Lögberg - 18.04.1929, Page 7

LÖGBERG FIMTUDAGINN 18- APRfL 1929.
Bls. 7.
Snorri Sturluson
eða Einar Gilsson
Athugun við ritgerð Steins Dofra:
“Snorri Sturluson og Njála”.
(Saga, IV. árg, 2. bók, 1928-29.)
Það er ekki tilgangur minn, að
gera deilumál úr því, hver verið
hafi höfundur Njálu, eða koma
fram með nein Fróðárundur til
þess að lítilsvirða minning Snorra
Sturlusonar, þótt eg telji hann
öðrum líklegri tiil þess að hafa átt
aðalþáttinn í samSteyugerð sög-
unnar.
Þær ályktanir, sem eg tilfærði
því viðvíkjandi, byggjast ein-
göngu á sögulegri afstöðu Snorra
gagnvart fjandmönnum hans.
Engum gat staðið það nær, en
einmitt Snorra sjálfum, að hefna
á Kolbeini unga, og þeim frænd-
um hans — sonum Sighvats, —
sem hann varð að flýja fyrir af
eignum sínum og óðulum, árið
1236. Slík hefnd gat líka komið
frá honum í fuilum krafti og hitt
Kolbein í hjartastað, í lifanda
lífi, og aðra, sem hún var ætluð,
með þeirri smán, sem forfeðrum
þeirra er gerð í sögunni. Enginn
var heldur jafn-líkilegur sem
Snorri, að hefna fyrir geldings
kaupið á Ölfusingum, með því að
skjóta Skapta inn í söguna, til
þess að gera honum háðungar,
bæði með hrakyrðum Skarphéð-
ins og háðvísum Kára.
Það leynir sér heldur ekki í sög-
unni (Sturlungasögu), að Snorri
hafi verið hefnigjarn, þar sem
hann átti sín í að hefna, og hann
mátti því við koma, að beita sér,
Sýndi hann það gagnvart Magn-
úsi allsherjargoða, er hann með
nokkurs konar brögðum og of
betldi hafði af honum arf Jórunn
ar auðgu, er Magnúsi bar með
réttu. Náði hann sér þar niðri á
honum fyrir það, sem hann litlu
áður fór halloka fyrir honum
deilumáli á þingi.
Líka er það auðsætt af frásögn
Sturlungu, að Snorri hafi verið
ráðum með Lopti Pálssyni um víg
Bjarnar Þorvaldssonar á Breiða
bólsstað 1221. O g leiðinlegu
grunur lagðist á hann, að hafa
verið í vitorði með Vatnsfirðing-
um um ferð þeirra að Sauðafelli
1229.
Að Snorri hafi haft hönd á
sögugerð Njálu, og hallað þar
vísvitandi réttu máli, þar sem
ættfeður hinna mestu fjandmanna
hans koma við sögu — er engu ó-
líklegra um hann, en það, sem
hér hefir verið tilfært af fram-
komu hans gagnvart mótstöðu-
mönnum sínum.
Að gera Snorra að höfundi
Njálu — telur Steinn Dofri — til
Njálu—telur St. Dofri—til allrar
hamingju fyrir Snorra og minn-
ingu hans sem sagnaritara, alveg
fráleitt og óhugsanlegt að sanna.
Það er auðsætt, að þetta er hon-
um tilfinningamál, svo helg er
honum minning Snorra; er það
honum sízt láandi, þar sem hann
ekki virðist annað sjá í fari hans
en varfærni og samvizkusemi í
sagnritun. En minning Snorra
sem sagnaritara hefir sitt mikla
væga gildi fyrir sig. Og þau
sagnarit, sem vér með fullri vissu
g'etum eignað honum, eru sögur
Noregskonunga (Heimskringla),
sem hafa reist honum óbrotgjarna
minningu,- í bókmentum vorum.
En þær sögur snerta að engu
leyti fjandmenn Snorra eða ætt-
feður þeirra, — enda mun hann
ekki hafa átt marga óvildarmenn,
er hann reit þær sögur. — Gefa
Þær því ekkert til kynna um það,
hversu varfærinn hann hefði get-
eg fram í ritgerð minni í Lögbergi,
— einnig hitt, að Snorri myndi
ekki hafa lagt síðustu hönd á sög-
una, því beri hún ekki sama stýls-
mark sem önnur þau sagnarit,
sem Snorra eru eignuð.
