Lögberg - 21.05.1936, Blaðsíða 3
LÖGrBERGr, FIMTUDAGINN 21. MAf, 1936.
3
Guðmundur Kjartansson
F. 4. nóv. 1862 — D. 28. okt. 1935.
GuÖmundur heitinn var fæddur aÖ Dýrastöðum í Mýra-
sýslu á íslandi. Foreldrar hans voru hjónin Kjartan Einarsson
frá Steinum í Stafholtstungum og Guðbjörg dóttir séra Bene-
dikts Þórðarsonar í Hvammi í Norðurárdal. Guðmundur ólst
upp á Litla-Skarði i Stafholtstungum hjá hjónunum Guðmundi
Teitssyni og Ragnheiði Jónsdóttur. Hann átti sex systkini.
Guðjón og Ástriður fluttu aldrei úr átthögum sínum á íslandi;
Ástríður dó þar á unga aldri. Þessi komu til Ameríku: Þor-
steinn, til heimilis í Yictoria, B.C.; Einar, til heimilis í Grafton,
N. Dak.; og Benedikt, til heimilis í Hecla í Nýja íslandi.
Þann 19. október 1894 giftist Guðmundur heitinn Petrínu
Siðríði Ingimarsdóttur frá Hlið í Mýrarsýslu. Þau komu
vestur um haf árið 1900 og bjuggu fyrstu árin að Bjarnarstöð-
um við Narrows, Manitoba. Árið 1909 tóku þau sér land þar
sem nú er Reykjavikur pósthús og bjuggu þar í 27 ár.
Þeim varð sex barna auðið, þau eru öll á lífi og heita:
Mrs. O. M. Sund í Woodlands, Man.; Kjartan Ingvar, póst-
afgreiðslumaður við Reykjavíkur pósthús; Mrs. Guðmundur
Ólafsson, búsett í Reykjavíkur-bygð; Sigurður, bóndi í sömu
bygð; Þorsteinn Oscar, ókvæntur, á heimili móður sinnar og
Mrs. Ruby Earson, búsett í Reykjavíkur-bygð. Barnabörnin
eru 12, öll sérlega myndarleg og vel af Guði gefin.
Guðmundur heitinn var ekki víðförull eða víðþektur í nú-
tíðarskilningi, en samt mikill og merkur imaður. Hann bjó að
þeim beztu kostum og eiginleikum, sem prýða hvern mann.
Hann var þögull, hægur, hversdagsgæfur, sótti lítt á aðra, var
vel gefinn, tilfinninganæmur, kærleiksríkur, og sérstakt prúð-
menni. Hann vildi að öllum liði vel, og var fljótur til að hjálpa
er við þurfti, og ætíð þannig að lítið bar á. Hann var frábær-
lega iðjusamur, afkastaði miklu, og kom sér upp myndarlegu
og fallegu heimili.
Einn mætur nágranni hans hafði um hann fylgjandi orð:
"Hann var tryggur vinur, framúrskarandi vandaður og í
27 ár, sem hann hefir verið í þessari bygð er eg viss um að
hann hefir ekki sagt stygðaryrði til nokkurs manns. Hann lætur
eftir sig góða og vandaða f jölskyldu.”
Næstum öll bygðin var við jarðarförina og sýndi það hve
djúp ítök Guðmundur heitinn átti í hjörtum margra. Allir
báru því vott að bygðin hafði mist einn af sínum allra beztu
mönnum.
Fjölskyldan þakkar innilega öllum, sem voru við jarðar-
förina og auðsýndu þeim hluttekningu sína í sorg þeirra.
Guðmundur heitinn var jarðaður frá heimili sínu, af séra
Jóhanni Friðrikssyni föstudaginn þ. 1. nóvember 1935. Öll
fjölskyldan, börn og barnabörn, var viðstödd.
