Lögberg - 07.05.1936, Síða 7
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 7. MAl, 1936.
7
Skálholt
Eftir lektor Áke Ohlmarks.
A8 ÞinÖvöllum undanskildum, Is-
lands helgasta stað, er enginn staÖur
á landinu, sem hefir svo merka
sögu, eins og Skálholt í Biskups-
tungum.
I meira en sjö aldir hefir Skál-
holt veriÖ hinn andlegi höfuðstaÖur
Islands og í vissu tilliti einnig ver-
aldlegur höfuðstaður. Þegar Adam
av Bremen segir frá íslenzkum
biskupum og lýsir þeim sem kon-
ungum, þá eru það kirkjuhöfðingj-
arnir í Skálholti, sem hann þar á
við. Hverri bendingu er hlýtt eins
og það séu guðs boð, segir hann. I
Skálholti var elzti og bezti presta-
skóli landsins, þar voru mikil bæjar-
hús, bókasafn, geymsluhús, eldhús,
baðstofur og fleiri byggingar. Þar
var frægur skóli, og auk þess dóm-
kirkja.'sem oft hafði brunnið, en a!t
af verið bygð upp að nýju, og þá
oftast fallegri en hún var áður. Og
í langan tíma var hún ein af merki-
legri byggingum á Norðurlöndum,
skreytt helgiskrínum, gullkaleikum,
útskornum munum, málverkum og
með stóra og fallega glugga. Hvað
hefir orðið uiji alt þetta? Ferða-
maður, sem nú kemur á hið fræga
biskupssetur, sér hér einungis illa
hirtan kirkjugarð, þar sem nokkrar
þúfur eru bautasteinar hinna fræg-
ustu kirkjuhöfðingja á Islandi.
Hann sér hér ósjálegan bóndabæ,
klæddan bárujárni og Ioks litla, fá-
tæklega og ljóta kirkjp, sem einnig
er klædd bárujárni. — Helzti sögu-
staður íslands hefir ekki einu sinni
þar til nú fyrir mánuði síðan, verið
í eign ríkisins, en bóndinn sem hefir
átt jörðina og búið þar, hefir sýni-
lega ekki getað gætt sögystaðarins
sem skyldi. Svo illa er statt með
þenna fræga sögustað. Það e: á
slíkan stað, sem dáendur íslandr
koma, sem pílagrímar víðsvegar frá
Evrópu.
Eftir margra ára umtal ákvað
loks Alþingi, að ríkið skyldi kaupa
Skálholt. Þar með er þó nokkuð
fengið. En það er ekki nóg. Skál.
holt í því ástandi, sem það nú er, er
ennþá hörmulegra sem ríkiseign,
heldur en í einstaks manns eign.
Allar þjóðir hljóta að hafa nokkra
ábyrgðartilfinningu gagnvart forn-
um minjum. Mönnum hefir verið
það ljóst, að eitthvað þyrfti að gera
þarna og gerast sem fyrst. En
hvað ?
Til gangurinn með þessum greina-
flokki, er að reyna að vekja dhuga
og skyldutilfinningu þjóðarinnar
gagnvart Skálholti, með þvi að end.
ursegja sögu hins fræga staðar, með
þvi að lýsa útliti bæjarhúsa og
kirkju á ýmsum tímum, með land-
fræðilegri lýsingu staðarins, og !oks
með þvi að lýsa staðnum eins og
hann er nú. Að endingu mun eg
koma fram með tillögu um að gera
staðinn að kirkjulegu og þjóð’egu
menningarsafni, virðulegu safni
fyrir merkisgripi þá, sem á einhvern
hátt geyma sögu hins andlega lifs á
íslandi, jafnframt grafreiti fyrir
merkustu menn þjóðarinnar. Sam-
timis gæti þá Skálholt orðið eftir-
sóttur viðkomustaður fyrir útlenda
ferðamenn, sem fara til Gullfoss og
Geysis. Sögulegi hluti ritgerðar-
innar er að nokkru leyti bygður á
hinni ágætu kirkjusögu Jóns biskups
Helgasonar.
Skálholt og Skálholtsbiskupar á
sjálfstæðistímabilinu.
