Lögberg - 28.12.1939, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 28. DESEMBER, 1939
Bjöm Thordarson
1856 — 1938
Þessi mikilsvirti frumherji
var nágranni foreldra minna
á uppeldisárum mínum. Eg
lék mér með börnum hans og
kom oft á heimili hans, og þó
enginn væri ættarskyldleiki,
urðu þó bönd tilfinninga
mannlífsins talsvert vafin
saman á milli Björns heitins
og mín, og hélzt sá vinskapur
alt til enda lífs vinar míns, og
þess vegna langar mig til að
minnast fáeinna atriða í lífi
þessa látna mæta öldungs.
Björn sálugi var sem mað-
ur, kallaður á ensku “rugged
individualist.” Hann hafði
sínar skoðanir hvað sem öðru
leið. Hann fylgdi ekki meiri
hlutanum bara til að vera
með fjöldanum. Hann virti
mikið frjálsræði, framkvæmd
og sjálfsbjörgun fyrir sig og
sína, og fyrir þjóðina. Hann
var kátur og mjög fyndinn,
oft dulur,, bókhneigður og
sérstaklega lagði hann fyrir
sig fornlögfræði; mun hann
hafa kunnað Grágás næstum
utan bókar og þótti gamla
manninum stundum gaman af
að þvæla mig og aðra í göml-
um lögum íslands. Alla æfi
las hann heil kynstur íslenzkra
bóka, var minnugur og fróður
með afbrigðum á alt, sem ís-
lenzkt var.
Mörg voru æfintýri Björns
heitins og margar sögur sagði
hann mér af ferð sinni til
Ameríku og frá frumbýlings-
árunum, sem lýstu honum
sjálfum. Ein sagan til dæmis
hefir mér alténd fundist lýsa
einbeitni, harðskeytni og
mannskap, sem mér fanst
æfinlega einkenna þennan
mann. Björn kom, til Quebec
og fór þaðan með smáum hóp
fslendinga sem fór í gegnum
Chicago á ferð sinni frá fs-
landi til Dakota. Allir voru
svangir þegar til Chicago kom
og bauðst ökumaður einn til
að laka alla á matsöluhús,
sem var á öðru lofti i stórri
byggingu. Þegar búið var að
borða máltíðina, sem var léleg,
var öllum gefinn reikningur
upp á fleiri dali hverjum.
Þetta var meira en margir
höfðu. Gengu þá menn á
landana og hrifsuðu af þeim
trefla, treyjur, peysur, budd-
ur og alt annað, sem laust
var. Björn var ekki á þvi að
Iáta ræna sig að óreyndu.
Hann vissi að hann var ekki
sá versti í íslenzkri glimu, og
áræddi hann að reyna þá list
á þá ensku.
Nú þegar hinir Iandarnir
sjá ræningjana skellast hvern
af öðrum, eins og hvirfilbyl
hefði niður slegið, þá kom á
alla berserksgangur og varð
mikið uppnám. Konurnar tóku
þá tækifærið og flúðu út, en
þegar matsölu-dólgar sjá þetta
fara þeir allir að dyrunum,
svo fleiri komúst ekki út.
Gerðu þá landar snögglega
enda á alt með því að stökkva
út um glugga, þó á öðru lofti
væri og flýttu sér þaðan úr
þeirri ógestrisnu og ósóma-
borg.
Frá Chicago fór Björn til
Grafton, sem er um fjörutiu
mílur suðaustur af Mountain
og Garðar; fékk hann þar
vinnu hjá einyrkja, sem
Fisher hét og var há honum
eitt ár. Bóndi þessi var i
skuldum og þessvegna bað
hann Björn að lána sér kaup
sitt til þreskingar um haustið,
og gerði Björn það, en til allr-
ar ólukku var alt tekið af
Fisher fyrir borgunardaginn,
og þar með kaup Björns heit.
