Lögberg - 01.08.1918, Side 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 1. ÁGÚST 1918
Endurmmningar frá
Miklagarði.
Eftir
Henry Morgenthaa
fyrv. sendiherra Bandaríkjanna
(Framhald). ,
ANNAR KAFLI.
pegar eg var að lesa ágúst
blöðin, og sá hvemig þau lýstu
hemaðar undirbúningnum í Norð
ur-áifunni, þá vakti það sérstaka
eftirtekt mína, ihive mikið þau
létu yfir því, hvað fólkið væri
aðdáanlega fljótt að breytast frá
sínu hversdagslega hátterai,
jafnvel á einni nóttu, og verða
alt í einu að vopnuðum vígsveit-
um.
Um sömu mundir vom Tyrkir
einnig að æfa hier sinn — ekki
beinlínis með ákveðið markmið
fyrir augum, að því er séð varð,
heldur meira sökum varúðar, til
þess að vera undirbúnir og til
taks, ef í eitthvað kynni að skér-
ast. En undirbúningurinn í
Miklagarði var gjörólíkur því,
sem átti sér stað annarstaðar í
Norðurálfunni. Hetjuskapur og
þjóðræknisandi karlmanna og
hin óviðjafnanlega fómfýsi og
sjálfsafneitun levenna, getur
stundum siegið nokkurskonar
töfraljóma á hin blóðgu stríð; en
ekkert þessu líkt átti heima um
hernaðarástandið í Miklagarði;
þar sýndist að vera kvíði og
eymdarskapur alment manna á
pieðal. Dag eftir dag mátti sjá
á strætunum, hálfberfætta Araba
í allavega litum fatagörmum,
með langan lérefts poka á bak-
inu; var það malur þeirra, og átti
nestið að endast til fimm daga.
Viltir og flóttalegir voru menn
þessir fram úr öllu hófi, og við
hlið þeirra sveittust blóðinu
Bedúinar, niðurdrepnir og hug-
sjúkir, er augsýnilega höfðu ver-
ið gripnir upp af eyðimörkinni
og settir í herinn. Megin hluti
herfylkinga þessara, vom þó
Tyrkir, Circassíumenn, Grikkir,
Curdar, Armeníumenn og Gyð-
ingar, sem reknir voru með valdi
frá húgörðum sínum og verk-
stæðum. Meginiþorri þeirra var
líkur hungruðum og píndum á-
þjánarlýð, er varð að gera sér að
góðu hnefa harðstjórans, og
sætta sig við örlögin, er fram
undan biðu, hver svo sem þau
kynnu að verða. pað var öðru
nær, en aumingjar þessir hlékk-
uðu til orustu, eða þeim fyndist
þeir vera að fórna sér fyrir göf-
ugt málefni; nei, þeir einungis
hlýddu, af því þeim var full-ljóst
að smán'ardauðdagi var í aðra
hönd, ef út af var brugðið. peir
voru öldungis ófróðir um það,
hvaða afl lá að baki og var að
smala þeim saman úr öllum lands
homum. — Jafnvel oss, sem
sendiherraembættum gegndu,
skildist enn eigi fýllilega hvemig
í öllu lá, eða til hvers refimir
voru skorair.
Fyrsta skipunin um herútboð
á Tyrklandi hafði í raun og vem
hvorki komið frá Enver eða
Talaat, heldur beinlínis frá yfir-
stjóm hermálanna í Berlín, fyrir
milligöngu fulltrúa keisarans
sjálfs, Liman von Sanders og
Brounsart, er þá vom í Mikla-
garði. — Atihafnir pjóðverja
birtust greinilega í einu og öllu.
Undir eins og hinar fyrstu,
þýzku liðsveitir fóru yfir Rín,
var byrjað að reisa loftskeyta-
stöð örskamt frá Miklagarði.
Efnið kam frá pýzkalandi, flutt
yfir Rúmeníu, og smiðir og sér-
fræðingar, er að verkinu unnu,
voru auðvitað undantekningar-
laust pjóðverjar, er unnu af hinu
mesta kappi frá morgni til kvelds
Ekki er það neinum vafa bundið,
að alþjóða hlutleysislög, mundu
hafa bannað stríðsiþjóð, að setja
upp nýja loftskeytastöð í hlut-
lausu landi, eins og Tyrkland enn
var; þessvegna var því opinber-
lega lýst yfir, að pjóðverjar væm
að reisa stöð þessa fyrir Tyrk-
nesku stjómina, á prívat landar-
areign Soldánsins sjálfs. En eng-
inn gat dulist hvað að baki lá.
Wangenheim talaði opinberlega
um iþenna atburð, eins og eitt hið
frægasta þýzkt stjómkænsku
bragð.
“Hafið þér séð loftskeytastöð
vora hina nýju?” spurði hann
mig hvað eftir annað. “Eigum
við ekki að skreppa þangað
snöggvast og skoða hana?” Og
hann sagði mér með hreyknis-
blæ í röddinni, að hún væri sú
lang kraftmesta loftskeytastöð í
heimi, og gæti tekið á móti öll-
um skeytum, er send væm frá
Effelstuminum í París. Hann
sagðist vera upp með sér af því,
að geta nú eftirleiðis staðið í dag
legum loftskeyta samböndum við
stjóm sína í Berlín.
