Lögberg - 15.10.1936, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 15. OKTÓBER, 1936
Högberg
Gefið út hvarn fimtudag af
T H É COLUMBIA P R E S 8 LIMIT E D
695 Sargent Avenue
Winnipeg, Manitoba
Utanáskrift ritstjðrans:
EDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVE.
WINNIPEG, MAN.
Verð $3.00 urn drið — Borgist fyrirfram
The ‘'Lögberg’’ is printed and published by The
Columbia Press, Limited, 695 Sargent Avenue,
Winnipeg, Manitoba
PHONE 86 327
“Ágirndin er rót alls ills”
Blaðið Winnipeg Trinne birti þann 12.
þessa mánaðar fregn um það, að bændur í
béruðunum suðvestur af Brandon, bæri sig
illa yfir því, að krökt hefði veriÖ þar af ferða-
snötum upp á síðkastið, er þózt hefði vera
umboÖsmenn fyrir fylkjastjórnirnar í Mani-
toba og Saskatchewan þeirra erinda, að
kaupa hey og annað fóður; mun þeim að sogn,
því miÖur, hafa orÖið þó nokkuð ágengt, og
gint nokkra af bændum til þess að láta hey
sitt falt fyrir smánarlega lágt verð. Fyrir
Jiessum dándismönnum hefir sjáanlega vakað
það, að komast með þessum hætti yfir sem
allra mestar fóðurbirgðir, og knýja síðan
stjórnimar til þess að kaupa þær við upp-
sprengdu verði, er fram á vetur kæmi, til út-
býtingar í þeim landshlutum, er fóðurskort-
urinn, sakir hinnar miklu þurkatíðar síðast-
liðið sumar, svarf tilfinnanlegast að. ASferð
þessi til þess að auÖgast og nota sér neyÖ ann-
ara, er óvífin, illmannleg og óverjandi; hún
ætti að koma þeim sjálfum óþyrmilega í koll,
sem ekki eru vandaðri að meðölum en þetta.
Það fylgir sögunni, að prangarar þessir hafi
samið um kaup á heyi svo þúsundum smálesta
skiftir fyrir svo lágt verð, að bændur fái ekki
nema þetta frá $3.00 til $1.50 fyrir smálestína,
að frádregnum öllum kostnaði. Á föstudag-
inn í vikunni sem leið, áttu eitthvað um tvö
hundruð bændur í Belleview, Findlay, Deleau,
Oak Lake, Ruthledge og Pipestone fund með
sér til þess að ræða þetta alvarlega hneykslis-
mál og taka ákvarÖanir því viÖvíkjandi; á
fundi þessum var það afráðið, að tilkynna
stjórnunum í Manitoba og Saskatchewan
hvernig komið væri, og brýna fyrir þeim
nauðsynina á því, að brellur þessar gagnvart
bændum og búalýÖ viðgengist ekki átölulaust.
Er þess að vænta að hlutaðeigandi stjórnar-
völd bregðist vel við og sýni af sér fulla rögg-
semi til útrýmingar þeim óvinafögnuði, sem
hér um ræðir.
Hún er næsta markviss, vísan, sem hér
fer á eftir, og hliðstæð að mörgu því er við-
gengst mitt á meÖal vor:
“Bændur fara á kaldan klaka,
kaupmenn gulli saman raka.
Austfirðinga, án allra saka,
enskir flá, en kaupmenn raka.”
Avalt vaka einhverjir yfir því að flá
bóndann, og raka saman fé á kostnað hans.
Minningarorð um Dr. Jón
Stefánsson
Eftir Dr. W. Harvey Smith.
(Þýtt úr Free Press, 10.-10. ’36)
Það var fyrir fáeinum dögum, að Dr. Jón
Stefánsson lagist til hinstu hvíldar í Winni-
peg. Hann var ekki maður, sem mikið bar á;
hversu mikill maður hann var þó í raun og
sannleika vissu aðeins þeir, sem þektu hann
bezt: nokkrir nánir vinir, sjúklingar hans og
stéttarbra'ður. Þeir þektu hann eins og hann
var: sem einn hinna ágætustu meðal dauð-
legra manna.
