Lögberg - 12.09.1935, Blaðsíða 4

4
LÖGrBERG, FIMTUDAGINN 12. SEPTEMBEÍR 1935.
Hógberg
Gefið út hvern fimtudag af
THE COLUMHIA PRES8 EIMITED
695 Sargent Avenue
Winnipeg, Manitoba.
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOR DÖGBERG, 605 SARGENT AVE.
WINNIPEG, MAN.
Verð $3.00 urn árið—Borgist fyrirfram
The “Lögberg” is printed and published by The Columbia
Press, Limited, 695 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba.
PHONE 86 327
Vormenn íslands
(Islan'ds-minni flutt á fimtíw ára afmœlis-
hátíð Lögbergs og Þingvalla-bygða, 26. júlí,
og á sextíu ára landnámshátíð Islendinga í
Vesturheimi á Gimli, 5. ágúst, 1935).
Eftir prófessor Richard Beclc.
Á þessum degi falla fljót hugsana okkar
að einum ósi, austur um haf til íslenzkra dala,
fjalla og fjarða. Hugir okkar “leita heim á
helgar stöðvar hjarta-kærrar foldar, yfir sæ
í sali sögu-vígðrar moldar. ”
Vitanlega sækjum við þjóðminningar-
daga okkar af ýmsum ástæðum, og þeim góð-
um og^gildum. Við komum saman til þess, að
finnast, treysta gömul vináttu- og ættarbönd;
til þess, að kynnast, tengjast nýjum vinabönd-
um: og' síðast, þó langl frá sízt, til þess, að
minnast ættlands og átthaga, sameiginlegs
uppruna og sameiginlegra erfða.
jVIér gefur sýn; og hún birtist ykkur
einnig án þess, að ganga undir handarkrika
minn eðar-nokkurs annars. Móðir okkar og
minningaland; draumaland þitt og mitt á
norðuivegum, lyftist fyrir innri augum okkar
við sjóndeildarhring upp úr blámóðu fjar-
lægðarinnar. Fagurlega skartar Island þessa
dagana í skrúðgrænum, blómofnum sumar-
klæðum.
“Þar rís hún var drotning, djúpsins mær,
með drifbjart men yfir göfugum livarmi
og framtíma daginn ungan á armi,
eins og guðs þanki hrein og skær.
Frá henni andar ilmviðsins blær,
en eldhjartað slær í fannhvítum barmi.
Jökulsvip ber hún harðan og heiðan,
en hæðafaðm á hiín víðan og breiðan
og blávatna augun blíð og tær. “
Sízt er að kynja þó sérkennileg og mikil-
úðleg náttúrufegurð slíks lands hertaki hugi
sona þess og dætra, svo fjarlæg börn þess
fyllist tíðum heimþrá. Það var engin upp-
gerð hjá Þorsteini Etlingssyni þegar hann
kvað úti í Kaupmannahöfn:
“Eftir mega á ýmsum ströndum augu vera,
sem að þreytt og þrútin stara
þegar aðrir norður fara.”
Þeir eru fleiri en hann íslendingarnir
erlendis, sem horft hafa á eftir farfuglunum
norður á bóginn með sama klökkva í ibrjósti.
Og snauðari en tali tekur er hver sá íslend-
ingur ^sem ekki ber í hjarta sínu eitthvað
svipaða mynd af ættjörð sinni og þá, sem
Einar Benediktsson hefir brugðið upp, með
andríki og orðsnild, í erindinu, sem eg hafði
yfir áðan.
Ekki geng eg þess dulinn, að all-háværar
raddir heyrast nú um það, að ættjarðar og
átthagaást sé gamaldags, eftirlegukind frá
liðinni tíð og lífshorfi, sem búið er að ganga •
sér til húðar. Slíkt er yfirborðsvizka tóm og
sérþótti, eða öllu heldur bláber grunnhygni.
