Lögberg - 14.07.1927, Side 1
40 ARCANGUR
WINNIPEG, MAN., FIMTUDAGINN 14. JÚLl 1927
Canada.
Á laugardaginn í vikunni sem
leið, birti blaðið Manitoba Free
Press, í þriðja sinn á þessu ári,
fréttir af uppskeruhorfum í Mani-
toba, Saskatchewan og Alberta
Eftir þeirri skýrslu að dæma, er
útlitið mjög gott og horfur væn
legar um góða uppskeru í haust,
þrátt fyrir það, að vorið var ó-
vanalega vætusamt og kalt lengi
fram eftir. Nú um tíma hefir
tiðin verið mjög hagstæð, svo öll-
um jarðargróðri hefir farið vel
fram síðustu vikurnar. Regn hef-
ir alstaðar, á því stóra svæði sem
hér um ræðir, verið nægilegt og
sumstaðar fullmikið. Skaðar af
hagli eða ryði, eða öðru þess
konar, varu enn litlir, þegar þess
um skýrslum var safnað, en síð-
an hefir frézt, að tilfinnanlegur
skaði hafi orðið af hagli í Sas-
katchewan, sem væntanlega rýrir
uppskeruna töluvert í því fylki,
en yfirleitt eru uppskeruhorfur
góðar nú sem stendur í Vestur-
Canada.
* * *
Á fjölmennum fundi, sem hald-
inn var í Montreal fyrir fáum
dögum, til að kjósa fjóra erinds-
reka til að mæta á flokksþingi
conservatíva í Winnipeg í haust,
bar fyrverandi fylkisþingmaður,
C. Houde, þær sakir á Baron de
Vitrolles, aðal konsúl Frakka í
Canada, að hann hafi reynt að
hafa áhrif á þingkosningar í Que-
bec, frjálslynda flokknum í vil,
og færði það til, að meðan á síð-
ustu kosningum stóð, hefði
franska lýðveldið sæmt tvo af
fylkisráðherrunum heiðursmerkj-
um, og hefði það vafalaust verið
gert samkvæmt ráðum konsúlsins
og til þess að styðja að kosningu
þeirra. Samþykti fundurinn til-
lögu þess efnis, að skora á Bri-
and, utanríkisráðherra Frakka,
að kalla þenna konsúl heim nú
þegar og skipa annan mann í
hans stað, “því Quebecbúar vildu
ekki þola, að útlend ríki skiftu
sér af þeirra stjórnmálum.”
* * *
Ofviðri mikið gekk yfir stórt
svæði í Saskatchewan fylki á
laugardaginn í vikunni sem leið,
eftir því sem frétt frá Regina seg-
ii, er hingað barst á mánudaginn.
Fylgdi því áköf rigning og hagl
stórkostleft, sem fréttin segir að
unnið hafi mikið tjón á ökrum
og matjurtagörðum á landsvæði
því, sem sé um hálf miljón ekra
að stærð, og að skaðinn, sem
þetta veður hafi valdið, sé stór-
kostlegur. Fréttirnar eru enn ó-
ljósar, en telja má víst, að hagiið
hafi unnið mikið tjón á ökrum
manna og farið víða yfir.
* * *
Bjórsalarnir í Vancouver, B.C.,
eru að gera ráð fyrir að skifta
bjórstofunum í tvent, þannig, að
annar hlutinn sé ætlaður karl-
mönnum eingöngu, en hinn hlut-
inn kvenfólkinu. Enn drekka karl-
mennirnir miklu meira, en bjór-
salarnir gera sér samt grein fyr-
ir því, að það þarf að ætla kon-
unum jafnmikið rúm í bjórstof-
unum eins og mönnunum, því
annars myndi þeim ekki finnast,
að þær nytu síns sjálfsagða og
^iðurkenda jafnfréttis og að hlut-
úr sinn væri fyrir borð borinn.
* * *
Kona nokkur í Toronto, Mrs.
Hope Leontough að nafni, ætlaði
að lækna meltingarleysi, sem hún
þjáðist af, með því að svelta sig
nógu lengi. Hún fastaði í 55 daga
og var þá mjög aðfram komin af
næringarleysi og dó skömmu síð-
ar, þrátt fyrir það að eftir að
hún hafði lifað alla þessa löngu
föstu, var gert alt sem læknarnir
gátu að gert til að bjarga lífi
hennar.
