Lögberg - 25.07.1935, Blaðsíða 2

o
LÖGBERG, FIMTUDAGINfl 25. JÚLÍ, 1935.
UNGIR FASCISTAR VIÐ HERÆFINGAR
Á mynd þessari sjást ítalskir Fascistar við heræfingar til undirbúnings yfirvofandi
ófriðar við Ethíópíu. Menn þessir nota grímur til varnar gegn eiturgasi, sem yfir þá
er dembt.
Á víð og dreif
Herra ritstjóri
Einar P. Jónson:—
Þú hefir oft skorað á mig að
senda ritgerÖir í “Lögberg.” Þér
væri nær aÖ beina þeirri áskorun til
skólagengnu mannanna; þaÖ er nóg
til af þeim meðal landa hér. En
það lítur svo út sem þeir daufheyrist
viÖ þeim bænum, því sjaldan sjást
ritgerðir eftir þá í Lögbergi. Það
er helzt þegar deilumál eru á ferÖ-
inni, sem oftast eru lítils virði fyrir
alþýðu. Þú munt því hugsa líkt og
karlinn sagði forðum, að “þeir sem
ekki hafa eirinn, verða að notast
við látúnið.”-!—
En um hvað eigum við að skrifa,
bændaræflarnir, sem engrar ment_
unar höfum notið? Ekki má það
vera um trúmál. Þar eiga prestarn-
ir að hafa orðið. Um pólitik? Ekki
mundi þá fara betur. Þar munu
stefnur manna vera nokkuð á hverf-
anda hveli nú um stundir, og Lög-
berg hefir forðast að minnast á slikt
að undanförnu. Mundi því lítils
metið álit bænda í þá átt. ÞaÖ
verður því ekki um annað að gera
en að skrifa um sveitalífið og hagi
okkar sjálfra, þótt stórbæjabúum
muni þykja slíkt lítils virði.
Það er þýðingarlaust fyrir okkur
að skrifa um kreppuna. Þar standa
okkar vitrustu menn ráðalausir yfir,
svo ekki er von að bændur ráði bót
á slíkiim vandamálum. Það eina,
sem við getum gert er að athuga
það, sem aflaga fer hjá sjálfum
okkur, og reyna að ráða bót á því.
Fyrir tveimur árum flutti eg er-
indi á lestrarfélagssamkomu hér í
bygðinni um þetta efni, og tek eg hér
kafla úr því. Vera má að líkt sé
ástatt í öðrum bygðum eins og hjá
okkur, í þeim efnum.
“Lestrarfélagið okkar er nú búið
að vera starfandi í 23 ár. Efna-
hagur þess er ekki góður, og fer
rýrnandi með ári hverju. Fyr á ár-
um þess höfðum við oft um 100—
150 dala tekjur á ári, en nú fara þær
sjaldan yfir 50 dali. Bókasafnið nú
um 500 bindi af bundnum bókum í
nothæfu standi, og um 300 bindi af
óbundnum bókum, sem margar eru
útslitnar. Það hafa aðeins verið
keyptar 20 bækur í ár, helmingur
af árstekjunum hefir farið í bók-
band, og hefði þurft að vera meira.
Það er f jöldi af góðum bókum nýj-
um á markaðnum heima, sem ekki
hefir verið hægt að kaupa fyrir
peningaleysi.
Það er eldra fólkið, sem að mestu
leyti hefir haldið félaginu við til
þessa, en því fækkar nú með ári
hverju. Félagið á því litla framtíð
fyrir höndum, nema með því móti
að yngri kynsólðin taki það að sér,
en hún hefir lítinn gaum gefið þvi
að undanförnu. Eg hefi enda orð-
ið þess var að sumir vilja leggja
félagið niður. Þeir segja að lestr-
arfélög séu nú víða hætt störfum í
bygðum Islendinga. Þau séu ó-
þörf; það sé nóg til af enskum bók.
um, sem séu miklu ódýrari, og sem
eigi betur við hér í landi. Satt mun
það vera, að nóg er hér til af ensk-
um bókum, og mikið af þeim berst
hingað í bygðina. En fátt mun það
vera af fræðandi bókum. Það mun
mest vera skáldsagnarusl, sem lítið
gildi hefir, og margar af þeim sem
betur væru ólesnar. Víst má segja
það sama um sumar ^káldsögur ís-
lenzkar, en flestar þeirra hafa þó
meira menningargildi en hérlendar
reifarasögur. Tímaritin að heiman
eru góðar bækur og fræðandi, og eru
talin jafngilda beztu tímaritum ann.
ara þjóða. Þau ættu að vera lesin
af yngri og eldri.
