Lögberg - 20.06.1940, Síða 7

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 20. .TÚNl 1940
7
Lýðfrelsi-—
einrœði
Eftir Ingimar Jónsson.
Fyrir nokkrum árum þótti orð-
i8 “frelsi” eitthvert fegursta orð
hingunnar. Við það orð voru
þá tengdar minningar um hetju-
óáðir og heitar tilfinningar, sem
iOeyptu hrifningu í hug ungra
®anna. Eiinstakir . menn og
heilar þjóðir höfðu lagt á sig
mikið erfiði og fært þungar
Tórnir til þess að öðlast rétt til
þess að ráða málum sínum án í-
hlutunar annara. Stjórnsfarslegt
Trelsi hafði orðið að sækja i
hendur innlendra harðstjóra eða
erlendra kúgara. Jafnrétti þegn-
anna í þjóðfélaginu hafði víða
kostað hlóð þeirra, sem brautina
ruddu. Frelsið varð dýrkeypt
°k þess vegna líka dýrmætt.
Menn hugsuðu þó ekki alment
Ut i það, að jafnáríðandi væri að
fíieta hins fengna frelsis og að
:,0a þess. Forystumönnum i
Tr.elsisharáttu þjóðanna mun
þnfa fundist, að öllum hlyti að
''irðast það svo mikils virði, að
engin hætta væri á, að þvi vrði
klatað aftur.
Kn öll viðhorf brevtast eftir
þvi seni tímar líða. Það þarf
pkki meira en einn til tvo manns-
aldra til þess, að mönnum finn-
lst það ástand, sem er, svo sjálf-
sagt að þeir gleyma þvi, að áður
hafi annað verið. Persónufrelsi
°g réttur til að hugsa og tala
smakvæmt sannfæringu sinni er
nú orðið kallað almenn mann-
réttindi, og mönnum kemur ekki
til hugar, að þessi réttindi verði
af þeim tekin. Almennur kosn-
'ngarréttur er lögbundinn og eng-
an grunar, að við þvi verði
hreyft. Menn verða andvara-
lausir um að gæta hins dýr-
heypta frelsis.
f þessu hlýtur að felast skýr-
"igin á því, að nú upp á síð-
hastið hefir tekist á stuttum
hina að svifta heilar þjóðir þess-
um réttindum, sem við teljum
s.iálfsögð. Þar hefir heldur
aldrei verið gengið beint að
verki. Þeir, sem einræðisvöldum
reyna að ná, byrja aldrei á að
tala um afnám kosningaréttar og
annara amennra mannréttinda,
hedur um það, sem aflaga kann
að fara undir rikjandi stjórnar-
f°rmi. Því ætla þeir öllu að
hippa i lag, ef lýðurinn vill fá
þeim völdin í hendur. En þegar
'öldin eru fiengin, segjast þeir
ekki geta komið lofuðum umbót-
nm i framkvæmd, nema því að-
eins, að þeir fái að vera í friði
iyrir ádeilum og kosninguin um
sinn. Þess vegna verði að af-
nema stjórnfrelsið. En sagan
sýnir, að þeir, sem náð hafa ein-
ræðisvöldum, sleppa þeim ekki
aftur af fúsum vilja.
En hvers vegna vakna menn
ekki upp við vondan draum,
þegar þeir finna klafa ófrelsis
lenna að hálsi sér?
Tvær orsakir liggja til þess.
ön
nur er sú, að í flestum þeim
inndum,
sem nú búa við ein-
ræðisstjórn, var lýðfrelsi ýmist
skamt á veg komið eða hafði að-
eins um stutta stund viðurkent
verið. Frelsið var enn ekki orð-
ð almenningseign.
Hin orsökin er sú. að stjórnir
einræðislandanna vaka vandlega
yfir því, að almenningur i lönd-
um þeirra fái það eitt að vita,
sem stjórnirnar óska. öll út-
breiðslutæki og áróðurs eru tekin
í þarfir ríkjandi stjórnarstefnu.
Skólar, útvarp, bækur og blöð,
alt verður þetta að túlka hina
einu, “réttu” stefnu. Alt annað
er bannað og refsivert líkt og
fyr á öldum trúarvilla eða drott-
insvik.