* * *
fbúðar stóýhýsi mjög vandað á
að byggja í sumar við gatnamót-
in Broadway Ave. og Kennedy St.
í Winnipeg. Á hús þetta að vera
sjö hæðir, 150 fet á annan veginn
en 145 á hinn og verða í því 72 í-
búðir. Gert er ráð fyrir að bygg-
ingin kosti $500,000.
* * *
Á laugardaginn í vikunni sem
leið brann stórbygging með mörg-
um íbúðum í Vancouver, B.C. Sjö
manneskjur fórust í þessum elds-
voða og nokkrar fleiri urðu fyrir
töluverðum meiðslum.
Bandaríkin.
Við Chishol111, Minnesota, vildi
það slys til á föstudaginn í síð-
ustu viku, ag náma hrundi saman
og var einn af verkamönnunum,
Nick Bozennich að nafni, grafinn
þar lifandi. Samverkamenn hans
tóku þegar að grafa eftir þessum
félaga sínum og bjuggust sízt við
að finna hann lifandi. En þegar
þeir höfðu unnið látlaust í ná-
lega tvo sólarhringa, fundu þe'ir
Nick og var hann ekki að eins
lifandi, heldur óskemdur og heill
á húfi. Stórviðir, sem halda
áttu uppi námunni, féllu niður
þannig, að þeir hlífðu manninum
við.öllum meiðslum, en illa æfi
hefir hann hlotið að eiga meðan
hann var þarna grafinn.
Henry Ford hefir mælt svo
fyrir, eftir því sem frétt frá New
York hermir, að blað hans, ”The
Dearborn Independent”, skuli nú
þegar hætta öllum árásum á Gyð-
ingana, sem það hefir lengi hald-
ið uppi. Er haft eftir honum, að
sig hafi aldrei grunað, að blaðið
flytti eins mikið af því tagi eins
og það í raun og veru hefði gert.
Segist Ford skuli hér eftir sjá
um, að blaðið flytji það eptt, sem
engum sé til meins og meiði ekki
tilfinningar þeirra, er sjá og lesa,
en ekki vill hann selja blaðið,
hvað sem í boði er. Ritstjóri
blaðsins, William'J. Cameron, hef-
ir látið í ljós undrun sína yfir
þessu og segist aldrei fyr hafa
orðið þess var, að Henry Ford
hefði nokkuð á móti því, þó Gyð-
ingunum væri gert eitthvað til
miska. Ekki heldur hann samt,
að þetta sé til þess gert, að reyna
að komast að samningum í skaða-
bótamálinu, sem Sapiro höfðaði
gegn hönum, án þess að það komi
til úrskurðar dómstólanna.
* * *
Auðmaðurinn mikli, John D.
Rockefeller, varð 88 ára á föstu-
daginn í vikunni sem leið. Gamli
maðurinn er vanur að halda upp
á afmælið sitt, en í þetta sinn var
lítið um að vera heima hjá honum
annað en það, að hann bauð til
sín fáeinum af helztu vinum sín-
um. Enn er hann all-hress eftir
aldri, en er nú látinn njóta allrar
þeirrar kyrðar sem hægt er.
Hvaðanœf a.
Kevin O’Higgins, varaforseti
írlands (Irish Free State), var
myrtur á sunnudaginn var í Dub-
lin á írlandi. Var hann á leið
til kirkju, þegar bíll fór fram hjá
honum með nokkrum mönnum, er
skutu á hann mörgum skotum.
Var hann þegar fluttur heim til
sín og veitt sú læknishjálp, sem
hægt var, en eftir fimm klukku-
stundir var hann dáinn. Morð-
ingjarnir fóru leiðar sinnar og
náðust þeir ekki, í bráðina að
minsta kosti. Mr. O’Higgins hef-
ir verið talinn atkvæðamikill
stjórnmálamaður, en talsvert ráð-
ríkur og einþykkur.