En listfengi Snorra mætti vel
hafa leikið það, sem aðrir léku
ekki eftir, að hæfa það mark í
málsgerð og stýl, er hugur bauð
hönd; en Oddverjar einir hafa
getað átt áður, og æft í sínum
heimaskóla í Odda, þar sem Snorri
er uppalinn, en kynst þar líka
Deim sagnastýl, sem mest er nú
dáður í Njálu.
Tuttugu greinar setur S. D.
fram í ritgerð sinni í Sögu, sem
eiga að afsanna það, að Snorri
geti verið höfundur Njálu. En
hvað Snorri hafi gert eða látið ó-
gert af því, sem þar er tilrfært,
hefir við lítil rök að styðjast. Við
jekkjum lítið, hvernig Snorra
hafi hugkvæmst að haga seglum
eftir vindstöðu, er hann var flótta-
maður í Skál hjá Ormi.
Með Njálu er Snorri auðsjáan-
lega að slá tvær flugur í einu
höggi: hefna sín á óvinum sínum,
— og í annan stað, að rita skemti-
lega sögu, fyrir húsfreyjuna í
Skál: Álfheiði Njálsdóttur, af
ættfrænda hennar, Njáli á Berg-
jórshvoli, — og þá auðvitað henni
vil, að hefna á Hallgerði fyrir
níðið, er hún lét kveða um þá
Njál og sonu hans. Sú nafnbót-
er hún velur þeim bræðrum, mætti
benda á sóðalegt heimili, að
henni hafi ekki þótt strákar sem
hreinlegastir, — með tað í skeggi,
eða tað fyrir skegg, — hefir ekki
jótt vera smánarlaust fyrir fjöl-
skylduna. Enda mun níðið ekki
hafa gert verið óverðskuldað í
garð Njáls, svo mikið var hann
búinn að skaprauna henni í ill-
spám sínum og leiðinlegum dylgj-
um við Gunnar.
En Grani hefir verið hvatamað
ur brennunnar, því er hann gerð-
ur að vesalmenni,, sem hann hef
ir þó ekki verið, því sonum Há
mundar halta frændum hans hef-
ir þótt hann þess verður, að veita
honum lið, að hefna Höskulds
systursonar hans, sem þeim var
óskylt mál, nema fyrir frændsemi
sína við Grana.
Um Hallgerði hefi eg áður rit-
að, þótt sú ritgerð sé enn ekki út
komin. Er þar meðal annars tek-
ið til greina hið sama, sem S. D
bendir á í ritgerð sinni, að sagnir
af Guðrúnu ósvífursdóttur hafi
borist yfir á Hallgerði. En Álf-
heiður er í móðurætt komin frá
Guðrúnu. En í föðurætt er hún
komin frá Þorleifi krák, bræðr-
ungi Njáls. Og þaðan eru sagnir
af Hallgerði komnar til Skógverja
og því blandast missögnum af
Guðrúnu og Þorvaldi.
Það væri ekki ðlíklegt, að Álf-
heiður hafi haft töluverð áhrif á
Snorra með þá sagnaritun, er
Hallgerði snertir, því það er ein
hans veika hlið, að vera nokkuð
laus fyrir, undir annara vilja. En
hér er hann vinafár og allslaus
flóttamaður, sem tekið er opum
örmum af þeim hjónum, Ormi og
Álfheiði. Því þá ekki að vinna
sér traust þeirra til vináttu? Var
þá líka sjálfsagt að taka tillit til
þess, sem Álfheiður hefir haft að
segja, þótt hann vitað hafi ^nnað
réttara.
Að Þjóstólfur á Lundi hafi ver-
ið fóstri Hallgerðar, er mjög
sennilegt. Snorri mætti líka hafa
vitað það, en slept því, og tekið
heldur hina viltu frásögn um
banamann Glúms, sem máske
hafi alist upp með Hallgerði.
Enga ástæðu finn eg líklega til
þess að staðhæfa það, að Glúmur,
maður Hallgerðar, hafi aldrei
verið til, sem S. D. staðhæfir þó.
Margt er það í greinum hans, sem
eru aðeins smámunir, t. d. að
Snorri hefði aldrei kallað Þór-
arinn Ragabróðir lögmann. En
það er aðeins stytting á orði, sem
Snorri mætti hafa leyft sér að
viðhafa.
Um skóggangssök borna fram
yfir höfði Jóni” ætla eg ekki
að fást. En nafnið er tekið af
handahófi, sem var orðið algengt
á 13. öld, en var þó ekki til á ís
landi fyr en á seinni hluta 11. ald-
ar. Það er máske goðgá, að eigna
þetta Snorra Sturlusyni.
