Lögberg - 30.05.1935, Blaðsíða 6

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 30. MAl, 1935.
fí
FANGINN
Eftir JOHN GALSWORTHY
Það var snemma sumars og blíðskapar-
veður. Fuglarnir sungu enn'þá vorsöngva
sína og síðustu blómin voru ófallin af trján-
um í Lundúna-görðunum. Alt í einu sagði
einn af vinum mínum:
‘ ‘ Ha — er gullspör hérna ? ” Það va-r fult
af sólskríkjum og iþröstum í garðinum og svo
voru uglur, sem létu til sín hevra á næturn-
ar, og gaukur, sem hélt eins og Columbus,
þegar hann sá eyjarnar — grænu, skógi vöxnu
blettina í borginni, að hann væri kominn til
meginlandsins — skógarflákanna í Kent. og
Surrey. En gullspör — það náði ekki nokk-
urri átt!
“Eg hevri til hans—Jþarna heima,” sagði
vinur minn og gekjí heim að húsinu.
Þegar hann kom aftur settist liann og
madti:
“Elg vissi ekki, að þið hefðuð fugl í
búri.” Matreiðslumaðurinn okkar átti kan-
arífugl.
“Asni!” hreytti hann út úr sér.
Við hinir skildum ekki, hversvegna hann
lét svona.
“Eg hata þessi búr, -hvort sem þau eru
notuð til að loka inni menn eða málleysingja.
Eg þoli ekki að sjá þau eða hugsa um þau.”
Hann leit á okkur með gremjusvip, eins og
við hefðum móðgað hann með því að fá fram
þessa játningu. Svo hélt hann áfram og tal-
aði ótt:
FVrir nokkrum árum síðan var eg stadd-
ur í þýzkri borg, ásamt vini mínum, sem var
að kynna sér þjóðfélagsmál. Hann bauð mér
einu sinni að koma með sér og skoða fangelsi.
Eg hafði aldrei séð fangelsi og fór því með
honum. Það var alveg svona veður—heiður
himin og þetta hressamdi, ókyrra blik yfir
öllu, sem hvergi sézt nema sumstaðar í Þvzka-
landi. Fangelsið var í miðri borginni og með
sama sniði — var okkur sagt— eins og þau
voru hér fyrir mörgum árum og þið hafið ef
til vill séð. Þjóðverjarnir máttu ekki þá, og
mega sjálfsagt ekki enn, heyra nefnt annað
en að fangarnir séu algerlega grafnir lifandi
—lokaðir frá pllu mannlegu félagi. En þá
voru þeir nýkomnir upp á lag með þetta og
höfðu ofstækisfulla nautn.af j>ví, eins og þeir
reyndar hafa af öllu, sem þeir taka uj)p á. Eg
ætla ekki að fara að lýsa þessu fangelsi eða
því, sem eg sá þar. Mér leizt vel á fanga-
vörðinn, og það er óhætt að segja, að fang-
elsinu var vel stjórnað, að svo miklu leyti,
sem hægt er að stjórna hræðilegri stofnun.
Eg ætlaði aðeins að segja ykkur frá því eina,
sem eg aldrei mun gleyma, vegna þess að eg
minnist þess alt af, þegar eg sé eitthvað inni-
lokað, hvort sem það er stórt eða smátt, menn
eða málleysipgjar.”
Vinur minn þagnaði snöggvast. Svo hélt
hann áfram. Æsingin í rödd hans var nú
meiri en áður.
“Þegar við vorum búnir að skoða mik-
ið af fangelsinu, spurði fangavörðurinn vin
minn, hvort hann langaði að sjá einn eða tvo
j)eirra, sem dæmdir væru æfilangt.”
