Lögberg - 14.03.1935, Blaðsíða 4

4
LöGBEJRG, FIMTUDAGINN 14, MARZ, 1935.
ILögtierg
Uafltí út hvern fimtudag af
r B V COLViíBIA P RB 8 S L I U I T K D
696 Sargent Avenue
Wtnnipeg, Manltoba
Dtanfcskrift ritatjörans.
BDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVE
WINNXPEG. MAN.
Yirrð SS.tH) um árifí—Borpist tvrirtram
The "Lögberg” is printed and published by The Colum-
bla Press, Limíted, 695 Sargent Ave„ Wnnipeg, Manitoba
PHONE 86 S27
Sjá, alt er orðið nýtt
Þeir, sem hlustuðu á útvarpsræður Mr.
Bennetts áður en þing kom saman, hafa ekki
ósennilega verið að einhverju leyti mintir á
setninguna “Sjá, alt er orðið nýtt, því hið
fyrra er farið.” Tónninn í ræðum Mr. Ben-
netts var slíkur, að ætla mátti að forsætis-
ráðgjafinn væri að fylgja til grafar leifum
hins gamla þjóðskipulags og í þann veginn
að hringja inn nýja umbóta gullöld yfir land
og lýð. Við nána athugun kemur það þó
•skjótt í ljós að umbótafyrirheit Mr. Bennetts
um gull og g'ræna skóga, voru í rauninni ekk-
ert, annað en það, sem á dagskrá hafði verið
með þjóðinni ár eftir ár og fyrir löngu lög-
leitt hjá mörgum þjóðum vítt um heim, án
þess að hásúnað væri um róttækar gerbylting-
ar á öllum sviðum. Enda er sannleikurinn
sá að hinar svonefndu umbætur Mr. Bennetts
hrófla hvorki við núgildandi skipulagi né
breyta nokkru til um atvinnuleysið, er þjóð-
ina þyngst þj'áir um þessar mundir. Þó öll
umbótaloforð Mr. Bennetts yrði afgreidd
sem lög á yfirstandandi sambandbþingi, sem
vafasamt má telja, verður jafnmargt fólk at-
vinnulaust í landinu eftir sem áður; miljón
manna, eða freklega það.
# # #
t öndverðum októbermánuði síðastliðn-
um lýsti Mr. Bennett yfir því, að hann hefði
einsett sér að kveðja til fundar, þar sem mætt-
ir yrðu málsvarar fylkjanna allra, með það
fyrir augum að taka sameiginlega til íhugun-
ar ýmsar þær breytingar á stjórnskipulögum
þjóðarinnar, British North America Act, er
óhjákva>milegar teldist með tilliti til hinna
fyrirhuguðu umbóta atriða; hann virtist að
minsta kosti þeirrar skoðunar þá, að slíkt
væri fylkjunum ekki með öllu óviðkomandi.
Einhverra dularfullra orsaka vegna fór alt
út um þúfur þessu sjálfsagða fundarhaldi við-
víkjandi, en í þess stað tekur Mr. Bennett það
upp á sig að krefjast þess að sambandsþingið
lögleiði meðal annars ákvæðið um átta stunda
vinnutíma, öldungis að fylkjunum fornspurð-
um. Foringi frjálslynda flokksins, Mr. Mac-
kenzie King mótmælti stranglega þessu ger-
ræði sem beinni tröðkun á stjórnskipulegum
rétti fylkjanna.
# # #
1 útvarpsræðum sínum komst Mr. Ben-
nett, eins og vænta mátti, víða vel að orði og
mælti af miklum fjálgleik. Á einum stað
sagði hann meðal annars þetta:
“Heimurinn er í dapurlegu ásigkomu-
lagi; tákn viðreisnarinnar eru fá og vafasöm;
tákn erfiðleikanna eru mörg, og þeim sýnist
ekki fækka. ”
1 útvarpsræðunni frá Montreal, virtist
Mr. Bennett nokkru bjartsýnni; þá var það
nú í rauninni ekki svo ýkja margt, sem að
okkur amaði hérna í Canada.
# # #
í ræðu sinni yfir útvarpið þann 2. janúar
síðastliðinn, fórust Mr. Bennett þannig orð:
“Þegar ráðuneyti mitt tók við völdum 1930,
lék undirstaða núgildandi fjárhagskerfis
heimsins á reiðiskjálfi. Fjárhagsleg stórslys,
er engan sinn líka áttu í sögunni, höfðu
steðjað að oss. ”
Mr. Bennett var ekki eini maðurinn, sem
eftir þessu hafði tekið. Mr. Ramsay Mac-
Donald hafði veitt þessu eftirtekt líka og
reynt að setja undir lekann. En hvað gerði
Mr. Bennett? Jú; hann hélt ræðu um þetta
eftir fimm ár.