Dr. Stefánsson var gæddur meðfæddri
Ilógværð og frábærri prúðmensku; honum
var það í raun réttri eiginlegt að “fela ljós
sitt undir mælikeri”; en meðan hann lifði og
starfaði með oss, var hann sómi því bergi,
sem hann var brotinn af, og hélt á lofti heiðri
þeirra trúar- og mentastofnana í Manitoba,
sem þvrí láni áttu að fagna að geta talið hann
meðal sinna andlegu barna.
Auk þess, sem Dr. Stefánsson var gædd-
ur hinni mestu tækni í þeirri köllun, sem hann
hafði valið sér, var hann einnig viðurkendur
fyrir frábæra dómgreind í læknisstörfum,
takmarkalausa mannúð og fúsleika til þess að
láta mannfélag það, er hann tilheyrði, njóta í
fylsta mæli þeirra hæfileika, sem hann var
gæddur.
Fátæka fólkið í Winnipeg, og sérstaklega
það, sem er af íslenzkum uppruna, hefir mist
trúan vin og tryggan, sem aldrei lét það undir
höfuð leggjast að líkna þeim, sem liðu og
lækna þá, sem sjúkir voru.
Allur sá tími og öll þau störf, sem hann
lagði á altari fórnfýsinnar í Winnipeg Gen-
eral spítalanum og læknaskólanum í Mani-
toba voru meiri en svo að metin verði eða á
vog vegin. Margir af nemendum hans minn-
ast með þakklæti hinnar miklu þolinmæði, er
hann sýndi þegar hann var að reyna að gera
þá hluttakendur í þeirri þekkingu, sem hann
átti svo mikiÖ af, í þeirri grein, er hann sér-
staklega stundaði.
Jón Stefánsson var ágætur borgari, trúr
og_ staðfastur vinur og fyrirmyndar læknir.
Mannkostir hans, líknarstörf og áfreksverk
lifa í viðkvæmri minningu hjá hinum mörgu
sjúklingum, sem eiga það honum að þakka
að þeir njóta þeirrar blessunar að geta litið
bjartan dag og heiðan himinn.
Einnig minnast þeir hans með söknuði og
klökkva, er því láni áttu að fagna að vera
samstarfsmenn hans við mentastofnanir og
mannúðarmálefni; en til þeirra starfa hafði
hann lagt fram krafta sína ós^art og sérhlífn-
islaust.
Með honum hefir þessum málum og þess-
um stofnunum horfið sá styrkur, sem aldrei
verður að fullu bættur.
Sig. Júl. Jófiannesson.
Lækningar á ríkiskoátnað
Eftir G. B. Reed, prófessor við
Queens háskólans >
Sig. Júl. Jóhannesson þýddi
Niðurl.
Mikið hefir verið ritað og rætt um þáð í
hinum vestrænu löndum, hversu lág væru
laun læknanna á Rússlandi. Sir James Pervis-
Stuart, sem er nafnfrægur enskur skurðlækn-
ir ferðaðist um Rússland fyrir hér nm bil
tveimur árum og lét hann í ljósi undrun sína
yfir því hversu samvizkusamlega og vel lækn-
arnir þar stunduðu starf sitt og hversu á-
nægðir þeir væru þar sem þeir fengju svo
afarlítið í aðra hönd.
Það er áreiðanlega ekkert, sem fólki
gengur erfiðar að skilja yfir höfuð viðvíkj-
andi Rússlandi, en sá mælikvarði, sem þar í
landi ríkir á verulegu gildi starfs og launa.
En Jiegar eg hafði átt tal við allmarga lækna
og einnig leiðandi menn í öðrum stéttum víðs-
vegar um landiÖ, þá komst eg brátt að þeirri
niðurstöðu að læknarnir væru þar álitnir
meðal allra nauðsynlegustu og nýtustu manna
þjóðfélagsins; það var viðurkent að til þess
að geta verið góður læknir yrði maður að vera
góðum gáfum gæddur, hafa sérstaka þekkingu
og tækni og stunda starf sitt með árvekni og
samvizkusemi. Við þetta eru launin miðuð.