Svo lítið far gerði hann sér
um að dylja eignarrétt pjóð-
verja á stöðinni, að all oft þegar
að fréttaþráðurinn slitnaði, þá
bauð hann mér að nota hana til
skeytasendinga. Loftskeytaistöð
þessi var tákn, sem eikki var
hægt að misskilja, um hið nána
samband, er komið var á í milli
pjóðverja og Tyrkja. pað tók
eins og gefur að skílja, all-lang-
an tíma, að fullkomna stöðina,
og á meðan notaðist Wangen-
heim við loftskeytatæki á þýzku
verzlunarskipi “Carovado”, er lá
á Bosphorus sundinu, gagnvart
sendiherrabústaðnum þýzka. En
til þess að geta notið daglegs
sambands við Berlín, notaði
Wangenheim talsíma.
pýzkir liðsforingjar lögðu
engu minna að sér, en Tyrkir
sjálfir í því að búa út herinn, og
iþeir sýndust njóta ákaflega mik-
illar ánægju við það starf. Broun
sart, Humann og Laffert von
Envers önnur hönd, að því er
snerti leiðbeiningar við heræf-
ingar. Hinir þýzku yfirmenn
óku daglega imeð makt og miklu
veldi gegn um stræti borgarlnn-
ar í bifreiðum, er þeir höfðu
heimtað með valdi frá hinum
ýmsu íbúum. peir fyltu alla
skemtistaði og matsöluskála á
Kvöldin, og drukku kampavín ó-
spart, er iþeir einnig heimtuðu
án endurgjalds. Einn mann má
sérstaklega nefna, er mikið barst
á um þessar mundir, og hét sá
von der Goltz Pasha. Hann var
á stöðugri fleygiferð um strætin
í gríðar stórri bifreið, og vom
þýzkir emir málaðir á hliðamar.
Lúðraþeytari sat í framsætinu
og blés ákaft; hamingjan ein gat
hjálpað þeim, sem í vegi varð,
hvort heldur var Tyrkneskur eða
þá eitt'hvað annað. pjóðverjar
bám sig alveg eins að og þeir
ættu borgina með húð og hári.
Og um sama leyti og Wangen-
heim ihafði búið sér til Wilhelms-
strasse í bústað sínum, höfðu
hinir þýzku foringjar í Mikla-
garði myndað þar nokkurs konar
útibú frá hinu þýzka herráði —
General Staff. Margir þeirra
fluttu fjölskyldur sínar þangað
alla leið frá pýzkalandi, og eg
heyrði barónessu von Wangen-
heim oftar en einu sinni segja.
að hún væri búin að stofna í
kringum sig dálitla keisarahirð!
pjóðverjar voru víst l£ka einu
mennimir sem nutu ánægju í
sambandi við liðsafnaðinn í
Tyrklandi. Yfirgangur sá, sem
tyrknesíkum bændum var sýnd-
ur, var svo átakanlegur, að því
verður vart með orðum lýst. —
Úr sumum sveitum voru teknar
því nær allar lifandi skepnur,
hesstar, kindur, kýr, múlasnar,
úlfaldar og flest önnur dýr, er
hægt var ihönd á að festa; Enver
sagði mér, að þeir hefðu í alt
safnað saman á þenna hátt um
150,000 dýrum. En þeir fram-
kvæmdu þennan verknað með
svo miklu fyrirhyggj uleysi, að
furðu sætti. Ekkert var til þess
gert, að koma í veg fyrir að hin
ýmsu kyn dæju út; t. d. eftir-
skilið í hinum smærri þorpum,
að eins tvær kýr eða þá tvær
hryssur. — Ungtyrkjamir rændu
tugi kaupmanna bæði í Mikla-
garði og ýmsum öðrum borgum.
Kaupmenn þeir, er rændir vom,
munu undantekningarlaust hafa
verið kristnir menn, en Múharn-
meðstrúarmenn létu þeir af-
skiftalauisa. Aðal-ánægja þeirra
var að skaprauna hinum kristnu
mönnum og tæta í sundur eignir
þeirra. pað var dagleg aðferð
illvirkja þessara að vaða inn í
búðimar, rífa allan vaming nið-
ur úr hyllunum og flytja burt,
en skilja eftir óskrifaðan papp-
vírssnepil, sem viðurkenningu.