Allir vinir og kunningjar votta ekkjunni og f jölskyldunni
innilega samúð sína. Við biðjum Drottinn að blessa og helga
minningu Guðmundar sáluga.
Jóhann Fredriksson.
Mannfjöldi
Mannfjöldi á landinu var í árs-
byrjun 1935 (tölur næsta árs á und.
an eru innan sviga) :
Alt landið 114,743 (H3.353),
Reykjavik 32,974 (31,689), Hafu-
arfjörður 3,773 (3,748), ísafjörður
2,631 (2,576), Siglufjörður 2,511
(2,330), Akureyri 4,374 (4,243),
Seyðisfjörður 1,013 (990), Nes-
kaupstaður 1,135 (L098), Vest-
mannaeyjar 3,458 (3,462), samtals
í kaupstöðunum 51,869 (50,136). I
22 verzlunarstöðum, sem hafa yfir
300 íbúa, bjuggu 13,408 (13,119),
en í þorputn undir 300 íbúum og í
sveitum 49,466 (50,358).
Halldór Jónasson.
—Eimreiðin.
Viðvíkjandi sáningu
fóðurtegunda
Á öðrum stað hér í blaðinu birtist
auglýsing frá T. Eaton Co., Ltd., er
verðskuldar alveg óvenjulega athygli
vegna þess að hún bendir á leið til
þess að ráða bót á vandkvæðum,
sem þröngva mjög kosti margra
bænda, sem isé fóðurskortinum i
hinum ýtnsu héruðum, er veldur því
að þeir neyðast til að kaupa fóður
á hærra verði, en þeim í raun og
veru er kleift að greiða.
Úrlausnin er, eins tog ráða má af
auðlýsingunni, fólgin í þvi að sá í
nokkrar ekrur mais, Millet, Sorg-
bum, Sudan Grass og öðrum fóður.
tegundum. Þessi auglýsing býður
bændum safn af fóðurtegundafræi
á afar sanngjörnu verði, auk um
tuttugu tegunda af matjurtafræi
bændum til handa fyrir aðeins 85C.
Skálholt
(Framh.)
Stefán biskup benti á Ögmund
Pálsson sem eftirmann sinn. Ög-
mundi tókst að sigrast á andstöðu
Kristjáns III. og var vígður í Berg-
en. Við heimkomuna varð hann
þess áskynja að Jón Arason prestur
frá Hrafnagili var orðinn biskup í
Hólum og þótti all-ilt. Voru bisk-
uparnir löngum ósáttir þangað til
Jjeir sameinuðust til andstöðu gegn
hinum nýja sið. tjgmundur, sem
var hið mesta glæsimenni, varð mjög
veikburða á efri árum og fékk læri-
svein sinn, Gissur Einarsson, sér til
aðstoðar. En Gissur hafði kynst
lúterskum sið í Þýzkalandi og vann
að útbreiðslu hans á laun ásamt
Oddi Gottskálkssyni. Þegar Danir
rændu Viðeyjarklaustur, vegna and.
stöðu Ögmundar við tilskipanir
Kristjáns III., isagði Ögmundur
lausu embættinu og afhenti Gissuri.
sem vel hafði leynt hinu rétta hug-
arfari sínu. Meðan hann var í
Kaupmannahöfn og tók vígslu, var i
Skálholti drepinn flokkur danskra
manna, sem ætluðu að handsama
Ögmund. Eftir að Gissur kom
heim, urðu nokkrar viðsjár með
honum og hinum volduga Hólabisk-
upi, Jóni Arasyni. En konungur lét
handsama Ögrnund og átti að flytja
haun til Kaupmannahafnar, en hann
var blindur og lasburða og lézt á
leiðinni vegna illrar meðferðar. Tók
hinn nýi siður mjög að ryðja sér til
rúms í Skálholtsbiskupsdæmi; bisk.