Þó er ein hvötin mest fyrir okk-
ur að halda við íslenzkum bókasöfn-
um; en hún er sú að lestur islenzkra
bóka heldur við feðratungu lokkar,
sem annars er í hættu stödd, og það
þegar í þeirra manna tíð, sem nú
eru að alast upp. Ef við hættum að
lesa íslenzkar bækur, þá verður dag-
lega málið í sveitunum bráðum
sambland af ensku og íslenzku, sem
þeir einir skilja, sem kunna bæði
málin. Enskan verður að sönnu
aðalmálið, en fáir munu geta lagt
íslenzkuna alveg niður, eins og út-
slitið fat. Margt af yngra fólkinu,
sem hefir alist hér upp er nú komið
um miðjan aldur. Því er flestu
bæði málin jafntöm að tala þau, og
flest þess mun geta lesið íslenzku
sér að fullum notum. Þetta fólk
getur ekki týnt niður íslenzkunni,
og hefir vonandi enga löngun til
þess. Og eg tel víst að þegar yngra
fólkið eldist, að það sjái eftir að
hafa ekki lagt meiri stund á að lesa
islenzkar bækur, og mundi þá sjá
eftir að hafa ekki haldið bókasafn-
inu við. Vandræðin eru þessi, eins
og nú standa sakir: Unga kynslóð.
in vill helzt ekki lesa nema enskar
bækur og álítur lestrarfélögin ó-
þörf. Eldra fólkið vill helzt lesa
íslenzkar bækur og margt af því hef-
ir lítil not af enskum bókum.
Á þessu væri reynandi að ráða
bót, á þann hátt að lestrarfélögin
keyptu enskar bækur jafnhliða þeim
íslenzku. Með því móti mundi vera
vegur til að fá yngra fólkið til að
ganga í félagið. (Tilraun í þessa átt
hefir þegar verið byrjuð hjá okkur,
og hafa allmargir ungir menn gengið
í félagið.). Með þessu móti mundi
yngri kynslóðin venjast við að gefa
Iestrarfélaginu gaum, og mætti þá
vænta þess að íslenzka bókasafninu
yrði haldið vjð, þótt eldri kynslóðin
liði undir lok.
Þú er annað mál, sem eg vildi minn-
ast á, sem er skilt þessu. Það er um
viðhald islenzku blaðanna okkar.
Nú koma áskoranir frá þeim í
hverju blaði til kaupenda um að
sýna skilvísi, þvi annars muni blöð-
in verða gjaldþrota. Þetta er ljótur
blettur á skilsemi okkar, og ætti að
vera afþveginn sem fyrst. Það væri
okkur óþolandi vanvirða ef við yrð.
um fyrstir af útlendingum í þessu
landi að leggja niður blöðin okkar.
Þau lifa góðu lífi hjá flestum öðr-
um þjóðflokkum; enda Gallarnir,
sem eru þó taldir menningarlitlir
halda við blöðum á móðurmáli sínu.
Við erum að sönnu oft gramir yfir
því hvað blöðin okkar séu dauf í
dálkinn, og ekki svo vel stjórnað
sem skyldi. En við gætum þess
ekki að blöð, sem berjast við fátækt
geta ekki borgað vel færum mönn-
um, eða haft nægilega starfskrafta.
Það er því að mestu leyti okkar van.
skilum og áhugaleysi að kenna að
blöðin eru ekki betri en þarti eru.
En þrátt fyrir það þótt þau séu
nú ekki eins góð eins og við hefðum
kosið, þá mundi okkur bregða illa
við, ef þau liðu undir Iok. Þá yrði
íslendinga sem þjóðflokk hvergi
getið hér í landi. Þá fengjum við
aldrei fréttir úr öðrum bygðum, eða
af neinum athöfnum landa. Þá
fengjum við aldrei fréttir frá gamla
landinu, nema þegar eldgos eða
stærri atburði bæri þar að höndum.