En það þurfti meira en þetta
til að stöðva hetjur nýbygð-
anna eða koma þeim á vonar-
völ. f staðinn fyrir það fór
Björn í þreskingu vestur á
fjöll og seinna um haustið
kom hann með konu sína upp
í íslenzku hygðina og keypti
þar rétt á landi 4 mílur norð-
vestur afi Garðar.
Þegar ungu hjónin komu
á landið, sem varð framtðar-
heimili þeirra, sáu þau svo-
lítinn bjálkakofa og varð kon-
unni þá á að segja: “Skal
nokkur búa í svona litlu
húsi.” Þetta varð heimili
þeirra í tvö ár. Þá bygðu
þau sér bjálkahús með lofti,
og getur maður ímyndað sér
hvaða kóngahöll það hefir
verið til þeirra hjónanna, á
þeim árum. Seinna kom gott
timburhús, meira land, og þar
næst stærsta fjós í bygðinni.
Enn meira land var keypt og
með samvinnu ágætrar konu
og góðra harna varð Björn
Thordarson einn stærsti og
bezti bóndi í islenzku bygðun-
um í Dakota.
Björn Thordarson var fædd-
ur 16. september 1856. For-
eldrar hans voru merkishjón-
in Þórður Narfason og Guð-
rún Árnadóttir, búandi á
Efri Torfastöðum í Staðar-
bakkasókn í Miðfirði í Húna-
vatnssýslu. Kona Björns var
Anna, dóttir Teits Teitssonar
og konu hans önnu Stefáns-
dóttur. Hún var fædd í
Kirkjuhvammi- i Húnavatns-
sýslu, inesta myndar og á-
gætiskona. Hún lifir á gamla
heimilinu ineð dóttur sinni.
Börn þeirra hjóna eru:
Anna Þórunn, dáin.
Guðrún Jakobína, í heima-
húsum.
Benedikt Theodore, dáinn.
Stefán, bóndi í Garðarbygð.
Eggert, dáinn.
David, býr í Montana.
Björn sálugi átti sjö sy§t-
kini; tvö komu til Ameríku —
Guðmundur bóndi í Garðar-
bygð, dáinn fyrir nokkrum
árum, Þuríður Thordarson,
sem býr í Winnipeg og Guð-
rún, ekkja eftir Rósmund
Guðmundsson á Urriðaá í
Miðfirði, 3 bræðurnir dánir
heima á fslandi.
Björn dó 24. september
1938, því fullra 82 ára gamall.
Hann var jarðsunginn af séra
H. Sigmar, sóknarpresti, að
viðstöddum fjölda vina.
Blessuð sé minning vors
góða og göfuga vinar.
T. W. Thordnrson.
Einar
Benediktsson
75 ára
Eftir dr. phil.
Simon Jóh. Ágústsson
Hinn stóri gróður hefir á-
valt verið strjáll hér á landi.
Það eru að vonum lítil lík-
indi til þess, að þjóð vor fóstri
afreksmenn, sem standi jafn-
fætis andlegum mikilmennum
stórþjóðanna. En þó höfum
vér átt þvi láni að fagna að
eiga nokkra slíka menn, og
einn þeirra er skáldið Einar
Benediktsson, sem verður 75
ára þann 31. þ. m. Mikilmenn-
ið er ávalt hvorttveggja í senn:
meistaraverk náttúrunnar og
meistaraverk sjálfs sín. Sakir
hinna miklu meðfæddu hæfi-
leika sinna og lífsstjórnar við
þeirra hæfi er Einar Bene-
diktsson einn hinna fáu iit-
völdu í sögu þjóðar vorrar.
Einar Benediktsson er fædd-
ur þ. 31. okt. 1864 að Elliða-
vatni i Seltjarnarneshreppi og
af góðu foreldri kominn í báð-
ar ættir. — Faðir hans, Bene-
dikt Sveinsson sýslumaður,
var landskunnur inælskusnill-
ingur og forvígismaður i sjálf-
stæðisbaráttu þjóðarinnar.