Landnáma segir frá því að þegar
Ketilbjörn gamli nam Biskupstung-
ur, gerði hann skála sér til nætur-
staðar við Skálabrekku, sem stað-
urinn nú heitir. Skamt frá bæ hans.
Mosfelli, voru Skálholtsstaðir.
Vegna þess hve Skálholt var vel í
sveit komið, í leiðinni á milli Þing-
valla og Fljótshlíðar, og hafði góða
vejji í báðar áttir, varð staðurinn
brátt þýðingarmikill. Teitur sonur
Ketilbjörns bygði fyrstur bæinn
Skálaholt, en þannig var það skrií-
að i eldri biskupasögunum. Meðal
þeirra, sem Þangbrandur skírði, var
sonur Teits, Gissur hvíti, og þegar stöðuSu striði við höfðingja leik-
kristin trú var lögleidd á Alþingi luanna um umráðaréttinn yfir
1 ’ ' jörðum þeirra. Hann
snjalli Magnús Einarsson, var af-
komandi Síðu-Halls. Hann keypti
ýms lönd og gaf biskupssetrinu, þar
á meðal Vestmannaeyjar. — Einnig
bygði hann við dómkirkjuna. Eftir.
maður hans, Klængur Þorsteinsson,
lét ekki hér staðar numið. Har.n
lét rífa kirkjuna, fékk tvö skip frá
Noregi hlaðin timbri til byggingar-
innar og var hún nú reist með mik-
illi viðhöfn. Það er sagt, að þegar
Klængur vígði kirkjuna, hafi hann
haft boð inni fyrir 8oo gesti, og lá
við vandræðum, þar eð maturinn
dugdi tæ]»ast. Þrátt fyrir þessa
eyðslu, var hann talinn manngersemi
hið mesta og lærdómsmaður, og það
var hann, setn stofnaði klaustrin i
Þykkvabæ, Ilitardal og Flatey.
Árið áður en Klængur dó, út-
nefndi hann Þorlák Þórhallsson
ábóta í Þykkvabæ, sem eftirmann
sinn. Þorlákur var fæddur á Hlíð-
arenda, en uppalinn í Odda. H tnn
hafði verið utanlands í 6 ár og !enti
i málaþrasi við erkibiskupinn i Nið-
arósi. Eftir vigsluna átti hann t
kirkjunum á
átti jafnframt í harðri baráttu þegar
árið iooo, létu þingmennirnir skíra
sig i laugunum við Laugarvatn.
skamt frá Skálholti, á leið austur.1 hann reyndi aS vinna bug á siðleysl
Bærinn varð goðasetur héraðsins, stórbændanna. “Sknftaboð” hans,
aðsetur ísleifs, sonar ,sem hann Saf út ánð rl78- ffur
góða hugmynd af ástandinu á Is-
landi á þeim tímum, en biskupinn
, ljómar sem skírasti eðalsteinn í þess.
um mannsora hins svartasta niður-
íslendingar voru nú orðnir þreytt- lægingartimabils Prestunum gaf
.r á þeim útlendu, ágjornu biskup- hann strangar iifsreglur 0g sjálfur
um, sem komu h.ngað sem trúboðar, yar hann {yrirmynd um trurækni
og vildu fá Islending sem biskup. 1
Hún gaf þér öll gull, sem hún átti
og glöð alla leiki þér kendi;
í laun fékk hún ljúfustu kossa
og ljós i sitt hjarta, sem brendi;
þú klappaðir henni um kinnar
með hvítri og dúnmjúkri hendi.
Hún
og
og etnntg
Gissurar, en ísleifur hafði numið i
Þýzkalandi og verið vígður þar til
prests.
