Lögberg - 15.10.1936, Blaðsíða 7

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 15. OKTÓBER, 1936
7
Vilhjálmur Stefánsson
segir frá
ViÖ vissuni öll, aÖ dr. Vilhjálmur
Stefánsson var heimskunnur land-
könnuður. ViÖ vissum, að hann var
ágætur rithöfundur. ViÖ höfÖum
heyrt, að liann væri góÖur fyrirles-
ari. En fæst okkar vissu fyr en af
eigin reynd, hve afburða skemtileg
frásögn lians er, lifandi og fjörug,
án þess nokkurs staðar sé farið út í
öfgar, viðfeldin og látlaus.
Hann talaði i Ferðafélaginu í
fyrrakvöld. Erindi hans stóð á aðra
klukkustund og var flutt á ensku.
Þó var þess ekki vart, að nokkur
maður þreyttist undir frársögninni.
Flestir hefðu óskað, að hann hefði
talað miklu lengur. Framburður
hans er mjög skýr og frásögnin öll
svo eðlileg, að þeir, sem nokkuð eru
færir í ensku, fylgdust fullkomlega
með. Hann talaði alveg blaðalaust,
stóð þarna hávaxinn og hæruskot-
inn, góðmannlegur og brosandi og
sagði frá.
# #
Fyrst sagði hann frá heimsóknum
sínum til Islands 1904 og 1905. í
seinni ferðinni gróf hann upp mikið
af hauskúpum og mannabeinum frá
Sturlungaöld og hafði með sér.
Gerði hann síðan ýmsar vísindalegar
athuganir á þessum fornu beinum.
Við höfum öll heyrt, að forfeður
okkar hefðu verið mjög stórvaxnir'
menn, sagði V. St. En mælingarnar,
sem gerðar voru á þessum beinum,
sýndu, að þessir menn, sem lifað
höfðu á 12. og 13. öld, voru ekki
að meðalstærð hærri en konurnar í
Reykjavík nú á dögum.
En það var annað merkilegt, sem
kom í ljós við þessar rannsóknir. I
öllu þessu fólki fanst ekki ein ein-
asta skemd tönn. Og þó höfðu þess-
ir menn aldrei heyrt talað um tann-
btirsta eða tannpasta. og aldrei
smakkað ávexti.
Síðan sagði hann frá ferðum sín.
um um heimskautalöndin vestra.
# #
Menn höfðu hinar fráleitustu hug-
myndir um þessi lönd, segir V. St.
Margir héldu, að alt væri þakið is
og snjó allan ársins shring. Kuldinn
væri drepandi og engum vært nema
Eskimóum, sem dúðaðir væri í
þykkum skinnklæðum frá hvirfli til
ilja.
Við héldum norður með Mac-
kenáe fljótinu, 100 mílur norður
fyrir haumskautabaug. Þar voru
skógar með þrjátíu metra háum
trjám og trjábolirnir að gildleik á
við þrekvaxinn karlmann.
Hitrnn var svo mikill, að svitinn
draup af Eskimóunum. Stundum
komst lofthitinn í skugga yfir blóð.
hita (370 C.).
Það er eftirtektarvert, að Eski-
móar eru aldrei feitir. Þeir eru
þrekvaxnir og kringluleitir, en eg
hefi aldrei séð Eskimóa með ýstru,
ef hann hefir þá ekki lifað á fæðu
hvítra manna.
Húsin eru svo heit, að þeir sitja
allsberir inni. Það er engu likara en
hafast við í gufubaði.
Á sumrin klæðast þeir aðeins
stuttbuxum úti við og eru alt af
kófsveittir vegna hitans.
Við höfðum haldið, að Eskimóar
væri allir litlir vexti. En meðal
þessa steinaldarfólks voru menn,
sem voru jafnvel stærri en sumir úr
kanadisku riddaralögreglunni, en
það lögreglulið er frægt um allan
úeim og veljast í það aðeins af-
burðamenn að hreysti og atgerfi.