* * *
Fyrir skömmu náðu blaðamenn
tali af hinum valdalausa og mjög
svo yfirlætislausa Kína-keisara,
Henry Uu-Yi, þar sem hann hefst
við í japanska hlutanum af Tien-
tsin. Fórust honum orð meðal
annars á þe^ssa leið:
“Hvað ser maður í Kína um
þessar mundir? Ekkert nema af-
ar ‘illa stjórn, föðurlandssvik,
mútur og ófrið. Það sem Kína
nú stendur mest óheill af, eru alt
of margir misendis hershöfðingj-
ar. Þeir eru alstaðar, ýmist í or-
ustum eða þá á hergöngum sínum
um landið — ekki í þágu ríkisins,
heldur til að bæta sinn eigin hag,
ef þeir geta og til að þjóna lund
sinni. — Það> er enginn hægðar-
leikur að vera Kínakeisari nú á
dögum. Góður keisari verður að
vera faðir og fulltrúi þegna
s'inna. En eg er ekki nógu mikill
eða góður maður til að vera fað-
ir þjóðar minnar. Eg efast ekki
um það, að sá tími kemur, að einn
keisari ráði yfir öllu Kínaveldi,
og það sameinist aftur alt í eina
he'ild, en sá keisari verður að vera
meiri maður en eg er.”
Hátíðarhald í Framnes
í Nýja Islandi.
Það fór fram, sem víða annars
staðar, þ. 1. júlí. Hafði mjög
verið vandað til mótsins á ýmsa
vegu, en útkoman varð ekki eins
ánægjuleg og búist var við.
Hamlaði' ,þar óhagstætt veður.
Var áformað að vera undir beru
lofti, borð reist úti og annar út-
búnaður hafður, er heyrir til þess
konar skemtimótum. Gat ekkert
af því notast vegna rigningar,
fyrst úða eða sallarigningar, er
varaði lengi dags, og síðar stór-
feldara regnfalls, er kom um
miðaftansleyti. Var enginn ann-
ar kostur en sá, að koma sér und-
ir þak. Framnes Hall var og
staðurinn, þar sem viðbúnaðurinn
allur hafði verið hafður, eða þar
fast v'ið, og leituðu allir inn í hús-
ið og urðu skemtanir þar fram að
fara.
Til skemtana var söngur og
ræðuhöld, piano spil og lestur
frumortra kvæða. Sönginn intu
af hendi unglingasöngflokkar, er
hr. Brynjólfur Þorláksson hafði
æft, þegar hann var hér á slóðum.
Söngurinn fór vel, mörg falleg
lög voru sungin, en fréttatitari
yðar óskaði þó, að Brnjólfur væri
kominn með keyrið, að ýta á eftir
og auka þar með hraðann að
nokkuru. Hefði þá órðið meira
fjör í söngnum og líf, en það var
það sem helzt vanhagaði um, því
raddir voru nógar, vel æfðar og
margar. Með söngnum spiluðu þær
ungfrúrnar Guðrún, Sigurðsson
frá Storð í Framriesi og Ida
Holm frá Víðir.
Tvær ræður voru fluttar. Fyrri
ræðuna, um sögulega viðburði þá,
er leiddu til fylkjasambandsins í
Canada, flutti séra Jóh. Bjarna-
son. Hin síðari var flutt af skóla-
stjóra búnaðarskólans í Manitoba,
W. C. McKityican. Talaði hann
um framfarir, er orðið hefðu í
búnaði í Canada á þeim sextíu ár-
um, er fylkjasambandið hefir
staðið. Var góður rómur giqrð-
ur að ræðunum og að söngnum
einnig, er fram fór á undan þeim.
milli og á eftir. — Samkomunni,
eða því, sem fram fór í húsinu,
stýrði Lúðvig bóndi Hólm, en á-
samt honum munu hafa gengist
fyrir mótinu þeir Guðmundur
Magnússon, Þorgrímur Sigurðs-
son, Þórður Helgason, S. S. John-
son og ef til vill einhverjir fleiri.
Um það atriði er mér ekki vel
kunnugt. Bið velvirðingar, ef eg
sleppi þarna úr nöfnum einhverra
góðra dugnaðarmanna, er ásamt
hinum áttu þátt í að setja þetta
myndarlega hátíðarhald af stað
þar í bygðinni.
Tvö frumort kvæði voru lesin á
mótinu, annað eftir Magnús Sig-
urðsson á Storð, en hitt eftir
Berg bónda Hornfjörð. Munu þau
ef til vill siðar verða send Lögb.
Hefi þau ekki nú við hendina.
(Fréttar. Lögb.)
Vér viljum syngja sól og sumar
inn í sál hennar, sumarskrúð og
sumarlíf, með svo miklum krafti,
að engir nístandi næðingar lífs-
ins, geti nokkurn tíma tortímt
sumarylnum í sálum þeirra.