Fyrir valinu varð hinn lærði, gátaði
preétur ísleifur, sem þá var um
fimtugt. En hann var. þá þegi'
reyndur og voldugur höfðingi. Eftir
vígsluna í Bremen settist hann að á
föðurleifð sinni, Skálholti, sem varð
biskupsstóll frá þeim tíyia fram á
byrjun 19. aldar. Hann var iíla
launaður, því launin voru aðeins
gjafir, sem gefnar voru af frjál.sum
vilja og átti hann þkí erfitt með að
efla kirkjuna og halda stjórn á hin-
og kristna siði. Hann dó, þreyttur
eftir harða baráttu, á eftirlitsferð
t Borgarfirði. Litlu eftir dauða hans
fóru ýms teikn að koma í ljós í Skál-
holti, og menn fóru að sjá biskup-
inn í draumum. Orðrómtir um að
hann væri dýrðlingur breiddist
skjótt út. Eftirmaður hans, Páll
Jónsson, lét búa til dýrmætt helgi-
skrín úr gulli og gimsteinum, “hinn j
mesti dýrgripur, sem gerður hefir
verið hér á landi” (Guðm. Magn.
Skírnir 1905). Á þeirn tímum, sem
gleymdi öllum glaumi
sorgum
af gleði yfir hamingju sinni
með fögnuð og fegurstu vonir
um framhald á tilveru þinni
og samleið til sigurs og frægðar,
—þá var sólskin í húsinu inni.
Og tíminn leið áfram og árin
og afmælin þín urðu fleiri,
og skilningur þinn var svo skarpur
i skóla, þú öðrum varst meiri.
Og senn varstu seytján vetra,
þá kom sorgin, með brugðnum geiri.
Nú dimt var í húsinu hennar
og hjarta, svo alt varð að móðu,
að sjá augun þín aflvana lokast,
sem áður af lífsfjöri glóðu.
Og yfir þér deyjandi, — dánum —
i dapurleik foreldrar stóðu.
En Guð, sem er himninum hærra
og heyrir hvert andvarp, sér tárin;
hann sendir þeim huggun og sólskin
í sál þeirra’ um framtíðar-árin
með fullvissu að finna þig aftur
hjá föðurnum — það græðir sárin
Hún móðir þín sífelt þig syrgir,
en samt er hún glöð þvi að trúa
að þú lifir og elskir sig ætíð
hún í eilífð með þér fái að búa;
unz sjáist þið aftur hún segist
hvert sumar að gröf þinni hlúa.
Þórður Kr. Kristjánsson.
P.S.—Foreldrar pilts þessa voru
Sigjurlína Jónasdóttfr Stratton og
Mr. Robert Stratton, Winnipeg.
fylgja mér um drauma-dvala-svið,
draums að skoða fagran mynda-
kranz,
fortíð mína finn í nýrri mynd,
fegurð, sem að skreytir liðna stund.
fegurð, sem að fyllir huga minn,
fegurð, þegar eg i draumi bý,
fegurð, sem að bæði í vöku og blund
birtist þeim, sem ávalt getur dreymt.
Þá mig svæfa töfrar tima og rúms,
telur þú mér hverja liðna stund,
heldur reikning yfir alt mitt líf,
endurvekur, þegar sólin skín,
þegar dagur vekur mig til verks,
vonir þegar lyfta minni sál,
þegar vorið varpar til min yl,
veitir mér að nýju líf og þrótt,
sýnir mér, að enn er ást og líf
eilif saga, tíma og rúmi háð.
S. B. Benedictsson.
um uppvoðslusomu goðum. I Skal- biskupasögurnar votu skráðar, stóð
holti stofnað. hann ágætan sko’a, þaö á háaHarinu 0g gerÖust af völd_
sem útskrifaði marga fræga menn. I um þess mörg undur og stormerki.
Fftir dauða ísleifs neyddi Alþing. þdtt Por|ákur vœri aldrei viður-
son hans, Gissur, til þess að taka við kendur sem dýrgiingur af erki„
biskupsembættinu. Gissur, sem var j biskupnum ; Nisarósi; varS bann þó
einn af glæÚIegustu kirkjuhofðingj. hinn raunverujegi aí5aldýrðlingur
um á Llandt, stjórnað. jafnt haum fsiendinga. Frá þeim degi aS kista
sem lágum, eins og hann væri ein- ^ bans var grafin upp og færg í söng.
valdskonungur. Það var hann, sem ^ húsið Qg fjöidinn kraup á kné kring.
með aðstoð Sæmundar fróða ko.n a um hana tjl >egs aS ÖSlast frig Qg
tíundinni, stofnað. Hólab.skups- heilsU) Qg alt til loka miSaldanna.
dæmi og lét byggja dómk.rkju í yar þag and; Þor]ákSi sem ríkti ,•
Skálholti. Þangað til hafði þar að.
eins verið lítil kapella. Mikinn stór-
hug og rausn sýndi hann með því að
gefa ættaróðal sitt með öllum þess
Skálholti. Á Alþingi 1237 var a-
kveðið að Þorláksmessan skyldi
haldin 20. júlí. Hún var jafnan | mála nálægs tíma (aðalræðumaður.