Yfirlæknir í einni verksmiðjunni sagði
mér Jiað í óspurðum fréttum að laun sín væru
500 rúblur á mánuði. 1 þessari sömu verk-
smiðju eru lægstu laun verkamanna 125 rúbl-
ur, lærðra iÖnaðarmanna 200 til 500 rúblnr á
mánuði. Verkfræðingum eru borgaðar 400 til
700 rúblur. Yfirmenn stórra læknastöðva fá
700 rúblur á mánuði.
Læknarnir á samlagsbýlum eða stórbýl-
um stjómarinnar fá jafnt og ráðsmennirnir,
talsvert meira en skólakennarfirnir og dálítið
minna en yfirbústjórinn.
Svo er að sjá sem margt sé líkt við lækn-
askipun og heilbrigðismál á Rússlandi, því
sem á sér stað að nokkru leyti, og aðallega
stefnir að í öllum lýðstjórnarlöndum. Á Eng-
landi hefir stjórnin þegar tekið í sínar hend-
ur margar hliðar heilbrigðismálanna, svo sem
umsjón og eftirlit á landfarssóttum og sótt-
næmum sjúkdómum; skoðun matvæla; eftir-
lit á þrifnaði og hreinlæti; ræsingu og sótt-
vörnum. Alt þetta er nú viðurkent að stjórn-
inni beri að annast fyrir hönd þjóðarinnar og
á hennar kostnað.
Eftirlit stjórna á spítalanum og styrkur
til þeirra eykst ár frá ári; sama er að segja
um aðrar heilbrigðisstofnanir. Á síðustu tím-
um hefir það bæzt við í flestum löndum að
stjórnirnar annast heilsuábyrgð og bæti
mönnum fyrir slys. Þetta mál er þegar orðið
víðtækara og fullkomnara í Danmörku en í
öðrum lýðstjórnarlöndum. Þar eiga allir
heimtingu á heilsuábyrgð, nema þeir, sem há
laun hafa, og árið 1928 höfðu 65% þess konar
ábyrgð. Þegar veikindi ber að höndum fá
þeir sem ábyrgðina hafa læknishjálp og spít-
alaveru með öllu sem þar er nauðsynlegt, og
svo fá þeir ellistyrk þegar þeir eru 65 ára.
Hinir trygðu leggja fram ákveðið gjald á ári
hverju og eru hlunninnin eftir því meiri eða
minni sem tillagið hefir verið hærra eða lægra.
Sams konar fyrirkomulag er nú komið í £ildi í
flestum löndum í Vestur-Evrópu.
í lýðstjórnarlöndum er hver einstakling-
ur skattaður nægilega mikið til þess að borga
fyrir ýms atriði er heyra til almennu heil-
brigði og læknastörfum í sambandi við það;
auk þess verður hver að bjargast á eigin
spýtur og semja prívatlega við lækna og
spítala ,ef hann getur. Geti hann það ekki,
verður hann að vera kominn upp á
náS og miskunnsemi ýmsra líknar-
félaga. Með öörum orÖum: þrátt
fyrir það þótt stjórnirnar hafi tekið
að sér allmikið af heilbrigðisráðstöf.
unum* verður samt mikill hluti
þeirra að fleytast á bónbjörgum. í
flestum spítölum vinna allir læknar
kauplaust, að undanskyldum nem-
endunum, og þeir vinna aðeins fyrir
fæði og húsnæði eða rúmlega það.
Stjórnarspítalar eru undantekning í
þessu atriði. Flestir læknar stunda
fjölda sjúklinga innan spítala jafnt
sem utan þeirra, án þess að þeim
komi til hugar að fá nokkuð í aðra
hönd. Fjölda margt f61k, sem á
læknishjálp þarf að halda, fer á mis
við hana vegna þess að það hefir
ekkert til að borga með, en vill
hvorki skulda né lifa á bónbjörgum.
Spítalar og aðrar heilbrigðisstofn-
I anir aftur á móti eiga oft tilveru sína
! og viðhald undir gjafmildi vissra
manna.