Víðsýn og ósíngjörn ást á ættjörð sinni og
þeirri þjóð, sem maður er tengdur böndum
blóðs og. margþættra erfða, er hverjum
manni eðlileg og prýði á honum. Slík ást,
samfara bjargfastri trú á framfara-mögu-
leika þjóðar sinnar, hefir verið höfuð-^ein-
kenni og orkugjafi þeirra manna, sem dygg-
ast hafa unnið landi sínu og til mestra nytja.
Heilbrigð ættjarðarást og alþjóðahyggja
(cosmopolitanism) þurfa hreint ekki að rek-
ast á, og rekst ekki á í hugsunarhætti og lífi
þroskaðra manna. Þess eru næg dæmi, að
rnenn hafi verið hvorutveggja í seinn heims-
borgarar í húð og hár—mannvinir í þessa
orðs víðtækustu merkingu— og einlægir ætt-
jarðarvinir.
Ekki þarf heldur að seilast langt eftir
dæmi. Við höfum ágæta fyrirmynd í þessu
efni þar sem var Stephán G. Stephánsson:
Hann var langförull í andans heimi, lagði þar
að kalla má sérhvert land undir fót. Áhuga-
efni hans voru afar víðtæk. “Öll veröld sveit
mín er, ” sagði hann sjálfur. Og sú játning
var ekkert málamyndahjal. Samúð hans og
hluttekning náðu til allra þjóða, hvar sem var
á hveli jarðar. Djarflega og hiklaust tók hann
t. d. málstað Búanna í Suður-Afríku. Hon-
um skildist til fulls, hversu náin blóðbönd
tengja mannkyn alt. Þessvegna var hann
djarfmæltur friðarvinur alla sína daga; og
í því efni ætla eg, að hann hafi verið leligst
á undan skammsýnni samtíð sinni.
En þó StephánV-æri heimsborgari í þessa
orðs göfugasta skilningi, var hann flestum
trúrri og betri Islendingur, tengdur ættjörð
sinni þeim böndum, sem gröfin ein fekk slitið.
“Til framandi landa eg bróðurhug ber,
þar brestur á viðkvæmnin ein,
en ættjarðarböndum mig grípur hver grund,
sem grær- kringum Islendings bein. ”
Þannig yrkir sá einn, er ann föðurlandi
sínu af hjarta; enda er Islandsást Stepháns
einn af meginþáttunum í kvæðum hans, og fá
jafnfögur móðurljóð hafa íslandi verið kveð-
in og þau, sem hann kvað því, eða einlægari.
En eigi verður Islands svo minst, að
hugurinn hverfi eigi jafnhliða að þjóðinni,
sem býr á því svipmikla og söguríka. eylandi
“norður við yzta haf. ’ ’ Enga tilraun mun
eg gera til þess, að rekja sögu íslands að
þessu sinni, þó eg þekki enga þjóðarsögu dá-
samlegri fvrir margra hluta sakir, eða væn-
legri til aukins metnaðar hverjum Islending,
sem ekki er búinn að afneita sjálfum sér ger-
samlega. Hinsvegar vil eg draga athygli
ykkar stundarkorn að nokkrum mönnum í
þeim glæsilega hóp íslenzkra forvígismanna,
sem réttilega hafa nefndir verið “Vormenn
íslands.” Eg á við “Fjölnismenn,,, sem
eldra fólkið íslenzka vestan hafs, að minsta
kosti, kannast vel við úr seinustu aldar sögu
ættlands okkar, vakningar- og viðreisnarsögu
þess. En því hefir eg valið mér að umtalsefni
þessa “vormenn,” að nú eru rétt hundrað ár
liðin síðan þeir hófu blessunar- og örlagaríka
starfsemi sína með útgáfu ársritsins “Fjöln-
ir,” sem markaði hin merkilegustu tímamót í
nútíðarsögu íslands.