Lítil ástæða virðist, að ætla það
um ýmsa drauma og fyrirburði
sem koma fyrir í Njálu, að þeir
teknir séu úr öðrum sögum, þótt
þeir séu í líkingu við þá. Á öll-
um öldum hafa komið fyrir
draumar og fyrirburðir, er líkst
hafa nákvæmlega hvorir ððrum
— Ekki er ólíkt hinni undarlegu
sýn Njáls eða Þorbjarnar Brúna
að kveldlagi og var í þann veginn
að festa svefn, er hann hrökk við
það upp, að honum sýndist annar
gaflinn vera fallinn frá húsinu
sínu. Eg var þar inni í herberg-
inu hjá honum. Þetta var vetur-
inn áður en eg fór af íslandi, fyr-
ir 28 árum síðan.
Ekki sýnist það ótrúlegt, að
Flosa dreymdi Járngrím veturinn
eftir brennuna, sem er hart nafn,
er boðað hefir feigð þein-a 15, sem
féllu á íslandi.. En að draumur-
inn sé rétt sagður í Njálu, er
annað mál. Svo margt virðist
orðum<aukið um brennuhefndina,
að drauminn hefði orðið að laga
eftir frásögnum þeim, sem gerðar
eru, með þá sem kallaðir voru.
Og margar frásagnir hafa geng-
ið milli dyra og dyngju, er hallað
hafi máli á mótstöðumann sögu-
manns, sem orðið gat fyrirmynd
fyrir Gunnar Lambason í höll Sig-
urðar jarls, án þess að við þurfa
Þórðar-söguna Steinunnarsonar.
Furðu mikla varfærni mætti
ætla það fyrir orkneyska ættfræði,
ef sama nafnið skyldi aldrei verið
endurtekið, og Kolbeinn svarti,
sem flytur Kára utan, hafi aldrei
verið til, því orkneyskur farmað-
ur með því nafni, er nefndur i
Sturlungu.
Að Gunnar hafi verið veginn,
og Geir goði dauður fyrir 981, get-
ur vel verið að rétt sé, og því sé
Geir ekki nefndur í því höfðingja-
tali, sem Kristnisaga gerir það
ár, en tekinn í það höfðingjatal,
sem Landnáma gerir 934.
En snurðu getur þetta hleypt á
frásögn sögunnar, sem þó mætti
takast að leysa. Tvennum frá-
sögnum verður hér að fara fram í
senn: Annars vegar deilur þeirra
Bergþóru og Hallgerðar, en hins-
vegar viðureign Gunnars við þá
Otkel og Þríhyrningsmenn. Fell-
ur þá alt í ljúfa löð við réttfært
tímatal frá því Gunnar fer utan,
969’, — sama vorið, sem Haraldur
gráfeldur hefir fallið fyrir gull-
Haraldi, — þar til Gunnar er veg-
inn 979. En Geir goði andaðist
980. En þetta verður árekstur
fyrir hefndina eftir Gunnar, sem
verður þá aðeins gallaður smíðis-
gripur sögunnar.
Mjög líklegt tel eg það, sem S.
D. heldur fram að ollað hafi deil-
um Skarphéðins við Þráinn, að
Skarphéðinn hafi fengið Þorhild-
ar, er Þráinn skildi við, og að það
er fé hennar, sem hann heimtar
af Þráni. Þetta mætti Snorri hafa
vitað, en honum mun hafa þótt
það lítilmannlegt af söguhetjunni
Skarphéðni, að gera ekki gang-
skör að þeirri fjárkröfu, fyr en
Gunnar var dauður, er liti út fyr-
ir ótta við hann, meðan hann var
á lífi. Því verður að gera Njáls-
sonum hrakningar í Noregi til
þeirrar fjárheimtu.
Líklegur var Snorri til þess, að
fara rétt með það, að Mörður
gígja var sonur Sighvats rauða,
þótt Landnáma telji hann son Sig-
mundar Sighvatssonar, sem S. D.
telur rétt vera. Mörður Gígja er
er tekinn í það höfðingjatal, sem
gert er 934, og hann er talinn
maður gamall þegar Rútur býður
honum hólmgöngu 969, því er
öllu líklegra, að Njála sé hér rétt-
ari. Má hún líka teljast ein hin
merkasta saga, hvað ættfræðslur
snertir. En höfundum Landnámu
getur skeikað í ýmsum greinum.
