Lögberg - 23.05.1940, Qupperneq 7

7
LÖGBERG, FIMT UDAGINN 23. MAl, 1940
' (Fi'amh. frá bls. 6)
Hans aðal-hugsjón með Þýzka-
land sem mestu hernaðar-vél,
var sú, að sigrast á öllum þeim,
er fyrirætlanir hans heftu. Ó-
vinurinn númer eitt var Rúss-
inn, sem valdið hafði honum
hins mesta angurs, er honum
hafði mætt á lífsleiðinni.
Trúandi því, að Hitler væri
einlægur í öllu er hann sagði,
þá hét Thyssen honum allri að-
stoð sinni og auðmagni til frarn-
kva'mdanna.
Með kænsku sinni og undir-
róðri við von Papen og gainla
forsetann Hindenburg kom hann
því til leiðar, að Hitler var gerð-
ur að kanzlara. Jafnvel þótt
hann og Nazistaflokkurinn hefði
mist tvær miljónir atkvæða við
kosningarnar hinar þá síðustu,
vissi Hitler að ekki þvrfti ann-
að en koma með eitthvert snjalt
kvrkings-slagorð til þess að snúa
hugum fólksins aftur til þeirra.
Hann hafði allareiðu hampað
orðinu “anti-Semitism” (eða: út
með Gyðingana) eins og kosn-
inga-slagiorð; nú henti hann á
Bolsjevismann sem aðal-óvininn.
Þannig skeði og hinn stórkost-
legasti pólitíski skrípaleikur
vorra daga, bruni Reichstag hall-
arinnar. — (Þýtt að meginmáli).
Guðstrúin
(Framli.)
Þá er rétt að snúa að því, sem
fvr var frá horfið, og athuga
spurninguna um samræmið á
milli guðstrúar og þekkingar,
með hliðsjón af því, sejn þegar
er sagt um skynjun vora og eðli
heimsins. Eftir því, sem næst
verður komist eins og stendur,
er allur heimurinn rafmagn.
Þessi uppörvun er að vísu mjög
merkileg og hún hlýtur að valda
miklum skoðanabreytingum, en
hun þarf ekki að koma á óvart
neinum þeim, sem er nokkuð
kunnugur sögu náttúruvísind-
anna, því að þar hefir hver
furðulegur atburðurinn rekið
annan. En samt sem áður hefir
reynslan jafnan orðið sú, að því
meira sem rannsakað hefir ver-
ið og þvi lengra sem komist hef-
ir verið í þekkingu á leyndar-
domum náttúrunnar, því meiri
fjölbreytni hefir komið í ljós,
og því flóknari hafa öll viðfangs-
efni orðið. Það má komast svo
að orði, að í stað hverrar gátu,
sem ráðin var, hafi komið inarg-
ar aðrar. Það, sem vér vitum,
hendir ótvírætt á, að til sé ótal-
margt, sem menn hafa ekki
fundið né skilið, og hin takmark-
aða skynjun vor bendir til þess,
að þar sé einnig ótalmargt, sem
vér aldrei munum komast til
þekkingar á. Þeir kunna að vera
til, sem halda því fram, að nú
hafi verið komist fyrir uppruna
og orsök allra hluta. Er raf-
magnið þá upphaf og insta eðli
allra hluta alheimsins? Er það
þá að vissu leyti guð efniheims-
ins? Það lítur stundum út fyrir,
að efnishyggjumenn vorra tíma,
eða réttara sagt rafmagns^
hyggjumenn, vilji halda þvi
fram. Til þses að geta fallist á
það, verða inenn að vera þess
fullvissir, að ekki sé um önnur
öfl að ræða í heiminum en raf-
magnið. Er það sennilegt, eða
sennilegast? Það er fjarri því,
að svo sé, og það brýtur meira
að segja bág við vísindalega
hugsun. Undanfarin vísindaleg
reynsla gefur ekki heldur neina
ástæðu til að álykta, að menn-
irnir hafi nú komist að þvi
marki að finna frumorsök alls.
