Lögberg - 09.05.1935, Blaðsíða 4
4
LÖGBEiRG, FIMTUDAGINN 9. MAI, i935.
Högtíerg
Ocflé ðt hvom fimtudag af
T B B COL.UMB1A PREBS LIMITED
<95 Sargent Avenue
Wlnnipeg, Manitoba.
Utanftskrift ritatjðrans:
HJDITOR LÖGBERG, 69 5 SARGENT AVE
WINNIPEG, MAN.
T*rð ft.90 *<n árlO—Borgitt fvrirfram
The "Lögberg” is printed and published by The Colum-
bia Press, Limited, 695 Sargent Ave., Wnnipeg, Manitoba
PHONE 86 327
Lœtur ekki alt fyrir brjóáti
brenna
Um þær mundir, sem alt var aÖ komast
í uppnám í Ottawa fyrir síðastliðin áramót,
og Mr. Stevens, sællar minningar, hröklaðist
úr ráðuneyti Mr. Bennetts, kom fram á sjón-
arsviðið nýr spámaður, hvort sem hann nú
nokkru sinni kemst í tölu hinna stærri spá-
manna, eða ekki; heitir sá Hanson og er
sprottinn upp úr jarðvegi Brjánsvíkur hinn-
ar nýju; kappa þennan dubbaði Mr. Bennett
nokkuð upp og gerði hann að verzlunarmála-
ráðgjafa.
Mr. Hanson hefir verið á ferð og flugi
um þvert og endilangt Vesturlandið undan-
farandi og flutti ræður; erindi hans hingað
vestur verður ekki iskilið nema á einn veg;
kosningar eru í aðsigi, og þess vegna mátti
vitaskuld ekki draga það á langinn að senda
út af örkinni þann nýliðann, er líklegastur
þótti, að minsta kosti stöðunnar vegna, til
þess að vekja á sér athygli.
Það hefir fallið í hlut Mr. Hansons, að
revna að telja kjark í gjaldþrota sveitahéröð
víðsvegar um Vesturlandið og fá fólkið til
þess að gleypa við hinum ellefu Bennetts-
boðorðum um gull og græna skóga; leiða það
í allan sannleika um það, að svo hafi Mr. Ben-
nett hrundið í framkvæmd róttækum breyt-
ingum á hinu kapitalistiska fyrirkomulagi, að
þar standi í raun ekki eftir steinn yfir steini;
að alt sé orðið nýtt og að fram undan blasi
við velsældartímabil, fullkomnara en alt ann-
að, er nokkru sinni hafi áður opinberast hinni
canadisku þjóð; þó sé það nú samt sem áður
engan veginn víst, að þetta fáist nema með
því, að afturhaldsflokknum, með Mr. Ben-
nett í fararbroddi, verði trygð endurkosning.
Þeir, sem ekki sjá augliti til auglitis við
Mr. Hanson, eru í töluverðum vafa um að
kjósendur verið jafn auðsnaraðir og reyndin
varð á í kosningunum 1930, er Mr. Bennett
hét því sem hátíðlegast, og lagði drengskap
sinn við, að binda skjótan enda á atvinnu-
leysið í landinu. Og nú sýnist Mr. Hanson,
sér til mikillar óánægju og undrunar, hafa
komið auga á það, að íbúar Sléttufylkjanna
séu famir að svipast um í aðra átt til forustu,
en þeirra, sem með völdin hafa farið í Ottawa
síðustu fimm árin eða því sem næst.
1 ræðu, sem Mr. Hanson flutti í Regina á
þessum eftirminnilega leiðangri sínum um
Vesturlandið, vék hann nokkuð að hinu póli-
tíska viðhorfi í Albertafylki, og ‘þá einkum
og sérílagi hinum svonefndu Social Credit
samtökum; kvað liann kjósendur myndi ó-
þægilega naga sig í handarbökin síðar meir,
ef svo slysalega vildi til að þessi nýi flokkur
kæmist til valda í næstu fylkiskosningum.
