Lögberg - 14.12.1939, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 14. DESEMBER, 1939
KAUPIÐ AVALT
LUMBER
hj&
THE EMPIRE SASH & DOOR CO. LTD.
HENRY AVENUE and ARGYLE STREET
Winnipeg, Man. - Phone 95 551
ERINDI
flutt í Utvarp, Reykjavík
l 5. október l 939
Eftir Thor Thors, alþm.
*
Góðir áheyrendur!'
f sambandi við för mína tiJ
Bandaríkjanna, hafði það ver-
ið ákveðið af utanríkismála-
nefnd Alþingis, samkv. tillögu
forinanns hennar, Jónasar
Jónssonar, að eg skyldi ferð-
ast um bygðir fslendinga í
Kanada, og flytja þeim kveðj-
ur að heiman. Mér var vit-
anlega mjög ljúft, að takast
þá ferð á hendur, því að per-
sónuleg kynni min af ýmsum
Vestur-ísl. og frægðarorð það,
er af þeim fer, vöktu hjá mér
glæsilegustu vonir um góðan
félagsskap og fræðandi og
mentandi för.
Eftir komu mína til New
York var ferðaáætlnuin sam-
in, og það ákveðið, að eg
skyldi heimsækja fslendinga í
bygðunum umhverfis Winni-
peg og í Norður Dakota í
Bandaríkjunum. Óskuðu
Vestur-ísl., að eg kæmi hið
fyrsta, þar eð annatími færi
í hönd, og væri sumpart haf-
inn, svo að fundarsókn yrði
erfiðari, er frá liði. — Eg
ákvað því, að leggja í þessa
för, þegar að loknum fyrstu
erindum mínum í New York.
Það var um nónbilið þriðju-
daginn 27. júní, að við lögðum
af stað í þetta ferðalag, konan
mín og eg. — Lestin, sem
okkur var visað i, var geysi-
löng, og á næsta spori stóð
önnur álíka stórkostleg. Drátt-
arvagnarnir stóðu þarna and-
spænis hvor öðrum, blésu af
óþolinmæði og kappi og litu
óþyrmiilega á keppinautinn.
Þeir áttu báðir að renna sama
skeiðið um 18 stunda leið á
hlemmispretti, og báðir vildu
fyrstir verða. — Farþegarnir
keptust hinsvegar við að finna
sæti sín í hinum miklu völ-
undarhúsum. Hinir svörtu
burðarmenn og járnbrautar-
þjónar greiddu liðlega úr
vanda manna, og loks var
ekið af stað.—
Leiðin liggur um fjölbreytt
og fjölskrúðug héruð, ýmist
yfir iðnaðarlönd eða landbún-
aðarsveitir. Bandaríkjamenn
þurfa ekki að leita úr landi
til að sjá tilbreytingu í lands-
lagi. Á hinu mikla landflæmi
þeirra, hafanna á milli, finn-
ast öll tilbrigði náttúrufeg-
urðar og fjölbreytni. Fagrar
og blómlegar sveitir og dalir,
hæstu og hrikalegustu fjöll,
fossar og goshverir, ár og
stórvötn, og öll stig loftslags,
frá paradísarsælu Kaliforníu
og að háfjallafrostum Kletta-
fjallanna.—
Amerísku jórnbrautarlest-
irnar eru sennilega þær beztu
í heimi. Svefnvagnar þeirra
hafa þó fram til síðustu tima
verið með nokkuð sérstökum
hætti. Það er sofið í eins-
konar baðstofum, en fyrir
hvern svefnklefa er lokað með
tjöldum. Mönnum finst þetta
óviðfeldið í fvrstu, en það fer
vel um þá í klefunum, og
svarti þjónninn hugsar vel um
hvern. og einn. Um morgun-
inn er konum og körlum visað
í sinn hvorn búningsklefann,
og surtur bíður úti á gangi.