Eg beini máli mínu til hinna
fullorðnu, sem bera ábyrgð á ein-
hverjum ungling, að> búa hann
undir lifsstarfið. Ef þér stand-
ið samvizkusamlega í stöðu yðar,
eruð þér að leita úrlausnar á
dæminu því: hvernig get eg
bezt gjört þennan ungling að
sumarbarni? Þar kemur til
greina starf, og trú og lærdómur.
Á sínum tíma fléttast skólamál-
ið inn í þetta sem einn liðrir.
Þú spyr: á hvaða skóla á eg að
senda drenginn minn eða stúlk-
una mína?
Eftir bezta viti og beztu sam-
vizku verður þú að svara því
sjálfur.
En Jóns Bjarnasonar skól'i vill
gjöra sitt ítrasta til að gjöra
vestur-íslenzk ungmenni að sönn-
um sumarbörnum.
Fræðslu um skólann veita fús-
lega:
Miss Halldórsson, yfirkennari,
Lundar, Man.,
eða sá, sem ritar þessar Iínur:
Rúnólfur Marteinsson,
skólastjóri, 493 Lipton St.,
Winnipeg, Man.
Bókagjafir til Jóns Bjarnasonar
skóla:
Frá Sigurði Antóníussyni, Bald-
ur, Man.: A History of Iceland,
by Knut Gjerset; Saga íslendinga
í Norður Dakota, eftir Þórstínu
Jackson.
Frá J. E. Böggild, í Montreal,
yfir ræðismanni Dana og íslend-
inga í Canada: The Denmark
and Iceland Yearþook, 1927.
Fyrir þessar gjafir er hér með
þakkað.
Rúnólfur Marteinsson,
skólastjóri.
Sumarið
í miðjum júní-mánuði.
Þegar eg kom úr ferðalagi mínu1
suður um lönd, sá eg ýms merki
þess, að vorið hér hefði verið kaltj
og sumarið síð>-búið.
Nokkru seinna var eg staddur
norður á Gimli og veitti því þá
eftirtekt, með fögnuði, að sumar-
ið hafði verið vel að verki þann
stutta tíma, sem það hafði haft
dvöl á þessum slóðum. Alstaðar,
þar sem minsta rúm gafst, var
bæjarstæðið þakið í smára og
punti, eins og fegursta tún.
Þetta var enn dásamlegra í mín-
um augum, við samanburð á á-
standinu, eins og það var í
fyrra. Þá var Nýja ísland svið-
ið og bert, hið ljótasta, sem eg
hefi nokkurn tíma séð það. Nú
var sumarskrúðið þar dásamlegt.
Hið sama mun vera tilfellið
víða, þar sem íslendingar búa.
Þrátt fyrir kaldan vetur og erf-
itt vor, ríkir nú dýrðlegt sumar.
Það er ekki að öllu leyti ókost-
ur, að vetrarríkið verður hér
stundum tilfinnanlegt. Á því
lærum vér að meta sumarfeg-
urðina. Vetrarbörnin geta orðið
sumarbörn. Hugur vor hlýtur að
stefna að sumrinu. Þar nær líf-
ið auðvitað tilgangi sínum. Vév
viljum ekki vera ofufliði borin af
vetrinum. Vér viljum eignast
svo mikinn styrk, að sumarylur-
inn sé ekk'i horfinn, jafnvel í
verstu vetrarnæðingum.
Þess háttar sumarbörn viljum
vér, að unga kynslóðin sé, hin
vestur-íslenzka æska, öll æska.
Heillaóska-skeyti frá
Islandi.
Á demants hátíðinni, sendi Hr.
Jón Þorláksson, forsætisráðherra
íslands, forsætisráðherra Canada,
Rt. Hon. W. L. Mackenzie King,
heillaóskaskeyti, sem í íslenzkri
þýðingu hljóðar þannig:
“Á sextíu ára afmælishátíð
Canada, landsins, sem veitt hefir
svo mörgum íslendingum nýtt og
hamingjusamt heimkynrii, leyfir
stjórn íslands sér að samgleðjast
Canadaþjóðinni og tjá henni sín-
ar beztu óskir um gæfusamlega
framtíð.”