Stundum má heyra þá fullyrð-
ingu, að einræðisfyrirkomulagið
feli í sér fullkomnara lýðræði en
nokkurt annað stjórnarform, því
að þar standi öll þjóðin samein-
uð bak við leiðtoga sína. Þetta
hljómar undarlega í eyrum
þeirra, sem vanir eru frjálsum
umræðum um þóðmál. Það mun
að vísu rétt vera, að meiri hluti
fólks í einræðislöndunum fylgir
nú stjórnum þeirra, og triiir þvi
jafnvel, að hvergi á bygðu bóli
sé eins vel og viturlega stjórnað
og þar. Þetta er skiljanlegt, þvi
að enginn réttur samanburður
við önnur lönd kemur til greina,
ef þar er andstætt stjórnarfar.
Hið eina, sem fólkið fær að vita
þaðan, eru mistök stjórnarvald-
anna og erfiðleikar þjóðanna.
Refsing er jafnvel lögð við því,
ef einhver hlustar á erlent lit-
varp. Það er álitið hættulegt, að
almenningur heyri málin rædd
frá l'leiri hliðum en einni.
f þessari einokun upplýsing-
ar og hugsunar er fólgið hæði
styrkur og hætta. Það er viss
styrkur að geta kæft alla gagn-
rýni, jafnvel áður en hún lætur
á sér bæra. En það er líka
mikil og hræðileg hætta, þegar
heilar stórþjóðir eru óvitandi
uin, hvernig með þær er teflt,
svo að þær hafa ekki hugmynd
um, þótt hársbreidd einni muni,
hvort þeim er steypt út í ægi-
lega styrjöld eða ekki, eins og
nýleg dæmi eru til.
Svipuð hræðsla við sannar
upplýsingar kemur, því miður,
stundum fram hjá mönnum í
lýðræðislöndunum, þegar þeir
vilja ekki heyra neitt um það,
sem betur kynni að fara þar, sem
einræði er. Þetta er óviturlegt.
Vitanlega getur ýmislegt nýtt og
gegnlegt komið fram við breytta
stjórnarhætti, sem nota má víð-
ar, þótt annað stjórnarfar sé. Og
þeir, sem lýðfrelsi unna, eru
skyldir að hafa það helzt, sem
bezt reynist, hvaðan sem það
kemur. Með því tryggja þeir
bezt, að ekki verði hlaupið út í
ótímabærar, breytingar i ófrelsis-
átt út af óánægju eða vandræð-
um, sem afstýra hefði mátt með
meira víðsýni.
Fingin likindi eru til, eins og
nú horfir, að þær þjóðir, sem
búa við einræðisstjórn, fái aftur
stjórnfrelsi, nema eftir margvís-
legar hörmungar og ef til vill
blóðugar byltingar.
En því fremur er ástæða til
fyrir þær þjóðir, sem vanar eru
frelsi, og enn halda því, að láta
ekki svifta sig því. Það hljómar
óneitanlega dálítið einkennilega,
þegar menn í lýðfrjálsu landi,
eins og hér er, eru að kvarta
undan höftum og ófrelsi í öðru
orðinu en í hinu dást þeir að
ástandinu í þeim löndum, þar
sem frelsið er afnumið. Ætli
þeim hinum sömu brygði ekki
illa við, ef hér kæmi ströng ein-
ræðisstjórn, sem skipuð væri
skörpustu andstæðingum þeirra?
Hvað yrði þá úr kvörtunum
þeirra og kröfum á hendur vald-
hafanna? Og hvað yrði um þá
sjálfa, ef þeir færu líku fram og
nú? Þetta ættu einræðissinnar
að reyna að hugleiða, hvaða
öfgastefnu, sem þeir fylgja. Það
er holl regla að setja sig öðrp-
hvoru í annara spor.
Fyrir skömmu var þess hátíð-
lega minst, að íslendingar fengu
fult lýðfrelsi fyrir tuttugu ár-
um, er fullveldi íslenzka rikisins
var viðurkent. Fyrir þessu
Frá liðnum
dögum
Eftir Oscar Clausen.