Má t. d. telja það eitt meðal ann-
ars, að Kolbeinn son Flosa Valla-
Brandssonar er tekinn fyrir Kol-
bein son brennu-Flosa. Þetta er
Steini Dofra kunnugt, því hann
hefir rökvíslega leiðrétt þá villu
i Bútum m. ö. f 1., sem hann hefir
gert. rannsóknir á.
Vafamál getur verið, hvort rétt-
ari séu nöfnin á sonum Gunnars
Hlíðarenda í Landnámu eða
að verið og samvizkusamur í
þeirra garð, í þeim frásögnum, er sonar, er bar fyrir mann heima
Þetta tók á Islandi, er hann lagði sig út af
þeir áttu hlut að máli.
Njálu. S. D. heldur því eindregið
fram, að Hámundur sé rétta nafn-
ið, en höfundur Njálu hafi breytt
3ví fyrir það að villast á Högg-
vandil syni Gunnars Hlífarsonar.
Og í vísu Gunnnars telur hann
rangt vera: “faðir Högna”, og
breytir því vísunni, eins og hann
ætlar að hún hafi verið uppruna-
lega. — Fer hann þar vel með sína
hugmynd, en ábyggileg er hún
ekki. Á nafnið Hrani minnist
hann ekki, enda mun Grani vera
rétta nafnið, eins og það er í
Njálu. Má þar fara eftir hinni
sögulegu afstöðu, sem það nafn
bendir til. Grani hét son ólafs
feilans, en systir óalfs var Þor-
gerður móðir Höskulds Dalakolls-
sonar föður Hallgerðar. Því er
mjög líklegt, að Hallgerði hafi
kært verið til þessa föðurfrænda
síns og látið son sinn bera nafn
hans. Því má líka telja vísara, að
nöfn beggja þeirra bræðra séu
rétt í Njálu, og höfundur Land-
námu hafi heldur vilzt á Hámundi
systursyni Gunnars, en að Njálu-
höfundurinn hafi vilzt á Högg-
vandil syni Gnnnars Hlífarsonar.
Enda mun hann standa jafnfætis
hinum beztu söguhöfundum í því
að fara rétt með nöfn og ætt-
færslur. öðru máli er að gegna
um ýms söguatriði. Mætt þar við-
hafa orð Þorvalds Gizurarsonar,
er hann kvað um vinaskifti Snorra
Sturlusonar: “at sjálfur veit
gerst hverjum varningi verja á”.
(Sturlnga, II. b. 92. kap.)
Njála mun líka fara rétt með
það, að Þorgerður dóttir Glúms
og Hallgerður var kona Þráins.
En Þorgerður, systir Hallgerðar,
er nógu líklegt að verið hafi kona
Þorgeirs Ljósvetningagoða, sem
Landnáma nefnir Þórkötlu dóttur
sDalakolls, sem getur varla verið
rétt vegna aldursmunar þeirra
Þorgeirs.
Hér hefi eg farið yfir þau at-
riði í greinum S. D., sem mér hef-
ir þótt nokkurs vert að taka til
greina, sem vörn fyrir Snorra um
afskifti þau er eg tileinkaði hon-
um af Njálu. Þó er þar eitt at-
riði, sem mér finst öllu fremur
styrkja en veikja það mál, að
Snorri hafi ekki verið langt frá
Njálu, er hún fékk sinn tilveru-
rétt: Hafi Snorri verið höfundur
Egilssögu — sem vísast má telja,
— þá var engum kunnari rógssaga
Hildiríðarsona en honum, og þá
líka handhæg að grípa til hennar
handa Merði. Þetta finst S. D.
að Snorri vera manna ólíklegast-
ur til þess, að hafa gert.
En svo eru vísurnar í Njálu,
bornar saman við vísur í Guð
mundarsögu góða, sem öll þunga-
miðjan veltur á um hluttöku Ein-
ars Gilssonar í sögugerð Njálu.
Þá kemur spurningin: Er ekki
Einar að hjálpa sér áfram, með
vísum úr Njálu, við sína vísna-
gerð í sögu Guðmundar? Þessu
er auðvelt að svara: ólafsríma
er Ijóasti vottur þess, að höfundi
hennar— Einari Gilssyni — hef-
ir ekki látið vel ljóðagerð, og orð-
ið því að hjálpa sér áfram á ann-
ara kostnað, með drápur sínar
um þann góða biskup—Guðmund.
En4_a viðurkennir S. D. það í 11.
grein sinni, að Einar hafi stjelt
annara vísur meira og minna.
