Lögberg - 09.02.1939, Blaðsíða 7

LÖG-BEBO, FIMTUDAGINN 9. FEBRÚAR 1939
7
Guðrún Lárusdóttir
Eftir J. J. Bíldfell.
Það eru tvær aðalástæður fyrir því að eg hefi, fyrir
hvatning vinar míns Sigurbjörns Sigurjónssonar, ákveðið
að rita fáein minningarorð um Guðrúnu Lárusdóttur, með
niynd hennar í janúarhefti Sameiningarinnar. Fyrst eru
það persóuleg kynni min af Guðrúnu heitinni, og í öðru
lagi það, að hennar hefir ekki verið minst, nema með
stuttri dánarfregn í vestur-íslenzku blöðunum, sem mér og
eflaust mörgum öðrum hér vestra finst sjálfsagt að gjört
hefði verið, því sannarlega hefði
það verið og væri Vestur-íslend-
ingum ávinningur að kynnast og
athuga lífsstarf þessarar göfugu
og stórmerku konu.
Það var árið 1909 að eg
fyrst kyntist þeim hjónum.
Sigurbirni Ástvaldi Gíslasyni og
frú hans, Guðrúnu Lárusdóttur.
Eg var á ferð á íslandi eftir 22
ára fjærveru frá ættlandi mínu
og naut þá, sem siðar, sérstak-
rar góðvildar og gestrisni á
heimili þeirra hjóna, sem eg þó
hafði aldrei þekt eða séð fyrri.
Mér er enn minnistætt, er eg sá
Guðrúnu Lárusdóttur fyrst, mér fanst svo mikið til hennar
koma. Persóna hennar var tilkomumikil og tíguleg, en það
var þó hvorki tign hennar né ytra atgerfi, sem mér fanst
mest til um, þótt hvorttveggja væri í bezta lagi, heldur
framgangsháttur hennar og tal, þó hún væri í þetta sinn
hæði fáorð og fáskiftin. En það, sem hún lagði til mála
var svo vel grundað og ákveðið, að það gat ekki annað en
vakið eftirtekt hjá ókunnum manni. Hið sama var að
segja um hreyfingar hennar allar, þeim fylgdi, ásamt hátt-
prýðinni, sama ákveðnin og öryggið eins og orðunum. Eg
fór í burtu frá Ási eftir þessa fyrstu heimsókn mína með
þá tilfinning í huga og hjarta, að frúin þar væri háttprúð
og heilsteypt kona, sem sólin ætti enn eftir að verma. Þessi
niðurstaða mín um skapgerð frú Guðrúnar átti eftir að
breytast að nokkru við nánari kynni af henni sjálfri, ritum
hennar og starfi í þágu þjóðbræðra sinna og systra. Um
skarpskygni hennar, orðprýði og grandgæfilega athugun á
mönnum og málefnum var aldrei að efast, og ekki heldur
um öryggi hennar í orði og athöfn. En þótti sá eða fáleiki,
sem mér fanst bera á hjá henni við fyrstu kynningu, var af
mér misskilinn, þvi hann var aðeins vörn hennar gegn því
ókunna, eða óþekta, þar til dómgreind hennar hafði kveðið
upp fullnaðar ákvæði um verðmæti þess.
Auk hinna miklu andlegu hæfileika var frú Guðrúnu
lánað næstum því óskiljanlega mikið starfsþrek. Hún var
tíu barna móðir og veitti forstöðu stóru og umsvifamiklu
heimili. Hún sat í stjórn Reykjavíkur-bæjar um langt
skeið og vann að fátækramálum þess bæjar seint og snemma.
Tók ákveðinn þátt í málum góðtemplara og vann ósleitilega
á fyrri árum fyrir fyrsta kristniboðsfélag fslands, er móðir
hennar, frú Kirstín, stofnaði, og veitti því síðar og K.F.U.K.
forstöðu. Hún sat í sjö ár á alþingi þjóðar sinnar. Og
auk alls þessa liggur mikið eftir hana af ritverkum, bæði
skáldsögum og blaðagreinum, sem alt ber vott um heil-
hrigða lífsskoðun, miklar, fjölhæfar gáfur og næman skiln-
'ng á einstaklings afstöðu til meðborgara sinna.