Það er þvert á móti í samræmi
við alla undanfarna reynslu að
álykta sem svo, að fvr eða síðar
muni takast að greina rafmagn-
ið sundur, eins og atómin, eða
skýra það ineð enn öðru og
frumstæðara, að sínu leyti eins
°g gjört var um hitann, en hann
er, eins og kunnugt er, í því
fólginn, að frumagnirnar i heitu
efni eru á hraðari hreyfingu en
í köldu efni. Þegar á alt er lit-
ið, hefði mátt húast við því, að
þegar komist var að hinni undur-
samlegu niðurstöðu um rafmagn-
ið og eðli efnisins, þá væri opnuð
leiðin að trúal öðrum uridursam-
legum öflum í tilverunni og að
sú trú fengi hvr undir háða
vængi, að ekkert væri ómögulegt
eða óhugsandi. Það er eðli
mannsandans að hrjótast yfir öll
takmörk og ryðja tálmunum úr
vegi, og þetta eðli kemur m. a.
tram i vísindastarfseminni.
Mannsandinn er á flugi sínu á-
valt á undan skynjun og þekk-
ingu. Þar kemur fram trú. Vis-
indamennirnir koma fram með
tilgátur um eðli og upphaf hlut-
anna og orsakir fyrirbrigðanna.
Þær eru trú, þangað til þær eru
sannaðar eða hraktar. Vísinda-
inaðurinn Dalton kom fram með
tilgátu sína um ódeiliagnirnar
og frumagnirnar, og með hennar
hjálp voru unnin mörg og mikil
vísindaleg afrek. Hún hefir nú
verið fullkomnuð, ef svo má
seSja, með hinni merku niður-
stöðu um eðli atómanna og þar
ineð alls efnis. Þessar trúar-
skoðanir vísindanna, tilgáturn-
ar, eru ekki eingöngu til þess
fallnar að svala þekkingarþrá
annsandans, heldur eru þær
111 jög gagnlegir, og enda nauð-
svnlegir byggingarpallat- við að
reisa musteri vísindanna. Trúin
á Guð, þann inátt, sem stendur
ofar því, er vér þekkjum, sem
er upphaf og stjórnandi alls, er
í eðli sínu ekki óskyld tilgátum
\isindamanna um upphaf og
eðliefnisheimsins. Hvorttveggja
er ávöxtur af ástundun manns-
andans eftir æðri og æðstu full-
komnun. En þar er að vísu
mikill stigmunur. Vísindamenn-
irnir gjöra byggingarpallana
hæfilega háa, svo að þeir henti
til að byggja næstu viðbótina, en
trúuðum mannsanda nægir ekki
minna en að musterið sé óend-
anlegt á mannlegan mælikvarða.
Þegar vér lítum annarsvegar á
afstöðu vora til heimsins, tak-
mörk vor og ófullkomleika, en
hinsvegar á ómælisstærð og til-
breytni, efnisheimsins, sem vis-
indin virðast vera að sýna oss,
að sé takmarkalaus, þá er fult
samræmi í því að trúa á mátt,
sem er ótakmarkaður og óskilj-
anlegur á mannlega vísu. Hitt
væri miklu fremur þröngsýni og
óleyfilégur þekkingarhroki, ef
menn þættust geta lýst honum
að fullu og reiknað út eðli hans.
Þá er sú mótbáran, að enda
þótt vér getum hugsað oss og
trúað tilveru Guðs, þá komi
jafnharðan fram spurningin um
upphaf hans og orsök. Hvernig
hefir Guð orðið til? Ef vér
hugsum oss einhvern uppruna
hans og orsök, þá er sú orsök
aftur orðin guð, sem er höfund-
ur að Guði vorum o. s. frv.
í Jiessu samhandi er þá fyrst
vert að athuga, að það eru fleiri
atriði en guðshugmyndin, sem
verða mannsandanum ofurefli að
þessu leyti. Þess var áður get-
ið, að allur heimurinn væri raf-
magn og að svo virðist, sém það
sé alt í öllu. En hver er orsök
rafmagnsins? Hvernig er það
til orðið? Hver verður afleiðing-
in af þvi, að menn geta ekki
svarað þessum spurningum?
Munu menn neita gildi raf-
magnsins eða jafnvel því, að það
sé til? Þessu er óþarfi að svara.