Stjómin hafði aldrei borgað
grænan eyri fyrir ránsvarning
sinn í síðustu Balkan og ítalíu
stríðunum, og iþessvegna gengu
flestir þessir kaupmenn, er fyrir
ránunum urðu, út frá því sem
gefnu, að þeir mundu heldur ekki
fá nokkrar minstu skaðabætur í
þetta sinn. pó munu nokkrir
þeirra hafa síðar fengið endur-
greitt andvirði hinna rændu
vörubyrgða, sem svaraði 70 af
hundraði; en ekki vom það nema
þeir einir, er á einhvem hátt
máttu siín nokkurs við stjómina
sökum pólitiskrar afstöðu. —
hvað orðið muni hafa um þau 30
af hundraði, sem eigi voru end-
urgreidd, skilja þeir einir til hlít-
ar, er kunnir em tyrknesku
stjómmálaástandi. Fjöldi fólks
var beinlínis svift aleigu sinni
með aðförum iþessum. Og ef
dæma á eftir öllu því ógrynni af
vamingi, er tyrkneskir herfor-
ingjar og stjómarembættismenn
tóku með valdi í Mik’agarði, þá
hefir það ekki verið neitt smá-
ræði, sem tyrkneðS^ herinn þarfn
aðist. Ræningjar þessir tóku alt,
er hönd á festi, jafnvel kvenboli,
kven-silkisokka og bamaskó. í
einum stað komu þeir í búð eina
til kaupmanns, er verzlaði með
nærföt kvenna, og heimtuðu af
honum teppi og annan sængur-
fatnað, en með því að hann hafði
engan slíkan vaming, þá tóku
þeir alt sem í búðinni var og
seldu það til keppinauta hans, er
verzluðu með samskonar vömr
annarsstaðar í bænum. Líkt
þessu fóm Tyrkir að víðsvegar
um ríkið. Aðalregla þeirra virt-
ist hafa verið sú, að ræna öllum
þeim vamingi, er hægt var að
koma í peninga; hvað varð af
öllum þessum peningum, er ekki
gott að segja um, en eg er i eng-
um minsta vafa uim, að eigi all-
fáir einstaklingar rökuðu saman
miklu fé á þenna hátt. — Eg
reyndi að leiða rök að því, og
sýna Enver fraan á, að alt þetta
miskunarlausa valdlboð og allar
þessar fáránlegu gripdeildir,
hlytu að steypa þjóðinni í beina
fjárhagsglötun. Enda var hung-
ur og hallæri allareiðu byrjað að
geysa yfir landið. Fjórar mil-
jónir karlmanna vom alls í land-
inu og af þeirri tölu hafði alla
reiðu hálf önnur miljón innritast
trl herþjónustu, og meira en mil-
jón f jölskyldur vom eftir skildar
fyrirvirmulausar, horfandi fram
á hungur og hönmungar. Tyrk-
neskastjómin borgaði hermönn-
um sínum 25 cent á mánuði, en
fjölskyldunum $1.20 um mánuð
hvem. púsundir bama og kvenna
unrðu hungurmorða, og hinir,
sem eftir lifðu, mistu heilsu sina.
— Gmnur minn er sá, að Tyrkir
muni hafa mist meira en fjórð-
ung af allri íbúatölu sinni eftir
að ófriðurinn hófst. Eg marg
spurði Enver hemig í ósköpun-
um stæði á því, að hann skyldi
láta aðra eins eyðileggingu við-
gangast. En hann svaraði að
eins út í hött, og það var síður en
svo að hann tæki sér nokkuð
nærri eymd fólksins. Hann var
feykilega upp með sér yfir því,
að hafa getað æft og útbúið
svona mikinn her, án þess að
hafa eiginlega nokkra peninga,
og hann kvaðst eigi vita af nokk-
urri þjóð, sem tekist hefði áður
að leysa af hendi annað eins
þrekvirki. — Til þess að koma
þessu verki í framkvæmd, hafði
Enver gefið út skipanir'um það,
að sérhver sá, er eigi gæfi sig
fram við herstjómarvöldin,
skyldi sæta dauðahegningu, en á
hinn bóginn lýsti hann því einnig
opinberlega yfir að Múlhammeds-
trúarmenn gætu fengið undan-
þágu, en Ihún kostaði $190.00
fyrir mannimn og var sú upphæð
stærri en isvo, að nokkrir gætu
notað sér hana, nema þeir einir,
er sátu í stjómarembættpm, eða
stjómin vildi halda hlífiskildi
yfir. petta fanst Enver vera hið
mesta stjórnkænskubragð og
dáðist mjög að því,hve meistara-
lega sér hefði tekist. Hann hefði
aldrei áður fyr, haft önnur eins
völd og honum fundust sér blátt
áfram allir vegir færir. — pað
er nú ekki lengur á huldu, heldur
beinlínis skjallega sannað, að
pjóðverjar stjómuðu öllu, erl
laut að útbúnaði hins tyrkneska |
hers. Auk þess hefi eg ljósmynd
af skjali, sem sannar það einnig
að pjóðverjar fyrir milligöngu
í ákafa að hinu minna skipinu,
en sáu sig jafnharðan um hönd
og snem til baka. Litla skipið
breytti einnig von bráðar stefn-
unni og skreið ofurrólega í átt-
ina, þangað sem skip vort var.
Mér leizt í fyrstu ekki meira en
svo á blikuna, en ekkert hættu-
legt bar til tíðinda, sem betur fór
Snekkja þessi sigldi nokkra
hringi umhverfis oss, og spurði
skipstjórann á Sicilia margra
spuminga með flöggunum og
sigldi iþví næst á brott. Skip-
stjórinn sagði oss að bæði hin
stóru skip væm þýzk, og væra
að reyna að umflýja brezka flot-
ann, sem komist hafði á snoðir
um för þeirra. Hann sagði að
Bretar hefðu veríð á ferð og flugi
um alt Miðjarðaihafið til þess að
hafa hendur í hári þeirra, og
pjóðverjar hefðu ætlað skipun-
um að komast til Miklagarðs.