Bóndakona með úr og hring
Kona Einars gamla, sem var
hafnsögumaður í Flatey fyrstu
áratugi siðustu aldar, hét Guð-
rún og var mesta rnyndar og
skartkona. Einar var vel efnum
búinn, þegar hann var á bezta
skeiði, þó að hann að lokum
yrði gustukamaður madömu
Guðrúnar Magnúsdóttur á Ball-
ará, þegar hann var orðinn elli-
hrumur einstæðingur. — Það
voru ekki nema ríkustu hefðar-
frúr og prestsmadömur, sem i þá
daga höfðu hring á hendi og úr
í vasa, en þetta hvorttveggja
hafði hafnsögumaðurinn i Flatey
tillagt Guðrúnu konu sinni. -
Þessi einstaki “luxus” hefir
hneykslað almenningi, og var
því þessi vísa kveðin:
höfðu beztu menn þjóðarinnar
barist mannsöldrum saman.
öllum þótti frelsið gott. En
það er vandi að gæta þess. Og
fleira er athugavert fyrir þá kyn.
slóð, sem nú er að alast upp og
ekki þekkir frelsisbaráttuna
nema úr sögunni. Hún þarf að
muna, að það má misnota frels-
ið, og að vandi hvílir á öllum
að nota það vel.
Það er bein misnotkun, ef
þeirrar aðstöðu, sem ritfrelsi og
málfrelsi veitir, er neytt til þess
að rífa burtu þá hornsteina, sem
lýðfrelsið sjálft er reist á.
Grundvöllur lýðfrelsisins er jafn-
rétti. 4n þess verður aldrei til
frelsi, nema handa fáum útvöld-
um, þeim, sem sterkastir eru í
þann svipinn. Jafnréttið má því
aldrei skerða. Réttur annara
verður að vera hverjum einstök-
um jafnhelgur og hans eigin
réttur.
Annar hornsteinninn er vit og
Jiekking, og einkum þó almenn
upplýsing. Þar leggur einnig
lýðfrelsið miklu þyngri skyldur
á herðar hvers þegns þjóðfélags-
ins en einræðið. Þvi er treyst,
að óhætt sé , að trúa hverjum
manni til þes£ að rita ekki né
tala neitt til verulegs ógagns fyr-
ir þjóðarheildina. Ennfremur
er gert ráð fyrir því, að hver
þegn geti lagt til inálanna eitt-
hvað af heilbrigðu viti og haft
heppileg áhrif á afgreiðslu þjóð-
mála með atkvæði sínu.
Hér eru viðhorfin gerólík.
Annars vegar er krafist þekking-
ar og ábyrgðar sem allra flestra
einstaklinga þjóðfélagsins. Hins
vegar er allri ábyrgð kastað upp
á einhverja foringja, en litið á
þekkingu almennings eins og
hættulega pest, er verjast þurfi
með öllum ráðum.
Eg skil ekki, að inenn og
konur, sem stunda nám og
leitast á þann hátt við að auka
þekkingu sina, eigi erfitt með
að velja þarna á milli. Og eg
er sjálfur ekki í neinum vafa
um, hvor stefnan er íslenzku
þjóðinni hollari.
—Vaka.
HAMBLEY’S
HÆNUUNGA
KJÖRKAUP
í JÚNl
Verð gildir frö
15. júní, og pant-
ajiir afgreiddar
samstundis.
Wh. I.eKhorns
W. L. Pullets..
\V. L. (’m’kerels.
liarred Hoeks .
B. H. Pullets .
B. R. Cockerels . 9.00
Ábyrgst 100% á líft vi« móttftku
Áreiðanlega 98% kvenungar.
J. J. HAMBLEY HATCHERIES
Ungar sendir F.O.B. Winnipeg. Brandon,
Kegina. Saskatoon. Calgary, Edraonton,
Portage la Prairie, Dauphin.
100 50 25
...$ 7.75 $4.25 $2.25
16.00 8.50 4.50
... ».00 1.75 1.00
... 9.75 5.00 2.75
... 14.00 7.50 4.00
... 9.00 5.00 2.75
prmhnq
L distii
stinctrJe and persuasWe
1
ir^UBLICITY that attracts and compels action on
the part of the customer is an important factor
in the development of business. Our years of experience
at printing and publishing it at your disposal. Let us
help you with your printing and advertising problems.