Þegar maður athugar með gaumgæfni hið víðtæka
athafnasvið þessarar íslenzku konu, þá verður manni að
sPyrja: Hvaðan kom henni þróttur til að afkasta með
prýði öllu þessu feikna verki og hversvegna færðist hún
svona mikið í fang? Svar við þeim spurningum getur
naumast orðið nema eitt. Það var hið kristilega lifsviðhorf
hennar, hin hreina og heita kristna trú hennar, sem gaf
henni úræðið, þrekið og þróttinn. Hún skoðaði sjálfa sig
sem þjón drottins á lifsleiðinni og skildi það líka glögt að
engin undanfærsla undan kristilegum skyldustörfum í vin-
garði hans mátti eiga sér stað, verkefnin þar voru svo mörg.
Hvar sem hún leit þá blöstu við henni mein meðbræðra
hennar — mein, sem hún þráði að mega bæta — mein, sem
hún lagði fram alla sína krafta til að bæta. Auðnuleysingj-
arnir — þessir minstu bræður meistarans — voru svo marg-
h' og áttu margir svo bágt. Það gat hún ekki látið afskifta-
laust. Hún vildi helzt geta náð til þeirra allra með velvild
sinni og viðkvæmni.
Eg hefi sagt hér að framan að það hafi verið trúar-
pryggi frú Guðrúnar Lárusdóttur, sem hafi veitt henni eld-
inn og áræðið í hinu mikla og margbreytta starfi hennar,
sem að framan er talið. En starfssvið hennar var víðtækara
á hefir verið minst. Hún fann einnig tíma til þess að
v,nr,a með vaxandi árangri að trúfestu og trúvakningar
málum með manni sínum, Sigurbirni Ástvaldi Gíslasyni, oft
b'egn andúð og ómildum dómum manna, sem annað hvort
ekki skildu eða vildu ekki skilja aðstöðu þeirra.
Það er annars einkennilegt og eftirtektarvert, að einmitt
a því tímabili í nútíðarsögu þjóðarinnar íslenzku, þegar
t?*ldi hins sögulega kristindóms var rengt og rýrt á allan
hátt, þá kemur þessi kona fram til þess að verja hann og
trú feðra sinna, ekki aðeins með orðum, heldur lika í verk-
um, og gjörir það á svo ákveðinn en þó óeigingjarnan hátt,
að hún vekur alþjóðar eftirtekt með starfi sínu.
Menn sögðu að hún, og þau hjón bæði, væru persónu-
gerfingar afturhalds og ófrelsis í trúmálunum. Auðvitað
nær slík ákæra ekki nokkurri átt. Slíkir dómar eru engin
nýmæli um menn, sem ineð festu og einurð halda fram
þeim lífsskoðunum, sem andstæðar eru aldarandanum, sem
fjöldinn vill fylgja.
En nú er sókninni af hennar hálfu lokið; penninn
lagður til hliðar, sverðið sliðrað og tungan stirðnuð. Þegar
svo er komið þá geta menn að jafnaði litið yfir farinn veg
með meiri sanngirni og jafnaðargeði, heldur en meðan á
sókninni stóð.
Þegar eg lít yfir æfiferil þessarar mikilhæfu, íslenzku
konu þá finst mér að hann beri vott um alt annað en aftur-
hald. Mér finst einmitt að hann beri ljósan og skýran vott
um hið gagnstæða. Frá því fyrst að hún í vaxandi æsku-
blóma kemur fram á sjónarsviðið og þar til að hún hverfur
af því, er lifsstarf hennar alt sókn — sókn gegn öllu þvi,
sem er lágt og ljótt — sókn gegn þvi sem henni fanst rangt
og óréttlátt — sókn gegn öbirgð og allsleysi — sókn gegn
volæði og vesaldómi, framsókn til fegurra lifs, giftusamlegra
viðhorfs og sannari þroska.
Ef að sú andlega afstaða, sem skapar slikt Iifsviðhorf
verðskuldar afturhalds nafnið, þá á eg ekki betri ósk þjóð-
minni til handa, en að hún mætti eignast sem mest af því.