“Eg skal sýna vkkur einn,” sagði hann,
“sem er búinn að vera hér í tuttugu og sjö
ár. Hann er nú orðinn, eins og þið getið skil-
ið”—“dálítið slæptur eftir svona langa
fangelsisvist.” Við fengum að iheyra sögu
þessa fanga á leiðinni til klefa hans. Hann
hafði unnið hjá húsgagnasmið, þegar hann
var unglingur. Svo gekk hann í þjófaflokk
og braust inn hjá hús'bónda sínum. E<n hús-
gagnasmiðurinn kom að honum, þegar hann
var að stela og j)á misti hann alt vald á sér
og réðist á húsbónda sinn og drap hann. Hann
var dæmdur til dauða, en fyrir milligöngu
eimhvers konungborins manns, sem hafði orð-
ið leiður á að sjá lík—eg held í orustunni við
Sadowa—var dómnum breytt í æfilangt fang-
elsi.
Þegar við komum inn til hans, var hann
grafkvr og einblíndi á vinnu sína. Hann var
útlits eins og sextugur maður — samt gat
hann ekki verið meira en fjörutíu og sex ára
gamall — bogin, skjálfandi beinagrind.
Framan á sér hafði hann mógula svuntu.
Svipurinn var sljór, og hann var grár og
gugginn í framan, eins og allir fangar eru.
Hann var kinnfiskasoginn og stóreygður, en
eg man ekki, hvernig augun voru lit—ef þau
voru J)á ekki alveg litlaus. Þegar járnhurðin
opnaðist og við gengum inn hver á eftir öðr-
um, tók hann ofan húfugarminn, en hún var
mógul eins og alt annað í kring um hann-
Höfuð han.s var óhreint og nærri sköllótt —
aðeins nokkur grá hár. Hann leit á okkur
auðmjúkur og með athygli. Hann var eins
og náttugla, sem alt í einu fær dagsbirtuna
beint framan í sig. Hafið þið nokkurntíma
séð ungbarn, veikt í fyrsta sinn á æfinni —
ruglað af Jíjáningunum? Einmitt þannig
leit hann út, en svo framúrskarandi bljúgur á
svipinn! Við höfðum séð marga af föngun-
um, og enginn var sv'ona hræðilega bljúgur
nema hann. Eða röddin: “Ja, Herr Direk-
tor — Nein, Herr Direktor, mjúk og örvana
—algerlega viljalaus.”
Vinur minn þagnaði og hnyklaði brýrnar.
Hann reyndi að rifja þenna atburð upp fyr-
ir sér. Svo hélt hann áfram eftir stutta þögn :
‘ ‘ Hann hélt á pappírsörk, sem hann liafði
verið að skrifa á með blindraletri upp úr
Nýja Testamentinu. Þegar hann rendi
mögru fingrunum yfir stafina til þess að
sýna okkur, hvre blindu mennirnir ættu hægt
með að lesa jætta, sást greinilega, að hend-
urnar voru rykugar eins og á málara. Það
vrar ekkert í klefanum, sem gæti valdið þessu
ryki, og eg held, að það liafi ekki verið ryk
á höndunum á honum, heldur einhver úrgang-
ur frá. þessari mannveru, sem var að visna
og vesalast upp. Og þegar hann lyfti upp
blaðinu, skalf höndin eins og lauf í vindi. Ein-
hver okkar spurði, hver hefði fundið upp
þetta letur, sem hann notaði og gat upp á
nokkrum nöfnum.—“Nein, nein,” sagði hann,
og hann titraði allur af ákafa og löngun til
að muna rétta nafnið. Svo seig höfuð hans
niður og hann sagði lágt: “Ah, Herr Direk-
tor, ich kann nicht!” En svo alt í einu rudd-
ist það fram á varir hans. Þá fyrst varð
hann eins og maður. Aldrei fyr hafði eg vit-
að, hvers virði það er að vera frjáls, að hafa
samband við aðra menn, hve nauðsynlegt það
er a sjá og heyra nýtt og nýtt og þurfa að
muna. En þessi maður þurfti ekki að muna.
Hann var eins og planta, sem hefir verið sett
þar, sem engin dögg getur fallið. Að sjá svip-
breytinguna, sem varð á honum við það eitt
að muna þetta nafn, það var eins og að sjá
grænt lauf mitt í skrælnuðum skógarrunni.