Með sigurbrosi á vörum, svo
að skín i mjallhvítar tennurn-
ar, ræðst hann nú að fólkinu
með heljarvendi og burstar
svo að hvergi verður fis að
finna. Surtur vill ekki að
inenn gangi með fiðrið í föt-
unum, og skónum skilar hann
svo að spegla má sig í þeim.—
Svona fínir og fágaðir stíga
menn út úr lestinni í hinni
frægu borg Chicago kl. 9 að
morgni, eftir 18 stunda akst-
ur. — Við eigum að halda á-
fram eftir 1 klukkustund. Það
er aðeins hæfilegur timi til
þess að komast á milli járn-
brautarstöðva með farangur.
inn. — Og aftur er haldið af
stað með nýjum, sérlega fág-
uðum og þeysandi farkosti.
Á 5 klukkustundum eru farn-
ir um 650 kílómetrar frá Chi-
cago til St. Paul. Leiðin
liggur meðfrain Mississippi-
fljótinu, eftir hinum gróður-
sælu og hlíðóttu bökkum
þess, yndislegt og fjölbreytt
landslag. Tíininn líður fljótt
og áður en varir eruin við
komin til St. Paul. Þar hefj-
ast nú heimsóknir okkar til
V.-íslendinga, því að á stöð-
inni hittum við einn Vestur-
íslending. Þetta var Kristján
móðurbróðir minn, er i æsku
hvarf að heiman fyrir rúmum
fimtíu árum, og nú býr í St.
Paul við ánægjuleg lífskjör.
Hér dvöldum við í nokkrar
klukkustundir. Kristjón hafði
margs að spyrja heiman frá
gamla landinu um ættmenni
og átthagana vestur á Snæ.
fellsnesi, um þjóðhagi og þjóð-
líf. f St. Paul býr einnig
Gunnar Björnsson, ritstjóri og
fjölskylda hans. Gunnar var
staddur utanbæjar svo að
fundum okkar bar ekki sam-
an, en við hittumst siðar í
Winnipeg. Gunnar er mikill
fslendingur og alt hans fólk.
Hefir flest þeirra heimsótt fs-
land og dvalið hér nokkuð.
Ríkisstjórnin hafði boðið
Gunnari, að koma heim til
fslands nú í sumar, en sakir
þess að hann var að taka við
skattstjóraembætti sínu að
nýju, vanst honum ekki tími
til þess, en hugði að koma að
suhiri. Við hittum sem snoggv-
ast 3 af börnum þeirra Gunn-
ars og Ingibjargar konu hans,
þau Valdimar, Björn og Helgu,
eru þau öll hin mannvænleg-
ustu.— (
Enn var stigið í lestina og
ferðinni heitið frá St. Paul lil
Winnipeg, og eftir rúmlega
tólf stunda ferð var komið á
áfangastaðinn til Winnipeg,
höfuðborgar fslands í Vestur-
heimi. Og það brást ekki —-
í íslendingabygðir vórum við
komin. —- Str^x og við litum
út úr Iestinni, sáum við kunn-
ug og vingjarnleg andlit. —
Það var stjórn Þjóðræknisfé-
lagsins, sem beið okkar á stöð-
inni. Þar voru þeir Ásmund-
ur P. Jóhannsson, Árni Egg-
ertsson, Gísli Johnson, Sigurð-
ur Melsted, Guðmann Levy,
séra Valdimar Eylands og
prófessor Richard Beck og
kona hans. Ennfremur rit-
stjórar íslenzku blaðanna,
þeir Einar Páll Jónsson, rit-
stjóri “Lögbergs,” og kona
hans og Stefán Einarsson rit-
stjóri “Heimskringlu,” og loks
Grettir Jóhannsson ræðismað-
ur íslendiilga. Fanst okkur
nú þegar, sem við værum
heim komin, svo vingjarnleg-
ar voru móttökur íslending-
anna og svo elskulegt var að
mega nú tala íslenzku eina.