Þá yrði sterkasti þátturinn slitinn
sem tengir okkur við gamla landið.
Eg hefi heyrt ýmsa segja: “Það
er þýðingarlaust fyrir okkur að vera
að halda við íslenzkunni; hún er
dauðadæmd hér í landi. Hún tef-
ur unglingana frá öðru námi, og
gerir ekkert gagn, þegar þið eruð
dauðir, gömlu mennirnir, sem aldrei
hafið getað Iært enskuna.” Við
þessu eru mörg svör, sem opt hafa
verið endurtekin: Til hvers læra
mentamennirnir mörg tungumál ?
Til hvers læra þeir grisku og latínu,
sem eru fyrir löngu dauð mál og
hvergi töluð nú á dögum? Er ekki
hver maður talinn betur mentaður
sem kann fleiri mál en eitt? — Nú
er það viðurkent af mestu menta-
mönnum stórþjóðanna, að íslenzkan
sé eitt hið frumlegasta og fegursta
mál heimsins. Að þetta séu engar
ýkjur, má sjá á því að íslenzkan er
nú óðum að útbreiðast sem nauð-
synleg námsgrein við hina beztu há.
skóla menningarþjóðanna. Hún
mun nú þegar kend við nær 30 há-
skóla í Bandaríkjunum, og eg veit
ekki hvað marga á Englandi. Það
mun nú vera viðurkent að islenzku.
nám sé nauðsynlegt þeim, er vilja
læra til hlýtar enska tungu. Auk
þess eru islenzkar bókmentir að
fornu og nýju taldar með þeim
merkustu í heimi, og eru nú þegar
þýddar á flest mál Norður-Evrópu.
Þess verður því varla langt að bíða,
að íslenzka verði kend á öllum æðri
skólum hér í landi,-
Mundi ekki börnum okkar og
barnabörnum, sem gengju á æðri
.skóla hér, verða lagt það út til van-
virðu, ef þau þyrftu þar að læra
tungu feðra sinna, og þektu ekkert
til sögu þjóðar sinnar?—
Þetta ætti, eitt með öðru, að vera
okkur hvöt til að halda við móður-
málinu okkar; og ekkert ráð er okk-
ur sveitamönnum betra til þess, en
að halda við lestrarfélögunum okk-
ar og íslenzku fréttablöðunum.”
Það er að verða breyting á Lög-
bergi á þessu ári. Það flytur nú af
og til greinar á ensku. Það flytur
myndir, en allar skýringar við þær
eru á ensku. Þetta er nýbreytni,
sem við kunnum illa, við gömlu
mennirnir, sem ekki erum sterkir í
enzkunni. Blöðin okkar hafa verið
alíslenzk alt að þessu og Heims-
kringla er það ennþá. Það hefir að-
eins verið ein undantekning. Það
hafa oft verið smágreinar í blöðun-
umfrá kvenfélagi í Winnipeg, sem
kallar sig Jóns Sigurðssonar félag.
Þær hafa allar vferið á ensku, og
enda nafnið á félaginu. Þetta hefir
mér og mörgum öðrum þótt undar-
legt. Eg veit ekki betur en að kon-
urnar, sem að því standa séu allar
íslenzkar. Mætti því ætla að þær
kynnu allar íslenzku, og störfuðu í
íslenzkum anda. Færi þá ekki bet-
ur á því að þær gerðu grein fyrir
gerðum sínum á móðurmáli sínu, í
íslenzkum blöðum?
Eg býst við að mér verði nú svar_
að því, að nú komist eg í mótsögn
við sjálfan mig. Eg vilji hafa ís-
lenzkar og enskar bækur í lestrarfé-
lögunum. Mættu þvi blöðin eins
nota bæði málin jöfnum höndnm.
En þetta er ekki sambærilegt. Blöðin
eru augnabliksins börn, en lestraí-
félögin eru, eða ættu að vera, eins
mikið fyrir framtíðina. Það mundi
fækka, en ekki fjölga kaupendum
blaðanna, ef þau væru hálf á ensku.