Skyldi það ekki vera á líkan hátt
með kapitula-formálann: “Uú er
þar til máls að taka”? Mætti
hann ekki eins vera stæling 1
Guðmundaffsögunni, tekin úr
Njálu? iLíkan formála fá finna í
Sturlungu, sem talin er verk
Snorra. En að reyna að gera
höfund ólafsrímu Haraldssonar
að höfundi Njálu, finst mér vera
fjarstæða ein. Ríman ber ekki
þann blæ, að slíkt geti samrýmst.
— Ólafsríma einn hinn versti leir-
burður, er fram hefir komið í
ljóðagerð. — Njála eitt hið mesta
listaverk í íslenzkum sagnastýl.
En svo eiga menn að sannfærast
af ættfærslunum, að Einar Gils-
son sé höfundur Njálu. Ætt hans
rakin til Styrmis Skeggjasonar í
Skógum, sem var dóttursonur
Orms Hermundarsonar á Gils-
bakka. En þeir voru fjórmenn-
ingar frá Miðfjarðar-Skeggja:
Ormur og Eyjólfur Bölverksson,
sem Njáluhöfundurinn lætur falla
ógildan á Alþingi 1012. Ekki er
næsta trúlegt, að nokkur sögu-
höfundur færi að skapa göfugum
ættfrænda sínum slíka vanvirðu,
að þarfleysu. En sá er líka hæng-
ur á þeirri ættfærslu, sem Gils
föður Einars er gefin í móðurætt,
að hún virðist aðeins gripin úr
lausu lofti og tengsluð saman úr
óamstæðum molum, án þess að
hafa nokkurar minstu líkur að
styðjast við, því síður heimildir.
Hér er rekin saman hver óvissan
á aðra, sem er þó gefin fullyrðing
sem vissa, í þessúm orðum:
“Þeir (þ. e. Skógverjar) voru for-
feður föðurmóður Einars.” —
Fyrsta óvissan er það, að móðir
Gils hafi verið dóttir Bárðar
Hjörleifssonar. önnur óvissan,
að Hjörleifur hafi verið sonur
Gils á Laugum Styrmissonar.
Þriðja óvissan, að Gils á Laugum
hafi verið sonur Styrmis Skeggja-
sonar í Skógum. Og fjórða óviss
an er, að Einar Gilsson nái ætt-
arsambandi við Njál á Bergþórs
hvoli, með þessari ættfærslu, þótt
hún hefði verið rökrétt rakin. Þvi
það er einnig í hinni lmestu ó
vissu hvenær Skógverjar tengjast
ættniðjum Þorleifs frænda Njáls.
Það eitt má telja víst, að Njáll
Sigmundason, sem átti Hildi
Skeggjadóttur frá Skógum, hefir
verið kominn frá Þorleifi krák;
synir hans, er þá hafa allir verið
í Skógum, er Snorri dvaldi í Skál,
1236.
Ofurlítið nánari grein vil eg
gera fyrir þessari ættfærslu, sem
hér hefir verið tilfærð. Hjör-
leifs Gilssonar er getið í upphafi
Aronsögu, og er föðurætt hans
ekki rakin annað en hér segir, að
hann var Gilsson. Yngveldur hét
móðir hans, og var Halldórsdóttir
Brandssonar örva. Þrír bræður
Hjörleifs eru nefndir: Sölvi prest-
ur, Helgi er kemur við söguna, og
Þórður, líklega sá Þórður Gils-
son, sem Sturlungasaga getur að
búið hafi á Tindum í Króksfirði,
árið 1244. Synir Hjörleifs eru
fjórir nefndir: Aron, sem sagan
er af; Ófeigur, Bárður, sem áður
er getið, og Ólafur, sem ábóti
var á Helgafelli, en sem talinn er
faðir Þormóðs ólafssonar, sem
flestar á vísurnar í Aronssögu, og
vísan er eignuð 1 Njálu, um vörn
Gunnars. Að vitni Aronssögu,
hefir Hjörleifur Gilsson verið af-
armenni að fræknleik og burðum.
Hann druknaði við það að bjarga
mönnum af skibroti. Annað er
Hjörfleifs ekki getið í sögunni,
en það, sem hér er tilfært, nema
það sem hann er nefndur á ein-
um stað í öðru bindi Sturlunga-
sögu, og er lítið sögulegt við það,
víst til að byggja á ættfærslu,
til Gils á Laugum Styrmissonar.
