Lögberg - 03.08.1938, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 3. AGÚST, 1938
“Lögberg” óskar til hamingju
Eins og skýrt er frá annarstaðar hér í
blaðinu, voru þau hr. Einar P. Jónsson skáld,
ritstjóri “LögbergsJ' og ungfrú Ingibjörg
Sigurgeirsson, kenslukona, gefin saman í
hjónaband, föstudaginn þ. 29. júlí. Eru þau
hjónin á brúðkaupsferð í Mikley, átthögum
brúðarinnar, um tveggja vikna skeið.
Meðan hinn vinsæli ritstjóri þess er f jær-
verandi, er “Lögberg” því næsta mikill mun-
aðarleysingi; og til þess að bæta ögn úr þeim
vandkvæðum, hefir undirritaður orðið við til-
mælum útgefanda um, að eiga hlut að rit-
stjórn þessa og næsta blaðs.
Annars var aðal tilgangurinn með línum
þessum, að flytja Einari ritstjóra og frú
hans hjartanlegar hamingjuóskir í tilefni af
giftingu þeirra, frá útgefendum og öðrum
þeim, sem að “Lögbergi’1’ Standa. Yeit eg,
að lesendur blaðsins hvarvetna taka innilega
undir þær heillaóskir með þakklátum huga,
minnugir þess, hversu örlátlega Einar rit-
stjóri hefir, með kvæðum sínum og öðrum rit-
smíðum, stráð gleðigeislum á veg samferða-
manna sinna um langt árabil.
Richard Beck.
Minni Islands
flutt að Hnausum, laugardaginn 30. júlí 1938
Kæru landar!
Um þessa helgi hefi eg fengið tvö verk-
efni frá vinum mínum vestan hafs, að flytja
erindi fyrir minni Islands hér á þessari sam-
komu og kveðju frá íslandi tii íslendinga
vestanhafs á mánudaginn á þjóðhátíðardegi
að Gimli. En í framkvæmdinni verðtir þetta
ein ræða um málefni Islendinga og menning-
armál þeirra báðum megin Atlantshafs, og eg
vona að með hjálp beggja íslenzku blaðanna
í Winnipeg geti eg með þessum fáu orðum
náð til nálega allra þeirra landa, sem búa í
þessari heimsálfu. Eg vona að geta þar að
auki síðar í sumar komið á marga aðra fundi
með Islendingum í Kanada og Bandaríkj-
unum, og kynst sögu bygðanna og baráttu
landa í Vesturálfu, bæði sem borgara í hinum
nýju átthögum og fyrir sæmd og menningu
íslenzku þjóðarinnar. Mér finst að verkefni
okkar, sem búum í gamla landinu muni vera
fremur auðvelt um samskiftin yfir hafið.
Mér finst að við Islendingar búsettir austan
Atlantshafs munum ekki þurfa annað í hin-
um sameiginlegu viðskiftum, en að taka til
fyrirmyndar landa okkar vestan hafs, ást
þeirra á gamla landinu og umliyggju þeirra
fyrir hinni margháttuðu, íslenzku menning-
arbaráttu. Mér hefir komið til hugar að það
mætti tákna hið nýja viðhorf Islendinga aust-
an hafs með orði úr útvarpsmálinu, með því
að segja, að við vildum, um hin sameiginlegu
áhugamál, komast á sömu bylgjulengd eins
og þið sem búið hér í landnámi Leifs hins
heppna Eiríkssonar.