up og prestar kvæntust, helgisiðir,
dýrlingamyndir og sálumessur voru
afnumdar og Gissur fór árlega í
eftirlitsferð um umdæmi sitt. Þegar
hann dó eftir 8 ára stjórnartíð, gerði
Jón Arason Hólabiskup alt, sem
hann gat. til að vinna Skálholts
biskupsdæmi aftur til fylgis við ka-
þólskan sið. Hann lét taka hinn
nývigða biskup, Martein Einarsson,
höndum, og fór, þrátt fyrir bann
konungs, með miklu liði til Skál-
holts. Og nú hófst einn hinn mesti
harmleikur í sögu hins fræga bisk-
upsseturs. Hóf Jón skipulega sókn,
en andstæðingarnir þorðu ekki að
skjóta, er Norðlendingar hótuðu að
setja Martein sem skotspón fyrir
liði sínu. Var biskupssetrið brátt á
valdi Jóns og lét hann hreinsá það
rækilega af vanhelgun hins nýja sið.
ar. Gissur var grafinn upp og dysj-
aður utangarðs eins og villutrúar-
maður. — Jón messaði í hinni fögru
dómkirkju og framkvæmdi prest-
vígslu að kaþólskum sið. Prestun-
um var þröngvað til hlýðni. Við-
eyjarklaustur var endurbætt og
danskir menn reknir þaðan á braut.
Að því búnu hélt Jón biskup sigri
hrósandi heim til Hóla.' En þegar
hann fór litlu siðar í annan leiðang-
ur til að brjóta á bak aftur síðustu
andstöðuna, Daða, hinn volduga
bændahöfðingja, beið hann lægra
hlut. Hann flúði ásamt tveimur
ungum sonum sínum inn fyrir há-
altarið t Sauðafellskirkju og var
handsamaður þar í fullum biskups-
skrúða og fluttur sem fangi til
Skálholts. 'Var hann eftir ráði hins
undirförla ráðsmanns í Skálholti og
án dóms og laga hálshöggvinn þar
í túninu ásamt tveimur sonum sín-
um. Ari lögmaður, sonur hans,
hafnaði náðunarboði og gekk sjálf-
ur rólegur undir öxina. Næst var
Björn, annar sonur Jóns, hálshöggv
inn, og síðast hinn aldni biskup.
Þegar honum var boðið líf, sagðist
hann vilja fylgja sonum sínum eins
og þeir hefðu fylgt sér og meðan
hann hafði yfir bænina, “Pater, in
rnanuis tuas commenda spiritum
meum,” lét hann líf sitt. Á staðnum
þar sem þeir feðgar voru líflátnir
norðaustan við bæinn, þar sem er
nú, hefir verið reist látlaust minnis.
merki, sem segir frá því, að þar hafi
síðasti kaþólski biskupinn á íslandi
látið lífið fyrir trú sína og föður-
land. Atburður þessi átti sér stað
7. nóvember 1550. Lík feðganna
voru fyrst flutt að Laugarvatni og
þvegin þar í lauginni. Ári síðar
var útför þeirra gerð vegleg að Hól-
um. Sagt er, að þegar Jón biskup
heyrði dóm sinn hafi hann kveðið:
Vondslega hefir oss veröldin blekt,
vélað og tælt oss nógu frekt;
ef eg skal dæmdr af danskri slekt
og deyja svo fyrir kóngsins mekt.
Hann var skáld gott og mörg önn-
ur kvæði hans hafa varðveizt. Hann
harmaði það mest að láta lífið fyrir
aðgerðir útlends ofbeldis. Þess
vegna er minning Jóns Arasonar
sveipuð ljóma hins þjóðlega pislar-
vættis. Hin glæsilega kaþólska
minningarhátíð haustið 1935 sannar
hve mikils minning hans er metin.
Hann var ekki heilagur maður, en
þróttmikill og öruggur fofingi í bar-
áttunni fyrir því málefni, sem hann
áleit vera rétt.
Skálholt eftir siðbót.