Eða myndi sú persóna, sem frá sólaruppkomu til sólarlags
leitast af öllum mætti við að bæta kjör olnbogabarna lifsins,
og að leiða hvert lítið barn i lifinu er þráir skjól, verða
með nokkru móti nefnd ófrjálslynd?
En slíkt var lífsstarf frú Guðrúnar Lárusdóttur.
Dauða frú Guðrúnar bar að á sorglegan og sviplegan
hátt. Þau hjón, cand. theol. Sigurbjörn Ástvaldur Gislason
og frú Guðrún, ásamt tveimur dætrum sínum, Guðrúnu
Valgerði konu Einar Kristjánssonar í Reykjavik og Sigrúnu
Kristínu, 17 ára gamalli stúlku, voru á ferð i bil sér til
hressingar austur i Árnessýslu. Bílstjórinn, sem var sá
fimti í bílnum, hét Arnold Pedersen og var og líklega er
þjónn við Elliheimilið í Reykjavik. Ferðinni, eftir að heilsa
upp á kunningja er í leið þeirra voru, var heitið til Geysis
og Gullfoss. Til Geysis komu þau 19. ágúst s.l. og gistu
þar aðfaranótt laugardagsins, og héldu svo áleiðis til Gull-
foss á laugardagsmorgun 20. ágúst. En á þeirri leið er
Tungufljót, vatnsfall allmikið og er brúað, en við vestur-
enda brúarinnar liggur vegurinn að Gullfossi út af aðalveg-
inum í skarpri bugðu. Ferðafólkið kom að vegamótum
þessum að afhallanda hádegi, en þegar bílstjórinn ætlaði að
sveigja inn á Gullfoss-brautina, varð hann þess var, að
hemlar vagnsins voru í ólagi og sá að hann mundi ekki ná
fugðunni, en þá var ekki nem um tvent að velja, halda
áfram og eiga á hættu að bíllinn ylti um og ofan í fljótið,
eða að renna beint ofan í það. Bílstjórinn kaus síðara
úrræðið sökuin þess að hann hugði að fljótið mundi
ekki mjög djúpt þar niður undan. En bíllinn sökk
í hyldýpið með öllu sem í honum var og skorð-
aðist á milli tveggja kletta á botni fljótsins. Bílstjórinn
gat brotið glugga, er var gegn sæti hans, komst þar út og
synti til lands. Sigurbjörn Á. Gíslason komst einnig út
og bjargaðist aðfram kominn til lands með aðstoð bílstjór-
ans, en mæðgurnar þrjár létu lífið.
Eftir að likin náðust og læknisskoðun hafði farið fram
voru þau flutt til Reykjavíkur, þar sem fjórða líkið bættist
við — ung stúlka, systir Einars manns Guðrúnar Valgerðar,
— hafði hún dáið fáum stundum áður en slysið við Tungu-
fljót vildi til.
Jarðarför þessara fjögra kvenna fór fram 27. ágúst s.l.
Hún hófst með húskveðju að Ási er séra Þorsteinn Briem
prófastur flutti; á undan húskveðjunni var sunginn sálm-
urinn: “Ljúft er sjón í hæð að hefja,” en á eftir “Til
hiinins upp vor liggur leið.” Báðir þeir sálmar eru eftir
séra Lárus heit. Halldórsson föður Guðrúnar sál.
Þúsundir manna standa þögulir og hryggir í huga með-
fram stignum, sem liggur frá Ási og til kirkjunnar, en þar
byrjaði kveðjuathöfnin kl. 3%. Dómkirkjan sjálf er þétt-
skipuð og yfir því fólki hvílir sami saknaðarþunginn —
sania klökkva viðkvæmnin — sama samúðarkendin, sem
þetta hryggilega slys hafði vakið í hjörtum allra íslenzkra
manna og kvenna. Kisturnar fjórar standa hlið við hlið
framan við gráturnar. Ástvinir, hryggir en hógværir,
horfa tárvotnum augum á kistu eiginkonunnar, móðurinn-
ar, dætranna og svstranna, sem innan stundar verða huldar
moldu, og móðirin aldurhnigna, sem þar er að fylgja sjö-
unda barninu sínu af átta til grafar, er enn hugprýðin sjálf
og tekur þessu siðasta aðkasti sem sannri hetju sæmir.