Það væri í sjálfu sér ekki undarlegt, þó
að einhver af mínum mörgu tilheyrendum
vildu spyrja, hversvegna við, sem búum í
gamla landinu höfum ekki fyr en nú á síðustu
árum tekið fast í streng með ykkur í þessu
efni. Mér finst eg geti helzt svarað þeirri
spurningu með því að taka líkingu úr heims-
styrjöldinni miklu. Það kom þrásinnis fyrir
báða stríðsaðilana að þeir gátu ekki fylgt
eftir sigri áhlaupshersins, sem braust í gegn-
um varnarlínuna. Það vantaði liðsafla til að
styðja sókn forvarðanna. Þegar landnám Is-
lendinga í Vesturheimi hófst eftir 1870, átti
sá hluti þjóðarinnar, sem bjó eftir í gamla
landinu við erfiðan kost að búa. Fyrst mikil
harðindi. Þá við mikið aðhald í kyrstöðuátt
frá stjórn landsins í Danmörku. Um 1890
bannaði danska sjtórnin Alþingi að láta
byggja brú yfir eitt stærsta fallvatn á íslandi,
Ölfusána. Islendingar voru þá um langa
stund ekki frjálsir gerða sinna í sínu eigin
landi. Orka íslendinga austan hafs var ekki
öllu meiri en með þurfti til að hefja endur-
reisn gamla landsins. Síðan kom heimsstyrj-
öldin, sem að öllu samtöldu var óhagstæð
menningarsamvinnu milli landa. Og að síð-
ustu kom kreppa sú hin mikla, sem hófst á
Jslandi upp úr þúsund ára hátíðinni 1930.
Gætir áhrifa hennar á Islandi eins og hér fram
á þennan dag.
Allan þann langa tíma, sem landnám
ykkar hefir staðið yfir, höfum við Islending-
ar austan hafs líka verið að byggja okkar
bjálkahús. Við höfum verið að byrja endur-
reisn hins nýja, íslenzka lýðríkis í gamla
landinu. En í þessu efni eru nú tímamót.
Mikil breyting er vakin á Islandi í þá átt, að
starfa framvegis miklu meir en áður að hin-
um sameiginlegu menningarmálum. Þið haf-
ið séð í þessu efni nokkur merki um nýtt við-
horf í aðgerðum Alþingis og núverandi ríkis-
stjórnar. Auk þess er í uppsiglingu nýr fé-
lagsskapur æskumanna í skólum landsins,
Vökumannahreyfingin, sem lítur á það sem
eitt af megin verkefnum sínum að auka sam-
störf um þjóðernismálin milli allra Islend-
inga, hvar sem þeir eiga heima. Nýtt tímarit,
Vaka, byrjar að koma út í haust, til að vinna
að eflingu íslenzkrar menningar og að sam-
heldni allra íslendinga um þjóðernismálin.
Eg vona þessvegna að eg megi fullyrða, að
nú sé kominn sá tími, þegar Islendingar j
gamla landinu bæði geta og vilja sent lönd-
u msínum, sem búsettir eru vestan hafs, nokk-
urn liðsauka í sókninni til viðhalds þjóðerni
og tungu. Eg von að framvegis verði sókn
Islendinga í þjóðernis- og menningarmálum
haldið áfram um ókomnar aldir báðum megin
Atlantshafs. 1 þessum efnum geta allir, sem
brotnir eru af íslenzku bergi og mæla íslenzka
tungu, haldist í hendur yfir hin breiðu höf.
Eg vil reyna í stuttu máli að gera grein
fyrir því, sem mér virðist vera megin línur
í þessari framtíðarsókn íslendinga austan
hafs og vestan. Verkefnin eru að nokkru
leyti sérstök og að nokkru leyti sameiginleg.
Eg hygg eg megi fullyrða að á Islandi
eru menn, í öllum þrem stjórnmálaflokkun-
um, samdóma um að endurreisa hið gamla,
frjálsa lýðríki, að gera Island frjálst, og að
ísland skuli vera frjálst og sjálfstætt menn-
ingarríki um allar ókomnar aldir. Eg hygg
að allir Islendingar séu líka sammála um að
í hinu nýja, endurreita framtíðarríki eigi að
bjarga öllum hinum gömlu, góðu verðmætum
frá þúsund ára starfi þjóðarinnar, puk þess
sem veitt er yfir landið straumum nútíma-
menningar, eftir því sem við á og kringum-
stæður leyfa Eg þarf ekki að4 taka það fram,
hve mikinn stuðning landar í Vesturheimi
geta veitt gamla landinu í þessari marghátt-
uðu nýsköpun, sem nú er að gerast og verður
að gerast í þjóðlífi Islendinga.