Hafið þér orðið var við það?
Hvar haldið þér að brezki flot-
inn sé?”
Nokkrum kLstundum seinna
hitti eg Wanigenheim af hend-
ingu. Og þegar eg sagði frá því
hvað Mrs. Wertheim Ihafði séð,
þá sýndist hann veita málinu al-
veg sérstaka athygli. Undir
eins eftir matmálstíma, heim-
sótti hann mig ásamt Pallavicini
sendiherra Austurríkis, og fór
þess á leit að fá að tala við dótt-
um mína. Báðir þessir sendi-
herrar settust makindalega á stól
rétt fyrir framan Mrs. Wertheim
og spurðu hana spjömnum úr,
þó með hinni mestu kurteysi.
“Mér fanst aldrei áður önnur
eins ábyrgð á mér hvíla”, sagði
hún við mig seinna. peir vildu
ekki leyfa henni að ftella úr eitt
einasta smáatriði; þeir sögðust
endilega þurfa að fá að vita hve
mörgum skotum 'hefði verið
skifst á; í hvaða átt þýzku skip-
in hefðu stefnt o. s. frv. Helm-
sóknin virtist hafa orðið þessum
tveimur politísku fóstbræðrum
til hinnar mestu hugsvölunar;
þeir réðu sér tæpast fyrir kæti,
er þeir kvöddu og lögðu af stað.
Og þeir höfðu líka töluvert góða
ástæðu til þess að vera upp með
sér. Dóttir mín hafði óefað gef-
ið þeim þær fregnir, er þeir sjálf-
sagt þráðu mest að heyra um-
fram alt annað — nefnilega það,
að Goeben og Breslau hefðu
sloppið úr k'lóm brezka flotans,
og Væru á hraðsiglingu í áttina
inn Hellusundið og þaðan til
Miklagarðs.
Daginn eftir þurfti eg að finna
Wangenheim í embættiserind-
um; en hann var í svo mikilli
geðshræringu, að örðugt var að
Humann’s hins þýzka flotamála-! koma við hann orði. Eg hafði
umboðsmanns þeirra í Mikla-
garði tóku með valdi heilan skips
farm af olíu, án þess að greiða
nokkurt enurgjald. Skjal þetta
aldrei áður séð hann í öðm eins
ástandi. Hann gat eiginlega
hvoríci setið né staðið. Hann var
eigi fyr seztur, en að hann spratt
er dagsett 29. september 1914— ; k fætur aftur og þaut út að
hér um bil mánuði áður en Tyrkj- glugganum, er vissi að Bosphor-
ir fóru í stríðið. í bréfi þessu, us sundinu þar sem loftskeyta-
skrifuðu af Humann til þýzku stöðin hans, Corovado lá, hér um
stjómarinnar, standa þesisar lín-
ur: "Olíufarminn er þér mint-
ust á í bréfi yðar frá 26. þ. m.,
sem gufuskipið “Derindje” hefir
til meðferðar, hefi eg þegar lagt
eignarhald á, fyrir hönd hinnar
þýzku stjómarí’. — Um sama
leyti og pjóðverjar voru gersam-
lega að ná í sínar hendur full-
veldi í Miklagarði, stóðu sendi-
herrar hinna annara þjóða af-
skiftaríausir og höfðust eigi að,
jafnvel þótt svo virðist undir
ýmsum kringum stæðum líta út,
að verið væri daglega í kyrþey
bil þrjá mílufjórðunga í burtu
Wangenheim var þrútinn í and-
liti og sýndist stundum engu lík-
ara en neistar sindmðu úr augun
um, stundum tautaði hann fyrir
munni sér eitthvað um stórsigur
er pýzkaland hefði unnið, en
rauk svo aftur út að glugganum
eins og til þess að fullvissa sig
um hvort loftskeytastöðin væri
þá enn á sínum rétta stað.
“pér hljótið að hafa einhver
stórkostleg alvörumál á sam-
vizkunni”,' sagði eg og reis á fæt-
ur. “Eg ætla að fara núna, og
að vinna að því, að slá vopnln úr koma heldur dálítið seinna
þeirra eigin höndum.