Og enn kemst Mr. Bennett þannig að orði
í þessari eftirminnilegu ræðu sinni:
“Eg sagði vkkur það 1930, að eg myndi
binda enda á atvinnuleysi. Það var ákveðið
viðfangsefni. Eg stend við það. Atvinnu-
lej'sið í Canada er ein afleiðing þessarar ægi-
legu og óviðjafnanlegu heimskreppu; hin þrá-
gallaða starfræksla hins alþjóðlega hugsmuna
kerfis, hefir gert endur-atvinnu ókleifa.
Eg nota þetta ekki sem afsökun. Eg dreg
aðeins fram staðreynd.”
Ógnir atvinnuleysisins stara þjóðinni enn
í augu, þrátt fyrir það þó reynt sé að tel.ja.
henni trú um að alt sé orðið nýtt.
Bókmenta- og menningarfröm-
uðurinn Ludvig Holberg
Eftir prófessor Richard Beck.
Þau rit, sem öldum saman hafa staðið af
sér straumköstin og veðrabrigðin í bókmenta-
heiminum, mega réttilega sígild teljast, og
frægð liöfunda þeirra á bjargi bygð. Rit-
snillingurinn Ludvig Holberg hefir unníð sér
heiðursess í þeim skáldahóp. íþi um þessar
mundir eru nafn hans og afrek ferskari í
minni en ella, því að 3. desember síðastl. tóku
jSTorðurlandajtjóðir, sér í lagi, Norðmenn og
Danir, höndum saman um að halda hátíðlegt
250 ára afmæli hans. Var öll ástæða til að
minnast þeirra tímamóta í sögu þessa ein-
stæða og marghæfa Noregssonar, sem nefnd-
ur hefir verið “faðir norsk-danskra bók-
menta”; er þar auðvitað átt við síðari alda
bókmentir þeirra frændþjóða, er færðar voru
í letur meðan þær áttu sameiginlegt bókmál.
Holberg var af ágætum ættum kominn,
dóttursonur merks, norsfes kirkjuhöfðingja og
sonur herforingja, sem til metorða hafði haf-
ist af eigin ramleik. Hann var fæddur í
Bergen 3. desem'ber 1684; fæðingarborg hans,
sem lengi hafði verið miðstöð verzlunar og
viðskifta, var á þeirri tíð í miklum blóma og
alþjóðleg að sama skapi. í beinu og stöðugu
sambandi við önnur lönd og atburði erlendis.
T þessu umhverfi ólst skáldið upp að mestu
leyti og mótaðist stórum af því; má sjá þess
merki bæði á málfarinu í ritum hans og efni
þeirra; ýmsar af persónum þeim, sem koma
fram á sviðið í gleðileikjum hans, eiga ætt
sína að r-ekja til Bergen. Alþjóðlegt æsku-
umhverfi skáldsins mun einnig hafa glætt út-
þrá hans, þó vel geti verið, að hann hafi
fengið æfintýralöngun sína og þekkingar-
þorsta að erfðum frá föður sínum, hershöfð-
ingjanum, sem lagt hafði mörg lönd undir fót.
Hvað sem því líður, gerðist Holberg
snemma á árinu hinn mesti ferðalangur. Á
árunum 1704-1716, er hann hafði lokið guð-
fræðisprófi við Kaupmannahafnarháskóla,
fór hann utan eigi sjaldnar en fjórum sinn-
um, til Hollands, Englands, Þýzkalands,
Frakklands og Italíu, og dvaldi langvistum í
löndum þessum, lengstum við nám, beinlínis
eða óbeinlínis t. d. var hann tíður gestur á
hinum frægustu bókasöfnum, og drakk hvar-
vetna í sig hinar nýjustu kenningar í mörg-
um fræðum. Höfðu utanfarir þessar stór-
felda þýðingu fyrir andlegan þroska Hol-
bergs og æfistarf. Hann komst nú undir á-
hrif frjálslyndra og framsækinna andans leið-
toga á Englandi og meginlandi Norðurálfu,
skálda og heimspekinga, sem gengu djarflega
í berhögg við hverskonar kúgunaranda með
spaklegum og eggjandi ritum sínum. En
þveröfugt var andlega ástandið í heimalönd-
um Holbergs, Noregi og Danmörku, þar sem
aldagrónar erfikenningar og margskonar hjá-
trú héldu alment hugum manna í járngreip-
um, í trúmálum, stjórn- og mentamálum.