Mikið orð fór einnig af gáfum
og glæsileik móður hans, Kat-
rínar Einarsdóttur. Það má
telja vist, að meginþátturinn
í skapgerð Einars, hin djúpa
ættjarðarást hans og óbilandi
trú á hlutverki og köllun
þjóðar sinnar hafi að miklu
leyti mótast og glæðst af upp-
eldi hans í heimahúsum og
samstarfi hans við föður sinn.
Einar varð stúdent árið 1884.
Sigldi síðan til Kaupmanna-
hafnar og tók þar lögfræðipróf
árið 1892. Síðan hvarf hann
heim, fékst við blaðamensku
og stjórnmál um skeið og gaf
út blaðið “Dagskrá” í Reykja-
vik á árunum 1896—1898. Var
málaflutningsmaður við yfir-
réttinn í Reykjavík árin 1898
—1904 og því næst sýslumað-
ur í Rangárvallasýslu árin
1904—1907. Þá slasaðist hann
svo á fæti, að hann átti óhægt
um að ferðast á hestbaki og
fékk lausn frá embætti. En
víst má telja, að aðrar orsakir
hafi jafnframt legið til þess,
að hann varð ekki inosavax-
inn í sýslumannssessinum:
Honum hefir þótt sýnt, að
embættisstörfin gáfu honum
ekki nægilegt tóm og frelsi til
skáldskapariðkana og andlegs
þroska. Þvi að Einar hafði
sett sér takmark i lífinu: hann
vildi ekki einungis verða
skáld, heldur stórskáld.
Nú hefst hinn æfintýralegi
þáttur í lífi Einars. Við hon-
um blasir annars vegar hin
ömurlegu kjör íslenzkra
mentamanna, sem löngum
hafa meinað þeim að hafa
stóran vængjaburð og látið
þeim daprast flugið áður en
KAUPIÐ AVALT
LUMBER
hjá
THE EMPIRE SASH & DOOR CO. LTD.
HENRY AVENUE and ARGYLE STREET
Winnipeg, Man. - Phone 95 551
þeir höfðu náð þeirri hæð, er
orka þeirra leyfði. Hins veg-
ar sér hann möguleika þá, sem
hæfileikar hans og mentun
gátu hagnýtt sér. Hann vill
ekki sætta sig við sultarkjör
íslenzkra skálda, en gerist nú
ágjarn til fjár og landa að
dæmi Snorra Sturlusonar og
Egils Skalla-Grímssonar. Hann
verður nú fjáraflamaður á er-
lendum vettvangi, stofnar fé-
lög til ýmisskonar fram-
kvæmda, fossavirkjunar, námu
graftar o. fl. Á þessari fé-
sýslu græddist Einari of fjár
og varð hann hvað eftir ann-
að stórauðugur maður. En
auðsöfnun varð aldrei tak-
mark hans. “Hver laut sínum
auði, var aldrei ríkur,” segir
hann í einu kvæði sínu. Hann
hélt sig ríkmannlega og sóaði
fé sínu jafnóðum. Hann var
ávalt trúr köllun sinni: að
verða stórskáld; peningarnir
voru aðeins meðal til að lifa
“háður engum” því lífi, sem
anda hans hæfði, og upp úr
þessari frjóu lifsnautn er al-
efling anda hans og verk
sprottin.—
Áhadtuspilið faerði honum
vinning. Um áratugi stóð af
honum æfintýraljómi, og þjóð-
sögur mynduðust um þenna
glæsilega afburðamann, sein
kom til landsins við og við og
kvaddi sér hljóðs, ekki ein-
ungis á Bragaþingi, heldur og
á hinum pólitíska vettvangi,
snjalt og eftirminnilega. Þrátt
fyrir langdvalir hans í út-
löndum, rofnuðu hin sterku
tengsl hans aldrei við fsland.
Hann bar fsland ávalt í hjart-
anu, og eg hygg, að það sé
ekki ofmælt, sem Einar P.
Jónsson kvað til hans.
“Þín æfi var sigur í örlaga-
straumnum,—
með ísland í fyrsta og siðasta
draumnum.”