Svarið frá Mr. King er á þessa
leið:
“Fyrir hönd stjórnarinnar. í
Canada og þjóðarinnar allrar,
leyfi eg mér að tjá yður, að vér
metum og virðum einlæglega hið
Vinsamlega skeyti, sem stjórn og
þjóð íslands hefir sent oss í til-
efni af demants hátíðinni. Á þess-
ari þakklætishátíð finnum vér til
þess, með fögnuði, ásamt yður,
hversu mikilsvert það er, sem
margir af sonum og dætrum ís-
lands, sem Canada hafa gert að
sínu öðru föðurlandi, hafa nú
þegar lagt til þjóðlífs vors.”
íslendingar
heima og erlendis.
Eftir Skúla Fkúlason.
I.
Á síðustu árum hafa verið
stofnuð í Reykjaví’curbæ ýms fé-
lög til þess að sta fa að aukinni
viðkynningu íslendinga og ýmsra
annara þjóða. Má nefna Alliance
Francaise, Germania, Anglia og
dansk-íslenzka félagið, sem mun
vera stærst allra þessara félaga
og hið eina, sem notið hefir opin-
bers styrks.
Þessi félög hafa og nóg verk-
efni, og geta eflaust komið ýmsu
þörfu til leiðar. En það félagið,
sem stærst hefir verkefnið, er enn
óstofnað og það er íslendinga
sambandið, sem svo mætti nefna.
Félag sem starfar að því, að efla
samband og andleg viðskifti ís-
lendinga heima Við þá sem er-
lendis búa, hvar sem þeir eru í
heiminum. Eg þarf ekki að leiða
rök að því, að slíkt félag á meiri
og sjálfsagðari tilverurétt en fé-
lög, sem starfa að viðkynningu
íslendinga við aðrar þjóðir, því
það liggur í hlutarins eðli. Hins
vegar skal í grein þessari vikið
nokkuð að einstökum atriðum,
sem eru þess eðlis, að stofnun fé-
lags þess, sem nú hefir verið
minst á, má ekki dragast, þjóðinni
að vansa- og skaðlausu. —
Vísir er þegar til félagsskapar-
ins, þar sem er Félag Vestur-
íslendinga, sem var stofnað um
líkt leyti og Þjóðræknisfélagið var
stofnað vestra. En að því er séð
verður í fjarlægð, hefir félagi
þessu alls ekki verið tekið sem
skyldi. Vera má, að nafnið éigi
nokkra sök á því, og að menn
haldi, að þeir einir fái þar inn-
gönguleyfi, er dvalið hafa í Vest-
urheimi. S.vo mikið er víst, að
félag þetta, sem allra hluta vegna
hefði átt skilið að fá margfalda
meðlimatölu allra hinna félag-
anna, mun tæplega vera betur
ment en hiii smærri þeirra.
Þjóðinni er minkunn að þessu.
Menn tala hátt um viðhald ís-
lenzks þjóðernis í Vesturheimi og
játa, að það sé komið undir lif-
and'i sambandi við móðurlandið.
Ýmsir beztu menn í hópi íslend-
inga vestra, vinna af alefli að
verndun þjóðernisins. Þeir halda
úti íslenzkum Vikublöðum, gefa
út bækur, hafa stofnað sérstakan
félagsskap til þess að vinna að
þjóðræknismálum, hafa fengið ís-
lenzkuna viðurkenda sem háskóla
námsgre'in, og fleira mætti telja.
Hvaða styrk hafa þeir fengið til
þessarar starfsemi Jir þeirri átt,
sem sjálfsagt var? Eg býst við
því, að okkur verði erfitt um
svárið, því vér höfum sýnt óafsak-
anlegt hirðuleysi i þessu máli.
Þegar Eimskipafélagið var
stofnað forðum daga, var skorað
Vestur-íslendlnga að taka þátt 1
því og oftar hefir það borið við,
að æskt hefir verið styrktar
þeirra, þegar fjársöfnun hefir
verið á ferðinni til þjóðþrifa fyr-
irtæækja. Við slík tækifæri mun
menn eftir því, að þeir eru til.
Þeir hafa jafnan brugðist vel við.
En hvernig bregðast Frónbúar
við, þá er landinn vestan hafs þarf
á stuðningi þeirra að halda? —
Hvernig hefir ársritinu því hinu
vandaða, sem Vestur-íslendingar
hafa gefið út nú um nokkurt
skeið, verið tekið á íslandi?