Eldra fólkið mundi sinna þeim
minna, og yngra fólkið mundi,
hvorki kaupa þau eða lesa meira en
áður. Blöðin okkar þurfa að vera
alíslensk eins og þau hafa verið,
meðan þau eru kölluð íslenzk blöð.
Guðm. Jónsson,
frá Húsey.
Jón Stefánsson
“Hann sofnaði sáttur við alla.
já, sáttur og skuldlaus við alla.”
Jóhann Sigurjónsson.
Jón Stefánsson var fæddur 21.
október árið 1870 að Glitstöðum í
Norðurárdal í Mýrasýslu á íslandi.
Foreldrar hans voru þau hjónin
Stefán Valdason og Þóra Tímóteus-
ardóttir.
Vestur um haf fluttist hanw árið
1900 og staðnæmdist í Winnipeg;
þar stundaði hann byggingavinnu.
Árið 1909, þann 18. desember •
kvæntist hann ungfrú Guðbjörgu
Jónasson frá Stoney Hill; er sú
bygð um 12 mílur austur frá Lund-
ar; fluttu þau hjón þangað norður
árið 1915 og bjuggu þar saman
þangað til hann dó 18. maí 1935,
eftir alllanga legu. Var það hjarta--
sjúkdómur, sem leiddi hann til
dauða.
Þau hjón eignuðust f jögur börn:
þrjár dætur og einn son. Þau eru
sem hér segir: Jónína Sigríður
Þóra 24 ára, heima hjá móður sinni;
Kristjana Guðrún 22 ára, á búnað-
arskóla í Winnipeg; Helga Theo-
dora 13 ára og Stefán Valdimar,
bæði hetma.
Jón sál. var dugnaðar og fyrir-
hyggjumaður, ráðvandur og trú-
verðugur í öllum viðskiftum.
Hann bjó góðu búi og farnaðist
vel; enda var konan mesti skörung- j
ur og voru þau samhent i öllu er
heimilinu mátti til hagsmuna verða.
Jón var útsláttarlaus maður yfir-
lætislítill; gaf sig ekki mikið við al-
menningi, en var trúr og staðfast-
ur vinu vina sinna.
Sig. Júl. Jóhannesson.
Við andlátsfregn Jóns Stcfánssomir
að Stony JJill.
það ryfjast upp margt, sem í rústir
var lagt
þá runnin er síðasta leiðin;
hvert atvik og hugsun og orð sem
var sagt—
en ómælda blasir við heiðin.
Þitt framferði þekti eg fimmtíu ár,
sem frómleiki’ og trúmenska prýddi.
En hvíldin er fengin og nú er hann
nár,
við næðinga lífsins, er stríddi.
Og f jölskyldan syrgir hinn friðsama
mann
með framsýn er létti' henni byrði,
og ætíð með dugnaði verkin sin vann
svo vonbetri’ og sælli hún yrði.
Þótt mentun ei fengir né metorðin
há,
þitt manngildi gulli var dýrra—
Það sigur er mestur, er föllum við
frá
og flytjum til heimkynna nýrra.
Eg samhryggist öllum, er sakna þín,
Jón,
það siðust er kveðja frá vini.—
Þitt æfistarf skapaði alls engum
tjón,
var unnið i kærleikans skyni.
D. H.
TIL MR. OG. MRS. TH.
EYJÓLFSÖN, Riverton
í gullbrúðkaupi þeirra 6. júni 1935.
Það er svo margt sem hugann hrífur
og hljómar dýpsta lífsins brag,
þá hálfrar aldar sólin svífur
að sæ um haustsins æfidag.
Þá ljómar alt í endurminning,
hvert yndis bros og sorga tár,
er talar skýrt um tap og vinning
með tilfellanna hraðfleyg ár.
Eg finn mér skylt og ljúft í ljóði
á lífsins björtu heillastund,
að fagna hraustum hal og fljóði,
er húsið vermdu kærleiksmund.
Þá heimilið er helgað dygðum
er hæzta sigurmarki náð,
sem lýsir yfir lyð og bygðum
með lífsins frioi, von og dáð.
