Lögberg - 10.12.1936, Blaðsíða 4

4
LÖGBEBG, FIMTUDAGINN 10. DESEMBER 1936
Hogberg
Gefið út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRES8 L I MITED
695 Sargent Avenue
Wínnipeg, Manitoba
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVE.
WINNIPEG, MAN.
VerO $3.00 um árið — Borgist fyrirfram
The “Lögberg” is printed and published by The
Columbia Press, Limited, 695 Sargent Avenue,
Winnipeg, Manitoba
PHONE 86 327
Farið að rofa til
Þrátt fyrir það þó langt of margir menn
séu litblindir í sambandi við þjóðfélagsmálin
og rás þeirra, þá verður nú naumast lengur
um það deilt, að nokkuð sé farið að rofa til á
sviði viðskiftalífsins í þessu landi; taka nýj-
ustu hagskýrslur af öll tvímæli í því efni.
I októbermánuði síðastliðnum hlupu út-
fluttar vörur úr Canada upp á $111,000,000,
eða yfir 4,000,000 til jafnaðar á hvern virkan
dag.
Blaðið Ottawa Journal, sem talið er með-
al hinna áhrifamestu málgagna íhaldsflokks-
ins, álítur þetta vera næsta glæsilega útkomu
og spá góðu um stórbætta afkomu þjóðarinn-
ar á hinum næstu árum; leggur blaðið áherzlu
á hve mikilvægt þetta sé, er tekið sé tillit til
þess hve þjóðin enn sé fámenn og telji ekki
nema rúmlega tíu miljónir íbúa.
Blað þetta er.King-stjórninni alveg sam-
mála um það, að velferð canadisku þjóðar-
innar sé undir því komin, að hún geti öðlast
sem allra hagfeldasta og víðtækasta markaði
fyrir íramleiðslu sína; að sérhverjum þeim
höftum, er til innilokunar leiða, þurfi miklu
fremur að verða létt af en á þeim verði hert.
Blaþ þetta fylgdi Mr. Bennett einu sinni að
málum, þó nokkuð kveði þar nú við annan tón.
Þegar núverandi afkoma canadisku þjóð-
arinnar er grandskoðuð frá öllum hliðum, er
það sýnt, að flestar þær umbætur, er átt hafa
sér stað undanfarið ár, eru á traustara grund-
velli bygðar og miða til varanlegri farsældar,
en umbótúfálmið í tíð Bennett stjórnarinnar.
Um mál þetta lætur Ottawa Journal
meðal annars þannig um mælt:
“Fyrir tveimur árum, eða því sem næst,
var því mjög haldið að almenningi, bæði yfir
útvarpið og í ræðum, að hið svonefnda kapi-
talistiska fyrirkomulag væri í rauninni dauða-
'dæmt; sumstaðar féil þetta í frjóva jörð, þó
íolk hins vegar hugsaði sig tvisvar um; ekki
hvað sízt fyrir þá sök úr hvaða áttum hávær-
ustu raddirnar komu. En þegar tekið er fult
tillit til þess, hve víðtækar umbæturnar
eru, verður ekki annað sagt en þær séu því
nær ótrúlega risafengnar undir “deyjandi
eða dauðadæmdu fjárhagsfyrirkomulagi. ’ ’
Að vísu er hér tilfinnanlegt atvinnuleysi enn
og harðrétti á ýmsum sviðum; samt er ekki
viðlit að mótmæla því, að viðreisnin í þessu
landi hafi gengið hraðar fyrir sér en jafnvel
bjartsýnustu menn voguðu að láta sig dreyma
um.” Ekki verður Ottawa Journal borið það
á brýn að það sé vilhalt núverandi stjórn, þó
það á hinn bóginn telji það sjálfsagt, að hún
fái að njóta sannmælis.
1 hvaða átt sem litið er bendir flest til
þess, að kreppan sé í rénun. Hagskýrslur
Sambandsstjórnarinnar bera því augljóst
vitni, hve viðskiftin innanlands hafa aukist í
réttum hlutföllum við útfluttu vörurnar;
verzlunarjöfnuðurinn er með öðrum orðum
að komast í sitt eðlilega horf.