Hinn 10. ágúst fór eg út á
höfnina í smábát einum, til þess
að taka á móti ftölsku skipi, er
“Sicilia” hét, sem var alveg ný-
komið frá Feneyjum. Mér var af
sérstökum ástæðum ant um sklp
iþetta, vegna þess að það hafði
innanborðs dóttur mína og
tengdason, Mr. og Mrs. Maurice
Wertheim, ásamt þrem litlum
dætrum þeirra. — Endurfund-
imir voru jafnvel enn þá inni-
haldsríkari, en mig nokkm sinni
hafði órað fyrir. pað var þó
nokkuð fát á sumum farþegj-
anna, sökum þess að daginn áður
höfðu þeir orðið sjónarfottar að
all-snarpri sjóomstu í Joniska
hafinu. “Vér vomm að fá oss
matarbita á þilfarinu”, sagði
dóttur mín, “þegar eg kom auga
á tvö ókunnugleg skip, út við
sjóndeildarhringinn. Eg hljóp
ofan í klefa minn og sótti sjón-
auka, og sá að þetta vom herskip
annað all-stórt, en hitt af meðal
stærð. pegar vér rýndum betur
sáum vér öðru skipi skjóta upp
að baki hinna tveggja og sigla af
verulegu kappi. Skip þetta færð
ist nær og nær, og vér heyrðum
fallbyssudynkina jafnt og þétt,
líkt og þrumur, og sáum hvit-
gráa reykjarstrókana þyrlast til
og frá um geiminn; eg var fyrst
í nokkmm vafa um hvemig í
öllu þessu lægi, en bvo opnuðust
augu mín, alt í einu, og eg komst
að þeirri niðurstöðu að hér hafði
verið um sjóomstu að ræða.
Skipin skiftu um stefnu hvað eft-
ir annað. Hin tvö stærri stýrðu
“Nei, nei!” hrópaði Wangen-
heim. “pér farið ekki eitt fet í
burtu. petta verður merkisdag-
ur í sögu pýzkalands. Ef þér að
eins viljið bíða í fáeinar mínútur
þá mun yður gefast kostur að
heýra mikilvæg tíðindi, sem geta
komið til með að gjöra út um af-
stöðu Tyrklands til stríðsins”.
Svo stökk hann aftur út á
svaliraar. Og rétt í sama augna-
blikinu kom eg auga á lítinn bát,
er lagði frá Corovado í áttina til
sendiherra bryggjunnar. Wang-
enheim þaut niður að bátnum og
þreyf umslag úr hendi eins sjó-
mannsins og flýtti sér aftur til
herberja sinna.
“Vér höfum orðið ofan á!”
kallaði hann til mín.
“Hvað eigið þér við?” spurði
eg.
“Goeben og Reslau hafa kom-
ist í gegnum Hellusund”. Og
hann veifaði hraðskeytinu með
eins óstöðvandi fögnuðl, og skóla
piltur gerir, þegar fótboltaflokk-
urinn hans hefir unnið sigur.
Svo rénaði kætin eftir fáeinar
mínútur, og hann gekk fast að
mér, með hinum mesta alvöra-
svip; ben.ti með vísifingrinum
út í loftið og hleypti brúnum á
víxl og sagði: Auðvitað skiljið
þér það, að pjóðverjar hafa selt
tyrknesku stjóminni skipin! Og
aðmíráll Souchon gengur í þjón-
ustu soldánsins”, bætti hann við.
Wangehheim hafði meira en
þjóðræknisástæður til þess að
vera upp með sér af atburði þess-
um; koma þessara tveggja skipa
var tvímælalaust stærsta afrekið
er hann hafði unnið í allri sinni
sendiherratíð, og jafnframt því
eiginlega fyrsti milliríkjasigur
pjóðverja. — Ámm saman hafði
öll stjómmálabarátta Wangen-
heims stefnt að því takmarki að
komast í kanzlarastöðu pýzka-
lands, og nú mátti auðveldlega á
honum sjá, að hann þóttist hafa
rutt öllum örðugustu steinunum
úr götu. Hann hafði samið við
tyrkneska ráðuneytið um ferð
þessara skipa um Hellusund og
stjómaði siglingu þeirra yfir
Miðjarðarhafið, með skeytum
frá loftskeytastöð sinni. Með
því að koma skipum þessum
heilu og höldnu til Miklagarðs,
hafði Wangenheim loksins tekist
að bræða saman Tyrki og pjóð-
verja í órjúfandi bandalag —
þriggja ára lævíslegt njósnar-
starf, borið að lokum tilætlaðan
árangur.
Eg efast um að nokkur tvö
skip, hafi nokkru sinni haft
meiri sögulega þýðingu, en þess-
ar tvær stríðssnekkjur. En um
þær mundir, gerðum vér oss
þýðingu þeirra eigi Ijósa. pó
munu afleiðingamar fullkom-
lega hafa sýnt, að hinn óviðjafn-
anlegi fögnuður Wangenheims
var eigi að ástæðulausu. — Goe-
ben var afarsterkt og rambyggi-
legt orustuskip, af allra nýjustu
gerð. Breslau, var ekki eins
stórt skip, en ákaflega hrað-
skreitt og vel lagað til siglingar
á stöðvum þessuin. Skip þessi
bæði, höfðu verið á sveimi í Mið-
jarðarhafinu nokkra mánuði á
undan stríðinu, og rétt um þær
mundir, er ófriðaryfirlýsingin
varð heyrinkunn, vom þau að
taka vistarbyrgðir í Messína. Eg
hefi ávalt skoðað það meira en
tilviljun eina, að þessi skip, er
bæði voru hraðskreiðari en skip
þau ensk og frönsk, sem á þess-
um tíma voru í Miðjarðarhafinu,
skyldu einmitt liggja svona
skamt frá Tyrklandi. — pjóð-
verjar vissu augsýnilega hvað
þeir höfðu verið að gera, er þeir
völdu Goebeu, því skip það hafði
tvisvar sinnum áður komið til
Miklagarðs og yfirmennirnir
vom því gagnkunnugir Hellu-
sundinu.