Það varð hið mikla hlutverk Holbergs,
að kynna og túlka löndum sínum hinar nýju
kenningar um frelsi úr andlegri áþján, þá
sjálfstæðis og sjálfsþroskunarhyggju, sem
langsýnir frelsisfrömuðir samtíðarinnar
börðust fvrir: í einu orði sagt, að vekja og
menta samborgara sína heimafyrir. Þeirri
menningarviðleitni helgaði hann bókmenta-
iðju sína drengilega og dyggilega.
LTm tuttugu ára skeið var Holberg pró-
fessor við Kaupmannahafnar-háskóla í há-
speki (metaphysics), latínu og sagnfræði; en
að þeim tíma liðnum (1737) varð hann fé-
hirðir skólans og gegndi því embætti með ár-
vekni og sæmd, en hafði jafnhliða með hönd-
um víðtæk bókmentastörf. Atburðaríkri og
nytsamri æfi hans lauk 28. janúar 1754. Þar
með hafði flett verið síðasta blaðinu í glæsi-
legum kapítula í menningarsögu hins samein-
aða konungsríkis Danmerkur og Noregs.
Holberg var með afbrigðum frjó-
samur í bókmentagerð og óvenjulega
fjölhæfur. Hann samdi bækur um alþjóða-
lög, siðfræði, heimspeki og sagnfræði, æfi-
sögur og ritgerðir. Hin mörgu sagnfræðirit
hans, fjörlega og skemtilega skrifuð, voru
mjög víðlesin. Ágrip hans af veraldarsög-
unni var meðal annars um eitt skeið kent í
Skálholtsskóla. Hitt er þó miklu markverð-
ara, að meðferð hans á sögulegum viðburð-
um var með slíkum nútíðarblæ, að furðu
gegnir. Hann lætur sér miklu annara um að
lýsa menningarl'egum þroskaferli þjóðanna,
en rekja ættir konunga og telja upp sigra og
ósigra á vígvelli. Var hann þó bundinn í
báða skó, vegna skorts á heimildum, og þá
eigi síður hins, að sverð harðvítugrar rit-
skoðunar hékk jafnan yfir höfði honum.
Eigi að síður eru það einkum ádeilurit
Holbergs og gle*ðileikir, er halda á lofti nafni
hans sem rithöfundar, sérstaklega hinir síð-
arnefndu, sem enn eiga lýðhylli að fagna á
I meir en þriBJune aldar hafa Dodd'a
Kidney Pills verið viSurkendar rétta
meðalið við bakverk, sigt, þvagteppu
og mörgum öðrum sjúkdómum. Fást hjá
öllum lyfsölum, fyrir 50c askjan, eða
sex öskjur fyrir $2.50, eða beint frá The
Dodd’s Medicine Co., Ltd., Toronto, ef
borgun fylgir.
leiksviðum Norðurlanda, ekki sizt
í Danmörku.
Fremst ádeilurita Holbergs, skyld
að efni og anda, þó djúp tuttugu ára
skilji þau, eru Peder Paars (1719-
20) og Nils Klims underjordiske
reise (Undirheimaför Níelsar Klim,
1741); en i hvorumtveggja lætur
skáldið háðsvipuna dynja á ríkjandi
aldarhætti og úreltum kenningum
Sérstaklega skemtileg er frásögnin
af ferðalagi Klims um lönd ýmsra
þjóða i iðrum jarðar; gefur skáldið
þar frjórri ímyndun sinni lausan
tauminn. Minnir þessi heimspeki-
lega æfintýrasaga á rit eins og Gulli-
vcr's Travels (Ferðir Gullivers)
eftir Swift, því að hér er lýst fyrir-
myndar þjóðfélagsskipulagi, en
jafnframt brugðið upp skrípamynd-
um af gölluðu stjórnarfyrirkomu-
lagi jarðarbúa ; en þrátt fyrir beiska
ádeiluna, leynir umburðarlyndi höf-
undar sér ekki. Komu þessi mark-
vissu ádeilurit hans, eins og vænta
mátti, róti á hugi manna og átti
hann þeirra vegna í vök að verjast
fyrir árásum úr ýmsum áttum.
Boðaföllin af þeirri öldu náðu
einnig til Islandsstranda. Rímur
voru orktar út af Peder Paars, sem
enn eru til i handriti; en Jón Ólafs-
son frá Grunnavík (Grunnavíkur-
Jón, 1705-79) sneri Undirheimaferð
Níelsar Klims á íslenzku, og tvær
aðrar íslenzkar þýðingar hennar er
að finna í handritasöfnum í Kaup-
mannahöfn og Reykjavík.
