Lögberg - 03.09.1936, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 3. SEPTEMBER 1936
ILögticnB
G«flS út hvern fimtudag af
THE COLXJMBIA PRE88 LIMITED
695 Sargent Avenue
Wlnnlpeg, Manitoba.
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG, 69 5 SARGENT AVE.
WINNIPEG, MAN.
Verb $3.00 um driS—Borgist fyrirfram
The "Liögberg" is printed and published by The Columbia
Press, L.im;ted. 695 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba.
PHONE 86 327
Situr áfram að völdum
Þingmenn Liberal-Progressive flokksins
áttu fund með sér síðastliðinn föstudag, lýstu
einróma trausti á foringja sínum, Hon. John
Bracken, og gáfu jafnframt út vfirlýsingu,
þess efnis, að eins og málin horfðu við, teldi
flokkurinn það skyldu sína gagnvart kjósend-
um sínum og fylkisbúum í heild, að bera á-
byrgð á stjórnarforustunni. Mr. Hawkins,
þingmaður Dauphin kjördæmis, gerði niður-
stöðu þessa heyrinkunna fyrir munn hinna
nýkjömu flokksbræðra sinna. Fundur þessi
tók af öll tvímæli um það, að til mála kæmi
ekkí framar mvndun samvinnuráðuneytis í
félagi við Mr. Willis. Frá tilraunum í þá átt
hefir áður verið að fullu greint, og því engu
þar við að bæta. Mr. Willis ber á því ábyrgð-
ina einn, hvernig til tókst í því efni, hvort sem
honum fellur betur eða ver.
Þing kemur saman í öndverðum janúar-
mánuði næstkomandi, og kemur það þá fljótt
í ljós livernig aðstöðu stjórnarinnar með til-
liti til þingfylgis verði háttað. Annars má
alveg vafalaust ganga út frá því sem gefnu,
að þrjátíu þingmenn, eða jafnvel fleiri, stvðji
hana áfram við völd, því víst e,r um það, að
Social Credit þingmennirnir flestir, eða allir,
fylgja henni að málum, auk þess sem hún mun
mega gera sér nokkra yon um stuðning af
hálfu utanflokka þingmannanna tveggja
líka.
Fylkingar riðlaál
Eg var útnefndur sem þingmannsefni í
Winnipeg; mér var það þvert um geð, þó eg
að lokum léti tilleiðast. fyrir þrábeiðni skoð-
anabræðra minna. ”
Mr. William Sanders, fráfarandi forseti,
sagðist liafa átt í óþrotlegum erjum allan
þann tíumánaða tíma, sem liðinn væri frá
stofnun félagsskaparins; tjáðist hann til-
neyddur til þess að segja af sér sakir ósvífn-
islegra árása á mannorð sitt af hálfu með-
lima; ekki hvað hann það heldur spá góðu,
hve kæruleysislega meðlimir færi með sjálf
grundvallarlög samtakanna. Skoðun sína á
Social Credit hugtakinu kvað Mr. Sanders
samt sem áður með öllu óbreytta.
Mrs. Emma Humphrie, er átt hafði sæti í
I framkvæmdarnefndinni, var að því spurð,
hvort hún ætlaði sér að vera í félagsskapnum
framvegis. Svar hennar var á þessa leið;
‘ ‘ Eg fylgi Social Credit stefnunni hundr-
að af hundraði og mun ávalt gera. En sé það,
sem fram fór á flokksfundi okkar síðastliðinn
fimtudag Social Credit eða kallað því nafni,
þá treysti eg mér ekki lengur til þess að telj-
ast til samtakanna, þó stefna mín sé óbreytt
eftir sem áður. ”
Mr. Smith, einn þeirra, er úr fram-
kvæmdamefndinni viku, flutti ræðu á þessum
eftirminnilega fundi og lagði áherzlu á það
hve afar áríðandi það væri fyrir þá, sem
hlyntir væri Social Credit hreyfingunni, að
gerkynna sér málið frá öllum hliðum, því það
væri þannig vaxið og margbrotið, að ekki væri
auðhlaupið að því að skilja það til hlítar.