Staðhæfing sem þessi virðist koma úr hinni
hörðustu átt. Því þó máltækið gamla segi að
lengi geti vont versnað. þá hefir þó úrræða-
leysið í Ottawa í tíð núverandi stjórnar kom-
ist á það stig, að lengra verður tæpast náð;
kornhlöður allar stoppaðar upp undir ris, um
leið og tujgir þúsunda horfast í augu við skort.
Mr. Hanson varaði íbúa Saskatchewan-
fylkis við þeirri hættu, sem yfir Alberta-fylki
vofði; átti hann þar við Social Credit sam-
tökin. “Eg þekki vel Mr. Douglas; honum
var greidd álitleg fúlga til þess að reyna að
koma okkur í skilning um eitthvað, sem ekki
var unt að skilja.” Þetta eru ummæli, sem
Canadian Press ber Mr. Hanson fyrir. Mr.
Hanson er formaður 'þeirrar þingnefndar, er
um verzlunar- og bankamál fjallar; það var
hann, sem sendi eftir Major C. H. Douglas,
frumkvöðli þessarar svokölluðu Social Credit
hreyfingar, til skrafs og ráðagerða í Ottawa
með þeim skilningi, að sjálfsögðu, að honum
yrði greidd venjuleg ómakslaun. Mr. Doug-
las fékk $500 fvrir ómakið. Upphæð þessi óx
Mr. Hanson svo átakanlega í augum, að hann
gerði hana að sérstöku umtalsefni á ferðalög.
unum vestanlands. Ekkert mintist hann á
fjárhíúðirnar, sem stjórnin greiðir lögmönn-
um fyrir það að hnakkrífast, að minsta kosti
í sumum tilfellum, um keisarans skegg.—
Það er ekki til nokkurs skapaðs hlutar
að berja höfðinu við steininn og staðhæfa á
mannfundum að ástandið í landi hér sé jafnt
og þétt að brevtast til hins betra. Það er enn
á allra vitorði, að frek miljón manns gengur
auðum höndum í Canada, þrátt fyrir loforða-
syrpuna 1930; og því miður munu litlar líkur
til að fram úr þessu ráðist meðan menn með
ekki skarpari skilning en Mr. Hanson sýnist
hafa til bimnns að bera, sitja við stýrið. Sýni-
legur árangur af fimm ára úrræðaleysi nú-
verandi sambandsstjórnar birtist víðsvegar
um landið í ýmsum myndum, og það ekki sem
allra ákjósanlegustum, svo sem uppþoti í
British Columbia og gjaldþrotinu í Montreal
borg. Þetta verður ekki til betri vegar fært
fyr en við völdum taka skilningsgleggri'menn
en Mr. Hanson og 'þeir aðrir, er nú mynda um
hann brjóstfylkingu sem nýjan spámann í
herbúðum afturhaldsins.
Af anda þeim, sem fram kom í ræðu Mr.
Hansons er það auðsjáanlegt að hann er mað-
ur, sem ekki lætur sér alt fyrir brjósti brenna.
Að minsta kosti útheimtir það töluverðan
kjark að ferðast borg úr borg, eins og hann
hefir gert undanfarnar vikur, að halda því
að kjósendum að nú sé í rauninni alt komið á
réttan kjöl.
Fjörefni fœðunnar
Ræða flutt í Winnipeg á Frónsfundi 29. apríl
1935, af Dr. Jóni Stefánssyni.
Hugurinn hefir verið svo rígbundinn nú
í nokkur ár við kreppuna miklu, og alt það
öfugstreymi og alla þá örðugleika, sem hún
hefir haft í för með sér að manni verður á að
gleyma og jafnvel ganga fram hjá athugunar-
laust, öllu því góða og mikilsverða, sem gerist
á starfssviði mannanna.
Svo ofan á kreppuna bætist kvíði og von-
leysi út af friðarástandinu í heiminum. Stór-
þjóðirnar hertýjast hver í kapp við aðra.
Tortryggni, öfund og eldheitt hatur þjóða á
milli, logar nú hvað ákafast, og engin skyn-
semi eða mannúðarhugsjón kemst þar nánd-
arnærri. Þeir herrar Hitler, Stalin og Musso-
lini hrópa: Meiri vopn- magnaðri mann-
drápsvélar! Allir skulu vopnast, ungir sem
aldraðir. Meiri og enn meiri vígbúnaður á
sjó og landi, og í lofti. En eg ætlaði mér ekki
að ræða við yður í kvöld um djöflapólitík.