Eg segi ykkur það satt, að maðurinn er
merkilegur—iþolinmóðasta dýr, sem nokkurn-
tíma hefir verið skapað.” Vinur minn stóð
upp og fór að ganga fram og aftur. “Heim-
urinn, sem hann lifði í var ekki stór; um
fjórtán fet á annan veginn og átta á hinn.
Hann var búinn að lifa í honum í tuttugu og
sjö ár, án þess að eiga svo mikið sem mús
fyrir vin. Það er ekkert hálkák á því í feng-
elsunum. Hugsið ykkur þann lífskraft, sem
mannslíkaminn er gæddur, þegar hann lifir
þetta af. . . . Hvað haldið þið,” hélt hann á-
fram og snéri sér alt í einu að okkur, “að
hafi verið Jæss valdandi, að hann var ekki
búinn að missa hvern snefil af viti ? Ja, það
skal eg segja ykkur: Við vorum að horfa á
hann skrifa blindraletrið, en alt í einu rétti
liann okkur fjöl á stærð við stóra ljósmynd.
Það var mvnd af ungri stúlku, sem sat í garði
með litfögur 'blóm í hendinni; í baksýn var
mjór, bugðóttur lækur með nokkrum smáfoss-
um og á bakkanum var einhver skrítinn fugl,
líkastur hrafni. Rétt hjá stúlkunni var tré
með stórum, þroskuðum ávöxtum. Það var
ólíkt öllum öðrum trjám, en þó var það að
sumu leyti eins og öll önnur tré—Það er eins
og þau hafi sál og séu vinir mannanna. Stúlk-
an starði á okkur kringlóttum, bláum aug-
um og blómin, sem hún hélt á, virtust einnig
stara á okkur. Mér fanst myndin öll vera—
hvað á eg að segja?—eitthvað svo undarleg.
Hún var gölluð hvað liti og vinnu snerti, á
sama hátt og gömlu ítölsku málverkin, en það
var auðséð, að frábær iðni hafði sigrast á
flestum erfiðleikum. Einn okkar spurði hann
hvort hann hefði lært að teikna áður en hann
fór í fangelsið, en mannauminginn misskildi
spurninguna. — “Nein, nein, ” sagði hanri,
“herra fangavörðurinn veit, að eg hafði ekk-
ert fyrir mér. Það er bara hugmynd!” Og
brosið, sem lék um varir hans, hefði getað
hrært steininn! Hann hafði sett í myndina
alt J)að sem hann þráði—konu, blóm, fugla,
tré, bláan himin, rennandi vatn—og urtdrun
sína yfir að mega ekki njóta þess. Okkur var
sagt, að hann væri búinn að vinna að þessu í
átján ár, hefði þurkað út og byrjað aftur, unz
þessi mynd varð til, sú hundraðasta. Hún
var meistaraverk. Já, þarna var liann búinn
að vera í tuttugu og sjö ár, dæmdur æfilangt
til þessa lifandi dauða—mátti ekki snerta,
finna lykt af, sjá eða heyra nokkurn skapaðan
hlut. Jafnvel ekki minnast neins — en í
hungraðri sál hans skapaðist myndin af
ungri stúlku með dásamleg augu og blóm í
hendinni. Það er stærsti sigur mannsandans
og áhrifaríkasti vitnisburður um mátt listar-
innar, sem eg hefi nokkurntíma kynst.”
Vinur minn hló kuldahlátur. “Samt er-
um við svq sljóir fyrir kjörum annara, að eg
skildi ekki þá, hve líf þessa manns var kvala-
fult. En eg skildi það seinna. Mér varð litið
í augu hans, þegar fangavörðurinn spurði,
hvernig honum liði og hann var að leitast við
að svara. Þeim augum gleymi eg aldrei,
hversu gamall sem eg verð. 1 þeim spegluð-
ust raunirnar—ihin eilífa, órofna þögn og ein-
vera, sem hann hafði búið við og átti eftir að
búa við þangað til hann yrði grafinn yzt í
kirkjugarðinum. Það skein út úr þeim á-
takanlegri eymd heldur en augum allra þeirra
frjálsu manna, sem eg hefi séð. Eg þoldi ekki
að horfa í þau og flýtti mér út úr klefanum.
