Lögberg - 20.06.1940, Blaðsíða 2

Lögberg - 20.06.1940, Blaðsíða 2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 20. JÚNl 1940 This a.ivc-rtiw.nnn^ not inserted by the Oovernment l^auor misslon. The Commission ls not responsible for statements made as to q Y Við orf og altari Sumarþankar úr sveitinni. I. Þessi tími, heyannatíminn, er stórtíðindalítill i sveitinni. Hver dagur hefir að visu sin tíðindi, sina tilhreytni i störfum, sin úr- lausnarefni, alt eftir því, hvernig veðrið hagar sér. En þau ganga hjá umtalslítið og heilahrota- laust, og hver dagur þokar bónd- anum nær takmarki sumarsins: Að verða bvrgur að heyjum. Fram að þessu hefir hver dag- urinn verið öðrum líkur, eða öllu heldur hver öðrum betri. Hver morgunn hefir birzt eins og nýtt undur, nvtt kraftaverk, með sínu óslökkvandi sólskini og óhjúp- uðu heiðríkju — einstakt sumar á íslandi. Margur hefir svitnað vel við að slá túnið í rekjuleys- inu, en þeir svitadropar erii ekki taldir eftir, þegar heyið, grænt og gallalaust vex jafnt og þétt, næstum án annarar fyrirhafnar en að losa það. II. Það barst fregn hingað til okkar i annirnar og fásinnið, sem þótti nokkrum tíðindum sæta: Spakir menn lengst úti i löndum spáðu einhverjum “kosmiskum” ósköpum, helzt heimsendi, að því er við heyrð- um, 5. ágúst, ef eg man rétt. Þeir sögðust hafa orðið varir við hala- stjörnu, sem stefndi geigvænlega nærri jörðinni — eða var ekki svo? Bóndinn dengdi ljáinn sinn að kvöldi og lagði hann að stráunum að morgni, eins og ekkert væri, hann skyldi geta hárað kindunum sínum í vetur, hvað sem öllum spaklegum stjörnuútreikningum liði. Hann hefir sínar skoðanir um heim- inn og tilveruna, heyrði enda i hámessu einn sunnudaginn í kirkjunni sinni þessi orð undir- strikuð: Um þann dag eða stund veit enginn. Það er honum nóg. Og þó ekki nóg. Hann heyrir fyrir eyrum sér önnur orð, töluð af sama guðdómsþunga í sama sambandi: Gætið yðar, vakib og biðjið, því að þér vitið ekki hve- nær tíminn er kominn. Þetta veit hann og hefir í huga, þar sem grasið fellur af Ijánum hans eða hann tekur saman grænt heyið til hirðingar. Hann — bóndinn, sem eg tala um — er óflasgefinn og fastur i trú feðra sinna. En hann gat ekki varist þvi að hugsa þessi tíðindi svona alment, skoða þau frá sjónarmiði mannkynsins í heild. Og hann, sem lifir í nánari tengslum við jörðina en svo inargir aðrir, honum fanst það snerta sig svo ótrúlega lítið, hvort jörðin stendur eða fellur, hvort hún bætir einni áramiljón- inni enn við aldur sinn, eða splundrast í smátt á morgun. III. Eg átti viðtal við bóndann um þetta og fór á eftir að hugsa meira um þessi halastjörnutíð- indi en eg hefði annars gert. Jörðin var i hættu, jörðin sjálf, þetta virkilegasta og áþreifanleg- asta af öllu, jörðin, sem vér göngum á og nærumst af — hún gat verið orðin að eimyrju eftir fáa daga. Og þetta var enginn Aðventista-spádómur, heldur blá- kaldur, vísindalegur útreikning- ur. Hverjum hafði annars dott- ið í hug, að jörðin gæti verið í hættu? Jú, mér stöku sinnum, og einmitt þess vegna hefi eg furðað mig á, hvað fjöldinn er öruggur og áhyggjulaus, þar sem hann fleygist áfram dinglandi á þessu hnattkrýli, hring eftir hring, snúning