Mig langar frekar til að beina athygli yðar
að einni hlið á starfi þeirra manna, sem í kyr-
þey, en með alúð og áhuga eru aið reyna að
ráða igátur náttúrunnar, í þeirri von, að geta
létt öðrum lífið og gert það öruggara, ánægju-
ríkara og fullkomnara.
Eins og þér vitið, hafa sumir glæsileg-
ustu sigrar mannsandans verið unnir á sviði
læknisfræðinnar. Má þar til nefna Jenner,
sem varð heimsfrægur fyrir að uppgötva
varnarmeðalið gegn bólunni. Hvað stórkost-
lega þýðingu sú mikla uppgötvun hafði' fyrir
mannkynið fá engin orð lýst. Á Íslandi einu,
svo fáment sem það var þá, er sagt að “stóra
bólan af'tók ein átján þúsund manna. ” Má af
þessu lítillega gera sér hugmynd um líðan og
ástand fólksins í Evrópu, þegar bólan geys-
aði þar í almætti sínu og óhindruð, um <»11
Norðurlönd.
Annað sláandi dæmi, sem eg vil leyfa
mér að tilnefna, var uppgötvun Behrings á
varnarmeðalinu við barnaveikinni. Það var
annar glæsilegur sigur á sviði læknisfræðinn-
ar. Fáar mæður nú á dögum hafa minstu
hugmynd urn hvað systur þeirra urðu að líða
fyr á öldum, vegna barnaveikinnar. Mörg
fögur blómin féllu þá til jarðar, oft svo að
segja á svipstundu, fyrir ljá dauðans. Marg-
ir foreldrar voru því óttaslegnir, þegar sú
frétt barst að barnaveikin hefði stungið sér
niður í nágrenninu. Læknarnir gátu lítið sem
ekkert að gert og foreldrar stóðu uppi ráð-
þrota með allan barnahópinn sinn. Kom það
þá all-oft fyrir, að þa.u urðu að gefa moldinni
öll bömin sín svo að segja í einu, og stundum
fór móðirin með. Þá miklu sálarangist og
hjartakvöl, sem slíkur missir veldur, fær
'engin mannleg vera |skilið, nema sú, sem
reynir. Einhver hefir sagt, að ef alt það tára-
flóð, sem barnaveikin ein hefir steypt af
hvörmum sárþjáðra foreldra, væri komið á
einn stað, yrði úr því svo stórt stöðuvatn, að
fleytt gæti stærsta hafskipi.
Þessar tvær áminstu drepsóttir eru nú
að mestu sigraðar í öllum menningarlönd-
um heimsins. Kemur það tiltölulega sjald-
an fyrir nú, að bólan eða bamaveikin verði
nokkrum að fjörlesti. Ef svo fer, er það
vanalega fyrir trassaskap, þekkingarleysi eða
þá heimskulega hjátrú þeirra, sem hlut eiga
að máli. Svo örugg varnarmeðul gegn þess-
um skæðu sjúkdómum, standa öllum til boða
nú, að það ætti helst ekki að vilja til að nokk-
ur dæi af völdum bólunnar eða barnaveik-
innar.
Margar fleiri drepsóttir mætti telja til,
sem læknisfræðin hefir unnið bug á, en þess-
ar tvær læt eg mér nægja hér, sem dæmi upp
á það hvernig læknisfræðin hefir gengið hvað
eftir annað sigrandi af hólmi, úr baráttunni
við skæðustu drepsóttir í sögu mannkvnsins.
Rannsóknirnar á ýmsum sviðum læknisfræð-
innar halda stöðugt áfram af meira kappi nú
en nokkru sinni fyr í sögunni. Og
alt af kemur nýtt og nýtt í ljós.
Heilir skarar af mönnum verja öll-
um stundum sinum æfina út til rann-
sóknar á ýmsum viðfangsefnum er
krefjast úrlausnar.
Eitt af því, sem hefir verið og er
enn geysimikið rannsakað, er efni
og notagildi mannlegrar fæðu.