Sjálfur kvaðst hann hafa “stúderað” það í
hart nær fimm ár, og þó ætti hann enn langt í
land með að öðlast á því fullkominn skilning'.
Mr. Smith lauk máli sínu með svofeldum
orðum;
“ Jafnvel þó hinir nýkjörnu Social Credit
þingmenn okkar skilji ekki sem bezt Social
Credit, þá er ekkert við því að segja; þeir
eru komnir á þing hvort sem er; þeir þurfa
einungis að gæta sín, er þeir taka til máls,
tala ekki of mikið, heldur tala aðeins af viti. ’ ’
Lækningar á ríkiskostnað
Eftir G. B. Reed, prófessor við
Queens háskólann.
Sig. Júl. Jóhannesson þýddi.
Þau tíðindi hafa gerst, að William San-
ders forseti félagsskapar þess, er Social
Credit League nefnist, hefir sagt af sér, á-
samt öðrum meðlimum framkvæmdarnefnd-
arinnar. Ritari hinnar fráfarandi nefndar,
A .C. Benjamin, einn af frambjóðendum
Social Credit samtakanna í Winnipeg við síð-
ustu fylkiskosningar, lýsti jafnframt yfir því,
að stofnaður yrði annar félagskapur, er
nefnast skyldi “The Social Credit. Associa-
tion of Manitoba.
A fundi. sem haldinn var nýlega hér í
bænum og um mál þetta fjallaði, flutti Mr.
Benjamin íhyglisverða ræðu; var hann næsta
harðorður í garð ýmsra félagsbræðra sinna
og fletti ofan af hinu og þessu, sem að öðrum
kosti myndi hafa legið í láginni; bar hann
hinum nýkjörnu Social Credit þingmönnum
meðal annars það á brýn, að þeir hefðu í
rauninni ekki nokkra minstu hugmynd um
allra einföldustu frumatriði hinnar nýju
Social Credit hreifingar. Kafli úr ræðu Mr.
Benjamins er á þessa leið:
“Þegar félagsskapur þessi var stofnað-
urr, vakti það einkum og sérílagi fyrir þeim,
er að málum stóðu, að komið yrði á fót
fræðsludeildum, þar sem meðlimum veittist
kostur á að kynna sér Social Credit; úr þeiiTÍ
fræðslu hefir lítið sem ekkert orðið. 1 þess
stað voru samtökin gerð að stjórnmálaklíku
þegar í öndverðu og rokið til þess að fá menn
kosna á þing, er voru gersamlega ófróðir um
þau grundvallar atriði, sem til var ætlast að
þeir læsi ofan í kjöl og skildu til hlítar.
Skömmu eftir að lítnefningar fóru fram,
barst mér bréf frá Mr. Lisowsky, núverandi
Social Credit þingmanni Ethelbert kjördæm-
isins, þar sem hann biður mig um það að
senda sér í öllum hamingju bænum alt sem eg
gæti af ritlingum og pésum í sambandi við So-
cial Credit, svo hann hefði þó eitthvað til þess
að tyggja drusluna um. Dr. Fox sagði mér
það sjálfur að hann botnaði ekki lifandi vit-
und í Social Credit. Mr. Rogers frá Roblin
hefir aldrei kynt sér þetta mál, og hið sama er
uin Mr. Turnbull frá Hamiota að segja.
Þessir menn eru ófróðir með öllu um
Social Credit; þó höfum við sent þá á þing,
til þess að berjast fyrir og fylgja fram Social
Credit stefnu. Yið stofnuðum ekki Social
Credit samtökin til þess að kjósa menn undir-
búningslítið á þing; tilgangurinn var sá að
fræðast og fræða aðra eftir föngum um Social
Credit og gildi þeirrar hreifingar.
í nánu sambandi við aðal heilbrigðisstofn-
anirnar eru lyfjastöðvar verksmiðjanna.