eftir snúning. Það er eins og jörðin sé ófallvaltari en alt annað. Kynslóðirnar hverfa hver af annari í duftið, lífsskoðanir fæðast og deyja, trú- arbrögð steypast og ný fæðast — en jörðin stendur. Henni einni skulum vér helga störf vor og krafta, hugsjónir vorar og drauma, hún er áþreifanleg, hið eina áþreifanlega í tilverunni og því hið eina raunverulega, hún er tilveran, hún og það, sem við hana hangir á öllu hennar ferða- lagi. Vertu ekki að hugsa um himnana og hið ósýnilega hér, þar sem þú gengur og stendur, er veruleikinn fyrir okkur alla, hér, þar sem vísindin geta gripið fullar lúkurnar af á- þreifanlegum, næstum því æt- um sannleika, upp úr hverri þúfu. En hversu fátækt er ekki inannsbarnið með þetta eitt, hversu innantómt þetta eilífa hringsól í kringum sólina, hversu dagurleg örbirgð að vakna til vits á þessum Hornströndum í geimnum og þeysast nokkra meiningarlausa hringsnúninga umhverfis sólina- Er það und- arlegt, þó að spekingum, sjáend- nm og spámönnum hafi fundist þeir vera útlagar hér á þessum hnetti, og er boðskapur þeirra um það, að heimkvnni manns- barnsins séu raunverulega ann- arsstaðar, mas eitt og markleysa? Margir ágætir vinir minir segja: Alt þetta kemur okkur ekkert við. Hér eigum við nóg verkefni, nóg að gera við að bæta okkur stundirnar, meðan lífið endist, og visindin opna að lokum alla leyndardóma, sem okkur varðar um. Vísindin, já, og verkefnin — — en hvað svo um þessa óboðnu halastjörnu, sem lýtur engum lögum, virðir hvorki vísindi né mannfélagsumbætur, heldur álp- ast áfram í blindni, já, álpast e. t. v. í fullkomnu skeytingar- leysi á sjálfa jörðina, án þess að veita því athygli, að hún er hið eina raunverulega í tilver- unni? Hvað, ef alt bis og öll merkilegheit hinnar visu veru, mannsins, tæki skjótan og ógn- um þrunginn enda aðeins að fá- um dögum liðnum? Hvað, ef alt lif skyldi mást út af jörðinni “á snöggu augabragði” vegna eitr- aðra lofttegunda frá hinum ó- boðna gesti, hinn mikli hnöttur geysast liflaus um geiminn og geimþögnin vera eilífur líksöng- ur yfir honum? Hvað, ef jörðin skyldi hrökkva í smátt á litlu vetfangi, vegna áreksturs við stefnulausan geim- fara, mitt í öllum önnunum, mitt i öllu þvi, sem mannkvnið hefir að strita og áforma? IV. Okkur hér í fásinninu er vit- anlega ekki kunnugt um, hvaða áhrif þessi heimslitaspádómur hefir haft á mannkynið víðsveg- ar um heim. Síðast þegar svip- uð tíðindi bárust um, stjökuðu þau ónotalega við mörgum, ein- hverjir urðu sturlaðir, einhverjir mistu vitið. Þessi möguleiki, að jörðin geti verið í yfirvofandi hættu, verður því hræðilegri, sem meir kemur að óvörum. Mannsbarnið er annars svo ör- ugt og áhyggjulaust, ekki svo ó- líkt skepnunum, sem sinna stundarþörfunum, eltast við augnabliksdutlunga, án þess að lif og dauði, himinn og jörð komi þeim nokkuð við. En þó hefir halastjörnufregn stjörnu- fræðinganna engin áhrif á gripina í haganum. Kauphallar- braskarinn getur mist vitið og samkvæmisstjarnan orðið sturl- uð út af slíkri fregn. Hvað kem- ur til? Kemur virkilega þessi fregn yfir þetta fólk eins og miskunnarlaus spurning: Hvað hefirðu gert við lífið? Leynist e. t. v. bak við óttann við þessa fregn, þennan