AF PABISARFÖR MINNI
(Framh. frá bls. 3) »
biskup í Hamborg og Abbia, fyrv.
biskup í París). 2)Lútersk kristni
og heimatrúboð (aðalræðumennirn-
ir voru þýzkur rektor Laurer frá
Neuendettelsau, Ralph Long frá
New York og Daninn A. Th.
Jörgensen frá Kaupmannahöfn). 3)
Lútersk kristni og trúboðið meðal
heiðinna þjóða (aðalræðumennirni’-
voru : Astrup Larsen, rforseti horsk-
ameríkönsku syndounnar í Iowa, og
Norðmaður, dr. S. Normann prest-
ur í Oslo). 4) Lútersk kristni og
þjóðlífskreppa vorra tíma (aðal-
ræðumenn voru: Svíinn Samúel
Stadener biskup í Wexjö og Ung-
verjinn *Karl Pröhle prófessor). 5)
Lútersk kristni og hin komandi kyn-
slóð (þar töluðu ekki færri en sjö
æskulýðs-leiðtogar frá ýmsum lönd-
um). 6) Hagur lúterskrar kristni
yfirleitt og afstaða hennar til vanda-
^ stórfengleg þjóðhátíð. I glæsilegri
eignum til kirkjunnar og ákveða að j skruSgöngu meS biskup og kjerka
biskupssetrið skyldi í framtíðinn
vera í Skálholti.
Á meðan Þorlákur Runólfsson,
sem lét annars litið á sér bera, var
biskup, var kristniréttur hinn garhli
innfærður eftir boði Össurar erki-
biskups í Lundi, og prestaskólinn,
sem lagður hafði verið niður, var
endurreistur. Næsti biskup, sem
kom á eftir, hinn gjafmildi og mál-
>ocrz>qj
Verzlunarmentun
Oumflýanleg nú á tímum!
Vaknandi viðskiftalíf krefst vaxandi vinnukrafts. Við-
skiftavenjur nútímans krefjast sérþekkingar á öllum
sviðum. Þessvegna er verzlunarmentun blátt áfram
óumflýjanleg. Enda er nú svo komið, að verzlunar-
skólanám er talið óhjákvæmilegt skilyrði fyrir at^innu
við skrifstofu- og verzlunarstörf.
UNGIR PILTAR og UNGAR STÚLKUR, sem ætla
sér að ganga á verzlunarskóla (Business College) í
Winnipeg, ættu að spyrjast fyrir á skrifstofu Lög-
bergs; það verður þeim til drjúgra hagsmuna.
Komið inn á skrifstofuna, eða skrifið
The Columbia Press Limited
TORONTO og SARGENT, WINNIPEG
hans í broddi fylkingar, var skrínið
borið kringum kirkjuna. Á eftir
fylgdi mikill fjöldi fólks með lof-
söngvum og klingjandi klukkum.
Sérstaklega var eftirsótt að fá að
vera einn þeirra, sem báru skrínið.
Nefndist það “að styðja Þorláks
hönd,” og var allra meina bót. Há-
tíðinni lauk með gestaboði, þar sen.
stórar gjafir voru 'gefnar.
Hinn málsnjalli biskup Páll var
fæddur í Odda. En honum þótti
mjög vænt um Skálholt og nefndi
inn var: Stange prófessor frá Gött-
ingen). (Frarnh.)