Það eru einnig þrjú höfuðat-
riði í lífinu og heiminum, seni
vér getum ekki hugsað upphaf
né endi á, en. það eru timi, rúm
og orsakasambandið. Vér getum
ekki hugsað oss timann öðru
vísi en eilífan, því að hversu
Iangt sem vér hugsum aftur í
tímann, þá komumst vér aldrei
að upphafinu, og á sama hátt
heldur tíminn áfram að líða, ó-
endanlega, fyrir hugsun vorri.
Vér getuin ekki heldur hugsað
oss takmörk rúmsins, geimsins,
því að hversu fjarlæg sem þau
takmörk væru hugsuð, þá verður
að hugsa eitthvað, sem taki við
]iar fyrir utan. i þriðja lagi get-
um vér ekki hugsað oss orsaka-
samhandið endanlegt. Vér
spyrjum ávalt að orsök hvers
eins, og þegar hún er fundin, þá
ei aftur spurt uni orsök þeirrar
orsakar, og svo koll af kolli.
Þessi orsakaleit er annar aðal-
þátturinn í allri vísindastarfsemi
og hefir leitt til mikillar þekk-
ingar. Hver verður svo afleið-
ingin af þvi, að vér getum ekki
hugsað upphaf né endi á'tíina,
rumi og orsakasambandi? Hún
verður ekki sú, að vér hættum
að álíta að tími og rúm sé til,
hættum að telja tímann og
reikna fjarlægðir, og ekki heldur
sú, að vér hættum að leita að
orsökum og álitum orsakalög-
málið í engu gildi. Nei, afleið-
ingin hefir orðið sú, að farið
var að rannsaka þessi efni nán-
ar og reyna að finna skýringu á
þeim. Skýringar hafa lika feng-
ist að sumu leyti, þótt fæstir
geti áttað sig á þeim né hafi
þeirra not. Til dæmis hefir
Einstein, hinn heimsfrægi vis-
indamaður, komið fram ineð vís-
indalega skýringu á því, að
geimurinn sé ekki óendanlegur,
þó oss virðist svo. En oss virð-
ist hann óendanlegur vegna þess,
að rúmskynjun vor er ófullkom-
in. Vér skynjum aðeins þrjá
víðáttur, sem má nefna lengd,
breidd og hæð (dýpt). En sam-
kvæmt kenningu hans má teija
timann fjórðu víðáttuna, það má
reikna þessa víðáttu út, það má
reikna út hið fervíða rúni, sem
hefir verið nefnt tímarúm, og
sanna stærðfræðilega, að geim-
urinn sé ekki óendanlegur.
Þannig er gefin skýring á því,
að rúm og timi séu ekki óend-
anleg, heldur stafi þessi skoðun
af ófullkominni skynjun og
skökku mati. En vér erum ekki
að öllu bættari fyrir þessa skýr-
ingu, því að vér getum ekki gjört
oss hugmynd um hið fervíða
tímarúm, ekki sett oss það fyrir
sjónir. Niðurstaðan af öllu
þessu er athyglisverð. Hún er í
stuttu máli sú, að þar sem ósam-
ræinið virðist vera á milli nátt-
úrunnar og skynjunar' vorrar og
hugsunar, þá stafar það ekki af
þvi, að náttúrulögmálin eða eðli
heimsins sé sjálfu sér ósam-
kvæmt eða fjarstæða að neinu
leyti, heldur er orsökin'í mann-
legu eðli. Það eru takmörk og
skortur á fullkomnun hjá sjálf-
um oss, í skynjun vorri og hugs-
un, sem er orsökin. Afleiðingin
af þessari niðurstöðu verður þó
hvorki sú, að mennirnir gefist
upp við viðfangsefni sín, né
velji aðrar leiðir í framþróunar-
starfi sínu en þá, sem farin hef-
ir verið, því að hún er í sam-
ræmi við eðli mannsandans og
aðrar ekki, heldur verða þeir að
sætta sig við takmörk sin og
starfa áfram samkvæmt eðli sínu
og hæfileikum. Þegar vér snú-
um oss að spurningunni um eðli
og upphaf Guðs, þá verðuin vér
að líta á það atriði frá sama
sjónarmiði og vér lítum á þá
erfiðleika mannlegrar hugsunar,
sem nú var lýst. Vér játum, að
vér getum ekki hugsað eðli Guðs,
eða hvernig hann hafi orðið til,
en vér neitum því ekki þess-
vegna, að hann sé til. í þess
stað finnum vér skýringuna hjá
oss sjálfum, í eðli voru, sem er-
um sjálfir einn hluti heimsins,
liðir í keðjunni. Það er ekki
í samræmi við rétta hugsun og
heilbrigða víðsýni að álvkta, að
ekkert sé til fullkomið og ótak-
markað á mannlegan rnæli-
kvarða, ekkert, sem mannsand-
inn fái ekki gripið.