Stöku maður rneðal Eskimóanna var
6 fet amerísk. En þess er að gæta,
að Eskimóarnir þarna vestra eru
stærri en grænlensku Eskimóarnir.
Þessir Eskimóar við Mackenzie.
fljótið eru að vexti álíka eins og
Frakkar. En svo eru gríðarstórir
menn innan um. Eg hefi t. d. séð
tvær Eskimóakonur, setu voru yfir
6 fet.
# #
Menn standa alment í þeirri trú,
að mál Eskimóa sé mjög einfalt. En
þetta er rnesti misskilr.ingur. Hvítir
menn, sem þarna setjast að og kvæn_
ast innfæddum konum, hafa fundið
upp eins konar blendingsmál, nokk.
ur hundruð orð, sem þeir komast af
með til daglegrar notkunar. En eg
hefi ekki þekt nerna einn hvítan
mann, sem kunni tungu Eskimóa svo
vel, að hann skildi konuna, þegar
hún talaði við börnin.
Mál Eskimóa er eitt hið erfiðasta.
í íslenzku eru t. d. 4 föll. En i
Eskimóamálinu 20 föll, og þó er
þetta aðeins byrjunin. Því orðmynd-
anirnar breytast óendanlega eftir
merkingunum. I daglegri ensku er
talið að notuð séu um 3,000 orð. En
í daglegu máli Eskimóa er sú tala
sennilega 10,000.
í heimskautalöndunum er enginn
jökull og i heimskautahöfunum
þarna um slóðir enginn hafís. í
norður Alaska virðist aldrei hafa
verið ísöld. Allur snjór og ís hverf.
ur á sumrin. Eg hefi farið austur
að Geysi og séð hin gróðursælu hér.
uð hér austan heiðar. í heimskauta-
löndum Alaska er gróðurinn sízt
minni, og blómskrúðið meira og
fjölbreyttara en hér á landi. Enda
verður hitinn þarna á sumrin ioo°
á Fahrenheit í skugganum (38° á
Celsíus).
# #
Fatnaður manna er allur úr skinn.
um. Mest er notað hreindýraskinn,
sem er alveg flauelsmjúkt. Næst
sér ganga menn í sokkum, buxum og
skyrtum úr hreindýraskinni, og snýr
loðnan inn. Þar utan yfir fara menn
i annan hreindýraklæðnað og snýr
loðnan út á yfirfötunum. Yfir þessu
er svo hetta úr skinni. Þessi klæðn-
aður er svo hlýr, að menn geta sezt
niður í mestu frostgrimdum og
kveikt sér í pípu, án þess að að þeim
setji. Á gönguferðum fara menn úr
ytri fötunum og ganga á nærklæð-
unum einum, þangað til komið er
Verzlunarmentun
Oumflýanleg nú á tímum!
Vaknandi viðskiftalíf krefst vaxandi vinnukrafts. Við-
skiftavenjur nútímans krefjast sérþekkingar á öllum
sviðum. Þessvegna er verzlunarmentun blátt áfram
óumflýjanleg. Bnda er nú svo komið, að verzlunar-
8kólanám er talið óhjákvæmilegt skilyrði fyrir atvinnu
við skrifstofu- og verzlunarstörf.
UNGIR PILTAR og UNGAR STOLKUR, sem ætla
sér að ganga á verz<lunarskóla (Business öollege) í
Winnipeg, ættu að spyrjast fyrir á skrifstofu Lög-
bergs; það verður þeim til dr júgra hagsmuna.
Komið inn á skrifstofuna, eða skrifið
The Columbia Press Limited
TORONTO og SARGENT, WINNIPEG
>OdZ>«c:^>OCIZDOC
undir kvöld.