Ilver verksmiðja með 250 manns eða fleiri
verður að hafa slíka lyf jastöð. Þar eru lækn-
ar og hjújirunarkonur; er þar litið eftir heil-
brigði verkamannanna yfirleitt og gert við
sár eða meiðsli til bráðabyrgða. Þess er gætt
að fæða sé heilnæm, húsakynni eins góð og
hægt er, og yfir höfuð að heilsan sé vemduð
í öllum efnum. Verksmiðjulæknarnir fram-
kvæma alls konar sóttvarnir; þeir sjá um
hreinlæti í matartilbúningi, gæta þess að
hreint og heilnæmt loft sé í verksmiðjum, sjá
um að fólkið hafi nægar líkamsæfingar o. s.
frv.
1 öllum þessum efnum vinna verksmiðju-
læknarnir í nánu sambandi við aðal heilbrigð-
isstöðvamar og verksmiðjudeild heilbrigðis-
ráðsins.
Nákvæmar heilbrigðisskýrslur eru geymd-
ar í verksmiðjunum viðvíkjandi öllum, sem
þar vinna og alls konar upplýsingar eru veitt-
ar viðvíkjandi heilsu og sjúkdómsvörnum;
er það gert með fyrirlestrum, myndum og
sýningum; auglýsingum, götuspjöldum og
alls konar stuttum setningum, sem allir geta
lært og munað.
Tala heilbrigðisfróðra manna, sem við
þessar stofnanir vinna er mismunandi eftir
því hversu fólkið er margt og einnig eftir því
um hvers konar verksmiðju er að ræða. í
> verksmiðju einni í Leningrad héraðinu, þar
sem 1200 verkfróðir menn vinna að alls konar
vandasömum störfum, er einn læknir, einn
tannlæknir, f jórir heilsufróðir menn og nokkr-
ar hjúkrunarkonur. Þessi lækningastöð er
útbúin með alls konar áhöldum, sem notuð eru
við fyrirlestra og sýningar; einnig uppskurð-
artæki, tannlækningaáhöld o. s. frv.
1 annari stöð í sama héraðinu, þar sem
4,000 manns vinna og miklu fleiri hlutfalls-
lega, sem vinna óbreytt störf, eru fjórir la>kn-
ar, tveir tannlæknar, allmargir heilsufræð-
ingar og nokkrar hjúkrunarkonur.
t sambandi við matreiðsluskála einn í
Moscow þar sem eg kom, vinna 900 manns við
matreiðsluJ og útbýtingu matar meðal 20,000
verkamanna. Þar er lækningastöð með fjór-
um læknum, allmörgum hjúkrunarkonum og
nokkrum heilbrigðisfræðingum. Er þá ná-
kvæmt eftirlit með matreiðslu, bæði að því er
næringu, gæði, tilbúning og framreiðslu
snertir. Þeir, sem fæðuna höndla eru skoð-
aðir nákvæmlega með vissu millibili, sérstak-
lega til þess að finna hvort þeir hafi nokkra
veiki er sýkt geti út frá sér.
Fyrir börnin eru heilbrigðisstöðv-
ar viÖ skólana og sérstakar barna-
stöðvar, þar sem eftir þeim er litið
á sama hátt og fullorðna fólkinu i
verkámiðjunum.
I öllum skemtigörðum eru einnig
sérstakar stofnanir til eftirlits, svo
fullkomnar að þær eru í raun og
veru eins og barnaspítalar. Þessar
barnastöðvar eru lærdómsríkar og
eftirtektarverðar. I verksmiðju í
bænum Krakau skoðaði eg eina slíka
barnastöð. Sá eg þar f jölda kvenna
koma með börn sín á morgnana áð-
ur en þær byrjuðu að vinna. Stöð-
inni var skift i deildir og átti hver
móðir aðgang að sérstakri vöggu
fyrir barn sitt í ákveðinni deild. Þar
var hjúkrunarkona við hendina;
veitti hún barninu móttöku, baðaði
það (og hefir hvert barn sín eigin
baðáhöld) og vigtaði; mældi í því
hitann og skoðaði það vandlega.