möguleika, marg- bældur grunur, margkæft hug- boð um, að það sé einhver, ein- hver voldugur og réttlátur og vís, sem muni krefjast reiknings- skapar, muni birtast sem dómari í ægilegum “kosmiskum” at- burði? En halastjarnan fer hjá og mannlífið gengur sinn gang, mannsbarnið leitar sér saðning- ar og skapar sér gleðistundir jafn undrunar- og óttalaust og önnur dýr jarðarinnar. Engin “kosm- isk” tíðindi raska áhyggjuleysi jess, bis dagsins og gleðistund- arinnar er þess heimur. Jörðin má hringsóla eins og hún vill, hún fer ekki að tlækjast af spor- inu, hún er búin að æða svona síðan hver veit hvenær, og stjörnufræðingarnir, sem vita svo mikið um leyndardómana í geimnum, þeir bisa við sitt eins og hinir, enginn sér á þeim, að heimurinn búi yfir blindum öfl- um, sem kynnu að geta afmáð hina vísu veru, homo sapiens, á mjög einfaldan hátt, enginn sér á þeim, að nokkuð geti komið fyrir, sem setti hnattkrýlið, sem dandalast á hjarta vetrarbrautar- innar, út af sporinu. V. Er mannkynið hætt að geta óttast, hætt að geta undrast? Á það ekki lengur hæíileika nátt- úrubarnsins, spekingsins og spá- mannsins, til Jiess að horfa út i tilveruna með óttablandinni, undrandi skynjun, þennan hæfi- leika, sem öll heimspeki og öll trúarbrögð eru sprottin af? Facit timor deos, óttinn skapar guðina. Þetta er satt, þó að Lucretius, höfundur þessarar setningar, hafi ekki sjálfur vitað, hvað hann var að segja, né síðar verið yfirleitt lagður réttur skilningur í það. óttinn og undrunin rúm- ast hvorttveggja í gríska hugtak- inu þavma, þavazein. Þessi for- vitni geigur, spyrjandi ótti, sem leiddi til fyrstu úrlausnanna á gátum tilverunnar. Og skelfing var samfara skynjun spámann- anna í ísrael, þeir stóðu augliti til auglitis við mysterium trem- endum, því ægilegra og dular- fyllra, sem það kom þeim nær og opinberaði sig meir. Hin ótta- blandna undrun opnar skynjun mannsins á því, sem fyrir utan er og ofan, vekur vitund hans um smæð sína, en miklu mögu- leika í stórum, dularfullum og óendanlegum auðugum heimi, þar sem jörðin er aðeins fátækt fis, alheimurinn, sýnilegur og óísýnilegur, vettvangur andans um eilífð. Hann gleymir ekki jörðinni, sein hann gengur á, né viðfangsefum hennar, þó að hann horfi til himins, enda þótt Þalesi yrði það /á, að hrapa í brunninn, vegna þess, hvað hann horfði mikið á stjörnurnar og hlyti fyrir snuprur og glósur ambáttarinnar. — Það væri ann- ars ekki ónýtt, ef maður gæti fengið hausinn af honum, eða einhverjum öðrum þessara undr- andi, spyrjandi trölla, hausinn, sem nú er orðinn að mold og fæðu orma og jurta í óteljandi ættliði- Var annars, svona með- al annara, leyndardómur snildar þeirra grafinn í þessum hlut, hausnum, þessum undursamlega sem þó verður svo ómerkilegur við þennan “process” náttúrunn- ar, sem heitir dauði, að enginn vildi kaupa hann fyrir túskild- ing, nema þá til þess að geyma hann í spíritus og sýna “sensa- tions”-gírugum lýð — eins og vanskapaðir kálfar eru geymdir á Náttúrugripasafninu og sýndir og við hugsum: Þetta hefði get- að orðið kýr eða þarfanaut. Þannig hefði mátt gera hausana af Platon og Jeremia, Ibsen og Matthíasi, Orfevs og Beethoven, að túristabeitu, ef mönnum