Úrið mitt
Þú hefir fylgt mér þrjátíu ár og sjö,
þú hefir “gengið” með mér hvert
eitt spor,
þú, sem bæði þá- og nútíð átt,
}ni átt kanske langt framtíð enn,
tnáske lengri leið að fara en eg,
lengra áfram, þá eg staðar nem,
þegar mitt er þrotið æfiskeið,
þegar tíminn hefir markið sett.
það hina andlegu ástmey sína. Frá Aldrei trúrri átti nokkurn vin,—
Noregi flutti hann með sér tvo gler.
glugga í dómkirkjuna. Hann út-
vegaði einnig samhljóma kirkju-
klukkur og reisti Þorlákskapellu
Hann gérði Skálholt að dýrlingssetri
og guðsþjónusturnar miklu veglegri
en áður tiðkaðist. (Framh.)
~>n<----->n.-----inr
ROBFjRT james
STRATTON
Fœddur 18. nóvemher 1917
DAinn 15. júní 1934.
(Minning, í nafni móðurinnar)
Þú fæddist sem fífill á vori
með frjómagni andlegra gæða;
varst frumburður foreldra þinna,
þeirra fegurstu vonir að glæða.
Þau unnu þér hugástum, ungum
og öll vildu lífsmein þin græða.
Þú brostir við brjóst þinnar móður
sem blómið i vordaggar-úða,
með sakleysis sólskin í augum
i svanhvítum barnsvöggu skrúða.
Hún áleit þig dásamd frá Drotni,
I ekkert tvíhugs rót, ná skilnaðs tal,—
horfir aldrei aftur, ávalt fram,
einum huga ganga lífs eú háð.
Mér við brjóst. þitt heyri eg hjarta.
slag,
hjarta þitt er orðið partur af mér,
eins og mær, sent elskhugans við
barm
ástarþrungin bergmál vakið fær.
Þá eg græt, þín grætur trygga sál,
gegnum tárin bros þitt sendir mér
bros, sem vekur dug og þrek og dáð,
dáð að brosa, kalt þó andi mót,
köld þó blási kólga lífsins hörð,
kjör þó séu þung í manna bygð,
éins þú brosir, þá mér hugur hlær,
hlátur þegar fram á varir brýzt,
hlátur, þá eg heyri sauða suð,
suð um lífsins spursmál, djúp og há,
þegar gleðin glæðir sálarfjör,
geislar þegar skína á mína sál,
þegar vinir anda yl að mér,
eygló lífs, er gefur nýja von.
j Þó eg yrki, heyri eg hjartslátt þinn,
með draumbros um andlitið prúða. harmónera við mitt ljóðarim,
GEFINS
Blóma og matjurta frœ
ÚTVEGIÐ EINN NÝJAN KAUPANDA AÐ BLAÐ-
INU, EÐA BORGIÐ YÐAR EIGIÐ ASKRIFTAR-
GJALD FYRIRFRAM.
Fræið er nákvæmlega rannsakað og ábyrgst að öllu leyti
TAKIÐ ÞESSU KOSTABOÐI!
Hver gamall kaupandi, sera borgar blaSið fyrirfram, ?3.00 áskrift-
argjald ul 1. janúar 1937, fær að velja 2 söfnin af þremur númerum,
1., 2. og 3 (I hverju safni eru ótal tegundir af fræi eins og auglýsingin
ber með sér).
Hver, sem sendir tvö endurnýjuð áskriftargjöld, $6.00 borgaða
fyrirfram, getur valið tvö söfnin af þremur, nr. 1., 2, og 3, og fær nr. 4
þar að auki.
Hver, sem útvegar einn nýjan kaupanda og sendir áskriftargjald
hans, $3.00, fær að velja tvö söfnin úr nr. 1., 2. og 3., og fær nr. 4 þar
að auki. Hinn nýi kaupandi fær einnig að velja tvö söfnin nr. 1., 2. og
3., og fær nr. 4. þar að auki.
Allir pakkar sendir móttakanda að kostnaðarlausu.
No. 1 COLLECTION—Vegetables, 15 Packets
BEETS, Detroit Dark Red. The best all round Beet. Sufficient
seed for 20 feet of row. '
CABBAGE, Enkhuizon. Good all round variety. Packet will grow
1,000 lbs. of cabbage.
CARROTS, Half Dong Chantenay. The best ail round Carrot.