Hverju höfum vér launað samúð
landa vestan hafs? — Vér getum
ekki svarað þessu kinnroðalaust
og hliðrum oss því hjá að svara
því.
II.
En það er hollast, að leiða sann-
leikann í þessu efni ekki hjá sér,
heldur játa hre'inskilnislega, að
oss hafi farist skammarlega við
ættingjana vestan hafs. Við höf-
um afrækt þá. Fyrir 900 árum
námu íslendingar land fyrir vest-
an haf og ættjörðin lét þá sigla
sinn sjó. Þeir dóu úr hor eins og
sauðfénaður í fellisvetri og ætt-
jörðin gat afsakað sig með því,
að hún var undir erlendri áþján
og ósjálfráð gerða sinna. Það
þarf ekki að óttast, að landnemar
síðustu aldar hljóti sömu örlög
og vesturfararnir fyrir 900 árum.
En svo heimskulega geta íslend-
ingar farið að ráði sínu, að þjóð-
arbrotið vestan hafs glatist ís-
lenzku þjóðerni á næsta manns-
aldri. Og þá hafa Austur-íslend-
'ingar enga afsökun.
Það er og skylda hveimar þjóð-
ar, áð varðveita uppruna sinn og
efla það sem þjóðlegt var. Þetta
sígilda boðorð allra siðaðra þjóð-
félaga, ætti ætti að vera nægilegt
til þess að mönnum sé það ljóst,
að áhugaleysið fyrir Islendingum
vestan hafs er vanrækslusynd
syfjaðrar eða sofandi þjóðernis-
meðjitundar. En hér kemur
fleira til greina. Meðal annars
er á þessu máli margþætt hags-
munahlið, sem vert er að athuguð
sé, ef vera kynni að einhverjum
ykist áhugi fyrir málinu, er hann
sér að hér er um meira en hug-
sjón að tefla.
íslendingar leru fámennasta
þjóð heimsins, þeirra er haft hafa
djörfung til að halda uppi sjálf-
stæðum bókmentum, máli og öðr-
um þjóðerniseinkennum. Er
mannfæðinni með réttu kent um
þá örðugleika, sem eru á útgáfu
bóka og blaða og væru íslending-
ar ekki|‘meiri bókamenn en aðrar
þjóðir, mundi mundi vart hægt
að prenta staf á íslenzku máli,
nema með ríkisstyrk. Fjórði
hluti allra íslenzkulæsra manna
býr utan landamæra íslands, þar
af langmestur hlutinn í Ameríku,
íslenzkan ritmarkað munar um
m'inni styrk en verið getur að
þúsundunum vestra, ef rétt er
að farð. En vér getum ekki vænst
NÚMER 28
þess, að Vestur-lslendingar kaupi
til lengdar blöð og tímarit að
heiman, án þess að vér gerum
þeim sömu skil. Samband getur
því að eins þrifist, að það sé
gagnkvæmt og njóti áhuga beggja
aðila, því að engum er láandi þó
hann hætti að tala við þann, sem
ekk'i svarar.
Vestur-lslendingar hafa sýnt
það svo ljóst, að ekki verður um
vilst, að þeim er áhugamá! að
tengslin við “gamla ísland” slitni i
ekki, og þeir gera það enn, þó að
íslenzk hróp austur um haf haíi
oft verið tal við steina. Sinnu-
leysið austan hafs stafar eflaust
niikið af því, að vér skiljum ekki
landana vestra rétt og erum ekki
nægilega kunnugir högum þeirra.
Þeir hafa lifað við skilyrði, sem
vér ekki þekkjum, fengið nýjan
sjóndeildarhring, orðið fyrir ó-
hjákværiiilegum áhriifum erlendra
þjóða, er þeir hafa búið saman
við. Yfirborð þeirra er því ef til
vill orðið óíslenzkt, það sem helzt
mætir auga og eyra. En íslenzk-
um kaupstaðarbúa, sem risi upp
úr gröf sinni nú eftir fjörutíu ár
í moldinni, mund'i sennilega líka
finnast ýmislegt hafa breyzt á
yfirborðinu og margt óíslenzkt
komið á sjónarsvið. Og hneyksli
'enskuslettur í máli Vestur-íslend-
ingsins eyru manna hér he'ima,
þá væri holt að hugleiða slettur
kaupstaðarmálsins, danskar og
aðrar, og minnast þess, að Vest-
ur-íslendingurinn hefir ef til vill
dvalið áratugi innan um ensku-
mælandi meirihluta, en ‘heimabök
uðu” sletturnar eru gróðursctt-
ar og ræktaðar í gróðrarstöð ís-
lenzkrar málmenningar, og gert
hærra undir höfði, en arfa í kál-
görðum.