OLe COLUMBIA PRESS LIMITED
695 Sargent Ave.
WINNIPEG
Phones 86 327 - 8
Mér list Guðrún mesta þing,
mikið er sagt af henni,
á sér ber hún lir og hring,
en á þó bóndamenni.
-f ♦
Séra Giiðlaugur yrkir i
hrakning.
Séra Guðlaugur Guðmundsson,
faðir Jónasar skálds, Kristjáns
ritstjófra og þeirra systkina, var
prýðilega gáfaður maður og vel
skáldmæltur. Hann var af fá-
tæku foreldri og áður en hann
fór í skóla, réri hann undir Jökli
og var þá farinn að yrkja. —
Eitt sinn var hann háseti hjá
Árna nokkrum formanni í Kefla-
\úk og hrakti þá yfir þveran
Breiðafjörð, vestur á Rauðasand.
— Aftakaveður var og ekki sjá-
anlegt annað en að þeir færust
þá og þegar. f þessum hrakn-
ingi kvað séra Guðlaugur þetta:
Við erum frá,
þá fölnar brá,
felur strá sem rósin.
Glampa sjá,
má öldum á,
eftir dáin ljósin.
Ilrognakaup fyrir 100 árum.
Fvrir tæpum 100 árum var
mönnum vist ekki ljóst, hversu
mikið fóðurgildi var í fiskhrogn-
um, handa skepnum. Getið er
um mann, sem Sigurður hét og
Var í innanverðum Breiðafirði,
líklega í ReykhólaSveit. Það þótti
nýlunda, að hann keypti hrogn
af sjómönnum, saltaði þau og
gaf skepnum á vorin. — Sigurð-
ur þessi var hagmæltur og orti
bæjarvísur, en þær þóttu nokk-
uð skömmóttar og nærgöngular
mönnum. Einn þeirra, sem
fyrtist af vísnakveðskap Sigurð-
ar, var Ari Jochumsson, bróðir
Matthiasar skálds og þessvegna
kvað hann þessa visu:
Yfir þveitir urð og mó
orðstir sveita spillir,
með silfurfægða svarta skó
Sigurður hrognakyllir.
Sigurður mun, eins og visan
bendir til, hafa verið mikill á
lofti, og má m. a. sjá það á því,
að hann gekk á “silfurfægðum
svörtum skóm,” en slikt gátu þá
ekki veitt sér aðrir en helztu
höfðingjar og ríkismenn. — Það
mun hafa fokið í Sigurð, þegar
hann héyrði vísu Ara, því að þá
svaraði hann svona:
Þá sinnuleysis sultarlogn
sa’kir að og horinn,
yrði feginn ef að hrogn,
ætti þá á vorin.
Kaþólska sjúkrahúsið
í Stykkishólmi.
Guðmundur Gunnarsson frá
Nýp á Skarðsströnd er nú bók-
bindari i Stykkishólmi. Hann
er vel hagmæltur maður. — Þeg-
ar ákveðið hafði verið að byggja
kaþólska sjúkrahúsið á hæð
einni i Stykkishólmi, kvað Guð-
mundur þessa visu:
Bráðum rís bygging á hólnum,
brosir hin heilaga mær.
Þar verður klerkur á kjólnum.
kaþólskur ofan í tær.
♦ ♦
Ilarða vorið 1882
i harðindunum og hungrinu
1882, þegar flestir hér á landi
urðu að svelta heilu hungri, var
eins og létti yfir fólkinu og það
gæfi mönnum nýja lífsvon, þeg-
ar fréttist, að gjafakornið væri i
uppsiglingu.
Jón bóndi í Hólkoti í Staðar-
sveit kvað þá þessa vísu við Her-
dísi dóttur sína, sem mun hafa
verið að kvarta um svengd sina:
Má ei skrafa um matverk fremur,
mjólkur- svalar blandan grá.
Þegar gjafakornið kemur,
köku skal hún Dísa fá.