Enough seed for 40 to 50 feet of row.
COCTJMBER, Early Portune. Pickles, sweet or sour, add zest to
any meal. This packet will sow 10 to 12 hills.
PPTTCCP. Grand Rapids. Loose Leaf variety. Cool, crisp, green
lettuce. This packet will sow 20 to 2 5 feet of row.
LETTUCP, Hanson, Ilead. Ready after the Leaf Lettuce.
ONION, Yellow Globe Danvers. A splendid winter keeper.
ONION, White Portugal. A popular white onion for cooking or
pickles. Packet will sow 15 to 20 feet of drill.
PARSNIP, Haif Ijong Guernsey. Sufficient to sow 40 to 50 feet of
drill.
PUMPKIN, Sugar. Packet will sow 10 to 15 hills.
RADISH, French Breakfast. Cool, crisp, quick-growing variety.
This packet will sow 25 to 30 feet of drill.
TOMATO, Earliana. The standard early variety. This packet will
produce 75 to 100 plants.
TURNIP, White Suinmer Tahle. Early, quick-growing. Packet
will sow 2 5 to 30 feet of drill.
PLOWER GARDEN, Surprise Flower Afivture. Easily grown
annual flowers blended for a succession of bloom.
SPAGHPTTI, Malabar Melon or Angel’s Hair. Boil an<J cut off the
top and the edible contents resemble spaghetti.
No. 2 COLLECTION
SPENCER SWEET PEA COLLECTION
8—NEW BEAUTIFUL SIIADES—8
Regular full size packets. Best and newest shades in respective
color class. A worth-while saving buying two. See regular Sweet
Pea List also.
SEXTTTT QUEEN. Pure White.
Five and six blooms on a stem.
WHAT JOY. A Delightful Cream.
BEAUTY. Blush Pink.
SMILES. Salmon Shrimp Pink.
GEO. SHAWYER. Orange Pink.
WELOOME. DazDzling Scarlet.
MRS. A. SEARLES. Rich Pink
shading Orient Red.
RED BOY. Rich Crimson.
No. 3 COLLECTION—Fiowers, 15 Packets
EDGING BORDER MIXTURE.
ASTERS, Queen of the Market,
the earliest bloomers.
BACHELOR’S BUTTON. Many
new shades.
CALENDULA. New Art Shades.
CALIFORNIA POPPY. New
Prize Hybrids.
CLARKIA. Novelty Mixture.
CLIMBERS. Flowering climb-
ing vines mixed.
COSMOS. New Early Crowned
and Crested.
EVERLASTINGS. Newest shades
mixed.
Evening scented
MATHIOLA.
stocks.
MIGNONETTE. Well balanced
mixtured of the old favorite.
N ASTURTIUM. Dwarf Tom
Thumb. You can never have
too many Nasturtiums.
PETUNIA. Choice Mixed Hy-
brids.
POPPY. Shirley. Delicate New
Art Shades.
ZINNTA. Giant Dahlia Flowered.
Newest Shades.
No. 4—ROOT crop collection
Note The Ten Big Oversize Packets
BEETS, Ilalf Long Bloodi (Large
Packet)
CABBAGE, Enkhuizen (Large
Packet)
CARROT, Chantenay nalf Iiong
(Large Packet)
ONION. Yellow Globe Danvers,
(LArge Packet)
LETTUCE. Grand Rapids. This
packet will sow 20 to 25 feet
of row.
I’ARSNIPS, Early Short Round
(Large Packet)
RADISH, ....French ... Breakfast
ILarge Packet)
TURNIP, Purjile Top Strap
Tjeaf. (Large Packet). The
early white summer table
turnip.
TURNIP. Swede Canadian Gem
(Large Paoketl
OXTTON. Wliitc Piekllng (Large
Packet)
Sendið áskriftargjald yðar í dag
(Notið þennan seðil)
To THE COLUMBIA PRESS, LIMITED, Winn’peg, Man.
Sendi hér með $......... sem ( ) ára áskriftar-
gjald fyrir “Lögberg.” Sendið póst frítt söfnin Nos.:
Nafn
Heimilisfang
Fylki