Á Rússlandi er hver einasta mann-
eskja sköttuð óbeinlínis nægilega
hátt til þess að standast kostnað við
heilbrigðismálin öll í landinu á svo
I fullkominn hátt að allir njóti í þeim
efnum þess bezta, sem til er, hvort
sem þeir eru ríkir eða fátækir.
Heimskautafarar
Eftir Lion Feuchtwanger
Höfundur þessarar sögu er
þýzkur Gyðingur, sem nú lifir í
útlegð, fjarri ættlandi sínu. Þótt
hann sé ekki nema rúmlega fimt-
ugur að aldri (f. 1884), þá hefir
hann þegar fyrir allmörgum árum
hlotið heimsfrægð sem rithöfund.
ur og bækur hans verið þýddar á
fjölda tungumála. Af skáldsög-
um ha'ns má nefna “Saga “Oppen-
heim-ættarinnar’’ og “Gyðingur-
inn Súss” sem þær þektustu, enn-
fremur “Erfolg” (á ensku “Suc-
cess”).
Smásaga sú, sem hér birtist,
minnir ef til vill fullmikið á menn
og málefni, sem allur heimurinn
þekkir, til þess að hægt sé að kalla
hana “skáld”-sögu, í þess orðs
venjulegu merkingu, en það rýrir
í engu listgildi hennar. Hér er
harmleikur, sem við aðeins höf-
uin kynst af fréttaskeytum og frá-
sögnum blaðamanna, færður í
þann búning, sem skáldið eitt er
fært um að sníða og jafnframt j
opnar það hugi söguhetjanna fyr- |
ir okkur, svo að við skiljum nú >
betur en nokkru sinni fyr, hve rás
viðburðanna er hér eðlileg og hve
gusturinn getur stundum andað
kalt á sálir þeirra, sem standa á
tindi frægðarinnar.—Þýð.
* * #
Þegar Norðurlandabúinn var
fjórtán ára gamall, las hann um
hörmungar heimskautafarans Sir
John Fanklin og félaga hans, þegar
þeir lifðu vikum saman á beinum,
sem þeir fundu í mannlausum Indí-
ánakofum og rifu að lokum i sig
leðurstígvélin sín. Hann fyltist
brennandi löngun til að sigrast á
álíka erfiðleikum og bækurnar sögðu
frá. Hann var fámáll drengur.
Hann sagði engum, hvað honum bjó
í brjósti, en byrjaði að æfa sig af
heljarmóði og reyna, hvað vöðvar
hans og taugar gætu þolað. Rétt
hjá borginni, þar sem hann bjó, var
‘háslétta, sem engin lifandi vera
lagði leið sína um að vetrinum.
Þegar hann var tuttugu og eins árs,
fór hann yfir hana í janúarmánuði,
og þá var það ekkert annað errfram-
úrskarandi þol og þrautseigja, sem
bjargaði lífi hans, því að eina nótt-
ina fraus hann fastan í snjógryfju,
þegar hann lagðist til svefns, yfir-
kominn af þreytu.
Með iðni og ástundun aflaði hann
sér upplýsinga um alt, sem heim-
skautafari þarf að vita — lærði að
þekkja lögmál hafs og himins. Þeg-
ar ihann hafði lokið prófum sínum,
kaus hann að sigla um þau höf, sem
erfiðust voru yfirferðar til þess að
geta af eigin reynd öðlast þekkingu
jafnt á því stærsta sem hinu smæsta,
er snerti siglingar um íshöfin.
Langvarandi hungur, frost og skyr-
bjúgur gerðu hann þöglan og þung-
an á brún, en hann eignaðist æ meiri
reynslu og þekkingu og kærði sig
ZIC-ZAG
Úrvals pappír í úrvals bók
2 Tegundir
SVÖRT KAPA f
Hinn upprunalegi þunni vindl- :
inga pappír, sera flestir, er {
reykja “Roll Your Own” nota. |
Biðjið um :
“ZIG-ZAG” Black Cover .j.
BLA KAPA
“Egyptien” úrvals, h v í t u r
vindlinga pappír — brennur
sjálfkrafa — og gerir vindling-
ana eins og þeir væri vafðir í
verksmiðju. Biðjið um
‘ZIG-ZAG,, Blue Cover
ekki um að veita öðrum hlutdeild í
því. Hann skifti sér ekkert af fé-
lögum sinum og treysti engum nema
sjálfum sér.