Hvemig fregnin um ófriðinn
hefir verkað á þýzka sjóliðs-
menn, má marka af því, að þeg-
ar hljóðbært varð um skipin
Goebeu og Breslau, þá ætlaði alt
að drukna í fagnaðaríátum.
Mennimir tóku Aðmírál Souchon
og bám hann á háhesti. Og það
hefir verið sagt að Aðmírállinn
geymdi til minningar um atburð
þenna, hinn hvíta einkennisbún-
ing, er hann þá bar, með óhrein-
um fingraföram þessara rudda-
legu sjómanna. En þrátt fyrir
vígaskjálftann og löngunina eft-
ir sjóorustu, þá var þó aðstaða
þessa skipa harla tvísýn. pau
höfðu vitanlega ekkert að gera í
hendumar á hinum brezka og
franska flota, er stöðugt hélt
ivörð á hverri einustu siglingar-
I línu Miðjarðaiihafsins.
Goeben og Breslau voru óra-
veg frá heimkynnum sínum;
kolaforðaspursmálið næsta vafa-
samt, þar sem Bretar áttu allar
stöðvamar er nokkurs virði voru
Hvert gátu þau flúið og leitað
öryggis, ef í harðbakkana slæi.
Eigi svo fá ítölsk herskip vom
ávalt á sveimi kringum Messina,
og gættu þess stranglega að hin
þýzku skip brytu eigi hlutleysis-
lögin; mintu þau iðulega á, að
þau mættu eigi lengur dvelja á
•höfnum inni, en tuttugu og fjór-
ar klukkustundir í einu. Eng-
land hafði varðskip sín í Otranto
flóanum á aðal-siglingaleið Ad-
ríahafsins, til þess að geta krept
skip þau inni, er reyna kynnu að
komast í austuríska höfn. —
Brezki flotinn var líka á stöðug-
um verði við Gibraltar og Suez,
svo þaðan var engin von undan-
komu. pað var því eigi nema
um einn stað að ræða, þar sem
Goeben og Breslau kynnu að fá
vingjarnlegar viðtökur, og sá
staður var Mikligarður. Aug-
sýnilega hafði þá brezki flotinn
litið svo á að um slíkan griðastað
gæti eigi verið að ræða. Um það
leyti, snemma í ágústmánuði,
hafði virðing fyrir alþjóðalögum
og samningum, eigi með öllu
strykuð verið út úr meðvitund
þjóðanna. Tyrkir voru enn
hlutlaus þjóð, og þrátt fyrir hin-
ar mörgu opinbem sannanir um
tangarhald það, er pjóðverjar
höfðu náð á þeim, sýndust þó lík-
umar meiri, að þeir mundu halda
áfram að vera hlutlausir. Samn-
ingurinn, sem undirskrifaður
var í París 1856, bannaði sigling-
ar um sundið nema með leyfi Sol-
dáns, og slíkt leyfi gat hann ein-
ungis veitt á friðartímum. Enda
hafði stjómin mjög sjaldan veitt
þannig lagað leyfi. Og eins og
ástatt var hefði það hlotið að
skoðast reglulegt óvildarbragð;
en það, að leyfa Goeben og Bres-
lau að dvelja í tyrkneskri 'höfn
meira en 24 klukkustundir,
mundi i raun og veru hafa þýtt
það sama og bein ófriðaryfiriýs-
ing.
Treystandi að þessu sinni, eins
og ávalt endranær, á helgi viður-
I
COPENHAGEN
Þetta er tóbaks-askjan sem
hefir að innihalda heimsin
bezta munntóbek
Munntóbak
Búið tilúr hin-
um beztu, elstu,
safa- mestu tó-
baks blöðum, er
ábyrgst að vera
algjörlega hreint
Hjá öllum tóbaksiölum
kendra alþjóðasamninga, hafði
brezki flotinn lokað öllum leiðum
þar sem skipum var undankomu
von, nema að eins einni leið —
Hellusundi! Hefði England að
eins sent kröftuga flotadeild á
þenna þýðingar-mikla blett,
hversu ólík mundi þá eigi orðið
ihafa saga hinna þriggja síðast-
liðnu ára!