Morguninn, sem eg var þar, voru
minni börnin látin í vöggur úti á
svölum; önnur voru klædd í örþunn
föt, svo þau gætu sem bezt notið
sólarylsins; Mtill rauður poki með
vasaklút var festur á aðra öxlina og
voru börnin svo látin leika sér úti í
sólskininu. Stærri börnin voru látin
fara út á nokkurs konar tún eða
grundir og léku sér þar.
Mæður, sem höfðu börn á brjósti
kömu tvisvar til þess að láta börnin
sjúga á meðan vinnutíminn stóð
yfir; en það eru sjö klukkustundir.
Ekkert er dregið af vinnutíma
þeirra fyrir þessar tafir. Börnum,
sem ekki eru á brjósti er gefin
fæða á þessum stöðum og brjóst-
börnum, sem ekki hafa nóga móður-
mjólk er bætt það upp með auka-
fæðu.
Þegar dagsverkinu er lokið kemur
móðirin aftur inn í barnastöðina, er
þá barnið aftur klætt í sín eigin föt
og móðirin tekur við því og hefir
það þangað til næsta morgun.
Framh.
Er œttarkjarna sveita-
fólksins hœttá búin ?
Eftir Jón Gauta Pétursson.
(Framh.)
VII.
Til glöggvunar því, hvernig skil-
yrði íslenzkra sveita til varðveizlu
ættarkjarna kynstofnsins hafa
breyst, er rétt að rifja upp, hver
breyting, eða réttara sagt umbylting,
hefir orðið á þjóðfélagsbyggingunni
hér á lándi, og þá einkum' á síðasta
mannsaldri, þó upptökin séu all-
miklu eldri.
Fram um aldamótin 1800, og þó
reyndar miklu lengur víðast hvar,
verður eigi talið, að verzlunarstaðir
hér á landi stæði í neinu menningar.
sambandi við sveitir landsins, og því
síður að þar myndaðist nokkur
sjálfstæð menning. Þýðing þeirra
var eingöngu í því fólgin að vera út-
og innflutningsstaður verzlunar-
vara. Þar var enga atvinnu að fá,
sem máli skifti, og þeir höfðu því
ekkert aðdráttarafl fyrir fólk sveit.
anna, hvorki í því tilliti né öðru.
Alt stjórnarstarf landsins, löggjöf,
löggæsla og dómstörf fór fram í
sveitum landlsins. Allir embættis-
menn Iandsins, jafnt biskupar amt-
menn, landfógetar og þeir, er lægra
voru settir, voru jafnframt bændur
eða ráku búskap. Börn þeirra ólust
upp í sama umhverfi og börn manna
af öðrum stéttum, og við svipuð
skilyrði að öðru en því, er betri efna.
hagur gat ráðið. Mentasetur lands-
iras, bæði tvö hin helztu á biskups-
stólunum og önnur smærri, voru í
miðjum bygðum'. Þeir, sem þangað
komu, voru að jafnaði mestu efnis-
menn þjóðarinnar, þótt vitanlega
væri með undantekningum. Þaðan
dreifðust þeir, flestir prestvígðir
mennj um allar sveitir þessa lands,
í hverja sókn, út á yztu andnes og
inn í afdali, stofnuðu þar bú og
hei-mili, ólu þar upp börn og fengu i
þeir gjarnan staðfestu til að ílend-
ast á sömu stöðvum. Þannig fengu
jafnvel útkjálkasveitirnar “nýtt
blóð” öðru hvoru, er bætti stofninn
sem fyrir var, eða a. m. k. vann á
móti viðsjárverðri innbyrðis blönd-
un of skyldra ætta þar, lið eftir lið.
Þetta voru helztu fólkisflutningarnir
í landinu um margra alda skeið, og
það er engum vafa bundið, að þeir
hafa stuðlað mjög að heilbrigðu
jafnvægi í ættum landsins.
Nú horfir svo við um sveitirnar,
sem að nokkru er lýst að framan.