hefði hugsast það, vegna þess að innan um þessar frumur, sem spíritusinn hefði getað varðveitt frá að verða að engu, fæddust einu sinni hugsanir, sem skepnan í okkur þorir ekki annað en dást að og hinn þátturinn í okkur vegsamar. En nú eru hugsanir hættar að fæðast innan um þess- ar frumur, og það þó þær væru geymdar í spíritus á frægu safni. En eru samt þessir hausar ekki •efnafræðilega séð svipaðir og þegar Faidon fæddist og 9. sym- fonian varð til? Hvað er nú um þetta að segja? Er hér ekki á- sta'ða til þavma, til undrunar? Er ekki þó nokkur munur á þessum kemiskt verðlausu kíló- um, sem persónan samanstendur af hið ýtra, og mannlegri per- sónu í heild, þó að ekki séu einu sinni til teknir hinir risavöxnu skapendur, sjáendur og heyrend- ur? Getir þú ekki undrast yfir þessu, vinur sæll, þá ertu ekki öfundsverður a. m. k., hvað sem þii annars kant að vera. VI. Eg hefi hugsað meira um is- lenzka náttúru nú í sumar en flest sumur fyr. Ystæðan er e. t. v. sú, að hún hefir blasað við óhjúpaðri en oftast áður, hún hefir óvenju sjaldan formyrkv- ast af ólundarhjúpi hafþokunn- ar, hún hefir baðast í geislum óvenju örlátrar sólar. önnur á- stæða er efalaust sú, að eg dvel í bygðarlagi, sem mér er ókunn- ugt og nýtt. En sjálfsagt er veigamesta ástæðan fyrir þessu sú, að eg hefi dvalið nokkur und- anfarin sumur samfleytt erlend- is. Hið islenzka landslag er þess vegna eins og að kvnna sig fyrir mér á ný, verkar á mig að nokkru levti sem nýjung, en að nokkru leyti mætir það mér sem gamall, endurfundinn vinur. Og fagurt er fsl-and enn sem fyr. En! í hverju er fegurð fslands fólg-j in? Eg hefi um fjögurra ára skeið dvalið í vndisfögru landi, heillast af náttúru þess, svipur þess eðlilega haft nokkur áhrif á það, hvaða mælikvarða eg legg á náttúrufegurð. En nú er það land hið ólíkasta fslandi, miklu frábrugðnara en ætla mætti 'um svo nálægt land. Myndunarsaga þess er önnur, lífið, sem það el- ur og nærir, með talsvert öðrum blæ. Það sem framar öllu mótar svip Sviþjóðar, landsins, sem hér er um rætt — er greni- og furu- skógarnir, rofnir aðeins af stöðu- vötnum og ám, auk þess sem mannshöndin hefir gengið á ríki leirra, til þess að gera til akra og skapa bygð sinni rúm. Það er ekki fyrri en í fjallahéruðun- um, sem svipurinn sveigist til ís- lenzkrar ættar, þar er loks ekki líft öðrum gróðri fvrir hæðar sakir yfir sjávarmál en klæklóttu birki, og að lokum verður einn- ig það að láta undan síga, en við tekur jarðskriðull fjalldrapi, lyng og mosi. En í meginhluta landsins er skógur og aftur skóg- ur, hann þekur hvern ás og hvern hnúk, skyggir alstaðar á, lokar alstaðar fyrir. Þar sem eru víðlendar sléttur eða stór vötn, blámar fyrir hinu megin, stundum ekki ólíkt og blámi fyrir lágum ás. Það er skógur- inn aftur, eilífur, endalaus. Þess.i stórvaxni, ósigrandi skógargróður, gerir samanburð- inn á þessum tveim löndum erfiðan. Og eins mun vera um flest lönd í álfunni. ísland er og verður sérstætt að útliti. Það á ekki sömu fegurð og önnur lönd, þá fegurð, sem einkennist af stórfenglegum og fjölskrúðug- um gróðri. En á þá ísland yfirleitt neina fegurð til? Á orðið fegurð yfir- leitt við, þegar rætt er um ís- lenzka