í fylgd á löngum förnum vegi
þið frægðuð ykkar heimagarð,
þá kemur haust og hallar degi
er holt að geyma slíkan arð; ,
og bygðin ykkar björt og fögur
nú blessar þökkum gengin spor.
Við sjónum brosir lífsins lögur
eins lygn og tær sem fyr um vor.
í lífi vorra landnámsmanna
er ljós sem vísar fram á braut,
þar norræn dáð er dæmin sanna
gaf dýran arð með hverri þraut;
og því er hjónum helgað minni
við hálfrar aldar sólarlag,
í skjóli guðs þau fögnuð finni
um fagurblíðan haustsins dag.
M. Markússon.
Kartöflauppskcra fyrir
Jónsmessu!
Undanfarna daga hafa nýjar
kartöflur í sýningarglugga Nýja
dagblaðsins v a k i ð eftirtekt
margra vegfarenda. Voru þær
ræktaðar í vor að Laugarvatni.
Sett var niður 21. apríl, en tekið
upp 21. júni. Eru kartöflurnar
að mun stærri en venjuleg út-
sæðisstærð.—N. Dagbl. 2. júlí.
Árdís
(Framh.)
6. “Islenzkar frumlierjakonur”
eftir frú Kirstínu H. Ólafsson. Af
öllu því, sem ritið flytur, ber þessi
ritgerð á sér mesían bókmentablæ.
Efnið er ágætt og vel með það far-
ið; eru rakin tildrög veturflutning-
anna; lýst þeim sársauka er því
fylgir að slíta sál sína með rótum
upp úr sínum eiginlega jarðvegi og
hola henni niður í framandi landi,
án þess að mögulegt sé að gróður-
setja hana þar í orðsins fylstu merk.
ingu.
Þá er lýzt glögt og átakanlega bar-
áttunni hér í landi við alla erfið-
leikana og fram á það sýnt hvílikan
þátt landnemakonurnar áttu í þeirri
baráttu ekki síður en mennirnir—
sýnt hvílíkir frumherjar þær voru.
Að lokum er 'með fögnuði frá því
skýrt hversu vel hafi ræzt fram úr
erfiðleikunum ; hvernig bjartur dag-
ur sigurs og sjálfstæðis hafi fylgt
hinni dimmu nótt sorga og sjálfsaf
neitunar—og á það er áherzla lögð,
réttilega og röksamlega, að sigurinn
var eigi síður að þakka konunum en
mönnunum.
Þessi ritgerð er skrifuð á svo
fögru og ljóðrænu máli, að slikt er
óvenjulegt hér vestra. Bjarni Jóns.
son frá Vogi skrifaði einu sinni
grein i “ísland” er hann nefndi:
“Vorhiminn — vonir” og valdi að
einkunnarorðum vísu Þorsteins
Gíslasonar, sem er þannig:
“Þú ert friður, breiður, blár
og bjartar lindir þínar;
þú ert víður, heiður hár,
sem hjartans óskir mínar.”
Þessi ritgerð Bjarna var annáluð
fyrir hrynjanda og hljóinfegurð;
hún “stóð í hljóðstaf” sem kallað
var, rétt eins og rimað mál. Erindi
frú Kirstínar minnir mig á greinina
“Vorhiminn—vonir.”
“Young man, go west,” eru fyrstu
orð ritgerðarinnar og svo íslenzka
þýðingin á þeim: “Ungi maður,
bein þú braut þinni vestur.” “Farðu
vestur, ungi maður,” inundu flestir
hafa sagt; en skáldeyra þessarar
konu fanst það ekki fullnægjandi og
þessi samrímandi hrynjandi er eins
og rauður þráður í gegnum alla rit-
gerðina og hefur hana yfir hvers-
dagslegan rithátt. Til dæmis þessar
setningar: “Orð höfðu borist sem á
vængjum út um víða veröld—um
hið víðlenda og auðuga Vesturland
—þar sem gull og grænir skógar
biðu allra, er tilraun gerðu að
höndla þau hnoss—leita sér fjár og
frama, gengis og gæfu,—til þess að
bæta kjör sín og sinna.”—Og í öðr-
um stað þetta: “Satt er það, ‘land-
ið var fagurt og frítt, himininn
heiður og blár, hafið skinandi bjart/
Þegar sú hlið náttúrunnar blasti við,
þá var gott að lifa á íslandi; en
breyttist svipurinn svo að við horfðu
eldar, isar og úfinn sjór, þá harðn-
aði í ári, þá reyndi á krafta og karl-
mensku, þá reyndi á þor og þraut-
seigju, þá reyndi á framsýni og fyr-
irhyggju; þá reyndi á nýtni og
nægjusemi; þá reyndi á þann eigin-
legleika að vera ávalt við öllu búinn,
striðu sem bliðu; að kunna að haga
seglum eftir hvers konar vindi, svo
ekki bæri í strand heldur til lands,
þar sem bjargast mætti á einhvern
hátt.”