Síðan lýsti dr. Vilhjálmur mjög
nákvæmlega hvernig snjóhús eru
búin til. En svo er hlýtt í þessum
húsum, að liann gat setið á kvöldin
við skriftir sinar, og hefir hann
skrifað niður efni í heilar bækur á
þennan hátt. Þvínæst lýsir hann
því, hvernig vakirnar í ísnum end-
urspeglast sem svartar rákir á himn-
inum, svo að hægt er að þræða sig
áfram á ísspöngunum með þvi að
horfa stöðugt til himins. En ís-
spangirnar eru mjög mismunandi að
stærð, sumar ekki nema fáeinir fer-
metrar, en aðrar á stærð við heila
sýslu á íslandi.
# #
Við leggjum upp í sleðaferðirnar
í janúarmánuði. Þá er dimt þarna
nyrðra. Við höfum með okkur
nesti handa mönnum og hundum.
Því þótt veitt sé bjarndýr eða selur
við og við, þá er ekki að treysta á
veiðarnar til fullnustu fyr en dag
fer að lengja.
En þegar nestið þrýtur, verðum
við að lifa eingöngu á veiðum. Og
menn venjast selketinu fljótlega. Við
smökkuðum ekkert nema sel mánuð.
um saman, 4—5 mánuði í einu. Við
átum ketið, drukkum soðið, höfðum
lýsið til Ijósmetis, eldsneytis og upp-
hitunar.
Menn verða aldrei leiðir á matn-
um, ef þeir vita, að annað er ekki
til innan 200 km. fjarlægðar. Eg
hefi vanið 20 menn á að eta ekkert
nema kjöt. Og þetta hafa verið
menn af allskonar þjóðflokkum,
negrar, Spánverjar, Suðurhafseyja.
búar og Norðurlandamenn.
Oftast “læra menn átið” þannig,
að fyrsta daginn eta þeir heilmikið.
Svo liða 2—3 dagar og alt af er etið
minna og minna. Loks verða menn
dauðleiðir á matnum og kligjar við
öllu. En svo breytist þetta bráðlega
aftur. Og eftir 2—3 vikur hafa
menn vanist matnum og þykir hann
alt af betri og betri. Eg hefi lifað
6 ár æfi minnar á eintómu keti og
vatni. Auðvitað ekki i einu, en 2—8
mánuði í senn.
# #
Eins og kunnugt er berjast marg.
ir læknar mjög á móti kjötáti. Eg
hefi látið frægustu lækna rannskaa
mig hátt og lágt. En þeir hafa
hvorki fundið i mér gigt eða blóð-
þrýsting, né aðra kvilla, sem taldir
eru samfara kjötáti. Til þess að
sanna mál okkar, tókum við okkur
saman, félagi minn og eg, í New
York, og átum ekkert í rúmt ár
nema kjöt og vatn, jafnt sumar og
vetur. Okkur varð ekkert meint af
því.
Eg_ vil hughreysta ykkur landa
mína með því, sagði Vilhjálmur og
brosti við, að þó aldrei nema svo
færi, að heimsstyrjöld brytist út og
allir aðflutningar teptust, þá þyrft-
uð þið ekki að kvíða sulti, meðan
þið hafið nóg kjöt og nógan fisk.
Þið getið lifað bezta lífi á þvi ein-
vörðungu. Eg hefi reynslu fyrir
þvi.
Síðan lýsir Vilhjálumr skyrbjúg,
sem mjög var algengur fyrrum með-
al heimskautafara, og segir frá því,
að honum hafi tekist að lækna hann
á tómu kjöti, hráu og soðnu.
* #
Eg hefi nú reynt að sýna ykkur,
segir V. St., hvað það er afar vanda.
lítið að vera landkönnuður í heim-
skautalöndunum. í nánd við Spitz-
bergen og austur Grænland horfir
þetta auðvitað öðruvisi við vegna
rekíssins.
Menn verða auðvitað að haga sér
eftir breyttum staðháttum. En þeg,
ar menn hafa lært nokkur ár af
Eskimóum og hagnýtt sér reynslu
þeirra, held eg því hiklaust fram, að
mentaður, hvítur maður geti látið
sér líða vel í þessum Jöndum, gert
sér lífið bjart og ánægjulegt og not-
ið þess fullkomlega.