Eg fann þá og finn alt af síðan, áð það er
satt, sem Rússar segja — þrátt fvrir alla
J>eirra grimd—að þjáningin er heilög. Eg
fann, að við hefðum allir átt að lúta honum,
og þó að eg væri frjáls maður og gerði ekkert
á hluta nokkurs manns, fann eg, þegar eg stóð
andspænis Jiessu lifandi líki, að eg var vond
ur maður og hugsaði einungis um eigin hag.
Hvaða glæp, sem þessi glataði vesalingur
hefir drýgt — það er mér alveg sama — þá
hafði hann verið beittur svo miklu ranglæti,
að eg var ekki verður að binda skóþvengi
hans. Þegar mér verður hugsað til hans, gríp-
ur mig enn—þrátt fyrir alt—eitthvert hatur
til mannanna. Eg finn til með öllum lifandi
verum, sem þjást af því að vera lokaðar inni.”
Vinur minn snéri sér við og þagði góða
stund. “Eg man,” sagði hann svo, “að á
heimleiðinni komum við í skemtigarð borgar-
innar. Þar var alt fult af lífi og ljósi; alls-
konar ilmandi tré—eikur, linditré, beykitré,
mórberjatré, ösp, birki og eplatré í fullum
blóma. Lífið lék við hverja grein og hvert
blað. Frjálsir og óhindraðir fuglar flögruðu
milli trjánna og kvökuðu ljóð sín út í sólskin
ið. Já, það var heillandi umhverfi. Og eg
man vel, að eg var að hugsa um, að í öllu nátt-
úrunnar ríki væri það bara maðurinn og
köngulóin, sem kveldu lífið úr öðrum verum á
svona seigdrepandi hátt, og maðurinn einn
gæti með köldu blóði beitt þessari aðferð við
sína eigin bræður. Og það get eg sagt ykkur,
að við það að sjá einu sinni hina óumræðilegu
evmd, sem lýsti sér í augnaráði þessa manns,
gerbreyttist skoðun mín á mönnum, sem valda
slíkum hörmungum. Um kvöldið sat eg úti í
glugga á veitingahúsi og hlustaði á hljóðfæra-
slátt, hlátur gestanna og samræður; eg horfði
á fólkið, sem gekk fram og aftur úti á götunni
—búðarfólk, hermenn, kaupmenn, emibættis-
menn, klerkar, betlarar, auðkýfingar og port-
konur. Ljósið streymdi út frá gluggunum og
blöðin á trjánum hreyfðust lítið eitt í golunni
og milli þeirra sást í dökkbláan kvöldhimin-
inn. En eg hvorki sá né hevrði neitt af þessu.
Eg sá aðeins svipinn á þessum aumingja
manni, Mjúgan og gugginn, augun og rykug-
ar, titrandi hendurnar og eg sá myndina, sem
liann hafði málað í þessum kvalastað. Það
er þetta, sem alt af fvllir huga minn, þegar
eg sé eða hevri eitthvað, sem er einmana og
innilokað.”
Vinur minn Jiagnaði, en litlu síðar stóð
hann upp, bað okkur að afsaka sig, og fór
burt. — Þórarinn Guðnason hýddi.
' — Dvöl.
Stefnumótið
(Úr “The Apple Tree”)
Eftir John Galsworthy.
Klukkan var langt gengin ellefu um
kvöldið, þegar Ashurst stakk á sig vasaútgáf-
unni af Odysseifskviðu, sem hann var búinn í
hálftíma að blaða í án þess að lesa nokkurt
orð. Ilann læddist út í garðinn. Tunglið var
nýkomið upp fyrir hæðina og gægðist eins og
gullbjartur, voldugur verndarandi milli lauf-
lítilla greina á eskitré einu. ElnnJ)á var
myrkur undir eplatrjánum, og hann fann
stórgert grasið undir fótum sér, þegar hann
staðnæmdist til að átta sig á stefnunni. Eitt-
hvað svart hreyfðist rétt fyrir aftán hann.