íslenzkar konur — og menn ekki
síður — ef ykkur fýsir að rita fag-
urt mál, þá lesið ritgerð frú Kirst-
inar.
7. “Aðulsmerkið,” kvæði eftir
G. E. Stutt er laglegt og fallegt; rím
og búningur gallalaus. ^Seinasta
erindið er þannig:
Þeir, sem æðsta vinna verkið, ■
veika styðja, mýkja sárin,
eignast sjálfir aðalsmerkið:
“Indæl bros í gegnum tárin.”
8. Stutt starfs- og æfiágrip
þriggja frumherja kvenna með
myndum af þeim. Konurnar eru:
Lára Bjarnason, Þórdís Björnsson
og Guðrún Johnson. Ekki veit eg
um höfunda þessara greina, en mér
finst sem frú Kirstín hafi ritað
greinina um Láru Bjarnason.
9. Ávarp forseta Bandalags lút-
erskra kvenna.” Höfundur þessa á_
varps er frú Guðrún Johnson, en
hún hefir verið forseti Bandalag-
anna frá því þau voru stofnuð fyrir
10 árum og til þessa dags. Ávarp
hennar er vel samin og yfirlætislaus
greinargerð á störfum og fram-
kvæmdum Bandalagsins.
10. “Samband foreldra og barna”
eftir frú Þjóðbjörgu Henrickson.
Þetta er lengsta ritgerðin og er þar
margt vel sagt og athugað. Fram á
það er sýnt hversu sumir foreldrar
eiga erfitt með að losa sig við þann
gamla og rótgróna hugsunarhátt að
börnin séu þeim gefin til algerðra
og takmarkalausra yfirráða; sömu-
leiðis er það brýnt fyrir mönnum og
konum að auður einn saman og dýr-
ir húsmunir skapi ekki æfinlega
fullkomið heimili. s
Til dæmis skulu hér birtar nokkr_
ar setningar til þess að gefa hug-
imynd um innihald.þessarar ritgerð_
ar. Þar er meðal annars þetta:
“Gildi heimilisins mælist ekki eftir
því hve mikið þar er saman komið
af skrauti og margs konar þægind-
um. Gildi heimilisins mælist við það
andlega líf, sem þar er lifað, þá
andlegu menningu, sem þar er að
finna, samræmi innan fjölskyld-
unnar og þess skilnings, sem hver
meðlimur f jölskyldunnar hefir á því
að fegra og betra mannlifið.”
Frú Henrickson leggur áherzlu á
þá þýðingu sem hin andlegi jarð-
vegur og hið menningarlega and-
rúmsloft hefir á börnin. í því sam_
bandi farast henni orð á þessa leið:
“Engin tvö börn hafa nokkurn
tíma verið eins eða geta nokkurn
tíma orðið alveg eins. Jón og María
eru ekki aðeins piltur og stúlka. Þau
lifa hvort sínu sálarlífi út af fyrir
sig, og þegar um þeirra andlega upp-
eldi er að ræða, dugar ekki að nota
sömu aðferð við bæði. Foreldrarnir
þurfa að skilja skapgerð hvors um
sig og taka tillit til þess. Það fer
mjög eftir þvi hvernig foreldrum
hepnast að skilja hörnin sín hversu
vel eða illa barnauppeldið lánast.”
Ritið er til sölu hjá frú Guðrúnu
Johnson að Ste. 14 Thelmo Man-
sions og kostar 35C.
Sig. Júl, Jóhannesson.