í annari norðurför minni var eg
4þí ár, og eg varð að slíta mig það-
an.
Eftir 6 mánuði lagði eg aftur upp
í næstu för. Sú ferð tók $/2 ár.
Við lögðum upp 1913. Við höfðum
ekki hugmynd um að heimsstyrjöld-
in væri byrjuð, fyr en 1915, og hafði
hún þá staðið rúmt ár. Aftur frétt-
um við um hana 1917. Eg vildi ekki
hafa nein þráðlaus tæki i þessa för.
Þetta varð til þess, að við gátum
óáreittir haldið áfram rannsóknum
okkar, því annars hefðum við verið
kallaðir heim.
# #
Eg býst ekki við að þetta hafi
haft nein áhrif á úrslit heimsófrið-
arins, segir V. St., og brosir, meðal
annars vegna þess, að hér um bil
þriðjungur leiðangursmanna voru
Þjóðverjar.
Einn af förunautum mínurn í
þessari ferð var frá Suðurhafseyj-
um. Hann hafði safnað allmiklu fé
og hefði getað lifað áhyggjulausu
lífi heima hjá sér á Samoa það sem
eftir var æfinnar. Hann fór þangað
suðureftir, en festi ekki yndi. Hann
var orðinn 71 árs gamall. En hon-
um héldu engin bönd. Hann sneri
aftur til heimskautalandanna og lifði
þar 6 eða 7 ár. Hann fór einn dag
að vanda að gæta að dýrahögunum
sínum, en siðan hefir ekki til hans
spurst.
Annar maður, sem með mér var í
þessari ferð, hefir síðan hlotið
heimsfrægð. Það var unglingspilt-
ur, fæddur og uppalinn í Ástralíu
við nálega hitabeltisloftslag. Á þeim
árum kölluðum við hann bara
George. Það er einhver röskasti
maður, sem með mér hefir verið. Nú
heitir hann Sir Hubert Wilkins.
• * *
Og svo að endingu. Eg er ekki
búinn að vera lengi hér á íslandi. En
einhvern veginn finst mér, að þrátt
| fyrir það þótt hér séu ekki slík auð-
æfi eins og t. d. í Bandarikjunum,
þá muni fólkinu þó líða betur hér.
Eg held, að hér sé minna af biturleik
yfir lífinu en þar í landi.
En hvergi í heiminum hefi eg
kynst eins hamingjusömu fólki og
Eskiinóunum í Norðurhöfum. Þeir
voru ákaflega hraustir. Það var að-
eins tvent, sem angraði þá, mýbitið
og beinnálarnar. Þeir vildu gefa
stórfé fyrrir venjulega saumnál.
Annars undu þeir glaðir við sitt
og trúðu því fastlega, að landið
þeirra væri bezta landið, sem til
væri. Þó lifðu þessir menn stein-
aldarlífi, höfðu aldrei séð hvítan
mann, vissu ekkert um umheiminn,
höfðu aldrei séð eldspýtu, aldrei
heyrt skot úr byssu.
Þetta er aðeins hrafl af því, sem
Vilhjálmur Stefánsson sagði frá á
skemtikvöldi Ferðafélagsins. —Mbl.
13. sept.
Heimskautafarar
Framh. frá bls. 5
hann kæmi þenna daginn. Norðui
landabúinn stóð á fætur, boginn o
stirður af því að hafa setið í hnipi
svona lengi, og fór heim.
Daginn eftir komu heldur engi
skeyti. Suðurlandabúinn hafði ber
zin til sjötíu og fimm stunda flug;
Fimtíu stundir voru liðnar, sexth
sjötíu og fimm. Nú hlaut það a
vera þrotið.
Dagar og nætur liðu. Suðurlanda
búinn kom ekki fram. Nú va
Norðurlandabúinn eini maðurinn
lífi, sem hafði stjórnað leiðangri
loftskipi yfir íshafið.