“Maðurinn lifir ekki á einu saman
brauði,” stendur þar. Og mönnum
hefir verið það ljóst um langt skeið,
að mjög einskorðuð fæða væri ó-
holl til lengdar. Læknar og aðrir
tóku eftir þvi fyrir löngu síðan að
vissir sjúkdómar breyttust og jafn-
vel bötnuðu algerlega, þegar breytt
var um matarhæfi, án þess að nokk-
ur önnur meðul væri notuð. Einn
þeirra sjúkdóma er skyrbjúgur.
Hann byrjar með máttleysi og megr-
un, bólgu í tannholdinu svo að. blæð-
ir úr. Marbláar skellur koma á
skinnið og svo detta rotsár á lík-
amann. Sjúklingnum smá-versnar
þar til hann deyr, ef hann ekki fær
rétta fæðu. En ef hann er ekki of
aðframkominn, batnar honum mjög
fljótlega, ef honum er gefið græn-
kál og tómatar eða sítrónur til
að nærast á. Þessar fæðu-
tegundir sýna ljóslega að þær
geyma í sér einhver efni, sem lík-
aminn má ekki vera án. Skyrbjúg-
ur sézt sjaldan nú, en var fyrrum
all-tíður sjúkdómur á sjómönnum,
þegar þeir voru lengi úti, og einnig
á mönnum, sem fóru í langa leið-
angra, þvi þeir gátu ekki haft nema
einfalda fæðu með sér. Heim-
skautafarar óttuðust ekkert meir en
að fá skyrbjúg. Þeir kviðu ekki
kulda og þreytu, og miklu erfiði,
en þeir vissu að ef þeir fengju skyr.'
bjúg, beið þeirra ekkert nema kvala-
fullur dauði. Það er talið áreiðan-
legt að það hafi verið skyrbjúgur,
sem varð heimskautafaranum John
Eranklin og hans mönnum að
grandi.
Þegar landi vor Vilhjálmur Stef-
ánsson fór fyrst til norðurheim-
skautsins, kynti hann sér strax mat-
arhæfi Eskimóa. Og þó það væri
ekki sem aðgengilegast samkvæmt
okkar venjum, þá afréði hann að
semja sig þar eftir til að forðast
skyrbjúg. Með öðrum orðum, hann
ásetti sér að reyna að lifa á þeirri
fæðu, sem landið gaf af sér og mat-
reiða það líkt og Esimóar gera, þótt
matreiðsla þeirra sé ekki á háu stigi.
Þetta reyndist honum heillaráð, og
hann fékk aldrei aðkenning að skyr.
bjúg, meðan hann borðaði hrátt ket
og hráan fisk. En þegar sumir fé-
lagar hans þreyttust á þessum mat,
og þótti ekki selsspikið rétt lostætt,
og fóru að borða mat að heiman,
sem þeim þótti í alla staði bragðbetri,
leið ekki á mjög löngu þar til þeir
fengu aðkenning af skyrbjúg og
urðu að taka til selspiksins aftur.
Réttu þeir þá bráðlega við og urðu
hinir hraustustu að skömmum tíma
liðnum.
V
Hér er mjög sláandi dæmi upp á
það, að hráa fæðan, sem þeír neyttu,
geymdi í sér eitthvert eða einhver
efni, sem líkamanum eru bráðnauð-
synleg Á seinni árum stríðsins,
sérstaklega í Þýzkalandi og Austur-
ríki, þar sem fæðuskortur var mik-
ill, komu ýmsir sjúkdómar í ljós,
sem læknar vissu að stöfuðu af
vöntun á einhverjum næringarefn-
um, þó fæðan að vöxtum til væri
nóg. Og það hefir meira að segja
einstöku tilfelli komið fyrir hér í
Winnipeg núna síðan að kreppan
þrengdi sem mest að, að menn hafa
veikst vegna þess að ekki voru nægi-
leg fjörefni í fæðu þeirra.
Strax eftir stríðið var farið að
rannsaka eðli þessara efna og hefir
þeirri rannsókn verið haldið áfram
af mesta kappi í öllum helztu rann-
sóknarstofnunum hins mentaða
heims. Alveg ógrynni fjár hefir
verið eytt í þessar rannsóknir, og
þeim er ekki nándar nærri lokið.