Hann hevrði hátt rýt, og þrír stóreflis grísir
lögðust aftur þétt hver upp að öðrum undir
garðinn. Hann hlustaði. Það var blæjalogn,
en hvLslandi og skríkjandi skvampið í lækn-
pm lét nú hálfu hærra í eyrum en á daginn.
Einhver fugl—hann vissi ekki hvaða—garg-
aði “Pip-pip, pip-pip,” einstaklega tilbrevt-
ingarlaust; hann hevrði ugluvæl og krunk í
nátthrafni langt í burtu. Ashurst gekk eitt
eða tvö skref áfram, svo stanzaði hann aftur;
honum fanst óljóst eitthvað hvítt og lifandi
vera alt í kringum höfuðið á sér. Tunglsljós-
ið, sem flóði yfir trén, dökk og hrevfingar-
laus, vakti til lífsins með töfrum sínum ótelj-
andi mislit blóm og mjúka brumhnappa. Hon-
um varð svo einkennilega innanbrjósts og
honum fanst, að í raun og veru væri hann
ekki einn, heldur hefði ógrynni af hvítum fiðr-
ildum eða smávofum svifið Jmrna til hans,
tekið, tekið sér bólfestu milli liins dökka him-
ins og jarðarinnar, sem var ennj)á dekkri og
væru nú ýmist að þenja út vængina eða draga
})á saman beint fvrir framan augun á honum.
I heillandi fegurð þessa kvrláta augna-
bliks var liann nærri búinn að gleyma, íil
hvers liann hafði komið út í garðinn. Hinn
síkviki töfraljómi, sem hvílt hafði yfir jörð-
inni allan daginn, hafði ekki horfið Jiegar
kvölda tók; hann var aðeins biíinn að taka á
sig þessa nýju mynd. Ashurst hélt hægt og
hægt áfram gegnum þéttan runna, sem var
þakinn af þessu bvíta, lifandi dufti; svo
komst hann að stóra eplatrénu. Enda J)ótt
ekki væri bjart, sást greinilega, hve það var
miklu stærra en eplatré alment gerast. Þarna
sveigðist Jiað út í áttina til sléttunnar og lækj-
arins. Undir hinum gildu greinum eplatrés-
ins stanzaði hann aftur til að hlusta. Ilann
heyrði nákva'mlega sömu hljóðin og áður og
rýtið í dauðsyfjuðum grísunum uppi við
garðinn. Hann lagði höndina á þurran, hálf-
volgan trjástofninn og þegar hann snerti ó-
slétta, mosavaxna börkinn, barst ilmurinn að
vitum hans. Skyldi hún koma? Og í þessu
tunglslýsta töfraumhverfi fór hann að efast
um alt. Hér var alt svo langt frá J)ví að vera
jarðneskt og hæfði ekki jarðneskum elskend-
um, heldur aðeins guðum og gyðjum, skógar-
álfum og lækjadísum—það hæfði ekki honum
og þessari litlu sveitastúlku. Ætli það yrði
ekki bara fróun fyrir hann, að hún kæmi ekki?