Þar til heilsuna þraut fyrir
nokkrum árum, hefir Einar
lengst um verið í erlendum
stórborgum, viðsvegar um álf-
ur, á milli dvala sinna hér
heima. Hann hefir m. a. ver-
ið í Noregi, Danmörku, Bret-
landi, Þýzkalandi, ftalíu,
Frakklandi, Spáni, Bandaríkj-
unum og Norður-Afríku, en er
heilsan tók að bila, settist
hann að á eignarjörð sinni,
Herdísarvík í Selvogi, þar sem
hann dvelst nú og nýtur ást-
úðar og umhyggju frú Hlinar
Johnson. Jörðina og hið
merkilega bókasafn sitt hefir
hann gefið Háskóla íslands
eftir sinn dag.
f Iöndum hins ytra veru-
leika hefir þessi sterki
draumamaður höggvið strand.
högg víkingsins, enda þótt
“ríki hans væri ekki af þess-
um heimi.” Menn hljóta að
undrast, hvilikum afburða-
hæfileikum, “sem að gagni
koma í heiminum,” hann var
gæddur, enda mun fár leika
^ eftir feril hans þar. Mælska
hans og sannfæringarkraftur,
hámentun og glæsilegur per-
sónuleiki gerðu honum auð-
velt að telja menn á skoðanir
sínar og fyrirætlanir, jafnvel
er þær sýndust — og voru —
fjarstæðar.
Köllun Einars í lífinu var
skáldskapurinn, og hann kepti
beina leið að markinu alla
a>fi, þar til andlega orku hans
þraut. Hann náði sínum heit-
strengdu miðum. Hann varð
ekki aðeins mesta skáld fs-
lendinga, heldur mun engum
blandast hugur um, sem skyn
ber á Ijóðment stórþjóðanna,
að hann er i röð allra fremstu
Ijóðskálda samtíðar sinnar
yfirleitt. Fá stórskáld munu
ganga úr leik með jafnhrein-
an skjöld og Einar. Hann
hefir aldrei niðurlægt sig með
því að yrkja um auðvirðuleg
efni. Virðing hans fyrir
skáldgáfunni nálgast trúar-
lega lotningu, hann trúir á
tunguna, er hann yrkir á,
sem almáttugt töfratæki:
“Eg skildi, að orð var á ís-
lenzku til
um alt, sem er hugsað á
jörðu.”
(Móðir inín).
“Og feðratungan tignarfríð—
hver taug mín skal því máli
unna;
þess vængur hefst um hvolfin
víð,
þess hljómtak snertir neóstu
grunna.—
Það ortu guðir lífs við lag;
eg lifi í því mínu æfidag
og dey við auðs þess djúpu
brunna.”
(Stefjahreimur).
Ljóð hans eru heilagur
heimur, þar sem alt er skirt
af sora og ryki hins ófull-
komna veruleika. Stórbrotnari
og frumlegri yrkisefni og
voldugra og þróttmeira form,
hrynjandi og bragarhætti,
hefir ekkert íslenzkt skáld val-
ið sér. f hvorttveggja þessu
her hann ægishjálm yfir þau
öll. Hvergi fer hann troðnar
götur, nema helzt í ferskeytl-
um og sléttuböndum, hragar-
hættirnir eru hans eigin, jafn-
frumlegir og hin skáldlega
innsæi hans og bygging kv.æð-
anna. Meitluð spakmæli
leiftra eins og eldingar i ná-
lega hverju kvæði og djúpri
ljóðrænu andar frá óteljandi
hendingum og dregur Iesand-
ann í töfraheim listarinnar.
Alls hafa komið út eftir
Einar fimm stór ljóðasöfn:
Sögur og kvæði 1897; Hafblik
1906; Hrannir 1913; Vogar
1921 og Hvammar 1930. Þýð-
ing hans á Pétri Gaut kom út
1901 og 1922. Sumar siná-
sögur hans eru frábærlega vel
ritaðar. Hann hefir auk þessa
hirt fjölda greina í blöðum og
tímaritum, og fjalla þær um
margvísleg efni, svo sem bók-