—Fálkinn
I
Frá Kína
(Framh. frá bls. 5)
en Hwa-mu-lan sat við sinn keip,
og faðir hennar varð að láta sér
það lynda. Nokkrum dögum
seinna komu hermenn að sækja
föður hennar, en Hwa-mu-lan
fór i hans stað án þess að nokk-
ur vissi. Hún var tólf ár í strið-
inu, og það var að miklu leyti
framkomu hennar og hreysti að
þakka, að óvinirnir urðu sigrað-
ir. Að striðinu loðnu var hún
leidd fyrir keisarann. Keisarinn
vildi gera hana að landstjóra.
Hún afþakkaði þá tign, en keis-
arinn sagði, að hver ósk hennar
skvldi verða uppfylt. Einasta
ósk hennar xar að fá úlfalda til
að komast heim á. Hún fékk
tvo hermenn sér til fvlgdar. Þeg-
ar heim kom, þekti bróðir henn-
ar hana, og allir fögnuðu henni.
Það var stofnað til mikillar
veizlu, og undir borðum urðu
hermennirnir ekki lítið undrandi,
er þeir sáu, að fallega stúlkan
við borðið var herforinginn, sem
hafði frelsað landið.
—Heimilisblaðið.
BORGIÐ
I.ÖGBERG
Innköllunar-menn
LÖGBERGS
Amaranth, Man............B. G. Kjartanson
Akra, N. Dakota ........B. S. Thorvardson
Arborg, Man.................Eiías Elíasson
Arnes, Man.............. Sumarliði Kárdal
Baldur, Man...................0. Anderson
Bantry, N. Dakota......Einar J. Breiðfjörð
Bellingham, Wash........Arni Símonarson
Blaine, Wash............Ami Símonarson
Brown, Man...................J- S. Gillis
Cavalier, N. Dakota.....B. S. Thorvaldson
Cypress River, Man............O. Anderson
Dafoe, Sask.............J. G. Stephanson
Edinburg, N. Dakota........Páll B. Olafson
Edmonton ...............................
Elfros, Sask.....Mrs. J. H. Goodmundson
Foam Lake, Sask..........................
Garðar, N. Dakota.........Páll B. Olafson
Gerald, Sask............................C. Paulson
Geysir, Man.................Elías Elíasson
Gimli, Man. .................O. N. Kárdal
Glenboro, Man.................O. Anderson
Hallson, N. Dakota.........Páll B. Olafson
Hayland, P.O., Man....Magnús Jóhannesson
Hecla, Man...............Gunnar Tómasson
Hensel, N. Dakota ........... John Norman
Hnausa, Man.........................Elías Elíasson
Husavick, Man.................0. N. Kárdal
Ivanhoe, Minn...................B. Jones
Kandahar, Sask............J. G. Stephanson
Langruth, Man.........................John Valdimarson
Ijeslie, Sask.........................Jón Ólafsson
Lundar, Man...................Dan. Lindal
Markerville, Alta......................0. Sigurdson
Minneota, Minn..................B. Jones
Mountain, N. Dakota.......Páll B. Olafson
Mozart, Sask.............................
Oakview, Man...............
Otto, Man....................Dan. Lindal
Point Roberts, Wash...........S. J. Mýrdal
Red Deer, Alta.........................O. Sigurdson
Reykjavík, Man.......................Árni Paulson
Riverlon, Man.......................Björn Hjörleifsson
Seattle, Wash................J. J. Middal
Selkirk, Man..........................Th. Thorsteinsson
Siglunes P. O., Man....Magnús Jóhannesson
Silver Bay, Man..........
Svold, N. Dakota........B. S. Thorvardson
Tantallon, Sask...........J. Kr. Johnson
ITpham, N. Dakota......Einar J. Breiðfjörð
Víðir, Man.........................Eílías Elíasson
Vogar, Man..........................Magnús Jóhannesson
Westbourne, Man.......................Jón Valdimarsson
Winnipegosis, Man....Finnbogi Hjálmarsson
Winnipeg Beach, Man..........O. N. Kárdal
Wvnyard, Sask............J. G. Stephanson
L
,u —lim.