Trúlegra þætti mér, að faðir
Hjörleifs hafi verið Gils Þormóðs-
son, systursonur Þórðah, Gilsson-
ar, föður Hvamm-Sturlu. Er þess
getið í Sturlusögu, að hann var
sóktur til sektar, fyrir meinlegar
ástir á Ásnýju knarrarbringu.
Veitti sturla honum þar lið að
þeim málum. Benda líka nöfnin
til þess ættarsambands: Þormóð-
ur faðir Gils — Þormóður sonar-
son Hjörleifs. Þórður Gilsson
móðurbróðir Gils Þormóðssonar.
Þórður Gilsson bróðir Hjör-
leifs. Auðvitað er býsna hæpið
að byggja ættfærslur á nöfnum
einum, nema þau séu því fágæt-
ari, en geta þó, eins og hér er til-
viísað, — gefið grun um ættar-
samband, milli þeirra Hjörleifs
og Gils Þormóðssonar.
Bæta má því hér við, að Þor-
móður Ólafsson, sem vísan er
eignuð um vörn Gunnars, gæti
verið líklegur til þess, að hafa átt
töluverðan þátt í núverandi gerð
Njálu, og þá helzt með Agli Söl-
mundarsyni, systuirsyni Snorra
Sturlusonar. Kæmi það þá líka
vel heim, að sú samvinna hafi
tekist með þeim, sökum frændsemi
þeirra við Sturlu Bárðarson, sem
eg tók fram í ritgerð minni, þeirri
sem út kom í Lögbergi í fyrra. Á
þann hátt hafa handrit sögunnar
aðallega fengið sína útbreiðslu, á
Vesturlandi, þar sem þau eru
flest eða öll upphaflega fúndin.
Dánarár Þormóðs Ólafssonar

Hranst
Hamingjusöm
Börn
Vitrir foieldrar
vita, að börnin
þrífast best á
Keilsugefandi
Ogilvi* Wheat
Hearts "morg-
unverður’’ fyrir
alla fjölskylduna
Kosta Kálft við
við það, sem'þér
álltið
OGILVIE
WHEAT HEARTS
hefi eg séð sett 1302. Annars stað-
ar hefi eg séð hann talinn á lífi
1338, en það mun vera sá Þormóð-
ur ólafsson, sem þá er á lífi, sem
Steinn Dofri telur sonar sonar-
son Bárðar Hjörleifssonar og
samverkamann Einars Gilssonar
að Njálu.
Um Gils Styrmisson á Laugum
er það að segja, að hann kemur
við Sturlusögu og gerði hann sér
far um að afstýra vandræðum,
milli þeirra Einars Þorgilssonar
og Hvamm-Sturlu. Trúlegt væri,
að Hallur Gilsson, sem einnig
kemur við Sturlusögu, en talinn
er frændi Einars Þongilssonar,
og var með honum í bardaganum
á Sælingsdalsheiði, 1171, hafi ver-
ið sonur Gils Styrmissonar. Og
frændsemi þeirra Halls og Einars
hafi verið þannig háttað, að Gils
hafi verið sonur Styrmis Hreins-
sonar á Gilsbakka, sem verið hef-
ir dóttursonur Styrmis Þorgeirs-
sonar á Ásgeirsá. En Kolfinna,
kona Þorgils Oddasonar, var dótt-
ir Halls Styrmissonar á Ásgeirsá,
en þau voru foreldrar Einars.
Frændsemi þeirra Einars og
Halls, og nöfnin Styrmir, Gils,
Hallur, segja til um náið ættar-
amband. ,
Um föðurætt Gils, föður Einars
lögmanns, er fullkominn vafi, sem
felst í þessu orðalagi: “jafnvel
þó að líklegast þyki að faðir Ein-
ars sé Gils prestur Pálsson á
Borg.” Þó er því gefin full
vissa í næstu setningu um frænd-
semi hans við Njál. Nafnið Gils,
er orðið nokkuð útbreitt á 12., 13.
og 14. öld, sérstaklega á vestur-
landinu, svo að eingöngu verður
engin áreiðanleg ættfærsla á því
bygð. Og ýmsra merkra manna
er ekki getið nema fyrir sérstök
Steinn Dofri hefir lagt hér of-
mikið kapp á, að koma Einari
Gilssyni að Njálu, með því að
misbeita ættfræðinni, sem hann
hefir helgað sitt æfistarf, að fara
með hana út í óvissu, fyrir það
málefni.