“Heill og sæll og velkominn
til okkar,” var ávarp þeirra
allra, jafnt fornra kunningja
sem þeirra, sem eg sá fvrsta
sinni. íslendingar vestan hafs
hafa þann ágæta og alúðlega
sið, að þúa alla, enda eru
þéringar þeirra á milli bann-
færðar úr málinu og hafa ver-
ið‘ frá öndverðu landrtámi
þeirra. — Það var þegar um
margt að spjalla, en fundur
var þó brátt rofinn. Nú tók
nefnilega Ásmundur P. Jó-
hannsson að sér stjórnina og
stjórnaði hann siðan að mestu
leyti ferðalagi okkar af mik-
illi röggsemi og festu, og að
því er hann sjálfur taldi, á
stundum af talsverðri hörku.
Ásmundur hafði boðið okkur
hjónum að dvelja á heimili
hans, svo sem ýmsir aðrir
gestir hafa gjört, er á undan
okkur hafa að heiman koriiið
vestur. Nutum við þar, á
heimili Ásmundar og frú Guð-
rúnar, hinnar ágætu konu
hans, hinnar unaðslegustu
gestrisni og beztu vináttu.—
Á leiðinni frá jórnbrautar-
stöðinni til heimilis Ásmund-
ar, námum við staðar fvrir
framan þinghöll Manitoba-
fylkis, og stigum út úr bif-
reiðinni. Á Þingvelli þeirra
fylkisbúa, blasti við okkur
stór og tíguleg standinynd af
Jóni Sigurðssyni forseta.
Höfðinglegur og skörulegur
horfir Jón Sigurðsson á
mannf jöldann, er stöðugt
streymir fram hjá hinni veg-
legu byggingu við Austurvöll
Winnipegborgar. Jón Sig.
urðsson ber að vanda höfuð-
ið hátt. Hann veit, að nafn
íslendingsins er heiðursorð og
aðalsmerki i hinni nýju álfu.
Hann hefir og séð íslenzka
menn vaxa til virðinga á þess-
ari þingsamkomu. Hann hef-
ir og sannreynt, að frelsi og
fraintak fslendinga sjálfra
hefir rutt þeim veginn fram til
dáða og afreka í hinni miklu
álfu. Það hlýtur að vekja
ýmsar hugrenningar hjá
hverjum fslending að líta Jón
Sigurðsson hér svo fjarri fóst-
urjarðarströndum. En Vest-
ur-fslendingar hafa gefið
styttu þessa og valið henni
svo veglegan stað.—
Skömmu eftir komu mína
fór eg heimsókn til Dr. Rögn-
valdar Péturssonar, forseta
Þ j ó ð r æ k nisfélagsins. Dr.
Rögnvaldur var sjúkur um
þetta leyti, hafði verið alvar-
lega veikur, en var nú nokk-
uð á batavegi. Frú Hólm-
fríður, kona Dr. Rögnvaldar
tekur alúðlega á móti okkur
Ásmundi P. Jóhannssyni og
okkur er vísað upp á loft, þar
sem Dr. Rögnvaldur situr sem
sjúklingur. ?>að er samt létt
yfir honum og hugurinn reik-
ar víða — heim, og aftur og
fram yfir fslands-ála og fs-
landsbygðir. Dr. Rögnvaldur
er svo þjóðkunnur, að óþarft
er að lýsa honum og störfum
hans ýtarlega, enda enginn
tími til þess. Dr. Röngvaldur
er höfðingi annars kirkjufé-
lags íslendinga, hins Samein-
aða kirkjufélags fslendinga í
Vesturheimi, aðalráðamaður
annars biaðs þeirra, Heims-
kringlu, og — en það skiftir
okkur hérna heima mestu
ináli — núverandi og jafn-
framt fyrsti forseti Þjóðrækn-
isfélagsins. Þetta félag var
stofnað fyrir rúmlega 20 ár-
um, eða 25. inarz 1919. ís-
lendingar höfðu oft hreyft
nauðsyn slíks félagsskapar og
haldið fundi til stofnunar fé-
iags, en ýmsir iörðugleikar
hindruðu það um langa hríð.