Útgefendur “Fjölnis” éða “Fjölnis-
menn,” eins og þeir eru venjulega nefndir,
voru fjórir ungir Islendingar í Kaupjnanna-
höfn, Konráð Gíslason, Brynjólfur Pétursson,
Tómas Sæmundsson og Jónas Hallgrímsson;
alt merkismenn og miklum hæfileikum gæddir,
þó ólíkir væru að ýmsu leyti. Þjóðnýtir á-
vextir starfsemi þeirra urðu einnig í hlut-
falli við getu þeirra og framsóknarhug, þó
þeir tveir í hópnum, sem ákveðnast mörkuðu
stefnu ritsins og starfsemi þeirra félaga, féllu
í val snemma æfidags.
Sögufróðum mönnum ber saman um, að
Tómas Sæmundsson hafi verið “lífíð og sál-
in” í þessu fyrirtæki þeirra félaga, enda var
hann eldur áhuga og framsækni persónu-
gerður. En hinir studdu hann einnig drengi-
lega að þörfu starfi, sérstaklega Jónas Hall-
grímsson, er með listrænum, ódauðlegum
ljóðum sínum söng hinar nýju framfarahug-
sjónir inn í hug og lijarta þjóðar sinnar, og
Konráð Gíslason með ómetanlegri málhreins-
un sinni.
Annars lýsir Jón Jónsson (Aðils) sagn-
fræðingur ágætlega árangrinum af starfsemi
‘ ‘ Fjölnismanna ’ ’ í þessum orðum: “ ‘ Fjöln-
ir’ markar að ýmsu leyti djúpt spor í lífi og
þroska íslenzku þjóðarinnar, þótt, honum
væri misjafnlega tekið fyrst í stað. Hann
hneykslar eldri kynslóðina með ákafa sínum
og dirfsku, en um leið vinnur hann hjörtu
yngri kynslóðarimrar einmitt með sínu unga
og fríska fjöri og ákafa. Hann hreinsar mál-
ið, bætir smekkinn, endurlífgar þjóðernistil-
finninguna, og kveikir nýja frelsis- og fram-
faraþrá í brjósti manna. Yfir höfuð að tala
vekur hann tilfinningalíf þjóðarinnar af
dvala og það er mikilsvert skref í framsókn-
aráttina.,,
Þessi ummæli hins ritsnjalla og vinsæla
sagnfræðings gefa einnig glögt í skyn, hvað
vakti fyrir “Fjölnismönnum,,, en stefnuskrá
þeirra er sérstaklega lærdómsrík íslenzkum
þjóðræktar- og þjóðræknismönnum hvar-
vetna, því að hún er runnin undan hjartarót-
um íslenzkra ættjarðarvina á öllum öldum.
Tvær fyrstu greinamar í stjórnarfars-
legri og þjóðernislegri trúarjátningu “Fjöln-
ismanna” voru þessar, löngu klassískar með-
al seinni tíðar manna íslenzkra: “Islending-
ar viljum vér allir vera. ” — “Vér viljum
vernda mál vort og þjóðerni.,, Þeim skildist
fyllilega, að hér var um að ræða fjöregg
sjálfstæðrar tilveru þjóðar þeirrar; ogá þeim
trausta grundvelli bygðu þeir alla starfsemi
sína og framtíðarvonir.
En þó þeir færu sínar leiðir um margt,
voru “Fjölnismenn,, hvorki fortíðarlausir jié
fyrirrennara-lausir. Rætur starfsemi þeirra
liggja allar götur aftur í glæsilega fornöld
íslands; þeir höfðu hitann úr fornsögunum
íslenzku og tóku sér atorkusama íslendinga
fortíðarinnar til fyrirmyndar. Fjarri fór þó,
að ‘ ‘ Fjölnismenn ’ ’ væru nokkur nátt-tröll í
nútíð sinni; þeir vildu veita heilbrigðum
menningarstraumum samtíðarinnar til ís-
lands, ekki sízt Tómas Sæmundsson, sem var
tvö ár á ferðalagi um Norðurálfu til þess að
kynnast' atvinnumálum og andleg-
um straumum. Hann segir svo í
niðurlagi hinnar merku ferðasögu
sinnar: “Eg fann hjá sjálfum mér,
að mér á ferðinni varð með hverjum
degi kærara og merkilegra mitt föð-
urland; eg gat þegar á leið í París
varla sofið fyrir umhugsun um það.
