyrgö FV>n: M. 9992. 815 Somerwit Bld«. Helmaf.: G. 728. Wlnlpng, Man, HARGRAVECO. Limited 334 Main Street Vér seljum Jkol og viÖ, vel útilát- ið og eins ódýrt og nokkrir aðrir í bænum. T alsímtar: M. 432, Ft. R. 417 Nýjustu tæki GERA OSS MÖGU- LEGT AÐ FRAM- LEIÐA PRENTUN SEM GERIR VIÐ- SKTFTAVINI VORA ANÆGÐA The Colutnbia Press, Limited Book. and Commercial Printers Pbone Garrj2i56 P.O.Box3172 WIWNIPEG

x

Lögberg

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lögberg
https://timarit.is/publication/132

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.