Verkamálaráðherra Sambandsstjórnar,
Hon. Norman Rogers, var fyrir skömmu á ,
ferðalagi um Vesturlandið, til þess að kynn-
ast með eigin augum ástandinu, eins og það
í raun og veru er; má óhikað telja hann einn
af framsæknustu ágætismönnum þjóðarinnar.
Eftir að hann kom heim lét hann þess getið,
að fyrir atbeina stjórnarinnar hefðu 15,000
einhleypra manna fengið á skömmum tíma
atvinnu á bændabýlum, og að þess mætti ör-
ugglega vænta, að ráðstafanir atvinnuleysis-
nefndar í því sambandi sem og á öðrum svið-
um, myndi leiða til heillavænlegrar úrlausnar
á atvinnuleysinu.
Að því er viðkemur atvinnu í bæjum, get-
ur ekki hjá því farið, að hið nýja lán til end-
urbóta á íbúðarhúsum leiði af sér mikið gott
fyrir iðnaðarmenn í hinum ýmsu greinum, er
gengið hafa auðum höndum um strætin með
brennimark örvæntingarinnar um brá og enni.
Stjórnin hafði í samráði við bánkana, hlut-’
ast til um það, að $50,000,000 fjárhæð skyldi
vera fyrir hendi, er lána mætti eigendum í-
búðarhúsa til viðgerða gegn vægari vöxtum
en áður viðgekst, eða sem svarar rúmlega 6
af hundraði. Margir eru þegar famir að
gera sér gott af þessu, þó enn sé málið hvfergi
nærri komið á þann rekspöl, er það þarf að
komast.
Ulgjarnir mega þeir menn vera og fá-
vísir, er bregða King-stjóminni um athafna-
leysi, með þetta, sem nú hefir nefnt verið, og
margt fleira fyrir augum, sem til varanlegra
þjóðþrifa miðar.
Ný smásögusöfn
i.
Axel Thorsteinson: 1 leikslok.
Nýtt safn. Reykjavík, 1935.—
57 bls. Verð 2 krónur.
1 safni þessu eru þrjár sögur, sem upp-
runalega voru prentaðar neðanmáls í dag-
blaðinu “Vísi” en áttu vel skilið, að koma
fyrir sjónir almennings í bókarformi. Þær
eru, eins og heiti safnsins segir til um, fram-
hald af stríðssögum höfundar, og munu les-
endur hans taka þeim feginshendi, því að þær
eru að efni til frábrugðnar öðrum íslenzkum
smásögum, og með ósviknum svip raunveru-
leikans, þar sem þær eru beinlínis bygðar á
reynslu skáldsins sjálfs.
Hér bregður Axel upp myndum úr lífi
nokkurra hinna kandisku hermanna, félaga
sinna, og þær eru allar glöggum dráttum
dregnar, með blæbrigðum ljóss og skugga,
eftirtektarverðar og festast í minni lcsand-
ans. A það ekki sízt við um hermamúnn
Haldoni í sögunni “Grænar hlíðar.” Maður
dáist að þrautseigju þessa veikgerða, írsk-
ítalska Ameríkumanns, sem lætur eigi bug-
ast á erfiðri hergöngunni, fyr en kona hans
hafði brugðist honum, og maður kennir sárt
í brjósti um hann. Djúp rækt hans til móður-
jarðarinnar, Irlands, er einnig einkar aðlað-
andi; “grænar hlíðar” þess létta honum
stritið “í steinborginni miklu,” og verða
honum ímynd draumalands hans, eða eins og
hann orðar það í sögulok: “Eg hefi sætt mig
við hlutskifti mitt. Það skiftir í raun og
veru ekki svo miklu, að gangan sé erfið og
menn þreytist, ef hugurinn fer ljósvegu — til
grænu hlíðanna.”
Átakanleg er sagan “Kveldstund,” um
afgreiðslustúlknna sorgmæddu í Ed|inborg,
sem átti á bak að sjá eiginmanni sínum, er
fallið hafði á vígvegginum “einni klnkku-
stund áður en vopnahléð var samið.” Hinn
hógláti og angurblíði blær frásagnarinnar
eykur á áhrifamagn þessarar harmsögu.