En ekki síður en mig langaði heim,
girntist eg jafnframt að koma í föð_
urlandi mínu nokkru því til vegar,
sem eg hafði séð í hinum siðuðu
löndum og eg þóttist sannfærður
um, að líka gæti þrifist á íslandi.”
“Fjölnismenn voru því verðugir
arfþegar fyrirrennara sinna, við-
reisnar- og hugsjónamanna eins og
Eggerts Ólafssonar, Skúla Magnús-
sonar, Magnúsar Stephensens og
Baldvins Einarssonar, sem plægt
höfðu akur islenzks þjóðlífs og bú-
ið í haginn fyrir þá, sem fylgdu
þeim í spor í íslenzkri framfaravið.
leitni.
Ekki verður þvi annað sagt, en að
stefnuskrá “Fjölnismanna” væri
bæði líkleg til þjóðnytja og hin ætt-
göfugasta. Athugum hana nokkru
nánar. Þeir vilja leysa þjóð sina úr
aldalöngum álögum ófrelsis og
sjálfskaparvíta, vekja hana til nýs
og auðugra lífs, “brjóta skarð í stífL
urnar og veita fram lífsstraumi
þjóðarinnar,” eins og þeir orða það
sjálfir. Það var þá heldur engin
tilviljun, að “Fjölnir” reið úr hlaði
með sannkallaðri lögeggjan til
nýrra dáða, snildarkvæði Jónasar
Hallgrímssonar: “Island farsældár
frón”:
“Hvar er þín fornaldarfrægð,
frelsið og manndáðin bezt?”
Þau orð skáru sig inn í merg og
bein manna; þeir hrukku við af
draumamókinu—og settust upp.
Þrent lögðu þeir f jórmenningarn-
ir sérstaklega áherzlu á í starfsem-
inni þjóð sinni í hag:—nytsemina,
fegurðina og sannleikann. Sverja
þau kjörorð sig j, ættina til þeirrar
tíðar, þó þau séu hvergi nærri úr-
elt, en lýsa jafnframt ágætlega
mönnunum, sem völdu sé.r_þau að
leiðarsteini. Þeir voru sér áreiðan-
lega þess meðvitandi, að maðurinn
lifir ekki á einu saman brauði.
Sérstaklega eftirtektarverð, og
alt af tímabær, eru ummæli þeirra
um sannleikann, sem þeir gerðu að
einkunnarorðum rits síns : “Við höf _
um fastlega ásett, að fara því einu
fram, sem við höldum rétt vera, og
ætíð reyna til af bezta megni að
leita sannleikans. Við skulum þess,
vegna eins kostgæfilega forðast að
halla sannleikanum, mót betri vit-
und, til að styðja nokkurt mál, eins
og okkur þykir ótilhlýðilegt, að
þegja yfir honum, þó það kynni að
baka okkur mótmæli og óvináttu
sumra manna.”
Hér tala menn auðugir að sið-
ferðislegum þroska og drengskap.-
Svo mæla þeir einir höfðingjar and-
ans, sem langt eru yfir það hafnir,
að láta sannfæring sína ganga kaup-
um og sölum á markaðstorgi stjórn.
málanna.
Enda byltu “Fjölnismenn” björg-
um í viðreisnarsögu Islands, og
greiddu veg honum, “sem koma
átti,” sjálfum Jóni Sigurðssyni for-
seta. Einnig má rekja þræðina frá
þeim til íslenzkra þjóðvina og fram-
faramanna á síðustu árum. Upp af
starfi þeirra. hefir sprottið vorgróð-
ur sá, sem nú hlær okkur við augum
í íslenzku þjóðlífi. Island er nú,
eins og eg lagði áherzlu á í ræðu
fyrir minni þess vestur á Kyrrahafs
strönd í fyrra sumar, “vonanna og
vorleysinganna land.” Stórstígar
framfarirnar þar í landi grundvall-
ast á þjóðnýtu brautryðjendastarfi
“Fjölnismanna,” Jóns forseta Sig-
urðssonar, og þeirra annara, sem
fylgt hafa þeim í spor. I því sam-
bandi vil eg leyfa mér, að taka upp
nokkur orð úr ritgerð, sem eg samdi
í fyrra í tilefni af sextíu ára af-
mæli stjórnarskrár íslands: Vissu-
lega leikur bjartur ljómi um hátind
ana í fortíðarsögu íslands, og mik-
ill orkugjafi hafa minningarnar um
afrek forfeðranna, um forna frelsis.