Viðhorf hins nýja, íslenzka lýðríkis til
annarra þjóða er í sjálfu sér glögglega af-
markað; íslendingar vilja lifa frjálsu lífi í
landi sínu, en þeir vilja taka þátt í frjáLsu
samstarfi með Norðmönnum, Dönum og Sví-
um á þjóðlegum jafnréttisgrundv'elli. Þetta
norræna menningarsamstarf verður með
hverju ári fjölþættara og þátttaka Islendinga
er þeim á margan hátt til gagns og fremdar.
Þessi norræna samvinna hinna skyldu frænd-
þjóða er undirstöðtiatriði í utanríkispólitík
Islendinga á Islandi.
En Island á líka annan nábúa í suðurátt, og
það er móðurland hins brezka heimsveldis.
Island á við England óteljandi samskifti í
atvinnu- og fjárhagsmálum. íslendingum
þykja Englendingar góðir nábúar. Þeir
myndu ekki óska eftir skiftum um nábýli við
nokkra aðra af stórþjóðum heimsins. Island
er svo sett á hnettinum að sú þjóð, sem þar
býr lifir alveg sérstaklega í skjóli við enska
flotann.' Þeirrar verndar hefir Island notið,
bæði í styrjöldinni eftir 1800 og nú í heims-
styrjöldinni miklu. Þeir íslendingar vestan
hafs, sem börðust fyrir hinu brezka heims-
veldi 1914—1918, stóðu um leið á verði fyrir
sjálfstæði gamla ættlandsins í norðurhöfum.
Framtíð hins íslenzka lýðríkis er þessvegna
háð tvenns konar samvinnu. Annars vegar
við Norðurlönd og hins vegar við brezka veld-
ið. Og í því mikla ríkjasambandi verða Is-
lendingar í Vesturheimi jafnan þýðingar-
mikill aðili til stuðnings og verndar minsta
sjálfstæða menningarríkinu sem til er í ver-
öldinni, sögueyjunni í Atlantshafi.
Verkefni Islendinga á íslandi, að halda
þar við sjálfstæðu nútíma menningarríki er
engan vegirm auðvelt. ísland er eins stórt
og Holland, Belgía og Svissland samanlögð,
en þeir, sem búa í þessu stóra landi eru ekki
nema 3i5 þúsund. Það er mikið átak Islend-
inga, svo fáa sem þeir eru, að byggja þetta
stóra land. Ein það vex ekki í augum nútíma
Islendingum. Þeir unna þessu stóra landi,
með hinni miklu tilbreytni og hinum marg-
háttuðu verjrefnum. Og þeim finst landið
ekki fátækt að náttúrugæðum. Við strendur
landsins eru tvær gullnámur. Síðari hluta
vetrar eru hin auðugustu fiskimið í heimi
við strendur Islands sunnan og
vestanverðar. Á sumrin eru síldar-
miðin við norðurströnd Island svo
auðug, að í meðalári berst í land af
síldarmiðunum fjárafli sem nemur
300 þúsundum króna hvern dag,
meðan veiðin stendur sem hæst. Is-
lenzka moldin er frjó, þó að ekki
séu þar hveitiekrur eins og á slétt-
unum miklu í Manitoba. Á Suður-
landi einu saman, þ. e. Rangár-
valla- og Árnessýslu geta lifað af
jarðrækt eins margir menn og nú
eru í allri Winnipegborg. Jarðhit-
inn á íslandi hefir í sér fólgna ó-
trúlega mikla auðsuppsprettu. Nú
er verið að undirbúa að ihita höfuð-.
borg landsins með orku úr þessum
hitalindum, auk þess sem jarðhitinn
er notaður til að hita marga
sveitabæi, skóla, sumargistihús og
sundlaugar. Jafnframt því er
jarðhitinn meir og meir notaður til
ræktunar. Á hverju ári fjölgar
stórlega gróðurhúsum, sem hituð
eru með hveravatni, þar sem rækt-
uð eru litfögur blóm mitt í vetrar-
kuldunum, garðmeti og jafnvel
suðræn aldini eins og vínber og
melónur. I framtíðinni mun jarð-
hitinn á íslandi veita þjóðinni nokk-
uð af þeim þægindu.tn, sem sólar-
hitinn og hin hlýju Ihöf veita ykkur,
sem eigið heima í þessari álfu.