En þrátt fyrir það, þótt þessi
ritgerð hans hafi minna til
brunns að bera fyrir ættfræðina,
en margt annað, sem frá hans
hendi hefir komið, þá hefir hún
stórvægilegt gildi fyrir þær rann-
sóknir sögunnar, er hann færir
þar fram, en eg hefi drepið á hér
áður. og verið honum sammála
uih að flestu leyti. Enda fær
þessi ritgerð hans lofsyrði hjá
ritstjóra Heimskringlu, — líklega
þó fremur fyrir þær rannsóknir,
heldur en ættfærslurnar. Þó eru
þau lofsamlegu ummæli öllu frem-
ur gerð fyrir hina fyrri ritgerð
S. D. í sömu bók Sögu: “Er Njála
eldri, en Þorsteins saga Síðu-
Hallssonar?” Um ritgerð þessa
hefi eg lítið að segja, en læt mér
nægja þann úrskurð, sem ritstjóri
Heimskringlu gefur gildi hennar
viðvíkjandi.
En samdóma er eg Steini Dofra
um það, að hin upphaflega saga
Þorsteins Síðu-Hallssonar hafi
verið fyr rituð, en hin samsteypta
Njála hefir til orðið.
En höfundur þeirrar frumsögu
Þorsteins er enginn vísari að hafa
verið, en Hreinn ábóti Styrmis-
son; hann er kominn frá Þor-
steini að langmæðgnatali. Þor-
steinn, var faðir Guðríðar, móður
Rannveigar, móður Salgerðar,
móður Guðrúnar, mióður Hreíins
ábóta. Dánarár Hreins er 1171,
gæti því sagan verið rituð um
miðja 12. öld.
Hér hefir því verið nægur tími
að ná í hrópsyrði Grímkels, handa
Skarphéðni, hafi sú frásögn, um
orðakast þeirra Flosa, ekki vilzt
yfir á þá, annarsstaðar frá.
Og hér kemur ekkert í mótsögn
við það, að Njála hafi verið
steypt saman á fyrri hluta þrett
ándu aldar.
Ritað í apríl 1929.
Magnús Sigurðsson á Storð.
af hendi. Hafa uppdrættir henn-
ar verið bundnir í vandaða bók,
sem er til afnota. Samband ís-
lenzkra heimilisiðnaðarfél. hefir
lagt fram nauðsynlegt fé til
verksins. — Lesb. Mgbl.
til þess bendir nafnið. Og þeir j atvik, og fleiri, sem ekki eru
Skógverjar, sem Njála bendir til nefndir á nafn. Á þann hátt
að komnir séu frá Þorleifi, hafa
verið þeir Skeggi Njálsson og
mætti hafa verið um Gils föður
Einars og marga fleiri.
Teikningar
Sigurðar Guðmundssonar
málara, er notaðir hafa verið
undanfarna áratugi, sem fyrir-
myndir við baldýringar og útsaum
á íslenzka faldbúninginn, liggja
nú frammi til afnota á Þjóð-
minjasafninu. Hefir Þjóðminja-
vörður þá með höndum.
Þegar Sigurður Guðmundsson
endurbæU' íslenzka búninginn,
sá hann sem var, að konurnar
þurftu mikið og fjölbreytt af fyr-
irmyndum til að sauma eftir. —
Gðmlu fyrirmyndirnar eða upp-
drættirnir, sumir líklega útlendir
og úr ýmsum áttum, voru flestir
ónothæfir eða ósmekklegir. En
Sigurður tók sér fyrir hendur, að
gera fjölda af uppdráttum í þessu
skyni, og notaði í þá aðallega ís-
lenzkar alþektar plöntur. — Frá-
gangur uppdrátta þessara ber
allur sama blæ; er blómum og
blöðum raðað út frá miðstöngli,
og hefir sú gerð stundum verið
nefnd “blómsveigastíll.”
Meðan Sigurður vann að þessu
var Guðrún Gísladóttir, kona séra
Eiríks Briems, honum mjög til að-
stoðar. Átti hún síðar alla upp-
drætti þessa. En þeir eru nú glat-
aðir. En frú Hólmfríður Rosen-
kranz og Sigríður Thofra'rensen
höfðu og mikinn áhuga fyrir
þessum efnum, og hafa lengi
leiðbeint konum við búningagerð.
— Átti Hólmfríður eftirmyndir
af mörgum uppdráttum Sigurðar,
er hún sjálf hafði gert eftir fyr-
irsögn og undir umsjón höundar.