“Hans hátign væntir þess fast-
lega, að Breslau og Goeben kom-
ist klakklaust til áfangastaðar-
ins”. pannig var hraðskeyti er
barst skipum þessum, í Messina,
klukkan 5 að kveldi hins 4. ágúst
— Tuttugu og fjögra klukku-
stunda leyfið, sem ítalska stjóm-
in hafði gefið skipunum, var rétt
að segja runnið út. í Ortanto,
sundinu lá öflug, brezk flotadeild
er ávalt var að senda villandi loft
skeyti til þýzkaranna, og hvetja
þá til að sigla skipunum til Aust-
urrískrar hafnar. Hermennim-
ir á þýzku skipunum, vora í sjö-
unda himni, þeir höfðu verið
hvattir og örfaðir af foringjum
sínum, með ræðum og kampa-
víni; þeir sigldu því með fullum
hraða beitt í áttina þangað, sem
brezki flotinn beið. — Lítill varð-
bátur, brezkur, er Gloucester hét
sendi aðalflotanum stöðugt hrað
skeyti um hverja hreyfingu
hinna þýzku skipa. En er skip-
in komu út fyrir Spartivento-
höfðann, sendu þau öll þau rugl-
ingsskeyti, sem hugsanlegt var
og afleiðingin varð sú, að Glau-
cester, gat ekki lengur sent
brezka flotanum skiljanleg skeyti
Eftir það skiftu þessi þýzku skip
um stefnu, og héldu suður á bóg-
inn, á áttina til Ægea hafsins.
Gloucester var svo að segja alt
af á Ihælum þeirra, og lagði oftar
en einu sinni til orustu, eins og
dóttir mín hafði orðið sjónarvott
ur að. Brezka flotadeildin eða
nokkur skip úr henni eltu Gloe-
ben og Breslau um hríð, en það
varð árangurslaust, því þótt hin-
ir brezku drekar væm margfalt
öflugri til orustu, þá vom þeir
samt sem áður hvergi nærri eins
hraðskreiðir. pó hugðu foringjar
Breta að þeim hefði hepnast að
ónýta fyrirætlanir pjóðverja, að
því er skip þessi snerti; auð\ itað
gætu skipin ef til vildi komist
inn Hellusund og til Miklagarðs,
en sú var lokuð að alþjóðalögum.
Wangenheim, sem var stór-
kostlega upp með sér af þessum
nýjasta sigri sínum, sendi hvert
Ioftskeytið á fætur öðm til Sou-
chon aðmíráls, og fal honum að
sigla skipum þessum inn sundið
undir tyrknesku flaggi, með því
að þau tilheyrðu nú orðið tyrk-
neska flotanum, og þess vegna
næði siglingabannið um Hellu-
sund eigi til þeirra. Skipin voru
bæði samstundis skýrð upp og
kölluð Sultan Selim og Medilli.
Eins og eg hefi áður getið um,
þá höfðu Tyrkir tvö herskip í
smíðum á Englandi þegar stríðið
hófst. Skip þessi voru ekki ein-
ungis smíðuð samkvæmt uppá-
stungu tyrknesku stjómarinnar;
nei, það var svo langt í frá, því
að baki þeirra stóð mikill meiri
hluti þjóðarinnar, sem bezt
mátti af því sjá, hve ófram fólk-
ið hafði verið um að leggja fram
fé til fyrirtækisins. Tilgangur-
inn var enginn annar en sá, að
ráðast að Grikkjum og taka af
þeim aftur eyjamar í Ægeahaf-
inu.
Fjársöfnunarmenn fóru um
landið þvert og endilangt, til
þess að fá peninga í skipabygg-
ingarsjóðinn og 'höfðu allar
klær í frammi, og svo var al-
menningur samtaka í máli þessu
að jafnvel konur létu skera hár
sitt og seldu það fyrirtæki þessu
til styrktar.
Rétt um það sama leyti og
stríðið byraði, höfðu Tyrkir
greitt ensku skipasmiíðafélög-
unum síðustu afborgunina, og
tyrkneskir sjóliðsforingjar og
undirmenn voru komnir til þess
að veita skipunum móttöku og
eigla þeim heimleiðis. En fám
dögum áður en hrinda átti þeim
;af stokkunum og afhenda þau
Tyrkjum, skarst brezka stjóm-
in í leikinn og skipaði að bryn-
drekar þessir skyldu tafarlaust
teknir í þjónustu brezka flot-
ans.
Framh.
Gimll, Man., July 12th 1918.
The authorities in charge of “War
Relief for France” which includes all
Societies for the Aid of Children and
the Dependents of the Combatants in
the great fight for humanlty have
requested the Gimli Home Bconomles
Society to solicit subscriptions for this
deserving cause.
Mr. & Mrs. R. H. J. Chiswell ....
Mr. & Mrs. S. Thorson .......
B. Thordarson ...............
Mrs. Valdi Johnson ..........
Mrs. E. G. Sólmundson .......
Asdis Hinriksson ............
Eleonora Julius .............
Sólveig Bjarnardóttir ........
porseinn Jónsson ............
Mrs. Jakobsson................
Sigríóur Brynjólfsson .......
Mrs. J. Kronson .............
Mrs. B. Freemanson ...........
Mrs. H. Stefánsson ...........
Mrs. N. G. Downie ...........
Mrs G. Thordarson ............
Mrs. E. Benson ...............
Mrs. S. E. Björnsson..........
Mrs. V. Johnson .............
S. Björnsson .................
Mr. & Mrs. Johnson ...........
Mrs. Fiskin .................
Mrs. Milliken ....... ........
Mrs. McKinly .................
Mrs. Rosa Dalman ............
Mrs. S. Johnson ..............