Það lítur ú1) fyrir að siðbótar-
maðurinn Gissur Einarsson hafi
verið eirðarlaus, en ötull og áhuga-
samur. Hann var ekki biskup nema
í átta ár og eftir það náði Jón Ara-
son völdum í Skálholtsbiskupsdæmi.
Marteinn Einarsson, sem áður var
málari og Jón tók höndum, var gæf-
lyndur og áhrifalítill og ekki nægi-
lega skapfastur til að standa gegn
dönsku áhrifavaldi. Hann lét gefa
út ófullkomna sálmabók, hina fyrstu
á fslandi. Það er fyrst þegar þriðji
lúterski biskupinn í Gísli Jónsson,
einn fyrsti boðberi siðbótarinnar,
kemst til valda, að sætið er skipað
áberandi dugnaðar- og hæfileika-
manni. Var honum í fyrstu ætlað
biskupsembættið í Hólum, en hann
vildi Skálholt heldur. Hann hús-
vitjaði árlega og uppfræddi æskuna,
samdi reglur um hegningar fyrir
villutrú og stofnaði 'latínuskóla í
Skálholti 1552. Hann var strangur
við prestana og siðavandur mjög,
samdi skrá um kirkjur biskupsdæm-
isins, gaf út nýja sálmabók og þýddi
siðbótarrit úr útléndmn málum.
Samt var hann ólærður.
í úrræðaleysi sinu völdu prestar
Skálholtsbiskupsdæmis, að ráði
Guðbrands, hins fræga Hólabiskups,
hinn unga skólameistara á Hólum,
Odd Einarsson, sem eftirmann
Gísla. Oddur hafði numið stjörnu.
fræði hjá Tycho Brahe i Kaup-
mannahöfn. Hann upprætti með
harðri hendi kaþólska siði í bisk-
upsdæminu og átti því i deilum við
Gísla Hákonarson lögmann í
Bræðratungu og Herluf Trolle
Daa höfuðsinann, en sigraði and-
stöðu beggja. Hann studdi forn-
fræðarannsóknir af kunnáttu og
þrótti og var Guðbrandi biskupl til
aðstoðar við útgáfu grallarans. 1
stjórnartíð hans rændu Tyrkir Vest-
mannaeyjar og hið glæsilega Skál-
holtsbiskupssetur brann skömmu
eftir dauða hans. Oddur réði því.
að Gísli sonur hans tók við em-
bætti eftir hann. Gísli Oddsson var
gáfaður en talinn vera mjög göldr-
óttur eins og faðir hans. Brynjólf-
ur Sveinsson sótti líka um embættið,
en það var gengið fram hjá honum.
En þegar Gisli dó, var hinn lærði
meistari kjörinn með öllum atkvæð-
um og lét tilleiðast að yfirgefa
fræðiiðkanir sínar og verða biskup
i Skálholti. Hann var einn af mestu
kirkjuhöfðingjum er uppi' voru á
Norðurlöndum á 17. öld; hafði til
að bera víðtæka þekkingu á latínu
og grisku, var 'samvizkusamur um
alt eftirlit og mikill f jármálamaður.
Hann var virðulegur maður, stór-
vaxinn, með sítt, rautt skegg. í
bók sinni “Skálholt,” hefir Guðm.
Kamban dregið upp skýra mynd af
hinum valdsmannlega höfðingja,
sérstaklega í hlutanum “Hans herra-
dómur.” Látlaust semur hann bréf
og sendir þau, yfirheyrir afbrota-
menn og blessar söfnuð sinn. IJann
var góður lúterstrúarmaður og hjá-
trúarbábiljur stóðu honum fjarri.
En á vissan hátt unni hann hinni
viðhafnarmiklu kaþólsku menningu.
Hann kom því til leiðar, að presta-
fundir voru haldnir á Þingvöllum.