Honum tókst með harðfylgi sínu
að útvega sér alt, sem með þurfti í
fyrsta sjálfstæða leiðangurinn. Hann
sigldi yfir Norðuríshafið á þeim
slóðum, sem enginn hafði áður far-
ið. Hann braust gegnum norðvest-
ur-leiðina eftir þriggja ára baráttu,'
en slíkar tilraunir höfðu aldrei borið
árangu fyr. Allur heimurinn dáð-
ist að þessu þrekvirki og þó mest
hann sjálfur. Hann þreyttist aldrci
á að lýsa torfærunum, sem hann
hafði sigrast á og vega og meta af-
rek sitt og hve mjög það tæki fram
afrekum fyrirrennara hans og keppi-
nauta.
Honum óx hugur við þessa vel-
gengni og nú lagði hann af stað til
Norðurhoimskautsins. En annar
maður varð á undan honum. Þá
sneri hann við blaðinu umsvifalaust
og hélt til Suðurheimskautsins. En
einnig þangað var annar lagður af
stað á undan honum. Og nú hófst
miskunnarlaust kapphlaup. Norður-
landabúinn átti margra ára reynslu
fram .yfir hinn og færði sér hana í
nyt. Hann reiknaði alt út fyrir-
fram, kaldur og rólegur. Hvar gæti
hann grafið upp galla á undirbún-
ingi keppinautar síns, galla, sem
hann sjálfur yrði að forðast ? Hann
rakst á einn og það var sá galli, sem
reið baggamuninn. Hinn hafði farið
með hesta með sér, sjálfur treysti
hann á hundana, sem bæði má nota
til flutninga og átu. Hinn, sem fór
með hestana, varð ógæfunni að bráð.
En sjálfur kom hann aftur sigri
hrósandi. Hann lauk lofsorði á
dugnað keppinautar síns, sem nú
var sigraður og dáinn. En hann
gleymdi ekki að benda heiminum
með skýrum orðum á það, að or-
sökin til hins mishepnaða ferðalags
og dauða, var sú fásinna að ætla sér
að nota hesta. Ef hann sjálfur hefði
borið sigur úr býtum, þá væri það
vegna þess, að honum hafði dottið
i hug að fara með hundá. Það væri
ekki að þakka þepni hans, heldur
hæfileikum.
Litlu seinna fór hann að dreyma
stærsta draum æfi sinnar, að komast
til heimskautsins með nýjum og betri
hætti — i loftskipi. Starf hans í þá
átt að koma þessari hugmynd í
framkvæmd og tilraunir hans til þess
að útvega loftskip, komu honum í
kynni við Suðurlandabúann. Vel-
gengni Norðurlandabúans hafði gert
hann jafnvel enn óþjálli og hroka-
fyllri en áður —L hann var orðinn
önugur og níðangurslega fúll í skapi.
Munnur hans var skældur og andlit.
ið alt með hnútum og gúlum eins og
eldgamalt og kvistótt olífutré. Það
var ómögulegt að segja, að hann
væri aðlaðandi. Hann hafði megn-
ustu fyrirlitningu á flestum mönn-
um og á marga lagði hann ískalt
hatitr. Hann elskaði engan. Hann
krafðist þess, að allir lytu honum í
skilyrðislausri undirgefni. Suður-
landabúinn, sem nú átti að verða
samstarfsmaður hans, var honum
gjörólíkur — aðlaðandi, viðmóts-
þýður og heldur grunnhygginn, en
bjartsýnn eins og unglingur; hann
kunni sér engin læti, þegar alt lék í
lyndi, en gaf sig örvæntingunni á
vald, þegar móti blés. Þeim geðj-
aðist ekki meira en svo hvorum að
öðrum, hinum glaðlynda og skemti-
lega Suðurlandabúa og Norður-
landabúanum önuga og ósveigjan-
lega. Báðir voru haldnir af tak-
markalausri metorðagirnd; báðir
voru drotnunargjarnir og óvandir
að meðölum. Það hófust undir eins
deilur milli þeirra, þegar átti >að
leggja af stað; en það var aðeins um
eina leið að ræða til heimskautsins,
og án Norðurlandabúans kom ekki
;il mála að fara hana, og það var
aðeins um eitt loftskip að ræða til
heimskautsins og Suðurlandabúinn
hafði umrárð yfir því. Suður-
landabúinn hafði ráðið smiði loft-
skipsins og var ágætur flugmaður.