og frægðaröld, hin sögulega arb
leifð okkar, verið þjóð okkar á líðn.
um öldum og fram til þessa dags.
Enn þá fegri er samt morgunroð-
inn á f jöllum þeirra vonalanda hinn.
ar íslénzku þjóðar, sem rfs I hilling-
um af djúpi framtíðarinnar. Er það
trúa mín, að þar bíði ættþjóðar okk-
ar hin eiginlega gullöld, bregðist
hún eigi hinu bezta í eðli sínu og
reynist trygg göfugum hugsjónum.
En íslenzk þjóð á" það ekki sízt
“Fjölnismönnum” og þeirra spor-
göngiimönhum að þakka, að hún
getur horft móti framtíðinni með
stórum og djörfum vonum.
Eg vék að því, að æfi og starf
slíkra “vormanna” væri næsta lær-
dómsríkt. FöðuÆandsástin í feg-
urstu mynd sinni var afltaugin í allri
starfsemj þeirra. Líf þeirra kennir
okkur því hina heilbrigðustu ræktar_
semi við ætt okkar og erfðir. Orð-
in þessi úr fyrsta árgangi “Fjölnis”
eru stórum meir en þess virði, að
endurtakast á fslendingadegi:
“En viljir þú að marki, íslend-
ingur, fá ást á landinu þínu, þá blað-
aðu í æfi þess, og kyntu þér alt það,
sem þ>ar er skrifað af mentun og
athöfnum feðra þinna.”
Sú ræktarsemi rýrir á engan hátt
skylda hollustu okkar við þetta land,
fæðingarland barna okkar og margra
ykkar. Jafnframt því, sem slílc
ræktarsemi eykur sjálfsþekkingu og
sjálfsvirðingu, gerir hún okkur hlut-
gengari þegna þessa lands en ella,
andlega auðugri og því stórgjöfulli
menningarlega.
“Fjölnismenn” halda einnig á lofti
okkur til eftirbreytni kyndli fegurð_
arástar og sannleiksástar, sem jafn.
vel hinir róttækustu byltingarmenn
nútímans myndu hika við að telja
“fornar dygðir” og þvi afarafé.
En við getum lært annað ennþá
mikilvægara af þessum þjóðræknu
og framsæknu “vormönnum Is-
lands.” Þeir voru fórnfúsir menn.
Þeir sáu ekki til launa, Þeir mæklu
ekki starfsdag sinn í klukkuslögum.
Þeir voru engir aktaskrifarar. Þeir
voru lifandi sönnun þeirrar stað-
reyndar, “að framfarir þjóðfélags-
ins eru ávöxtur þess erfiðis, sem
drýgt er fram yfir það, sem heimtað
er.” (Guðm. Finnbogason).
Með dæmi sínu kenna slíkir menn
okkur þessvegna, að leggja þann
mælikvarða á lífsstarf okkar, sem
eftirbreytnisverðastur er og líkleg-
astur til einstaklingsþroska, mæli-
kvarða ósérplægninnar:
“að reikna ei með árum, en öldum,
að alheimta ei daglaun að kvöldum,
því svo lengist mannsæfin mest.”
/ ' (St. G. St.)