Eins og áður leggja sveitimar til á-
litlegan hóp í mentamannasveit
landsins, og velja að jafnaði til þess
eins og fyr þá menn, sem mestum
gáfum eru gæddir. En í stað þess,
að áður komu þessir menn nálega
allir til baka í sveitirnar aftur, bún.
ir skilyrðum til þess, öðrum frem-
ur, að geta varðveitt og viðhaldið
ættarkjarna sveitafólksins, þá má
fullyrða, að nú er það ekki néma
litið brot þeirra skólagengnu gáfu-
manna, sem sveitirnar leggja menta.
mannahóp landsins til, sem þær
heimta aftur til bólfestu þar. En
eigi er alt upp talið með því: Ýmsar
atvinnugreinar i kaupstöðum og
sjávarþorpum draga einnig til sín
framtakssamt og tápmikið fólk
sveitanna öðru fremur. Kjarkmikl-
um piltum þykir álitlegt að snúast að
sjósókn, ná stýrimannaprófi í von
um skipstjórn og annað þvílikt.
Verzlun og önnur viðskiftastörf
draga einnig til sin álitlega menn, og
eigi síður iðnaður og listir þá menn,
er eignast hafa hagleik eða hug-
kvæmni til starfa í náttúrugjöf. Þeir
finna óviða verkefni við sitt hæfi i
sveitum landsins og koma þar eigi
aftur nema eins og farfuglarnir. Þá
er það staðreynd, sem eigi þarf sér-
stakra vitna við, að kvenþjóðin, sú
er í sveitum elst upp, leitar sér mjög
staðfestu í kaupstöðum og sjávar-
þorpum.
Er það þá ofmælt að tala um að
ættarkjarna sveitafólksims sé hætta
búin? Eða skiftir það engu, þótt
hneigðir og hæfileikar til skáldskap.
ar, lista, vísinda, fræðimensku, hug-
kvæmni og hagleiks f jari smámsam-
an út í ættstofnum sveitanna? Verð-
ur mannkildi bændastéttarinnar í
framtíðinni metið eftir verklegum
frmkvæmdum hennar einum —
lagt í dagsverk, eins og, jarðabæt-
ur ?—
VIII.
Því kann þó að verða haldið
frami, að þessi ummæli um þverr-
andi eðliskosti sveitfólksins sé al-
gerlega ósannað mál. Það sé aðeins
hugmynd eða fræðileg kenning, sem
ekki verði studd með neinum tölum
eða skýrslum — eða að hér sé um
spádóm að ræða, semi óvíst sé hvort
eða hvenær rætist. Það er að vísu
rétt, að hvorki verður mælingum né
nákvæmu mati komið að um þetta
efni. En þeim, semi geta áttað sig
á öðrum staðreyndum en tölirm, er
ráðandi til að skygnast um í sínu
nágrenni eða þar sem þeir eru kunn.
ugir í sveitum og athuga, hvað í
þeim hefir reynst að hafa búið, sem
þaðan hafa flutt burtu á síðustu ár-
um eða áratugum. Það má einnig
gefa því gaum að með fáum undan.
tekningum eru allir þeir menn sem
fnest kveður að í þjóðlífinu og
mestum ábyrgðar- og virðingarstöð-
um gegna, uppaldir í sveitum, en
eru fluttir þaðan að öllu.
Er þá svo komið, að ekkert sé
eftir í sveitum landsin-s nema meðal-
menn að andlegu og líkamlegu at-
gerfi og svo þar fyrir neðan? Nei,
þvi fer betur, að íslenzki kynstofn-
inn átti af meiru að taka en svo, að
hann sé mergsoginn eftir tvo manns-
aldra eða þar um bil. En það rétt-
lætir ekki, að augunum sé lokað
fyrir þvi, sem- er að gerast. Sú hin
sama “þróun” — svo viðhaft -sé
það orð, sem Islendingar nota um
allar þjóðfélagsbreytingar — hefir
viða erlendis verið að gerast um
margar aldir, og afleiðingarnar
komnar skýrar í ljós en hér. Sé
hæfa í því, er ýmsir erlendir merk-
ismenn, sem kynst hafa íslenzku
sveitafólki, halda fram, að það
standi sveitafólki í nágrannalöndun.
um framar að gáfum og andlegu at-
Framh.