S.íðast í þessu yfirliti um gæði Is-
lands vil eg nefna orku fossanna.
I Soginu, skamt austan við Reykja-
vik, eru hin hentugustu skilyrði til
að virkja 100 þúsund hestöfl.
Reykjavík hefir nú virkjað 12,000
hestöfl og bætir við eftir því sem
með þarf á ókomnum tímum. Nú
um þessar mundir er Akureyri að
byrja virkjun Laxárfossa í Þing-
eyjarsýslu. Vatnsorkan er þar talin
35 þúsund hestöfl. Sá kraftur sem
þar býr er nógur til að hita og lýsa
alt Norðurland, þegar vísindin hafa
leyst þá gátu, að gera rafleiðslur
um dreifbýli hæfilega ódýrar. Og
þið vitið öll að fyrir utan þessi tvö
vatnsföll, Sogið og Laxá, eru á Is-
landi fjölmargar aðrar og stærri
vantsorkulindir. Eg hefi nefnt þessi
fáu aðalatriði sem hin efnalega
framtíð Islands byggist á, hin auð-
ugu fiskimið, hin frjóa mold til
ræktunar, jarðhitinn, og raforkuna.
Hraust, gáfuð og atorkusöm þjóð
eins og íslendingar, hefir í slíku
landi næga efnalega undirstöðu til
að byggja á fjölþætt menningarlíf.
Hitt er annað mál, að enginn getur
búist við að íslenzka þjóðin geti
með átaki einnar eða tveggja kyn-
slóða fullnotað þessi miklu atvinnu
skilyrði. En eg held að landar úr
Vesturheimi, sem gist hafa gamla
landið á seinni árum, hafi komist að
þeirr niðurstöðu, að fólkið, sem þar
varð eftir hafi unnið að því að bæta
lífsskilyrðin á Islandi eins og þið
sem fluttuð í þetta land hafið starf-
að að hinu mikla og glæsilega land-
námi, sem framkvæmt hefir verið af
Islendingum í Vesturiheimi síðan um
1870.
Takmark Islendinga austan hafs
er að endurreisa hið forna lýðríki
gullaldarinnar á íslandi á grund
velli þeirra margháttuðu lifsskil-
yrða, sem landið býður þjóðinni,
Þetta er sá framtíðardraumur, sem
fyllir hugi þeirrar kynslóðar, sem
nú starfar í landinu.
En aðstaða ykkar, landar í Vest-
urheimi, er önnur. Eins og við sem
búum á tslandi endurreisum þar hið
forna lýðríki, þannig reisið þið, með
miljónum annara manna, hin tvö
miklu engilsaxnesku lýðríki í þess-
ari álfu. Við óskum einskis frem-
ur en að þið gefið, svo sem vera
ber, keisaranum það sem keisarans
er. En þið eigið eftir mikla auð-
legð samt, og hennar gætir sannar-
lega mikið hér í dag. Þið eigið
saman með okkur íslendingunum
austan hafs, hina andlegu auðlegð,
þjóðerni, sögu, tungu, minningar og
bókmentir. — Þennan arf ber okk-
ur að ávaxta saman um ókomnar
aldir. Hið pólitíska ríki íslendinga
nær aðeins yfir ísland sjálft. Hið
andlega veldi íslendinga er miklu
stærra. Það nær yfir ísland og
margar merkiiegar bygðir og borgir
í þessari merkilegu heimsálfu. Það
er þetta andlega islenzka ríki, sem
við erum að styðja með þeirri fjöl-
mennu og glæsilegu samkomu, sem
háð er hér í dag, og með margþættu
^tarfi fyr og síðar, alstaðar þar sem
búa þjóðræknir og drengilegir Is-
lendingar.