Þeir menn, sem ekki vilja
fallast á guðstrúna, tala um, að
alt sé orðið til af tilviljun. Ef
ineð þessu orði væri átt við at-
burði, sem ekki ættu sér orsök,
þá væri slikt fjarstæða. Ef átt
er við atburði, sem að vísu eru
afleiðing af eðlilegum orsökum,
en þar sem orsakasambandið
verður ekki rakið og lögmál við-
burðanna ekki kannað, þá ei'
enginn eðlis- eða grundvallar-
munur á tilviljun og öðrum at-
lnirðum og þetta því engin lausn
á málinu. Tilviljun er þá aðeins
annar búningur eða annað orða-
lag á því svari, að vér menn-
irnir vitum ekki upphafið. Að
öllum líkindum eigum vér el'tir
að kanna og skýra þau lög, sem
tilviljunin lýtur, og svo sem
kunnugt er, eru þegar til stærð-
fra'ðilögmál um þessi efni.
Sennilega verður niðurstaðan að
lokum sú, að í fvlstu merkingu
sé engin tilviljun til. En þótt
svo væri, hvernig er tilviljunin
þá til orðin í upphafi og hvernig
hefir hún farið að því að skapa
heiminn? Það sæmir ekki vitr-
um mönnum, að vísa guðstrúnni
á hug með annari fullyrðingu,
sem hvorki verður að heldur
sönnuð, né hefir neitt lífsgildi á
borð við trúna.
Hér hefir nú í fám orðuni
verið reynt að líta á guðstrúna
í nokkurum atriðum, aðallega í
sambandi við helztu mótbárurn-
ar, sem fram hafa verið færðar.
Niðurstaðan hefir orðið su, að
þær eru ekki megnugar að af-
neita Guði. Það verður vitan-
lega ekki sannað, i náttúruvis-
indalegum skilningi, að Guð sé
til, né sýnt fram á það, á sama
hátt, hvert sé hans eðli. Að
heimta slíka sönnun væri sama
sem að fullyrða, að það hljóti
að vera unt að rannsaka Guð á
sama hátt og fyrirbrigði efnis-
heimsins. Slíkt væri þröngsýni
og þekkingarhroki. Guðstrúin
brýtur ekki bág við skvnsemi
vora og þekkingu, en mannleg
hugsun rekur sig þar á sin eigin
takmörk, sem ekki er hægt að
komast yfir. Mönnunum hefir
verið, og er ennþá ljóst, að þeir
eru litlir og vanmáttugir gagn-
vart alheiminum og náttiiruöfl-
unum, en sú tilfnning hefir ekki
orðið lil þess, að þeir legðu árar
í bát, heldur hafa þeir þvert á
móti lagt sig fram, til þess að
eignast hin andlegu verðmæti,
hæði þekkingu og kunnáttu, sem
er vald, og hin listrænu, sið-
ferðilegu og trúarlegu verðmæti.
Mannsandanum hefir ekki skjátl-
ast, er hann tók þessa stefnu.
Það efast enginn um árangurinn
af vísindastarfseminni og hinni
verklegu þekkfngu, og menn
mótmæla ekki opinberlega gildi
lista og siðferðishugsjóna. Það
er engin ástæða til þess að taka
triina út úr. Ef vanmáttartil-
finningin hefir leitt af sér þá
trú, að mannsandinn sé Guðs
ættar og hafi skilyrði til óend-
anlegrar fullkomnunar í sam-
bandi við hann, þá hefir hún
leitt af sér þá máttartilfinningu,
að ekki verður önnur meiri fund-
in, og bent á takmark, að ekki
getur annað hærra. Guðstrúin
er í samræmi við mannlega
hugsun og hún er í samræmi við
eðli heimsins, sem á sér ekki
takmörk. Mannsandinn losnar
aldrei við síðustu spurninguna
og hann mun halda áfram að
svara henni, eins og hann hefir
gjört, á þann eina hátt, sem hon-
um er samboðinn, og svar hans
er: Áfram, hærra.