Bókmentaáhugi hans var frábær og
hann bjargaði frá- tortímingu dýr-
mætustu ritum íslenzkra fornbók-
menta, eins og t. d. Konungsbók,
Sæmundar-Eddu, Flateyjarbók og
íslendingabók. Brynjólfur dáði
mjög skáldskap Hallgríms Péturs-
sonar. Síðustu æfiár hans voru
dapurleg vegna hinna hörmulegu af-
drifa Ragnheiðar dóttur hans. Eftir
að Brynjólfur (lupus loricatus, eins
og hann kallaði sig stundum) hafði
oftsinnis hótað að segja af sér em-
bætti, var hinn lærði og víðförli
meistari, Þórður Þorláksson, valinn
til að vera eftirmaður hans. Hann
tók við embætti skömmu áður en
Brynjólfur dó. Þórður var vel að
sér um landafræði, aflfræði, hljóm.
iist, stærðfræði og stjörnufræði.
Hann hafði auk þess mikinn áhuga
á latneskum og íslenzkum bókment-
um. Á síðustu biskupsárum hans
hnignaði Skálholtsbiskupsdæmi
vegna þess, að biskup var værukær
og löngum sjúkur. Eftinmanni
hans, Jóni Vídalín, isonarsyni Arn-
gríms lærða, tókst að koma í veg 1
fyrir að Danir sendu danskan
mann til að þjóna Skálholtsbiskups-
dæmi, og var sjálfum fengið em-
bættið. Meistari Jón var gáfaður og |
metnaðargjarn. Hann var röggsam-1
ur kirkjuhöfðingi og gæddur frá-
bærri mælsku. En hin langvinna
deila hans við Odd lögmann og hin
hræðilega bóluveiki, er geisaði i
landinu, lamaði áhrifin af starfi
hans. Auk þess var fólkið drykk-
felt og hjátrúarfult. En Vídalíns-
postilla og föstuprédikanir ‘nahs eru
með því bezta, sem til er i íslenzk-
um bókmentum trúarlegs eðlis.
Meistari Jóns Árnason varð fyrir
tilstilli Árna Magnússonar valinn til
biskups í Skálholti, þegar hinn mikli
mælskusnillingur léát. Jón Árna-
son var strangur og samvizkusam-
ur embættismaður. Hann heimti til
kirkjunnar allar eignir ekkju Ví-
dalíns og kom fram af miklum
myndugleik bæði við presta og amt-
(Framh. á bls. 7)
PHYSICIANS and SURGEONS
DR. B. J. BRANDSON DR. B. H. OLSON
216-220 Medical Arts Bldg. Cor. Graham og Kennedy Sts. Phone 21 834—Office tlmar 2-3 216-220 Medical Arts Bldg. Cor. Graham og Kennedy Sta.
Heimili 214 WAVERLEY ST.
Phone 403 288 Heimili: 5 ST. JAMES PLACE
Winnipeg, Manitoba Winnipeg, Manitoba
DR. J. STEFANSSON J Dr. P. H. T. Thorlakson
216-220 Medical Arts Bldg. 205 Medlcal Arts Bldg.
Talsími 26 68 8
Stundar augna, eyrna, nef og Cor. Qraham og Kennedy Bta.
kverka sjúkdðma.—Er að hitta kl. 2.30 til 5.30 e. h. Phones 21 212—21 144
Res. 114 GRENFELL BLVD.
Heimili: 638 McMILLAN AVE. -Phone 62 200
Talslmi 42 691
Dr. S. J. Johannesson G. W. MAGNUSSON
Nuddlaeknir
Vlðtalstlmi 3—5 e. h. 41 FURBY STREET
218 Sherburn St.~Sími 30877 Phone 36 137
Slrnið og semjið um samtalstlma
DR. E. JOHNSON
116 Medical Arts Bidg.
Cor. Graham og Kennedy St. Talsími 23 7 39 Viötalstímar 2-4
* Heimili: 776 VICTOR ST.
0 Winnipeg Sími 22 168
BARRISTERS, SOLICITORS, ETC.