Margt hefir komið i ljós, sem oss
var áður algerlega hulið. Brátt
sannaðist við rannsóknir þessar, að
hér var um fleiri en eitt efni að
ræða, og voru þessi efni kölluð
“vitamins” eða “fjörefni” eins og
collegar vorir á Fróni kalla þau. En
hér var úr mörgum erfiðum spurn-
ingum að leysa. Fyrst, hvernig urðu
1 meir en þriðjung aldar hafa Dodd’s
Kidney Pills verið viðurkendar rétta
meðalið við bakverk, gigt, þvagteppu
og mörgum öðrum sjúkdómum. Fást hjá
öllum lyfsölum, fyrir 50c askjan, eða
sex öskjur fyrir $2.50, eða beint frá The
Dodd’s Medicine Co., Ltd., Toronto, ef
borgun fylgir.
þessi efni til, í jurta- og dýralífinu?
Hver er samsetning þeirra ? Hvern-
ig verka þessi efni í líkamanum og
á hvaða hluta likamans verkar hvert
þeirra út af fyrir sig, eða í samein-
ingu? Hvað mikið af hverju efni
er likamanum nauðsynlegt? Hvað
verður af þessum efnum í líkaman-
um; eru sum af þeim geymd þar,
eða eru þau öll geymd þar um tíma
í forðabúri likamans? Hvaða fæðu-
tegundir eru auðugastar af þessum
efnum? o. s. frv. Ekki hefir enn
tekist að svara öllum þessum spurn-
ingum að fullu, en vonandi tekst
það með tið og tíma.
Sex fjörefni hafa þegar fúndist
og eru þau táknuð með bókstöfunum
A, B, C, D, og E.
Vitamin B hefir tvennskonar eðli,
og er því stundum kallað B, og B2,
eða vitamin F og vitamin G.
Fjörefnið A: Það hefir sannast
að það hefir bætandi áhrif á alla
slímhúð líkamans. Það hefir einnig
góða og heilsusamlega verkun á aug-
un, sérstaklega á hornhúðina, slím-
húðina og nethimnuna. Það hefir
því stundum verið kallað fjörefni
augans. Það eykur mótstöðuafl
likamans gegn gerlasjúkdómum.
Börnum, sem gefið er vitamin A i
ríkum mæli, er hvergi nærri eins
kvefgjarnt og þeim, sem fá það að-
eins í vanalegri fæðu. Það er mik-
ið af þessu fjörefni í þorskalýsi og
fisklýsi yfir höfuð, í smjöri, rjóma,
mjólk, eggjarauðu, grænkáli, gulrót-
um og spínat, minna af því í ostum,
lifur, nýrum, tómötum, ananas.
ferskjum og flestu algengu kálmeti.
Það þolir allvel vanalegan suðu-
hita, en það tapar krafti í mjög há-
um hita og eins við þurkun. Einn-
ig tapast mikið af þessu fjörefni, ef
það er soðið í opnum pottum. Alt
kálmeti, sem er soðið, ætti að sjóða
í litlu vatni í lokuðum pottum, og
nota soðið til fæðu; annars tapast
öll ólífrænu efnin, sem leysast upp
í vatninu við suðuna, en sem • eru
bæði holl og nauðsynleg fyrir lík-
amann.
Þeir, sem líða fyrir vöntun á f jör-
efni A þjást af augnveiki, sem get-
ur leitt til blindu, bólgu í slímhúð
augans og í augnahvörmum, með
graftrarrensli. Þroskun er mjög
hægfara, eða jafnvel stendur í stað.
Börn fá oft kvef og hósta og veikl-
un í lungum. Þetta fjörefni safn-
ast fyrir í lifrinni og nýrunum.