Norðurlandabúinn hafði brotist
gegnum norðvestur-leiðina og var
kunnugur í heimskautalöndunum á
norður- og suður-hveli jarðar. Það
er áhætta fyrir mann, sem aldrei
hefir sett á sig skíði, að fela sig for-
sjá annars manns á ferðalagi yfir
hinum geisi-víðáttumiklu ísbreiðum.
Það er einnig áhætta fyrir mann,
sem aldrei hefir flogið, að fela sig
forsjá annars manns á flugferð um
óþektar auðnir, þar sem hin minsta
yfirsjón leiðir út i opinn dauðann.
En þeir þurftu jafnmikið hvor á
öðrum að halda og stefndu báðir að
sama marki og það tengdi þessar
andstæður saman. Hvorugur var
fús til að skifta heiðrinum í tvent.
Meðan þeir voru á leiðinni að öðlast
heiðurinn, vonaði hvor um' sig að
geta leikið á hinn og haft af honum
þann hlutann, sem honum bar.
Og, ekki bar á öðru, loftskipið
náði takmarkinu. Þau flaug yfir
heimskautið.
Hvor átti nú heiðurinn ?
Norðurlandabúinn hafði átt hug-
myndina, hann hafði lagt á ráðin um
leiðina og undirbúið ferðalagið.
Hann átti að baki sér þrjátíu ára ó-
þreytandi vísindastarf í þágu heim-
skautarannsókna. Sex mánuðum
áður hafði hinn ekki vitað nokkurn
skapaðan hlut um heimskautið, ann-
að en það, að þar væri kalt. Og nú
krafðist þessi ósjálfbjarga vesaling.
ur að fá hluta — meira að segja
mestan hlustann — af frægðinni.
. •
NorðuFlandabúinn maldaði í mó-
inn; hann kallaði hinn kveif og á-
byrgðarlausan spjátrung, sem væri
haldinn af barnalegu mikilmensku-
brjálæði. — Heimurinn hlustaði á
orð Norðurlandabúans, viðurkendi
sannleiksgildi.þeirra og beindi með
hálfgerðri ólund að honum nokkr-
um hluta af aðdáun sinni. En það
var líka alt og sumt. Hann fékk
engan stuðning til frekari afreks-
verka. Vafalaust átti hann sjálfur
nokkra sök á því. Hann var svo
strang-vísindalegur í starfi sínu, að
það nálgaðist beinlínis smámuna-
semi. yEðsta boðorð hans var — að
sjá fyrir hverja hindrun, sem hugs-
anlegt var, að kynni að mæta og at-
húga hvern einn og einasta mögu-
leika. En slík vinnubrögð voru á-
kaflega kostnaðarsöm. Eins og áð.
ur var frægð hans viðurkend með
eftirtölum og án allrar hrifningar,
en hann fékk engan fjárhagslegan
styrk til undirbúnings nýjum leið-
angri.
Suðurlandabúinn átti meira gengi
að fagna. Hann hló að Norður-
landabúanum, þessum þungbúna, ó.
bærilega og sjúklega eigingjarna
manni. Að hugsa sér, að honum
skyldi detta i hug annað eins og það
að öðlast einn allan heiðurinn af
ferðinni! Það var blátt áfram
hlægilegt. Hvert barnið gat séð, að
flugið yfir heimskautið var afrek
flugmannsins og að Norðurlanda-
búinn vissi ekki nokkurn skapaðan
hlut um hreyfil í loftskipi annað en
það, að hann hafði hátt. Fólkið var
á sömu skoðun og Suðurlandabúinn.
Heimurinn var allur á hans bandi og