Dagar og nætur liðu. Þá kom
boð frá Suðurlandabúanum efti
leiðum loftsins. Skipið hans haf?
eyðilagst; hann og nokkur hlut
skipshafnarinnar var á reki á hafís
jaka eitt hundrað og áttatíu kíló
metra frá Norðurhöfða.
Allur heimurinn stóð á öndinni
Yar nokkur leið að bjarga mannin
um? Hvað gæti hann lifað þarn;
lengi? Skyldi ísinn ekki brotna
Höfðu þeir nógar vistir? Rak þ;
alt af undan? Skip voru send a
stað — og flugvélar.
Allra augu mændu á Norðurland;
búann, bæði hans eigin þjóðar oj
alls heimsins. Ríkisstjórnin í land
hans lagði að honum að fara skip
brotsmönnunum til hjálpar. Hve
var líklegri en hann til þess að get;
bjargað þessum bágstöddu leiðang
ursmönnum ?
Hann var vanur að undirbúa al
af stökustu nákvæmni, vanur a'
gripa tækifærið á hinu heppilegast;
augnabliki eftir langar og ýtarlega
bollaleggingar. Alt, sem hann hing
að til hafði afrekað, var hyggni han
að þakka, en ekki heppni. Nú átt
hann að leggja af stað sama kvöldii
í flugvél, sem valin hafði verið sv<
að segja fyrirvaralaust og í mest;
flýti hafði verið breytt, svo að húi
Business and Professional Cards
PIIYSICIANS and SURGEONS
DR. B. J. BRANDSON 216-220 Medical Arts Bldg. Cor. Graham og Kennedy Sts. Phone 21 834—Office tímar 2-3 Heimili: 214 WAVERLEY ST. Phone 403 288 Winnipeg, Manitoba DR. B. H.OLSON Phones: 35 076 906 047 Consultation by Appointment Only Heimili: 5 ST. JAMES PLACE Winnipeg, Manitoba

Dr. P. H. T. Thorlakson 205 Medical Arts Bldg. Cor. Graham og Kennedy Sts. Phones: 21213—21144 Res. 114 GRENFELL BLVD. Phone 62 200

Dr. S. J. Johannesson VitStalstími 3-5 e. h. 218 SHERBURN ST. Sími 30 877 DR. JON A. BILDFELL 216 Medical Arts Bldg. VitStalstími frá 4-6 e. h„ nema ööruvisi sé rátSstafatS. Sfmi 21 834 wHeimili 238 Arlington Street. Sími 72 740
BARRISTERS, SOLICITORS, ETC.
H. A. BERGMAN, K.C.
islenzkur lögfrœöingxir
Skrifstoía: Room 811 McArthur
Building, Portage Ave.