p]n altaf var hann að lilusta. Og enn var
þessi ókunnugi fugl að garga, “Pip-pip, pip-
pip,” og litli silungalækurinn þvaðraði, með-
an tunglið varpaði á hann ljóma gegnum opin
á trjáþakinu hans. Blómin fyrir framan
augun á Ashurst virtust lifna æ betur og bet-
ur við með hverju augnabliki, sem leið, og
þessi dularfulla, hvíta fegurð þeirra virtist
auka á óþreyju hans. Hann sleit af dálítinn
skúf og hélt honum milli fingra sér—þrjú
blóm. Það er ljótt að slíta blóm af aldintré
—ung, saklausð yndisleg blóm—og hann kast-
aði þeim burt! Alt í einu heyrði hann, að
hliðinu var lokað, hann heyrði, að grísirnir
fóru að ókyrrast aftur og rýta. Hann hallaði
bakinu upp að trénu, þrýsti höndunum að
mosavöxnum stofninum og hélt niðri í sér
andanum. Hún hefði vel getað verið vofa
að læðast milli trjánna; svo hljóðlega kom
hún! Nú sá hann hana rétt hjá sér—líkama
hennar bar í lítið skuggalegt tré, hvíta and-
litið hennar í blóm þess. Hún var svo undur
hæglát og starði í áttina til hans. Hann hvísl-
aði: “ Megan! ” og rétti út hendurnar. Hún
hljóp áfram, beint í fangið á honum. Þegar
Ashurst fann hjarta hennar berjast þétt upp
við brjóst sitt, varð hann gagntekinn af á-
byrgðar- og ástríðutilfinningu. Hún var vax-
in upp í öðrum jarðvegi en hann, hún var blátt
áfram, ung og varnarlaus, hún unni honum
svo heitt og treysti honum svo takmarka-
laust; hlaut Iiann ekki vegna alls þessa að
vernda hana, þarna í myrkrinu! En hún var
barn náttúrunnar og fegurðarinnar og hún
var í ætt við vornóttina engu síður en þessi
lifandi blóm; hví skyldi hann ekki þiggja alt,
sem hún vildi gefa honum — hví ekki að gera
vorið í hjörtum þeirra beggja að veruleika?
Meðan þessar tvær hugsanir háðu baráttu í
sál hans, faðmaði hann hana fast að sér og
kysti hár hennar. Hve lengi þau stóðu þarna
})egjandi, vissi hann ekki. Lækurinn hélt á-
fram að þvaðra, uglurnar vældu, tunglið
færðist hærra og hærra upp á loftið og var
nú orðið ljósara á litinn; iblómin alt í kring-
um þau og fyrir ofan J)au skörtuðu í lifandi
fegurð sinni. Þau leituðu hvort að annars
vörum, en mæltu ekki orð. Á því augnabliki
sem þau færu að tala, myndi alt breytast!
Vorið talar ekki, það aðeins hvíslar og skrjáf-
ar í laufinu. Vorið, síleitandi og dásamlegt,
felur í sér miklu meira en nokkur orð , lækja-
niðnum eða þegar það íbreiðir úr blöðunum
og opnar blómknappana. Og stundum kem-
ur vorið lifandi, eins og einhver dularfull
vera og tekur elskenduma í faðm sinn og
leggur töfrafingur á varir þeirra, svo að þeir
glevma öllu nema þessu eina — kossinum.
Meðan hjarta hennar barðist við brjóst hans
og hann fann varir hennar titra á munni sér,
hafði föfnuðurinn yfirhöndina í sál hans—ör-
lögin höfðu varpað henni í fáðm hans—ástin
skyldi ekki svívirt! En þegar munnarnir
skildust til þess að anda, hófst baráttan strax
að nýju. _En nú var ástríðan miklu sterkari.
Hann varp öndinni:
“Ó, Megan. Af hverju komstu?”
Hún leit upp, særð og undrandi.
“Þér báðuð mig að koma, lierra minn.”
“Kallaðu mig ekki ‘herra, ’ yndið mitt.”
“Hvað átti eg að kalla vður?”
“Frank.”
“Æ, eg- gat það ekki.”
“Ein þér ])ykir vænt um mig, er það ekki?”
“ Jú, eg gat ekki gert að J)ví. Mig langar
til að vera lijá þér. Það er mér nóg.”
“Nóg!”
Hún hvíslaði svo lágt að hann lieyrði það
varla: “Eg dey, ef eg fæ ekki að vera hjá
þér.”
Ashrust dró andann djúpt.
“Komdu þá og vertu hjá mér. ”
“Ó!”
Gagntekinnn af lotningunni og fögnuð-
inum, sem fólst í þessu ó, hélt hann áfram og
hvíslaði.
“Við skulum fara til London. Eg skal
sýna þér heiminn. Og eg skal annast þig.
Því lofa eg, Megan. Eg skal aldrei vera
vondur við l)ig.”
“Ef eg má vera hjá þér — það er mér
nóg. ”