Eg vildi að lokum segja fáein orð
um ísland sjálft, bæði til að útskýra
það hversvegna þeir sem þar eru
fæddir og aldir upp unna því svo
heitt, og hitt sem merkilgera er,
hversvegna menn sem fæddir eru
annarsstaðar, en af íslenzkum kyn-
sofni, hafa svo að segja erft þessa
aðdáun á landinu frá foreldrum og
vandamönnum. Eg ætla mér vita-
skuld ekki þá dul að útskýra alt í
þessu efni. En eg vildi minnast á
vissa þætti, sem að mínum dómi
hafa mikla þýðingu til að skapa
grundvöll þeirrar ættrækni og þjóð-
ernistilfinningar sem einkennir and-
legt líf Islendinga, hvar sem þeir
búa á hnettinum.
Eins og vel er kunnugt úr jarð-
fræði er ísland ungt land, yngsta
I land Norðurálfunnar, svo að ekki sé
víðar leitað. Tvö öfl, máttug og
áhrifarík, eldur og ís, eru sísarfandi
að því að skapa þetta unga land.
Til eru önnur lönd, fögur og hríf-
andi, t. d. Nbregur og Skotland. I
þeim er ein bergtegund yfirgnæf-
andi i allri myndun landsins. Fyri.r
óralÖngum tima hefir þessi mikla
Jhella mótast á þann veg sem nú má
sjá. I þessum löndum er sami svip-
ur á landinu hvar sem litið er. Á
íslandi er þessu öðruvísi háttað. Þar
er hver sveit ólík annari. Ef við
tökum útsýnið úr höfuðstaðnum, þá
liggur borgin þar sem bezt sézt um
allan hinn mikla Faxaflóa. I suð-
urátt eru hin mildu eldbrunafjöll á
Reykjanesskaga hliðstæð að formi
og útliti Apenníu f jöllunum á Italíu.
En i norðurátt, gegnt Reykjavík,
gnæfa tvö brött og fögur blágrýtis-
fjöll, og síðan lengra vestur hinn
tigulegi og breytilegi Snæfellsness-
fjallgarður, en yzt úti sjálfur Snæ-
fellsjökull, gamall eldgígur með
hvítri fannahettu. Frá Reykjavík er
örstutt til Þingvalla. Þar er gersam-
lega ný fegurð—nýjar fjallamynd-
anir, hraungjár, fossar, jöklar og
stöðuvötn. Og þannig má halda
sveit úr sveit kringum alt land. Hver
bygð hefir sinn einkennilega list-
ræna svip; Alsaðar er ný tilbreyt-
ing, ný fegurð. Landið er eins og
samsafn snildar kvaéða eftir mörg
stórskáld, þar sem hver höfundur
sýnir nýja tegund af fegurð. En
yfir þetta undarlega, frumlega land
breiðir sig hið íslenzka skyggni, hið
óvenjulega tæra loft, sem einkennir
land með svölu loftslagi og litlum
skógum. Eg vil ekki segja að okk-
ur íslendingum falli létt vöntun
skóganna. En hin beru fjöll hafa
sína einkennilegu draumkendu feg-
urð. Mesti málari Englands, Turner,
hefir málað á ógleymanlegan hátt
hitamóðu og mistrið, sem bræðir
saman jörð, himin og haf á Eng-
landi. Einn af mestu málurum ís-
lands, Ásgrímur Jónsson, hefir á
sama hátt túlkað hinn gagnstæða
þátt í fegurð íslands, hin undur-
samlegu einkenni hins tæra, gagn-
sæja skygnis, og hin óteljandi, hug-
ljúfu blæbrigði sem skína með marg-
faldri fegurð í þessu gegnsæja, svala
andrúmslofti. Þannig er ísland.—
1 Þessi einkennilega fjölþætta fegurð
hefir um allar aldir bundið þjóðina
við landið. ísland hefir orðið
drauma- og hugsjónaland þeirra Is-
lendinga, sem ekki hafa getað búið
að staðaldri heima. íslendingum hef-
ir á öllum öldum farið eins og fræg-
asta íslendingnum sem þar hefir
lifað, skáldinu og sögufræðingnum
Snorra Sturlusyni. Inst í sál Is-
lendingsins, sem ekki á heima á Is-
landi, býr sú ást, sem hann orðaði
svo fagurlega er hann mælti: “Út vil
eg.” Þeir sem ekki sigla skipum
sinum heim til íslands, sigla þangað
í draumum sínum.