Árið 1722 var stofnað i Kaup-
mannahöfn leikhús til áð sýna leikrit
á dönsku. Tókst Holberg á hendur
að rita gleðileiki fyrir leikfélag
þetta og hófst nú frjósamasta tíma-
bilið í bókmentaferli hans. Innan
tveggja ára samdi hann fimtán hinna
frægustu leikrita sinna, og er það
frábært verk, þegar þess er gætt,
að hann hafði engar danskar fyrir-
myndir sér til leiðsagnar. Hann varð
að plægja óbrotna jörð. Áður f jög-
ur ár voru liðin hafði hann bætt við
ellefu leikritum, og í elli sinni samdi
hann sex í viðbót, en engin þeirra
jafnast þó á við hin fyrri. Skal nú
nokkrum orðum vikið að þrem
leikjum, sem viðurkent er, að sýni
oss hvað mesta snild skáldsins í
leikritagerð.
Den politiske Kandestöber (Þjóð-
málaskúmurinn), fyrsta leikrit Hol-
bergs, er kröftug og skemtileg á-
deila á þá alkunnu manntegund,
sem alt þykist vita í stjórnarfars-
legum efnum, en verður' auðvitað
algerlega að gjalti, þegar á reynir,
að leysa úr opinberum vandamál-
um.
í Jeppe paa Bjerget (Jeppa á
Fjalli), .sem er gamalkunnungi
margra af eldri kynslóð íslendinga
í landi hér, legst skáldið dýpst í
skaplýsingu. Lýsing hans á Jeppa
er bæði nákvæm og sannfærandi;
kýmni og viðkvæmni renna þar
meistaralega saman, og hefir Hol-
berg bersýnilega aumkvað þennan
margþrælkaða bónda,, þó skáldið
væri annars löngum miskunnarlaus
háðfugl. En fjarri fer, að Jeppa
einum saman sé lýst hér svo eftir-
minnilega og snildarlega; hann verð-
ur öll hin kúgaða bændastétt þeirr
ar aldar holdi klædd. Og það er
einmitt þetta algildi lýsingarinnar,
engu miður en bráðsnjöll fyndni
leiksins, sem gert hefir Jeppa svo
kæran leikhúsvinum víðsvegar; þeir
gera hvorutveggja, að hlæja óspart
að honum og finna til með honum.
í leiknum Erasmus Montanus
(Rasmus frá Fjalli) beinir Holberg
hvössum skeytum sínum að hrokan-
um, smámunaseminni og kreddu-
festunni hjá lærðum mönnum á
hans dögum. Spjátrungnum Eras-
musi, sem fengið hefir ofurlitla
nasasjón af lærdómi, er ágætlega
lýst og þar með aldarhætti samtíð-
arinnar; og bræðra Erasmusar er
ekki langt að leita, jafnvel á vorri
miklu mentaöld.
Leikrit þessi, einkum hið fyrst-
og síðastnefnda, eru ágæt dæmi
aðalstefnunnar í leikritum Hol-
bergs; þau gera hlægilega margvís-
lega þjóðfélagsgalla og heimsku
samtiðar hans. Þau eru að vonum
harla mismunandi að listfengi og á-
hrifamagni, en þrátt fyrir það, eins
og höfundurinn sagði sjálfur:
“Spegill, sem sýnir oss bresti mann-
anna á skemtilegan og fræðandi
hátt.” Þau miða því að hinu sama
háleita niarki og önnur rit Holbergs,
heimspekileg og sagnfræðileg;—að
hef ja samborgara hans á hærra stig
andlegrar menningar með því að
leysa þá úr hlekkjum hjátrúar,
skoðanakúgunar og umburðarleysis.
Holberg var að vísu heimsborg
ari í húð og hár, en kunni jafnframt
vel að meta þjóðleg verðmæti, enda
þurfa þau lífshorf alls eigi að rek-
ast á. Honum var jafnframt ant
um það, að gera danska tungu (sem
þá var einnig ríkismál í Noregi)
hæft og mikilsmetið ritmál, eins og
honum lá þungt á hjarta andleg og
siðferðisleg framför ættþjóðar sinn-
ar og kjörlands, enda ritaði hann
nær eingöngu á dönsku í stað latínu,
að þeirrar aldar sið. Með þeim
hætti gerði hann hvorutveggja í
senn, að auka bókmentalegan áhuga
alþýðunnar og heilbrigða þjóðernis-
lega sjálfsvirðingu hennar; en um
hana og fyrir hana ritaði hann sér-
staklega bækur sínar.