náttúru? Margir útlend- ingar mundu svara þessum spurningum neitandi. útlendur vinur minn hefir oft sagt: ísland er ekki fagurt, alsl ekki fagurt. Og þetta er maður, sem hefir dvalið hérlendis oftar en einu sinni. Það, sem útlendingum mun fyrst og fremst finnast, er þeir koma til íslands, er að þeir séu komnir á eyðimörk, í dauða náttúru, líflaust land. Þar sem vér sjáum bygðirnar með allri sinni búsæld og blundandi auð- legð, sjá þeir ekki annað en fá- tæklega fláka með örbirgðar- gróðri, hinir grænu töðugrónu blettir umhverfis bæina eru i þeirra augum eins og tritilsmáir óasar í auðninni, þar sem lífs- vonin tyllir niður tánni, hverf- ul og hikandi, reiðubúin til þess að láta auðninni blettinn eftir, ef máttur dauðans skyldi seilast til frekari valda. Það þarf glögt gestsauga til þess, að ekki skjótist yfir lífs- markið á móunum og mýrunum, svo að ekki sé minst á hraunin og holtin, og hið sérstæða í svip- einkennum og yfirhragði lands- . lagsins lærist ókunnum mönnum flestum ekki að sjá, fvr en eftir nokkur kynni. VII. Samtöl við erlent fólk, sem ís- land hefir séð og kynni min af því, hver áhrif það hefir á flesta útlendinga að sjá land vort í svip, hefir sannfært mig um, að þetta land hafi mjög takmörkuð skilyrði til þess að verða fjölsótt ferðamannaland. Og vel er það, ef sú skoðun reyndist rétt. ís- land er að visu stórgjöfult á fegurð við þann, sem ber skyn á fegurð þess og ekki leitar hér að öðru en því, sem á boðstól- um er, en hefir líka opin skiln- ingarvit fyrir þvi. En náttúra landsins er seintekin og föst fyr- ir, hún flevgir sér ekki flatri fyrir flysjunga, birtir ekki töfra sína öðrum en þeim, sem nálg- ast hana með eitthvað af afstöðu biðilsins. Þeir, sem ferðamanna- löndin helzt heilla til sin, eru hinsvegar yfirleitt fólk, sem nálgast hana með eitthvað af af- stöðu biðilsins. Þeir, sem ferða- mannalöndin helzt heilla til sín, eru hinsvegar yfirleitt fólk, sem nálgast náttúruna með kröfum og ásælni hins lífsþreytta manns, fólk, sem ekki vill þurfa að hafa fyrir verðmætunum, jú, það vill borga þau með peningum, því þá hefir það til, en lykillinn að hjarta islenzkrar náttúru er ekki silfur eða gull. Geysir lætur ekki heldur gosin refjalaust í té, þó að kastað sé í hann sápu fyrir marga dollara. Það verða aldrei nema tiltölu- lega fáir, sem fá opin augu fyrir ægifegurð öræfanna, hinni köldu tign jöklanna, ró og helgi heiða- flákanna. Og þessir fáu hafa ekki altént fyrirferðarmestu pyngjuna, flytja ekki erlendan gjaldeyri inn í landið svo miklu nemi. En það eru þó þeir, sem oss ber að gleðjast yfir, þó að þeir verði oss engin gullkista. Þeir verða oss verðmætari inn á við og út á við en þúsundir grunnskynugra heimshorna- manna, sem láta vaggast í dýrum skipum, yfir dýrum dægrastytt- ingum til dýrra tizkustaða, reka fýldan nefbroddinn í það, sem ferðamannaskrifstofurnar hafa lil siðs að sýna, án snefils af skynjun heilbrigðrar sálar á fegurð ósnortinnar náttúru, án minstu tilfinningar fyrir sögu, menningu og lífsbaráttu þess fólks, sem alist hefir við þessa náttúru og án þess að láta sér nokkuð við koma framtið þess og örlög. Margir hafa látið í ljós áhuga sinn á því að laða hingað miljónalýðinn