Við, sem erum hér saman komin
í dag — minnumst íslands í tvenn-
um skilningi. Við munum sjálft
landið með sinni tigulegu fegurð,
með sögu sinni og menningu. En
við munum lika hitt landið, hið and-
lega íslenzka riki, það sem býr í sál-
um allra, sem fæddir eru af íslenzk-
um kynstofni, hvar í löndum sem
þeir búa. Við árnum íslandi og ís-
lendingum giftu og blessunar um
alla ókomna tíma. Og við vitum að
ísland lifir í hugum barna sinna og
þarnabama hvar sem þau dvelja,
hvort sem það er í skjóli blágrýtis-
fjallanna heima á Fróni, eða á hin-
um miklu sléttum eða við hin stóru
vötn í landnámi hins fyrsta íslend-
ings í Vesturheimi, Leifs hins hepna
Eirikssonar. Landar vestan hafs,
geymið vel um alla framtíð eins og
hingað til, þann arf, sem þið hafið
til varðveislu.
Jónas Jónsson
Iceland and the
Future
The visit to Winnipeg of a
former cabinet minister of Ice-
land, Jonas Jonsson, draws at-
tention to the remarkable devel-
opment of the island country in
the North Atlantic, and the hap-
py contrast between its peaceful
isolation and the anxieties of the
rest of Europe.
Situated as it is outside of the
great steamship lanes and with
its roots deep in the past, Ice-
land within the next few years
may become a stopping-off place
for trans-Atlantic air passengers
moving between the Old World
and the New.
A writer in the New York
Times, Harold Butcher, predicts
that the summer tourist of the
near future who is seeking a
land where there is neither war
nor rumor of war will look to-
ward this lonely island in the
Arctic Circle as a country where
he may rough it a bit, ride
ponies over grass and lava fields,
climb mountains, fish for salmon
and trout, and visit glaciers and
geysers.
The aeroplane, of course, will
make this ever more likely. But
even without the aeroplane in-
creasingly large groups of stu-
dents from Oxford and Cam-
bridge universities have been
visiting Iceland each summer
for the past few years. They
have been attracted there by the
geological wonders of the coun-
try and the charm of its inhabit-
ants.
In Iceland, claimed by some to
be the birthplace of Leif
Ericsson who discovered
America in the year 1,000, one
moves among an ancient people,
descendants of the Vikings. Most
of the 120,000 inhabitants came
from Norway, while those who
came from the British Isles
(mostly from Scotland, Ireland
and the Hebrides) were of Nor-
wegian descent. Mr. Butcher
describes the men as tall, sturdy,
courageous, and their wives and
daughters as comely and strong,
independent and capable.
Most Icelanders live either by
fishing or farming. The farms
are remote but hospitable. To
the travellers they are hostels
where one can find food and rest
and shelter from wind and rain.
The raising of sheep has always
been an important industry, and
some of the old chieftians used to
own very large flocks. Today
sheep number 656,000 and make
up nearly 80 per cent. of the
country’s exports.
This year Iceland celebrates
twenty years of independence as
a nation. She is united with
Denmark only in sharing the
same king—Christian X. “Be-
tween 1940 and 1943,” writes
Mr. Butcher, “she must decide
whether she will continue this
arrangement, become completely
independent, or, perhaps, join
with the British Commonwealth
of Nations.”
This is a fascinating sugges-
tion. Without maintaining that
it is likely to come about, this
much can be said: the Icelandic
people have proved one of the
finest stocks in Canada and if
Iceland ever did wish to join the