Holbergs er því eigi aðeins minst
á þessum tímamótum í sögu hans
sem brautryðjanda í dansk-norskum
bókmentumí föður danskrar leik-
ritagerðar, heldur engu miður sem
umbótamanns, því að hann var um
flest annað fram siðfræðari. Vekj-
andi og göfgandi áhrif hans hafa
einnig viðfeðm og djúpstæð orðið
í andlegu lifi Danmerkur og Nor-
egs. Hann hefði öfgalaust getað
sagt með landa sínum og arfþega,
leikritasnillingnum Henrik Ibsen, að
hann hafi með ritum sínum viljað
kenna löndum sínum og samþegn-
um, að hugsa stórar hugsanir.
Alþingi sett
Þann 15. febrúar síðastliðinn, var
Alþingi stefnt til funda; er þetta
reglulegt þing. Við þingsetninguna
prédikaði Friðrik Hallgrímsson,
dómkirkjuprestur. Alþingisforset-
ar eru hinir sömu og þeir, er forsæti
skipuðu á aukaþinginu, er saman
kom í haust og slitið var um jóla-
leytið, og þingstyrkur stjórnmála-
flokkanna hinn sami.
Borgið Lögberg!
Dánarfregn
Jóhannes Jóensen “Færeyingur,”
eins og hann var oftast nefndur, (og
nefndi sig oftast sjálfur þannig
andaðist að heimili dóttur sinnar og
tengdasonar, Mr. og Mrs. Th. Kár-
dal, í Árnesbygð í Nýja íslandi, þ.
2Ó. febrúar s. 1., 72 ára gamall.
Kont vestur um haf árið 1893.
Hafði stundað fiskiveiðar við ís-
land í tíu ár og talaði islenzku full-
um fetum. Kona hans var kristín
Sölvadóttir, ættuð úr Skagafirði.
Hún lézt árið 1905. Börn þeirra
voru fjögur. (1) Edward Jón, upp-
alinn hjá Mr. og Mrs. Ólafi Hann-
esson, Radville, Sask. (2) Guðbjörg
Þórunn Sigurlín, nú Mrs. W. E.
Doar, i Langruth, uppalin hjá Mr.
og Mrs. Davíð Valdimarsson í grend
við Langruth. (3) Súsanna Birgitta,
uppalin hjá Mr. og Mrs. S. Frið-
björnsson, Amaranth hér í fylki.
Hún andaðist árið 1923. (4) Lilja
Kristín, kona Þorsteins bónda Kár-
dals i Árnesbygð. Hún ólst upp hjá
Mr. og Mrs. Jósef Helgason í
Langruth. Þau Jóhannes og Kristín
bjuggu þar í bygð þar til hún and-
aðist. Börnin þá öll ung og kom
Jóhannes þeim fyrir í góðum stöð-
um þar sem þau fengu gott uppeldi.
Jóhannes Færeyingur var karlmenni,
góður starfsmaðúr til sjós og lands,
hægur maður, vandaður í fram-
ferði, kristilega hugsandi, greiðvik.
inn og góðsamur. Jarðarförin fór
fram frá heimili þeirra Kárdals-
hjóna þ. 9. marz. Býsna margt
fólk, auk barna hans þriggja, þar
viðstatt. Séra Jóhann Bjarnason
jarðsöng.
ÞEGAR HRIMGUÐ
TWMTJOLDTN
Þegar hrímguð húmtjöldin
hylja geislann vonar,
hljóður hvarflar hugur minn
til Hallgríms Péturssonar.
Það er yndi mesta mér
minning þá að hafa:—
á hans litla ljóðkver
lærði’ eg fyrst að stafa.
Barns fyrir minni mínu skín
mynd af dýrri bögu,
þegar sagði’ ’hún mamma mín
mér hans æfisögu.
Síðan hef eg lesið og lært
listnæm kvæði og sögur,
en ekkert hefir auð mér fært
á við ljóð þau fögur.
Ef þér griðar eyðast hót
og eitthvað rósemd tálmar,
þá er friðar bezta bót
blessaðir Hallgrims sálmar.
Þegar hræddi harmabál
hugann nöprum vindi,
þeir hafa margri mæddri sál
miðlað lifi og yndi.
Enginn ljóða lét sem hann
lofsöng skarta hærri;
íslenzk þjóð á engan þann,
er sé hjarta kærri.
Guðm. Elíasson.
HAPPY ROYAL FATHER AND MOTHER
Here we see Prince Gustavus Adolphus, eldest son of the Crown
Prince of Sweden, and Princess Sybilla, with their infant daughter,
Princess Margaretha. The K*nS og Sweden is the great grandfather
of the dainty little baby.