frá London og Ameríku, þann, sem Sviss- lendingar og Norðmenn hafa gert að féþúfu. Eg hefi séð þetta fólk stara skynlausum augum nokkur innantóm augnablik á allskonar fábjánaleg furðuverk, sem verið er að tildra framan í það, séð það þeyta þjórfénu með meiri fyrirlitningu en nokk- ur matarillur flækingur sýnir rakkanum, sem hann réttir roð- tuggu. Fyrir mér er íslenzk náttúra of heilög til þess að gera hana að skækju fyrir þetta bless- að fólk, islenzk alþýða of verð- mæt til þess að gera hana að þeytispjöldum eftirtalins þjór- fjár, ekkert, sem til er á fslandi nógu fánýtt til þess, að ekki sé eftirsjón og spjöll að því, að sveigja það að smekk þess fólks, sem flæðir yfir héruðin í Noregi og Sviss. Sem betur fer l^tur islenzk náttúra liklega ekki selja sig, þótt vér förum að bjóða hana fala. Það mun vera eitt af gæfu- mörkum þessa lands. Látum þá síðan koma, sem koma vilja og tökum þeim með flærðarlausri kurteisi, ósvikinni, íslenzkri gestrisni, en förum ekki að hafa í frammi neitt apaspil að hætti sumra annara kotþjóða, til Jiess að ná i óhófsfé tizkutúrista. Það, sem oss varðar um, er hitt, hvaða gildi islenzk náttúra hefir fyrir oss sjálfa. Vér þurtum að verða glöggir á einkenni hennar, næmir á þann boðskap, sem hún hefir að flytja. Vér eigum hana að móður, hún er oss gefin og engum öðrum, sköpulag landsins og náttúrufar hlýtur að vera í samræmi við köllun þjóðarinnar, svo farmarlega, sem hún á nokkra köllun. Gleggra auga fyrir og næmari skynjun á latid- inu, sem vér eigum, leiðir til næmari og sannari meðvitundar um ætlunarverk vort, þýðingu og köllun þjóðarinnar. Sigurbjörn Einarsson. —Kirkjuritið, maí, 1940. Frá Kína útvarpserindi flutt i barnatíma 2. april af frii Oddnij E. Sen. Vorið er komið, vorvindurinn blæs, vorregnið fellur til jarðar- innar. Hvíti snjór, flýttu þér í burtu. Sól, komdu og gerðu ver- öldina bjarta og fagra. Andaðu svali blær og vektu alt af dvala. Regn, sendu dropana þína sem fvrst til jarðarinnar. Bróðir vor- vindur, systir regnskúr og frú Sól, rekið í burtu frost og snjó og vekið yndislegu veröldina af blundi. (Lausl. þýðing á visu, sem sungin var á kínversku í útvarpið í upphafi þessa erind- is). Til Kína leggjum við á stað frá Englandi með stóru skipi. Eftir tvo, þrjá daga á sjónum liggur leiðin um Njörfa eða Gíbraltarsund, sem er nokkurs- konar hlið inn i Miðjarðarhafið. En við skulum nema staðar eitt augnablik og athuga Gíbraltar- klettinn ofurlítið. Hann lítur út eins og ljón, sem grúfir, en er á verði. Þessi vörður er hinn rammgerðasti herkastali heims- ins og eign Breta. Norðurhluti hans rís lóðrétt í loft upp, hér um bil 14 hundruð fet, eða átta sinnum eins hátt og turninn á kaþólsku kirkjunni hér í Reykja- vík. Kletturinn er álika langur og Reykjavíkurbær. Nú erum við komin fram hjá klettinum og inn í fallega, bláa Miðjarðarhafið. Skipin koma oftast við á Frakklandi og ítalíu, en við höfum ekki tíma til að skoða þar neitt, en lítum aðeins á Stromboli um leið og skipið fer fram hjá. Það er eldfjall,

x

Lögberg

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lögberg
https://timarit.is/publication/132

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.