I niðurlagssögu safnsins, “Litli karl—”
er hinsvegar talsvert af þeirri notalegu
kýmni, sem lesendur kannast við úr sumum
fyrri sögum skáldsins; en hér greinir frá
bræðrum tveim, frakkneskum Kanadamönn-
um, einkum því, hversu leiðir þeirra skilja
um hríð að stríðslokum, erfiðleikum yngra
bróðurins og endurfundum þeirra og sátt áð-
ur lýkur.
Axel er enn samur við sig hvað stílinn
snertir, fasttrúaður á tilgerðarleysi og hisp-
ursleysi í frásögn, og jafn frábitinn sterkum
litum og stóryrðum; fer málfar hans löngum
vel með þeim söguefnum, sem hann velur sér,
því að þau eru ekki stórbrotin á venjulegan
madikvarða, en þrátt fyrir það raunveruleg
og frásagnarverð; ósjaldan örlagaríkari og
djúpstæðari en virðast kann í fljótu bragði.
Og á þessari hávaðaöld bókmentanna, er það
satt að segja tilbreyting, hreinasta hressing,
að taka sér endur og sinnum í hönd rit þeirra
höfundanna, sem hægar fara, en bjóða upp á
lestrarverðar lífslýsingar. Það gerir Axel
Thorsteinson.
Og þó hann sé enginn bardagamaður, er
ekki erfitt að sjá, hver mannanna börn eiga
einkum samúð hans, en það eru nú sem áður,
einstæðingarnir og olnbogabörnin. Beinnar
ádeilu kennir eigi verulega í þessum sögum
hans; en rauntrúar myndir hans úr lífi her-
mannanna, bæði á stríðsárnum og að leiks-
lokum, og úr lífi annara, sem þar koma við
sögu, er hljóðlát en markviss ákæra á hendur
valdhöfunum og því þjóðfélagslega skipulagi,
sem styrjaldir spretta upp úr. Og því öflugar
sem almenningsálitið leggst í þann farveg
því meiri von er um frið á jörðu.
II.
Hulda: Undir steinum. Smá-
sögur. Akureyri. 1936.—117 bls.
'Sögusafn þetta er að sönnu prentað sem
handrit — aðeins 215 tölusett eintök, — en
þar sem einhver merkasta skáldkona Islands,
og sú lang mikilvirkasta, á í hlut, þykir mér
hlýða, að segja íslenzkum lesendum hérlendis
frá útkomu safnsins.
Með fyrri ritum sínum, bæði Æskuástum
og Tveim sögum, hefir Hulda sýnt, að hún
kann að segja smásögur lipurlega og á list-
rænan hátt, þá hvorki séu allar sögumar í
framannefndum bókum jafn efnismiklar né
jafn vel gerðar frá listarinnar sjónarmiði.
í þessu nýja safni'skáldkonunnar eru 10
smásögur; nokkuð eru þær mísmunandi að
aldri, ritaðar á árunum 1905—1931, en eigi
minnist eg að hafa séð neina þeirra á prenti
fvrri. Þær eru allar vel sagðar og hugðnæm-
ar, yfirlætislausar, en taka eigi að síður at-
hygli lesandans föstum tökum, því að þær eru
skýrar og sannar lífsmyndir, þó hvorki séu
/
þær stórfeldar aS efni til né sér-
staklega tilþrifamiklar að frá-
sagnarhætti. Raunveruleikii þeirra
er engu minni fyrir það, þó
Huldu sé tamara að lýsa göfgi. og
góðleik heldur en andstæðum þeirra
í fari manna; annað viðhorf frá
hennar hálfu væri hvort sem er
gagnstætt skapi hennar og lífsskoð-
un; hún trúir á sigurmátt hins góða
og hvikar ekki frá þeirri sannfær-
ing sinni, enda eru einlægnin og
innileikinn í umræddum sögum
hennar einhver hugþekkustu ein-
kenni þeirra. Ekki svo að skilja,
að yfir þeim sé einn samfeldur sum-
ar og sólskinsblær; skuggar og skin
skiftast þar á, sorgir og gleði.
Eins og önnur rit Huldu, í bundnu
máli sem óbundnu, bera þessar sögur
hennar því ótvírætt vitni, að hún er
dóttir íslenzkrar sveitar, þjóðleg i
anda og þjóðrækin,, glöggskygn og
geymin á ættarerfðir sinar og þær
“fornu dygðir” íslenzkar, sem sumir
vilja nú selja vægu verði við erlendri
mynt, þó sú hin sama reynist næsta
misjafnlega á markaðstorgi mann-
lífsins.