Framan af lengstum, ekki sízt,
innbyrðis flokkadrættir. Með-
an styrjöldin mikla geysaði
var óvit og ókleift að auglýsa
sérstöðu nokkurra þjóðflokka,
eða reyna að greina þá á
nokkurn hátt frá þjóðarheild-
inni. Alt brezka heimsveldið
átti þá gegn óvinum að sækja
og það var heimtað, að í öll-
um löndum þess væru menn
100% brezkir borgarar, ann-
ars áttu þeir á hættu að vera
grunaðir um óhollustu og
jafnvel njósnir. En að ófriðn-
um loknum máttu menn aftur
um frjálst höfuð strjúka, inn-
byrðis deilur fslendinga vestra
voru í rénun og Þjóðræknis-
félag íslendinga í Vesturheimi
var stofnað 1919. Deilur fs-
lendinga vestra höfðu aðallega
staðið um trúmál og kirkju.
mál. íslendingar þurfa ætíð
að eiga í erjum, deilurnar
risu hátt og um langa hríð
horfði eigi friðvænlega. Tveir
flokkar börðust og hvoruga
hinna andlegu herdeilda skorti
vasklegt lið né djarfa og vopn-
fima forystu. En atvikin og
tíminn lægði öldurnar og sann
færðu bæði foringjana og liðs-
mennina um fávísi og gagn-
leysi illúðlegra deilna. For-
ystumenn beggja hersveita
snéru því bökum saman og
fundu sameiginlegan gróður-
reit viðkvæmra og ættborinna
hugsjóna: að glæða ástina til
Fjallkonunnar fríðu, að efla
samúð og samband fslendinga
í báðum heimsálfum og auka
hróður íslendingsins, hvar
sem hann fer. Um þetta sam-
einuðust leiðtogar og liðs-
menn úr báðum flokkum. Það
yrði of langt mál, að geta
helztu forgöngumanna þessar-
ar félagsstofnunar, en allir
þeir menn, er síðan hafa
fremstir verið í hópi fslend-
inga vestra og mestu hafa af-
rekað, áttu þar hlut að máli.
Tilgangi Þjóðræknisfélagsins
var svo lýst í stjórnarskrá
þess, hinni fyrstu:
(1) Að stuðla að því af
fremsta megni, að íslendingar
megi verða sem beztir borgar-
ar í hérlendu þjóðlífi.
(2) Að styðja og styrkja
íslenzka bókvísi í Vestur-
heimi, bæði með bókum og
öðru eftir því, sem efni þess
framast leyfa.
(3) Að efla sainúð og sam-
vinnu milli fslendinga vestan
hafs og austan og kynna hér-
lendri þjóð hin beztu sérkenni
þeirra.
Þetta var fagurt og stórt
hlutverk, sem Þjóðræknisfé-
lagið vildi færast í fang og 20
ára starf þess sannar, að það
hefir rækt það með prýði.
Það hefir mjög stutt að því,
að efla bræðrabönd íslend-
inga vestra, skapa samheldni
meðal þeirra og sanieiginlegan
inetnað þeirra um velferð og
sæmd hvers annars. Það hef-
ir og beitt sér fyrir að auka
samvinnu og kynni íslendinga
austan hafs og vestan af mikl-
um dug. Það hefir boðið til
sín og borið á höndum sér
ýmsa mæta menn héðan að
heiman, er ferðast hafa um
bygðir V.-íslendinga. Má þar
nefna, séra Kjartan Helgason,
próf. Sveinbjörn Sveinbjörns-
son, Einar H. Kvaran, próf.
Ág. H. Bjarnason, próf. Árna
Pálsson, próf. Sigurð Nordal
og Jónas Jónsson alþ.m. Þá
ferðaðist einnig skáldjöfur
þeirra, St. G. Stephansson á
vegum félagsins austan hafs
og vestan. Allar þessar ferð-
ir hafa haft viðtæka þýðingu.
Einnig beitti félagið sér fyrir
heimkomu um 350 manns ár-
ið 1930 og gaf ]>á íslenzku
þjóðinni og Háskóla fslands
RMHERST
rnm
■ „-..40 - 26 0Z$Íl°
40 oz. $355 - 25 0Z' $ ‘
m
diSTillers l.mheo
kT------ -HERaS;heb.™u-. oNT.
This advertisement is not published or displayed by the Liquor
■) Control Board or by the Government of Manitoba. '