FYRIBLESTUR UM
ISLAND
flutti Miss Ingibjörg Sigurgeirsson,
kennari frá Mikley, í samkomusal
Gimlibæjar, siðastliðið laugardags-
kvöld. Var fyrirlesturinn -skýrður
með mörgum og góðum myndum, er
gerðu efnið ljósara og skiljanlegra.
IJafði fyrirlesarinn dvalið á Islandi
um tveggja ára skeið og farið víða
um land og gert sér far um að kynn-
ast sem flestu er snertir bæði fólkið
sjálft og hagi landsmanna yfirleitt.
Hafði Mi-ss Sigurgeirsson stundað
kenslu, milli þess sem hún var í
ferðalögunum, aðallega, að eg hygg,
í enskri tungu, sem fólk á Islandi
leggur nú meiri stund á að nema
en áður var. Var erindið vel flutt
og áheyrilega. Minst á margt, er
bæði var fróðlegt og til skemtunar.
Sagan borin Islandi og fólki þar hið
bezta. Mun fyrirlesarinn ekki hafa
orðið fyrir neinum vonbrigðum þar
heima, heldur þvert á móti. Lét
frábærlega vel af unga fólkinu, er
notað hafði sér ken-slu hennar.
Sömuleiðis af viðtökunum og gest-
risni landsmanna, þar sem hún
hafði ferðast. Hafði hún vitanlega
heyrt um það efni og lesið, áður en
hún fór til íslands, en mér virtist
sem henni muni hafa þótt alúð, vin-
gjarnleg framkoma og fyrirgreiðsla
fólks þar heima, taka flestu fram*
af því tægi. Innan um var sagt frá
ýmsum spaugilegum atvikum, sum-
um héðan að vestan, öðrum þaðan
heiman að, er henni hafði verið sagt
frá, eða hún hafði sjálf kynst. Var
þetta sett í sámband við frásögnina
og gerði hana f jörugri og meira lif-
andi. Engin nöfn voru nefnd og
enginn var meiddur. Spaugið góð-
látlegt og kurteist. Dreift innan um,
sýnilega, til þess að halda áheyrend-
um þeim mun betur vakandi. Aldrei
þar hallað á Island eða fólk þar.—
Aðsókn að fyrirlestrinum var miður
en skyldi, sem imun hafa stafað af
því, að á laugardagskvöld eru sölu-
búðir opnar lengi fram eftir kvöldi
og enda oftast um hásumarið dans-
samkomur þau kvöld, í skemtiskála
í lystigarði bæjarins. Tel sennilegt
að svo hafi og verið í þetta sinn.
Veit þó ekki glögt um það. — Fyr-
irlesarinn, Miss Sigurgeirsson, er
fædd hér vestra, í Mikley, að eg
hygg. Engu að síður hefir hún
vald á fallegu, íslenzku máli. Orða-
val hennar setningaskipun og stíll
því líkast sém hún væri fædd og
uppalin á íslandi. — Áheyrendur
voru flestir eldra fólk og miðaldra.
Gerðu þeir hinn bezta róm að er-
indinu.—(Fréttaritari Lögb.).
GO HIGH HAT!
Up they soar, forward they go -—
bewitchingly draped and cunningly
manipulated Miladi’s Fall Chapeau
has definitely gone “High Hat” —
and Eaton’s obeys her behest.
First hint of the great uprising
cáme from Paris upon the arrival
of genuine Paris models — smart
as ever and more wearable than
they’ve ever been! Then our New
York buyer found hats there rising
higher — more attractive than for
many a 9eason, and here’s important
news — they one and all fit down
snugly and completely — escape
from shallowness of former seasons!
Visit Eaton’s Millinery Showrooms — you
the hat for you in the grand new Fall array!
Millinery Section, Second Floor, Portagc
**T. EATON