Mr. & Mrs. P. Sveinsson ......
S. M. Beresford ..............
A friend .................. ....
Mrs. Anderson ................
Miss Gray ....................
Mrs. Stoane ..................
A friend .....................
E. H. Pálsson ................
Sigurborg Vopni ..............
Mrs. K. Tampol ...............
Eva Naiditch ...: ............
Mrs. Crasby ........ .........
Mrs. Helgason ................
Ollve Chlswell ...............
Johó Thorson .................
Mrs. Crasby ..................
Mr. & Mrs. G. Jarvis ........
Mrs. Bromley.................
Mrs. H. Goodman ....... ......
Mrs. M. Patnca ...............
Mrs. J. Sigurgeirsson ........
L. P. Láruson ................
A. Smith .....................
M. Halldórson ................
J. Christie ..................
A. G. Pahn ...................
Mrs. N. Benson ...............
Mrs. A. Polson ...............
J. Frlmann ...................
Mrs. S. Th. Kristjánsson .....
Margrét Árnadóttir ...........
Asbjörn Eggertson ............
D. Halldórsson ..... .........
E. Peily...................—
Mrs. K. Thorsteinsson ........
Stlna Skúlason ...............
Lily Thorsteinsson ...........
Mrs W. H. Bristow ............
Mrs. P. Magnússon ............
Th. Thordarson ............ —-
M. E. Warters ................
Mrs. E. M. Antenbring ........
M. Baskerville ...............
Miss Downing ........... .....
Mrs. J. Sharpe ...............
Mrs. Wm. Tuast ...............
Mrs. V. H. Kel ...............
Mrs. Bendett .................
Mrs. Shickele .....*..........
Mrs. Shearer .................
Mrs. Young ...................
Mrs. Reid ....................
A. Reid ......................
Miss Reid ....................
M. M. Chapman ................
Mrs. Arnold ............... —•
Mrs. Stebbons ................
Mrs. Clum ....................
Jón Jónsson ..................
pórey Sveinsson ..............
Stefán Jónsson ...............
G. Stalker ...................
Sarah Sveinsson ..............
Gtsli Sveinsson ..............
Mrs. Tinndy .................
Mrs. H. R. Lawson ............
Mrs. C. Jensen .....f.........
Mr. & Mrs. E. S. Jónasson ....
Mrs. W. J. Árnason .........
Mrs. E. Brandson .............
Mrs. Wilson ..................
Mr. Gottskálksson ...........
Mrs. M. J. Johnson ... ....
W. .T. Monieith .... .........
C. Fieidsted .................
G. Austmann ..................
Mrs. J. Murdes ...............
Clarence Harpell .............
E. Oregorv ...................
A. J. Hughes .................
Mrs. L. Tenn .................
Filnv Brown ..................
M. Rigerlst ..................
Mrs. Th. SigurBsson ..........
A. S. J. S....................
A. Osborne ..................
C. Macdonald .................
R. Newbery ................
Fva Gervin...................
$2.00
2.00
1.00
.50
.50
1.00
2.00
.50
.10
.26
1.00
.50
.50
.25
.25
.50
1.00
1.00
.26
.50
.26
.40
.25
.10
1.00
.10
.25
.25
.25
.35
.10
.50
.25
.25
1.00
.25
.25
.25
.25
1.00
.50
.25
2.00
2.00
.25
.25
.25
.50
.50
.25
.25
.25
.25
.25
.50
.25
.25
.50
1.00
.50
.25
.25
.50
.50
.25
.50
.50
.50
.35
.25
.26
.25
.50
.15
.60
.25
.45
.26
25
.10
.50
.25
.25
.25
.25
.25
.25
.25
.50
1.00
.25
1.00
.50
2.00
1.00
.25
.10
.10
.25
.25
.25
.25
.50
.25
.25
.25
.50
.50
.25
5.00
1.00
1.00
.25
.25
.25
Daisy Humnoge ...................25
Mrs. Scoulthorp..................50
Mrs. James.......................25
Mrs. E. Johnson ............... L60
A. N. Cuman .....................25
Mrs. G.Cllfford .................00
Mrs. W Scott.....................25
Mrs. Johnstones .................05
Mrs. Stevens ....................50
H. A. Tergesen ............... 1.00
Goldin ..........................20
T. Helgason ................... -25
Mrs. J. I Goodman ...............25
Mrs. S. Pétursson ...............25
Mr. Chickner................... .25
Miss Dennis Lee .................00
V. M. Hermanson..................25
Mrs H. Fatrick ................. 00
A. Revnolds .....................25
Lára Eyford ................... 25
A. Evford .......................25
Th. Eyford .................... 25
Mrs. B. Pétursson ............. .50
Mrs.. Oufirðn Olson .......... .50
Mrs. T. Biamason ................25
Mrs. H. Jóhannsson ..............25
Rolodmy .........................25
Mrs. G. B. Johnstone.............10
Mrs. J. Danlels .................60
Mrs. J. Daniels ............... 00
Mrs. A. Clifford ................00
A. J. C. children................50
Mrs. W. H. Clarkson ........... .50
Total $70.60