Uppdrættir þessir eru nú í eign
tengdadóttur hennar, frú Sigur-
laugar Rosengranz og hefir hún
lánað þá Þjóðminjasafninu til
þess að þar yrði gerð ný og vönd-
uð eftirmynd af þeim. Hefir ung-
frú Sigríður Briem int það verk
Æfágrip
Björns ólafssonar.
Að kveldi þess 10. marz s. 1.
andaðist að heimili sínu að Hen-
sel, N. Dak., bóndinn Björn Ólafs-
son, 69 ára að aldri. Banamein
hans var hjartasjúkdómur. Hann
var búinn að vera meira og minna
veikur frá því í ágúst s. 1. Hafði
þá fengið snert af slagi og náði
sér aldrei eftir það. Hann hafði
fótavist fram undir það síðasta,
að fráteknum fáum dögum, er
hann lá í rúminu að lækna ráði.
Hann var jarðsunginn af sóknar-
prestinum, séra H. Sigrmar, þann
12. s. m. að allmörgu fólki við-
stöddu.
Björn heitinn var fæddur 24.
febrúar, 1859, á Þorgrímsstögum
í Breiðdal í Suður-Múlasýslu á ís-
landi. Foreldrar hans voru þau
hjónin, ólafur Björnsson, Björns-
sonar frá Hlíðarenda í sömu
sveit, og Margrét Guðmundsdótt-
ir, Þorsteinssonar frá Stórasteins-
vaði í Hjaltastaðaþinghá í Norð-
ur-Múlasýslu. Björn ólst upp hjá
foreldrum sínum á Þorgrímsstöð-
um til fullorðinsaldurs. Þann 4.
júí 1883 giftist hann eftirlifandi
ekkju sinni, Guðrúnu Katrínu
Einarsdótttur, Engilbertssonar
frá Viðarlæk í Skriðdal í Suður-
Múlasýslu. Móðir Guðrúnar hét
Jóhanna Rannveig Jónsdóttir,
ættuð af Suðurlandi. Það sama
sumar fluttu þaust þau Björn og
Guðrún vestur um haf til Ame-
ríku. Þegar til Winnipeg kom,
réðist svo með þeim að fara til
Nýja íslands; þar dvöldu þau eitt
ár, fluttu svo suður hingað, námu
land í þessari bygð og hafa búið
á því síðan. — Þau Björn og
Guðrún eignuðust þrjú börn, eitt
pilt, ólaf að nafni, og tvær stúlk-
ur; nöfn þeirra eru: Jóhanna
Rannveig, dáin 1903, og Margrét,
nú búsett á samt bróður sínum á
föðurleifð þeirra; hún gift Sig-
urði H. Níelssyni, en hann ógift-
ur. — Eftir að hingað kom, tók
Björn heit. töluverða hlutdeild í
flestu, sem var á dagskrá hjá
nýlendubúum og þótti góður fé-
lagsmaður. Hann gekk strax í
Vídalínssöfnuð, sem þá var að
myndast, og tók góðan þátt í
starfsemi hans; var um skeið fé-
hirðir og var tvisvar sinnum send-
ur á kirkjuþing.
B. ólafsson var vel gefinn að
mörgu leyti; hann var myndar-
maður, meir en í meðallagi að
burðum, duglegur til allra verka
og verklaginn, enda þótti hann
allstaðar hlutgengur, að hverju
sem hann gekk. Björn var lágur
vexti og gildvaxinn, í þerknara
lagi eftir hæðinni, en svaraði sér
pó allvel. Hann var frískur á
fæti á yngri árum, kvikur í spori
og fjörlegur í hreyfingum. Hann
var fríður sýnum, kringluleitur,
með ljósjarpt hár og bjart jrfir-
skegg. Hann var mannblendinn
og málhreyfur ©g fylgdist með
flestu, sem var að gjörast, og tók
oft drjúgan þátt í umræðum.
Hann var hjálpfús, ef eitthvað lá
við, og þá oft fljótur til að rétta
hjálparhönd. Hann var hugsun-
arsamur húsfaðir, umgengnis-
góður og hirti vel sitt; gestrisinn
og góður heim að sækja.
Með Birni ólafsyni er til graf-
ar genginn einn af frumbúum
þessarar bygðar. Þeir týna töl-
unni smám saman, íslenzku land-
nemarnir. Hvenær sem kallið
kemur, “kaupir sig enginn frí”,
og mér finst að sérhvert dauðs-
fall hrópi til okkar þessum al-
vðruþrungnu áminningarorðum
frelsarans: ”Verið þess vegna
reiðubúnir, því þér vitið hvorki
daginn né stundina.”
J E.