P.O. Box 1656
PHONES 95 052 og 39 043
J. T. THORSON, K.C.
íslenzkur lögfrœðingur
800 GREAT WEST PERM. BLD.
Phone 94 668
BUSINESS CARDS
G. W. MAGNUSSON Nuddlœknir 41 FURBY STREET Phone 36137 Slmið og semjið um samtalstima DRS. H. R. & H. W. TWEED Tannlæknar 4 06 TORONTO GENERAL TRUSTS BUILDING Cor. Portage Ave. og Smith St. PHONE 26 545 WINNIPEG

CorntoaU ^otel Sérstakt verð á viku fyrir námu. og fiskimenn. Komið eins og þér eruð klæddir. J. F. MAHONEY, framkvæmdarstj. MAIN & RUPERT, WINNIPEG DR. T. GREENBERG Dentist Hours 10 a.m. to 9 p.m. PHONES: Office 36 196 Res. 51 455 STE. 4 NORMAN APTS. 814 Sargent Ave., Winnipeg

A.S. BARDAL 848 SHERBROOKE ST. Selur líkkistur og annast um út- farir. Allur útbúnaður sá bezti. Ennfremur selur hann allskonar minnisvarða og legsteina. Skrifstofu talsimi: 86 607 Heimilis talsími: 501 562 J. J. SWANSON & CO. LIMITED 601 PARIS BLDG., WINNIPEG Fasteignasalar. Leigja hús. Ot- vega peningalán og eldsábyrgð af öllu tægi. PHONE 94 221

A. C. JOHNSON 907 CONFEDERATION LIFE BUILDING, WINNIPEG Annast um fasteignir manna. Tekur að sér að ávaxta sparifé fðlks. Selur eldsábyrgð og bif- reiða ábyrgðir. Skriflegum fyrir- spurnum svarað samstundis. Skrifst.s. 96 757—Heimas. 33 328 ST. REGIS HOTEL 285 SMITH ST., WINNIPEG pœgilegur og rólegur bústaöur i miöbiki borgarinnar. Herbergi $2.00 og þar yfir; með baðklefa $3.00 og þar yfir. Ágætar máltíðir 40c—60c Free Parking for Guests %
yrði nothæf í þessa för. En það
var nú sama — hann var sá eini,
sem gat tekið þetta að sér; orðstir
hans krafðist þess af honum. Það
yrði lika skrattans mikill sigur að
bjarga með flugvélinni þessum ræfli,
sem ímyndaði sér að hann væri jafn-
ingi hans, þóttist jafnvel honum
meiri. Hann lofaði að fara. Blaða-
mennirnir tóku ljósmyndir af hon-
um, þegar hann klifraði upp í vél-
ina með samanklemdar varir og
augun tinnuhörð eins og endranær.
Það voru síðustu ljósmyndirnar,
setn teknar voru af honum. Hann
bjargaði ekki hinum manninum með
flugvélinni. Hann kom aldrei aft-
ur.
En það var hinn, sem kom aftur.
Hann hafði ékki átt sjö dagana sæla
—legið fótbrotinn á rekandi hafís-
jaka og horfst i augu við dauðann,
meðal manna, sem álitu hann vera
orsökina að óláni þeirra. Sá einásti
þeirra, sem hafði nokkra reynslu i
íshafsleiðangri, var dáinn. Hann
hafði lagt af stað við þriðja mann
og ætlað að ganga yfir ísinn og kom-
ast á fast land. Hann hafði helfros-
ið á leiðinni, eða dáið úr hungri,
eða verið étinn af félögum sínum.
Um það vissi enginn. En það, sem
allir vissu, var, að Suðurlandabúan.
um hafði verið bjargað af ísnum á
undan mönnum hans — honum, for.
ingja þeirra — á undan hinum; og
allir vissu, að hann átti sök á dauða
Norðurlandabúans og átta annara
manna, og að þeir, sem af komust.
áttu líf sitt að launa ísbrjótftum frá
því ríki, sem á flestum sviðum, bæði
hvað snerti stjórnarfar og annað,
var hinn svarnasti óvinur þess ríkis,
sem Suðurlandabúinn var frá.
Hann var sá maður, er fyrstur
flaug yfir heimskautið í farartækj-
um, sem hann hafði séð um teikn-
ingar og smíði á og stýrði sjálfur.
Aðeins fáum vikum áður hafði
heimurinn sýnt honum lotningu,
langt fram yfir það, sem Norður-
landabúanum hafði nokkurntíma
verið veitt. Nú hræktu allir á hann.
Nú var hann raggeit, blettur á heiðri
þjóðar sinnar, menn hlógu að hon-
um og sneru reiði sinni gegn hon-
um.
Hinn var dáinn — dáinn vegna
hans og fyrir hann. Hann sjálfur
lifði — eina lifandi veran, sem gat
flogið yfir heimskautið. En hinn
var mikilmennið. Hann sjálfur var
öllum til athlægis, jafnvel hans eigin
þjóð vildi ekki við hann kannast.
—Dvöl.
Þ. G. þýddi.