H. A. BERGMAN, K.C. talenzkur lögfrœOingur Skrlfstofa: Room 811 McArthur Bulldlng, Portage Ave. P.O. Box 1656 PHONES 95 052 og 39 043 J. T. THORSON, K.C. fslenzkur lögfraeOingur 800 GREAT WEST PERM. BLD. Phone 94 668
DRU GG1ST8 DENTISTS
DR. A. V. JOHNSON ísienzkur Tannlaeknir Drs. H. R. & H. W. TWEED Tannlœknar
212 CURRY BLDG., WINNIPEG Gegnt pðsthflsinu Slmi 96 210 Heimilis 33 321 4 06 TORONTO GENERAL TRUSTS BUILDING Cor. Portage Ave. og Smlth St. PHONE 26 545 WINNIPEG
DR. T. GREENBERG Dentist
Hours 10 a. m. to 9 p.m.
PHONES: Office 36 196 Res. 51 455
Ste. 4 Norman Apts. 814 Sargent Ave., Winnipeg
BUSINESS CARDS
A. S. BARDAL J. J. SWANSON & CO.
84 8 SHERBROOKE ST. LIMITED
Selur Ukkistur og annast um flt- 601 PARIS BLDG., WINNIPEG
farir. Allur útbúnaöur sá. beztl. Fasteignasalar. Lelgja hfls. Út-
minnisvarða og legstelna. vega peningalán og eldsábyrgð af öllu tægi.
Skrlfstofu talslmi: 86 607 Phone 94 221
Heimilis taislmi: 501 562
A. C. JOHNSON
907 CONFEDERATION LIFE C. E. SIMONITE TLD.
BUILDING, WINNIPEG
Annast um fasteignir manna. DEPENDABLE INSURANCE
Tekur að sér að ávaxta sparifé SERVICE
fólks. Selur eldsábyrgð og blf. Real Estate — Hentals
reiða ábyrgðir. Skrlflegum íyrlr- Phone Office 95 411
spurnum svarað samstundis. 806 McArthur Bldg.
Skrifst.s. 96 757—Helmas. 33 828
HANK’S BARBER AND REV. CARL J. OLSON
BEAUTY SHOP Umboðsmaður fyrir
251 NOTRE DAME AVE. NORTH AMERICAN LIFE
3 inngöngum vestan viO ASSURANCE FÉLAGIÐ
St. Charles ábyrgist Islendingum greið og
Vér erum sérfræöingar 1 öllum hagkvæm viðskifti.
greinum hárs- qg andlitsfegrunar. Office: 7th Floor, Toronto General
Allir starfsmenn sérfræðingar. Trust Building
SÍMI 25 070 Phqne 21 841—Res. Phone 37 769
HOTEL 1 WINNIPEG
ST. REGIS HOTEL
285 SMITH ST„ WINNIPEQ
Pœgilesrur og rólegur búataður 4
miObfíci borgarinnar.
Herbergl $.2.00 og þax yílr; m«8
baðklefa $3.00 og þar yflr.
Ágætar máltlðir 40c—60c
Free Parking for CfueeU
THE MARLBOROUGH
SMITH STREET, WINNIPEO
"Winnipeg’a Dcnon Toum HoteF
220 Rooms with Bath
Banquetfl, Dances, Conventiona,
Oinners and Functions of all klnds
Coffee Shoppe
F. J. FA.LD, Manager
CorntoaU Htotel
Sérstakt verB & viku fyrir n&mu-
og fiskimenn.
KomiB eins og þér eruB klæddlr.
J. F. MAHONEY,
f ramkvæmdarstj.
MAIN & RUPERT WINNIPEQ
SEYMOUR HOTEL
100 Rooms with and wlthout
bath
RATES REASONABLE
Phone 28 411 277 Market 8t.
C. G. Hutchlson, Prop.
PHONE ‘Í8 411