Efnið í öllum þessum nýútkomnu
sögum skáldkonunnar er sótt í ís-
lenzkt sveitalif að fornu og nýju;
þær lýsa hversdagsviðburðum og al-
þýðufólki, en löngum kjarkmiklum
mönnum og konum, sem eiga bæði
skapfestu og sálargöfgi, ábyrgðartil-
finnjngu í ríkum mæli, og verða
djarflega og drengilega við andvíg-
um örlögum. Þannig skapi farnar,
þó ekki séu þær steyptar í sama mót-
inu, eru aðalpersónurnar — sögu-
hetjurnar, skyldi eg sagt hafa, því
að þær eiga það nafn skilið — í
“Arngerður,” “Guðbjartur gamli,”
“Ekki öðrum skyldara,” “Loftur
Markússon” og “Humlafell,” og
þykir mér hin síðastnefnda einhver
bezta sagan í bókinni. En hvert
stefnt er í sögum þessum kemur, að
mér virðist ágætlega fram í þessum
orðum, sem skáldkonan lætur sögu-
manninn segja um Loft og ættmenni
hans: “Systkinin frá Stað eru grein-
ar af göfugum stofni — eikur, sem
sprottið hafa/ í góðum jarðvegi.
Blóm ágætrar ættar, sem hefir stöð-
ugt verið að þroska sjálfa sig með
heilbrigðu og góðu líferni. Það er
gott að vera íslendingur meðan slík-
ar greinar gróa á þjóðarmeiðinum.
En þær eru of fáar. Fauskar og
kalviði tíðséðari.----Eg elska ís-
lenzka ættgöfgi, íslenzka menningu.
Eg vil gjörast einn þeirra hlekkja,
er tengja saman fortíð og nútíð ætt-
jarðar minnar — hennar sönnu for-
tíð og nútíð. Verja mína eigin ætt
og óðal og vera öðrum fyrirmynd;
þótt eg viti hvað örðugt það er.”
Örlög Auðbjargar gömlu í sög-
unni “Huggun” snerta lesandann
djúpt. Átthagatrygðinni, og þar
með máttarvald íslenzkrar náttúru
yfir hugum þeirra, sem gefa sig
henni á hönd, er eftirminnilega lýst
í sögunni “I afdal.” íslenzk þjóð-
trú er uppistaðan í “Ljósið í klett-
unum,” og “Röddin” er prýðisgóð
endursögn á gamalli þjóðsögu, og
hvað þróttmest að stíl allra sagn-
anna í safninu.
Af framanskráðu er auðsætt, að
hófsemi og smekkvísi einkenna enn
sem fyrri frásagnarhátt Huldu;
þessar sögur hennar eru stimplaðar
ríkri fegurðarást hennar, samúð
hennar og kvenlegum næmleik til-
finninganna; og málið er mjúkt og
ljóðrænt. Þær auka lesendanum trú
á lífið og mennina, og má þar minna
á orð Guðbjarts gamla: “En það er
agnarögn af guðsbirtu* í hverjum
manni, eins og þú veist, Þórdís,—
ef þeir ausa hana ekki í kaf með
moldinni.”
Richard Beck.
Svertngnn Rastus kemur til hús-
bónda síns:
—Fyrirgefið þér Mister Williams
—get eg ekki fengið frí 4. og 5.
næsta mánaðar?
—Frí aftur? Hver er nú veikur?
—Það er enginn veikur, Mister
Williams, en bróðir minn hefir
skrifað mér og beðið mig að vera
við jarðarför sína.
—Við jarðarför sins? Hvernig
getur hann séð það mánuði fyrir
fram hvenær hann muni deyja?
Fjöldi óviðjafnaDlegra
muna á Þjóðminja-
safninu
“Meðan Þjóðminjasafnið ykkar
er í núverandi húsakynnum, geta
sérfræðingar einir gert sér grein
fyrir því, hve ómetanlega dýrmæta
fjársjóði safnið hefir að geyma.”