Vestur-íslendingar hafa nær
árlega boðið ýmsum menn'ingar-
frömuðum að heiman vestur til
sín, til þess að halda fyrirlestra
og sýna leiklist, tekið þeim með
kostum og kynjum og leyst þá út
með gjöfum. He'im til íslands
hefir að eins einum manrii verið
boðið. Er oss þó ekki minni þörf
að heyra frá löndum vestra, en
þeim frá oss. Reynsla íslendinga
vestan hafs og kunnátta þeirra í
ýmsu því, sem oss er enn þá hul-
ið, t.d. iðnfræðilegum efnum, er
eflaust of dýrmæt til þess, að við
getum staðið okkur við að láta
hana ónotaða þar sem það á við.
í verklegri þekkingu erum vér
langt á eftir eigin samtíð, en
landar vorir vestra hafa fengið
tæk'ifæri til að kynnast verklagi
mestu framfaraþjóðarinnar í ver-
öldinni. Hver leyfir sér að
segja, að við getum ekkert af
þeim lært?
öllum þjóðum er ant um að
auka veg sinn út á við, Islending-
um líka. Sumir ganga upp í
þeirri dulunni, að stórþjóðir
heimsins taki eftir hvernig við
stöndum og sitjum hér norður í
Atlantsál, og er sá misskiln'ing-
ur all útbreiddur. Það eru ís-
lendingar erlendis, sem eru mæli-
kvarði útlendinga á þjóðina. Þeir
hafa skapað henni álit vestra og
langmest af þeim kynnum, sem
Ameríkumenn hafa af íslandi,
hafa þeir fengið af löndum vestan
hafs. Oss er hagur að því, að
landar vestra geti haldið áfram
að vinna íslandi álit, en það geta
þeir því að eins gert, að þeir
haldi lifandi sambandinu við ætt-
jörðina, einkum nú, eftir að stór-
um er farið að draga úr mann-
flutningum vestur um haf. Og
það er sérstök ástæða til, að nafn
íslands haldist við lýði í Ame-
ríku. íslendingar hafa'um marg-
ar aldir verið vestasti útvörður
hvítrar menningar og ísland var
merkasti áfangastaðurinn í vest-
ursækni hvítra manna. Ameríka
er íslenzkt landnám. — Vestur-
lslendingar hafa veglegt starf að
rækja, að halda uppi heiðri fyrstu
hvítu þjóðarinnar, sem steig fæti
á strönd Ameríku.
En “Vínland týndist aftur”,
stendur í kenslubókum. Engin
þjóð í heimi hefir týnt jafn miklu
og fslendingar, sem hafa týnt
heil'li he'imsálfu. Það er verk-
efni núlifandi íslenzkrar kyn-
slóðar austan hafs og vestan, að
afstýra því, að íslenzkt þjóðerni
týnist í hinni endurfundnu álfu
framtíðarinnar.
III.
Hér hefir einkum verið rætt um
þann hluta þjóðarinnar, sem býr
vestan hafs, enda er hann stærst-
ur. íslenzk landnám eru hvergi
erlendis nema í Ameríku. Vestur-
íslendingar verða því efstir á
blaði, þegar ræða skal um stofn-
un sambands íslendinga heima
og erlendis. í Evrópuríkjunum
eru sárfáir íslendingar búsettir,
þegar frá er skilin íslenzka ný-
lendan í Kaupmannahöfn.
Íslendingasambandið yrði því
fyrst og fremst félagsskapur ís-
lendinga austan hafs og vestan,
en æskilegt væri, að Islending-
ar, hvar sem þeir væru í heimin-
um, gerðust meðlimir þess. Að-
aldeildir félagsins ættu að vera
tvær, önnur í Ameríku, með yík-
stjórn í Winnipeg, og hin á ís-
landi, með stjórn í Reykjavík.