Árni Árnason.
—Kirkjuritið.
Meðal nýliða í enska hernum
var ungur maður, sem gat ekki
felt sig sein hezt við heragann.
Áður en hann var kallaður í her-
inn hafði hann lifað frjálsu lífi.
Dag nokkurn, þegar æfingarnar
höfðu verið óvenju erfiðar og
liðsforinginn hafði skammast á
allar hliðar, varð hinum unga
nýliða að orði:
—Hversu yndislegt er ekki að
devja!
—Hver sagði þetta, sagði liðs-
foringinn með þruniuraust!
—Enska stórskáldið Shetley,
ef eg man rétt, svaraði ungi her-
maðurinn.
Conjidence
MANY, WHOM WE SERVE, EXPRESS
CONFIDENCE IN OUR ABILITY TO MAKE
THEIR ADVERTISING DISTINCTIVE IN
CHARACTER AND SUPERIOR IN WORK-
MANSHIP. WE PLACE AT YOUR SERVICE,
FORTY YEARS EXPERIENCE IN PUBLISH-
ING, PRINTING AND ENGRAVING.
Columbia Press Limited
695 SARGENT AVE., WINNIPEG
Phones 86 327 - 8

Innköllunar-menn
LÖGBERGS
Amaranth, Man............B. G. Kjartanson
Akra, N. Dakota ........B. S. Thorvard&on
Arborg, Man.................Elías Elíasson
Arnes, Man...............Sumarliði Kárdal
Baldur, Man..................O. Anderson
Bantry, N. Dakota.....Einar J. Breiðfjörð
Bellingham, AYash........Arni Símonarson
Blaine, AVash............Arni Símonarson
Bredenbury, Sask...............S. Loptson
Brown, Man......................J. S. Gillis
Cavalier, N. Dakota.....B. S. Thorvaldson
Churohbridge, Sask..............S. Loptson
Cvpress Biver, Man. ........0. Ariderson
Dafoe, Sask...............J. G. Stephanson
Edinburg, N. Dakota........Páll B. Olafson
Edmonton ...............................
Elfros, Sask.....Mrs. J. H. Goodmundson
Foam Lake, Sask..........................
Garðar, N. Dakota..........Páll B. Olafson
Gerald, Sask....................C. Paulson
Geysir, Man.......;........Elías Elíasson
Gimli, Man....................O. N. Kárdal
Glenboro, Man...........................O. Anderson
Hallson, N. Dakota ........Páll B. Olafson
Hayland, P.O., Man.....Magnús Jóliannesson
Hecla, Man..........................Gunnar Tómasson
Hensel, N. Dakota ...........Jolm Norman
Hnausa, Man.........................Elías Elíasson
Husavick, Man...................0. N. Kárdal
Tvanhoe, Minn.................... B. Jones
Kandahar, Sask...........J. G. Stephanson
Langruth, Man........................John Valdimarson
Leslie, Sask..........................Jón Ólafsson
Lundar, Man..................Dan. Lindal
Alarkerville, Alta........................O. Sigurdson
Minneota, Alinn.................B. Jones
Mountain, N. Dakota........Páll B. Olafson
Mozart, Sask.............................
Oakview, Man...............
Otto, Man....................Dan. Lindal
Point Koberts, Wash..........S. J. Mýrdal
Red Deer, Alta..........................0. Sigurdson
Reykjavík, Man........................Arni Paulson
Riverton, Man........................Björn Hjörleifsson
Seattle, AV’asli.............J. J. Middal
Selkirk, Man.........................Tli. Thorsteinsson
Siglunes P. O., Man.......Magnús Jóhannesson
Silver Bav, Man..........
Svold, N. Dakota...........B. S. Thorvardson
Tantallon, Sask...........J. Kr. Johnson
Upham, N. Dakota.......Einar J. Breiðfjörð
Aríðir, Man..........................Elías Elíasson
Vogar, Man..........................Magnús Jóhannesson
Westbourne, Man........................Jón Valdimarsson
Winnipegosis, Man....Finnbogi Hjálmarsson
Winnipeg Beach, Man...........0. N. Kárdal
Wvnyard, Sask.............J. G. Stephanson