Þannig komst prófessor Shetelig,
þjóðminjavörður frá Bergen að orði
við tíðindamann blaðsins. Og hann
sagði ennfremur:
—Að visu átti eg á því von, að
þið ættuð á safni ykkar talsvert af
merkilegum gripum. En mér gat
ekki kömið til hugar, að Þjóðminja-
safn íslands ætti svipað því eins
mikið af óviðjafnanlegum hlutum
eins og það á.
Prófessor Sh(etelig kom hingað
með Lyru síðast. Hann er forstöðu-
maður fyrir þjóðminjadeild Berg-
ens-safns. Hann hefir því hin beztu
skilyrði, til þess að gera sér og öðr-
um grein fyrir gildi Þjóðminjasafns-
ins og gildi þeirra verðmæta, sem
það hefir að geyma. Sneri blaðið
sér til hans og bað hann að segja álit
sitt um þetta.
—Eg kem á þjóðminjasafnið á
hverjum degi, meðan eg verð hér í
bænum, segir hann, til þess að gera
þar ýmsar athuganir.
Sambandið við Skotland og
Eystrasaltslöndin
Það, sem safnið hefir að geyma
frá heiðni, er að vísu ekki mikið að
vöxtum. Og fyrir almenning, sem
þangað kemur, er það heldur ekki
sérlega ásjálegt. En þess ber vitan-
lega að gæta, að ekki er það alt til
sýnis, sem safnið á frá þessu tíma-
bili. Margt geymir þjóðminjavörð-
ur í lokuðum hirslum, sakir þess,
að ekki er rúm í sýningarpúltum.
Undir eins og eg sá haugafundi
safnsins og hafði tækifæri til að
skoða þá, urðu mér ljósir tveir
merkir dra^ttir í svip íslenzkrar
menningar frá fyrstu öldum íslands
bygðar.
I hlutum þessum, sem þarna eru
fyrir hendi, sjást greinilegar merki
um samband við Skotland en sést
af fornminjum í vestanverðum Nor-
egi.
Eg get nefnt sem dæmi gripina
úr dys þeirri, sem fanst í Hornafirði
fyrir 4 árum. Eg sé ekki betur en
að þeir beri öll einkenni þess, að þar
hafi verið jarðsett kona, sem flust
hefir til íslands beina leið frá Skot-
landi. Þarna eru gripir, sem eru
sjaldgæfir í Noregi, en algengir í
Skotlandi frá þeim tíma, er Island
bygðist.
En merki sjást á safnmunum
greinileg um önnur erlend sambönd
Islendinga í heiðni. Af ýmsum
munum er hægt að sjá, að lands-
menn hafa haft viðskifti við eða a.
m. k. kynni af Eystrasaltsþjóðum.
Gætir þessa meira á Þjóðminjasafn-
inu hér er á fornminjum okkar
Norðmanna.
Þar eð menningarsagan í heiðni
er sérgrein mín, mun eg reyna að
athuga þessi efni sem bezt eg fæ
tíma til, meðan eg dvel hér.
Sérkennin komu fljótt
En þær athuganir, sem eg þegar
hefi gert á þessu, hafa kent mér, að
íslenzkar fornminjar frá fyrstu
öldum Islandsbygðar bera það með
sér, að íslendingar hafa hætt að
vera Norðmenn, hafa orðið sérstök
þjóð, með sérstakri menningu undir
eins og kynslóð sú var liðin undir
lok, er landið nam.
Óviðjafnanlegir kirkjugripir
En þegar heiðna tímabilinu slepp-
ir, og eg fer að virða fyrir mér
minjar ykkar byrjar fyrst lofsöngur
minn um safnið, heldur próf. áfram.
‘—Aldrei hafði mér til hugar komið,
að þið ættuð hér á íslandi aðra eins
dýrgripi. Alt frá fyrstu öld kristn-
innar eigið þið kirkjugripi, sem
standa yfirleitt jafnfætis kirkju-
gripum hvaða safns sem er, að feg-
urð og listagildi. Þarna gefur að
líta röð af kaleikum, sem eru hver
öðrum dásamlegri, krossa, m. a. af
frönskum uppruna frá 12. öld. Bæði
kaleikar og krossar og aðrir kirkju-
gripir, sem þarna eru, eru hrein op-
inberun fyrir sakir fegurðar. Og þá
má ekki gleyma messuklæðunum,
sem sum eru svo fögur, og svo mik-
il listaverk, að maður nýtur þess í
endurminningunni, að hafa yfirleitt
augum litið svo fagra hluti. Margir
af þessum munum eru frá 12. og 13.