Undirdeildir skyldi stofna, hvar
sem nægileg þátttaka fengist, og
teldust slík^r deildir í Suður- og
Norður-Ameríku undir deildina í
Winnipeg, en aðrar deildir, hvar
sem væri í heiminum, undir
stjórnina í Reykjavík. Sjálfsagð-
ar undirdeild'ir í sambandinu eru
íslendingafélög þau, sem þegar
hafa verið stofnuð, t. d. i New
York, Chicago og öðrum íslend-
ingabygðum vestan hafs, svo og
íslendingafélagið í Kaupmanna-
höfn. Um fundastaði yrði að eins
að ræða á þeim stöðum, sem fs-
lendingar eru svo fjölmennir að
þeir geti stofnað félagsdeild.
En félagið þarf einnig að ná til
hinna mörgu, sem vegna fámenn-
is yrðu utan undirdeildanna. Það
þyrfti því að byggja starfsemi
sína allmikið á útgáfu smárita
og bóka og svo félagsblaðs, sem
kæmi út t. d. eiriu Sinni í mán-
uði. Það þyrfti ekki að vera
stórt, nægilegt, að það gæti flutt
helztu fréttir af íslendingum
heima og erlendis, verið eins kon-
ar sendibréf, sem flytti kveðjur
héim og að heiman. Fjöldi ís-
lendinga úti í heimi á enga kunn-
ingja heima til að skrifast á við;
þeir hverfa þess vegna og gleym-
ast — týnast. En máske hugsa
þeir oft heim eigi að siður. Mark-
mið íslendingasambandsins er
það, að vera miðstöð allra íslend-
inga; út frá aðal deildunum
tveimur verða að liggja þræðir,
eigi að eins til íslendingabygð-
anna, heldur einnig til hinna
mörgu landa, sem búa Við einveru
og sjaldan eða aldrei fá tækifæri
til að tala móðurmál sitt. Ein-
mitt þeim er mest þörfin á sam-
bandinu og mundu kunna að meta
það betur en þeir, sem alt af geta
veitt sér að sjá landa sína.
Sambandsdeildirnar í Reykja-
vík og Winnipeg héldu skrá yfir
alla íslendinga erlendis, eigi að
eins meðlimi sína, heldur og þá
aðra, sem til næðist. íslending-
ar, sem að heiman færu til dval-
ar erlendis, létu þá deildina sem
þe'ir væru í, vita um heimilisfang
sitt og gæti hún því jafnan gefið
upplýsingar. Eitt starf deild-
anna yrði það, að gefa íslending-
um erlendis upplýsingar um at-
vinnuskilyrði hér heima, svo að
þeir, sem heim vilja hverfa, þurfi
ekki að renna blint í sjóinn, og
jafnvel útvega þeim atvinnu. Á
sama hátt gæti félagið gefið
þeim mönnum upplýsingar, sem
hugsa til að setjast að erlendis.
Þegar aðaldeildir væru komnar
á stofn í Reykjavik og Winnipeg,
þarf ekki að efa, að hægra mundi
að halda uppi viðkynningu landa
austan hafs og vestan, enda yrði
það aðal stárfsemi félagsins.
Skal ekki lengra farið ut í þessa
sálma. Það þarf ekki neinnar rök-
leiðslu Við, að verkefni íslend-
ingasambandsins eru næg, — þau
eru Svo mikil, að um það eitt
mætti skrifa langa ritgerð. Og
það er óafsakanlegt, að láta
stofnun þess dragast. Allir hugs-
andi menn, sem vilja þjóð sinni
vel, eru sjálfsagðir meðlimir sam-
bandsins. Allir þeir, sem búa úti
i heimi og hugsa heim. Og allir
þeir, sem eiga ættingja og vini er-
lendis. Meðlimatala þess á að
skifta þúsundum.
Yið erum krækiberið meðal
Noirðurlanda-þjóðanna. Engin
þeirra hefir látið ógert að stofna
þess konar félag — nema við. Það
væri öfugmæli að segja, að Við
— þeir minstu — hefðum ráð á að
“týna” þeim hluta þjóðarinnar,
sem flutt hefir út, úr því að þrjá-
tíu sinnum . stærri þjóðir hafa
ekki ráð á því.
Og eg trevsti því. að eg eigi svo
marga skoðanabræður í þessu
máli, að þeir láti það ekki liggja
í þagnargildi lengur, heldur hefj-
ist handa nú þegar og hrindi því
áfram. íslendingasambandið á
meiri tilverurétt en heil tylft
ýmsra annara félaga, sem stofn-
uð hafa verið á íslandi.—Vísir.