Hún og þau vita, að þó sorgin sé þung og skilnaðurinn sár,
þá lifir Guðrún og þær allar á bak við sorgar skýið, og minn-
ing og inynd hennar og þeirra læsir sig i gegnum það til
syrgjenda, ástvinanna — til allra íslendinga — eins og ljós
gegnum myrkur.
Við minningarathöfnina í kirkjunni töluðu þrir prest-
ar: séra Friðrik Hallgrímsson, séra Sigurður í Hraungerði
og séra Friðrik Friðriksson í Reykjavik. Við gröfina flntti
Sigurbjörn Á. Gíslason nokkur
orð þrungin af viðkvænmi og
trúaröryggi.
Daginn eftir jarðarförina
færðu umiboðsmenn 17 félaga
Áss-fólkinu 3,000 kr. til stofn-
unar á miinningarsjóð um Guð-
rúnu Lárusdóttur. í ávarpi sem
fylgdi stendur:
“Herra cand. theol.
Sigurbjörn Á. Gíslason, Ási.
Til þess að þakka hið niikla
og óeigingjarna starf korvu yðar,
frú Guðrúnar Lárusdóttur, al-
þingismanns, i þágu menningar-
og mannúðarmálefna, hafa und-
irrituð kvenfélagasambönd og
önnur félög lagt fram hvert sinn
skerf il minningargjafar um frú
Guðrúnu.”
Frú Guðrún var fædd að Val-
þjófsstað í Fljótsdal 8. janúar
1880. Foreldrar hennar séra
Lárus Halldórsson og Kirstin
Pétursdóttir Guðjóhnsen eru bæði
þjóðkunn fyrir rausn, höfðings-
skap og gáfur. Hún ólst upp hjá
foreldrum sinum í Reyðarfirði
þar sem faðir hennar var frí-
kirkjuprestur í allmörg ár, en
fluttist með þeim og systkinum
sínum til Reykjavíkur 1899.
Árið 1903 giftist hún cand. theol.
Sigurbirni Ástvaldi Gislasyni.
Varð þeim tíu barna auðið. Þrjú
þeirra dóu ung, tvær dæturnar
með móður sinni í Tungufljóti.
Fimm eru á lífi, fjórir synir:
Lárus, Halldór, Gísli og Friðrik,
og ein dóttir, Lára Kirstin.
Fyrsta dagblað
á Islandi
Eg var nýlega að tala við
mann um blaðaútgáfu á Islandi
og um blaðamensku þar yfirleitt.
Maðurinn vissi miklu meira en
eg í þeirri sögu; var miklu fróð-
ari um málefnið.
En honum skjátlaðist í einu
atriði; hann hélt því fram að
“Vísir” væri fyrsta dagblað gefið
út heima. Þó sannfærðist hann
fljótt þegar við ræddumi málið
nánar.
Það var skáldkonungurinn
Einar Benediktsson, sem fyrstur
gaf út dagblað á Islandi. Það
var blaðið “Dagskrá.”
Hér fylgja fyrstu línurnar í
auglýsingu þeirri, sem tilkynti að
blaðið yrði gefið út á hverjum
degi:
“Reykjavík, miðvikudaginn 16
júní 1897.
Frá því í dag byrjar “Dag-
skrá” að koma út hvern virkan
dag.” Dagskrá er hið FYRSTA
DAGBLAÐ GEFlÐ ÚT Á IS-
LANDI. Af þessu leiðir fyrst
og fremst að allar fréttiry sem
nokkra almenna þýðingu hafa
eða gildi, verða fluttar í Dag-
skrá. Einnig leiðir það af sjálfu
sér að Dagskrá verður meira en
helmingi starri en nokkurt ann-
að blað, sem gefið hefir verið út
á íslandi, og mun færa lesend-
um sínum fjölbreyttara efni, en
hingað til hefir boðist.”
Eg hefi orðið þess var að þeir
eru fleiri vestra, sam halda að
“Visir” hafi verið fyrsta dagblað
heima.”
Sig. Júl. Jóhannesson.
Talið er að alls séu nú töluð
2796 tungumál á jörðunni. Tala
hinna “dauðu” tungumála er þó
miklu hærri, eða um 4000.