Kemur þetta sér mjög vel, því þegar
of lítið er af þessu fjörefni í fæð-
tmni, getur líkaminn farið i forða-
búr sitt og tekið þaðan það sem
hann þarf með, í bráðina, eða þar
til það tæmist. Fjörefnið B geym-
ist ekki í líkamanum til lengdar, og
þessvegna þarf fæðan að hafa i sér
alt af nóg af þessu efni. Fæðuteg-
undir ríkar af þessu fjörefni eru
aldini og kálmeti, meir eða minna,
rjómi, eggjarauða og hveitikorns-
kjarni.
Hveitikornskjarni er afar ríkur af
þessu fjörefni. Það þolir allvel
þurkun og soðning. En það leysist
mjög fljótt upp í heitu vatni, og
þess vegna fer það alt út í soðið,
þegar garðávextir eru þannig mat-
reiddir. Okkur hættir við að gleyma
með öllu að aðal kjarni fæðunnar
er oft í seyðinu. Matarseyði eyði-
leggur þetta fjörefni.
Vitamin B örvar matarlystina,
styrkir meltingarfærin og hjálpar
líkamanum til að losast við allan úr-
gang fæðunnar. Það eykur vöxt,
tímgun, mjólkurhæð og mjólkur-
gæði; og það hjálpar likamanum til
að losast við eiturefni er safnast
vilja fyrir í líkamanum og hafa þá
mjög skaðleg áhrif á taugakerfið.
Yfir höfuð hefir það mjög góð og
gagnleg áhrif.
Fjörefnið C geymist ekki í líkam-
anum. Ef fæðan er sneydd þessu
efni, fær maðurinn skyrbjúg innan
fjögra vikna. Fæðutegundir er
geyma í sér mikið af þessu fjörefni
er glóaldin, sitrónur, tómatar, græn-
kál, hvítkál, jarðhrber, spínat og
grænar baunir. Korntegundir og
kjötmatur mjög lítið, mjólk dálítið.
Það eyðilegst fljótt við hita og suðu,
ef sódi er látinn saman við, en sýra
hjálpar því við. Þótt maðurinn
þjáist ekki að skyrbjúg, er það eng-
in sönnun þess að hann borði nóg
af þessu f jörefni, og hefir það kom-
ið greinilega í ljós síðan farið var
að gefa það í stærri inntökum.
Rétt nýlega tókst að uppgötva
efnalegan samsetning þessa f jörefn.
i's, svo nú er hægt að búa það til í
stórum stíl.
Ungverskur efnafræðingur, Próf.
Szent-Györgyi, fær líklega aðal
heiðurinn fyrir þessa uppgötvun. En
visindamenn Ungverjalands, Eng-
lands, Svisslands og annara landa
hafa verið að vinna að þessari mikil-
vægu uppgötvun i sameiningu. Það
er ánægjulegt til umhugsunar, að
þessi stór-þýðingarmikla uppgötvun
tókst bæði fljótt og vel, vegna bróð-
urlegrar samvinnu með vísinda-
mönnum þessara þjóða. Ef sam-
vinna í alþjóðamálum væri eins góð
á stjórnmálasviðinu, og ef öll vís-
indaleg þekking væri notuð í þarfir
þess góða, væri ástandið í heimin-
um alt öðru visi en það er nú. Sið-
an hægt var að gefa þetta fjörefni
í stórum inntökum, hafa verið lækn-
aðir með því ýmsir sjúkdómar, sem
ekkert þekktist við áður, svo sem
blóð-sjúkdómar og viss tegund af
nýrnaveiki. Einnig bólga og gröft-
ur í tannholdi (pyorrhea). Má vel
vera að mannkynið líði meira af
vöntun þessa fjörefnis C, en nokk-
ur hafði áður fyr hugboð um.
Hvað viðtæka þýðingu þetta kann
að hafa i framtíðinni, með meiri
þekkingu og reynslu, væri óvit að
geta til nú.
Vitamin D hjálpar líkamanum að
Seeds, Plants and
Fertilizers
For the profitable production of flowers and
vegetahles, good seeds are essential. Visit the
Seed Section, Third Floor, and select your
favorite varieties.
Bedding Plants
A complete assortment of annual flower and
vegetable plants at popular Eaton prices.
Fertillzers
For better lawns and gardens use some good
fertilizers. They are very beneficial, clean and
easy to apply.
—Seed Section, Tird Floor, Centre.
*T. EATON