Eggjandi eru því raddirnar, sem
hljóma frá lífi og starfi umræddra
íslenzkra framsóknarmanna, og
verðugar fyrirmyndir eru þeir okk-
ur, sem sækja eigum fram til nýrra
sigurvinninga og reynast vaxnir
kröfum samtiðarinnar. En með
manndómi og drengskap, fremur en
mikillæti og ofsa, verður þeim kröf_
um bezt mætt og heillavænlegast.
Aðdáun okkar á"“vorniötmum fs-
lands” og öllutn umbótamönnum-—
þeirri framsækni, sem einkenna
skyldi hvern góðan dreng og batn-
andi—jafnhliða ástarþeli okkar til
íslands, fáum við svo, að málslok-
um, eigi fundið ákjósanlegri orða-
búning en þessar ljóðlínur skálds-
ins (Dav. Stefánss.) :
“Við tignum þann, sem tryggar
vörður hlóð.
Við tignum þann, sem ryður nýja:
vegi.
Þó fámenn sé hin frjálsa og unga
þjóð,
þá finnur hún sinn mátt á þessum
degi.
Við börn þín, ísland, biðfum fyrir
þér.
Við blessum þig i nafni alls, sem
lifir.
Við erum þjóð, sem eld i brjósti ber,.
og börn, sem Drotttinn sjálfur vakir
yfir.”
Vestan hafs og austan
Útvarpserindi flutt af séra
Albert Kristjánssyni
í Reykjavík
12. ágúst'1935.
íslendingar í landi Leifs óska ís-
lendingum í landi Ingólfs árs og
friðar.
Með þessum orðum er eg að
flytja þær kveðjur, sem eg var beð~
inn fyrir austur um hafið. I hvert
skifti, sem Vestur-íslendingur tek-
ur sér ferð á hendur heim (því við
segjum ennþá ósjálfrátt "heim”) til
Islands, er hann beðinn fyrir fjölda
af persónulegum kveðjum til ætt-
ingja, “og svo bið eg kærlega að
heilsa blessaða gamla landinu og
fólkinu öllu,” er svo oftast bætt við.
Þetta ber þó ekki að skilja svo, að
Vestur-íslendingar, yfirleitt, séu
sjúkir af heimþrá, eða að þeir vildu
gjarnan flytja búferlum til baka, ef
þeir gætu. Eg tek þetta fram vegna
þess, að eg hefi orðið var við þenn-
an misskilning hér á ferðum mínum
um landið. Orsökina er að finna í
því lögmáli, sem tengir hvern mann
órjúfandi böndum við ætt sína og
uppruna, — í því, að: “röm er sú
taug, sem rekka dregur föðurtúna
til.” Það er það lögmál, sem knýr
okkur vestra til að vitja ættjarðar-
innar og frændanna hér heima, eins
oft og kringumstæður leyfa, Nú
hefi eg og bróðir minn, sem hér er
með mér á ferð, skilað þeim per-
sónulegu kveðjum sem við vorum
beðnir fyrir, og nú hefi eg fáð á
25—30 mínútum til að tala til þjóð-
bræðra minna víðsvegar um landið.
Hvernig verður þessum mínútum
bezt varið ? Eg hefi komist að þeirri
niðurstöðu, að þeim verði ekki öðru-
vísi betur varið en með því að svara
nokkrum af þeim spurningum, sem
eg hefi oftast verið spurður á ferða-
r NIGHT SCHOOL ^
Classes Begin September 5th
j
To those whose day-time hours
are occupied, we offer Evening
Classes of instruction and training
in Shorthand, Typewriting, Book-
keeping, Accountancy, Business
Letter Writing, Comptometer, Dic-
taphone and Civil Service.
Mondays
and
Thursdays
Avail yourself of this oppor-
tunity and advance in your chosen
field of business. Adéquate and
experienced Faculty — individual
instruction—spacious class rooms
—modern office equipment.
ENROLL NOW—PROSPECTUS MAILED ON REQUEST
WE DO NOT EMPLOY CANVASSERS
ANGUS
SCHOOL of COMMERCE
New Telephone Bldg. — Portage at Main
• Phone 95 678
_________
Classes
from 7.30
to 10 p.m.