öld. Þá er silfursmíði margskonar
þarna^ sem er alveg framúrskarandi
vönduð að gerð, og falleg, en sem
áreiðanlega er íslenzk vinna.
Ekki má gleyma altarisklæðunum,
sem sýna íslenzkt handbragð og ís-
lenzkan stíl i hannyrðum frá löngu
liðnum tímum.
Dýrlingarmyndirnar, sem safnið
á, eru aftur á móti ekki merkilegri
en slíkar myndir eru víða annars
staðar.
Sjálfstceður stíll heimilisiðnaðar
Eg hefi ekki enn haft tækifæri
til þess að kynna mér til hlítar vefn-
að og útskurð á safninu. En það
er mér þegar ljóst, að íslenzkur
heimilisiðnaður hefir fyr á öldum
haft alveg þjóðleg sérkenni. Hinn
íslenzki stíll er vitaskuld skyldur
samtíðar-stíl Norðurlanda. En þó
virðist mér að íslenzkur heimilis-
iðnaður hafi verið einna sjálfstæð-
astur.
Margir múnir eru þarna á safn-
inu í þessum deildum, sem að öllu
leyti eru alveg fyrsta flokks munir,
hvernig sem á þá er litið.
En það, sem gefur Þjóðminja-
safni ykkar alveg sérstakt gildi, er
hve nátengt það er sogu og högum
þjóðarinnar, það er að mest öllu
leyti ísleilzkt safn, og þannig vaxið,
að það endurspeglar menningu Is-
lendinga frá fyrstu tíð.
I bókmentum ykkar eigið þið rík-
ar, sígildar myndir af andlegu lífi
þjóðarinnar. En í safninu geymast
minjar hinnar listrænu og verklegu
menningar, sem gefa ómetanlegan
fróðleik um líf og þroska þjóðar-
innar fyr á öldum. Þær myndir af
þjóðlífinu, er geymast í bókmentun-
um, verða lifandi og nálægar, er
menn kynnast dýrgripum safnsins.
Þjóðminjasafnið og framtíðin
Það er mikið og veglegt verkefni
fyrir þjóðrækna Islendinga, segir
prófessor Shetelig að lokum, — að
>sjá safninu fyrir tryggu húsnæði, er
væri við þess hæfi, þar sem gripir
þess gætu notið sín fyrir augum
f jöldans, svo allur almenningur gæti
notið þess fróðleiks, þeirrar fegurð-
ar og listar, er það hefir að geyma,
svo menning fyrri kynslóða, sem
geymist í gripum safnsins, gæti bor-
ið ávexti meðal núverandi og kom-
andi kynslóðar, orðið það leiðarljós
fyrir sjálfstæða íslenzka menningu,
sem það getur bezt orðið.
—Hve mikið húsrúm þyrfti Þjóð-
minjasafnið til þess að það gæti not-
ið sín?
—Því er vandsvarað að órann-
sökuðu máli. En mér er nær að
halda, að ekki væri tekið of djúpt í
árinni, þó menn settu sér það tak-
mark að ætla því tífalt húsnæði á
við það, sem hún getur best orðið.
Eg hefi, bætir prófessorinn við,
ekki getað komist hjá því, að fá
augastað á ákveðnum stað hér í
bænum, þar sem reisa ætti veglega
byggingu fyrir Þjóðminjasafn. En
eg er ekki hingað kominn til að
gagnrýna eða neitt i þá átt. Ykkar
er að sjá þessari ómetanlegu þjóð-
areign ykkar fyrir stað, þar sem
hún nyti sín í höfuðborg ykkar, og
gerði hana blátt áfram íslenzkari á
svipinn.
—Mbl. 25. okt.
Bryant’s Studio
Phone 22 473 - - Evenings 45 427
611 WINNIPEG PIANO BLDG.
PORTAGE AVE.
are giving special discount for Exmas, this year
Send the most personal of all gifts—YOUR PHOTOGRAPH
Over fifty-five years of experience is our guarantee.
Hvergi betra að gera viðskifti, né vandaðri myndir.