Lögberg - 09.10.1941, Blaðsíða 3

LÖGBERG, FIMTUDAGÍNR 9. OKTÖBER, 1941
i
so. Leaf rust and stem rust are
caused by two quite different
fungi. Thatcher has always been
susceptible to leaf rust, and there
is nothing to suggest that it is
less resistant to stem rust than
it was ten years ago.
Deterioration in farm stocks
of wheat is due to volunteering
of other varieties grown a year
or rnore earlier, to mechanical
mixing in machinery or gran-
aries, to livestock pasturing on
or passing over fields, and to oc-
casional natural crossing with
other nearby varieties.
ITie occurrence of speltoids in
wheat might be considered an
example of deterioration through
natural causes; but they appear
to be largely self-eliminating.
(To be concluded).
--------V-------_
Freiátingin
Frá “Nemó” á Gimli.
(Framh.)
(Framh.)
Ungfrú Morpeth gekk til herra
Burns, sem hafði sezt í hinum
enda salsins og að sjá i þúngu
skapi. Hann stóð upp á móti
ungfrú Morpeth og hafði geng-
ið nokkur spor, en hrökk þá við
um leið og hann kom auga á
“capselið” sem hún var nýbúin
að fá. “Hvaðan hafði þér fengið
‘capselið’?” spurði Burns. —
Unga stúlkan roðnaði, hún hafði
óviljandi rofið einkamálið.
“Hvaðan hafið þér fengið
‘capselið’?” endurtók Burns með
hörku málróm. Hvar hafið þér
keypt það?” — “I>að er gjöf.” —
“Hver gaf yður það?” — Fanny
þagði. — “Líklega de Launay?”
— “Já.” — “Það var einmitt
það, sem eg óttaðist.” — “Eg
skil yður ekki.” — “Lofið mér
að skoða það snöggvast.” Hún
rétti honum “capselið.” Hann
virti það nákvæmlega fyrir sér.
þvi næst studdi hann á leyni-
fjöður, hrökk þá upp lok, en
inni voru fáein mannshár lögð
saman sem hárlokkur. ‘Eg vissi
undir eins að eg gizkaði mér rétt
til,” sagði herra Burns, en eg er
mesit hissa á aldri hans. Hefir de
Launay sagt þér hvernig það
komst í eigu hans?” — Það hefir
verið lengi í ætt hans, en hann
erfði það eftir móður sína.” —
“Sagði hann það?” — “Já.” —
Englendingurinn nam staðar
augnablik, svo áttaði hann sig
og gekk til fólksins, sem enn var
að ræða um hættur ferðamanna
meðal villimanna. Hann tók nú
þátt í samtalinu með þessum
orðum: “Menn komast í lífs-
háska ekki eingöngu í fjarlægum
löndum, heldur hefi eg reynslu
fyrir honum á ferðum mínum i
Evrópu.” — “Ef til vi.ll á Eng
landi?” greip de Launay fram í.
sárgramur yfir þessari breytingu
í samtalinu. — “Ekki var það
herra minn, heldur á Frakklandi.
Það var nærri búið að myrða
mig þar fyrir 12 árum síðan.”—
Kvenfélkið dróg saman stóla
sína alt í kring um sögumann-
inn.—
“Saga mín,” svo mælti herra
Burns — “er mjög óbrotin, en
hún hefir haft mikil áhrif á
heilsu mína og efnahag. Eg
hal'ði stigið á land í Brest. Við
höfðum hrept ilt sjóveður og
ætluðum því að fara með póst-
inum til Parísar. Eg var einn
míns liðs og hafði á mér bréf-
tösku með 400,000 frönkum i
bankaávísunum. Leið okkar lá
fram hjá St. Mikael.” — Þegar
de Launay heyrði hvert sagan
stefndi varð hann fölur sem nár
og hlýddi með skelfingar eftir-
tekt sögu Englendingsins, sem
aldrei hafði af honum augun. —
“Þegar við vorum nærri komnir
þangað” — hélt Burns áfram —
“var nóttin að leggja blæju sína
yfir landið. Fótatak hestanna
og hreyfing hjólanna höfðu eng-
an hávaða í för með sér í blaut-
um sandinum. ölduniðurinn og
hrjóstrugur svipur landsins
höfðu svæfandi áhrif á mig, svo
eg mun hafa fallið í draummók.
Alt í einu sáum við háan klett í
fjörunni; eg opnaði vagnglugg-
ann og spurði hvað hann héti.
Pósturinn leit í kringum sig og
sagði: “Irglas.” Naumast hafði
hann endað við orðið J)egar hann
féll niður af vagninum. Fantui
nokkur, sem eg nú fyrst kom
auga á hafði barið hann í höfuð-
ið. Eg stökk jafnskjótt út úr
vagninum, en varð þá fvrir skoti,
sem eg ekki vissi hvaðan kom,
svo féll eg til jarðar fljótandi í
blóði mínu.”—
Tilheyreridurnir stungu sam-
an nefjum, en de Launay sat nú
fölur og' hreyfingarlaus sem
myndastytta. — “Þegar eg lauk
upp augunum,” — sagði Burns
ennfremur — “var eg í kofa
fiskimanna og höfðu þeir fundið
mig dauðvona í sandinum; þeg-
ar þeir höfðu komið mér heim
til sín, reyndu þeir alt sem þeim
datt í hug mér til bjargar. Póst-
urinn var dauður og öllu sem i
vagninum var, hafði verið stol-
ið.”
“Og hefir yður aldrei tekist
að komast fyrir, hver var morð-
inginn?” spurðu tilheyrendurnir.
—“Allar tilraunir mínar í þá
átt hafa verið árangurslausar til
þessa, en nú held eg eg hafi
fengið einhverja vitneskju um
það,” svaraði herra Burns og
horfði stöðug framan í de
Launay.—“Á meðal hluta þeirra,
sem var rænt, var stefkkur með
mörgum dýrgripum, og meðal
þeirra “capsel” af sömu gerð og
þetta, sem þið sjáið mig halda
á.” — Þustu nú allir að skoða
“capselið” sem Burns sýndi
þeim. Edvard de Launay hafði
hnígið aflvana upp að veggnum,
sem hann sat við. — “Guð komi
til! Hvað gengur að herra de
Launay? Hvað þýðir þetta?,”
spurði einn gestanna, sem þekti
de Launay.
“Það get eg sagt yður,” svar-
aði herra Burns í grimmum róm.
“Það er ...” — “í Guðs nafni.
talið þér ekki rneira,” kallaði
Fanny og fleygði sér í faðm
hans. “Þegiðu, ef þú ekki vilt
drepa barn þitt,” og svo hneig
hún niður meðvitundarlaus við
brjóst hans. — “Faðir hennar —
hann — faðir hennar! ó mikli
Guð! Þá er úti um inig.” æpti
Edvard og stökk sem brjálaður
maður út úr húsinu. — Ungfrú
Morpeth var borin inn í her-
bergi sitt, hún var orðin fárveik
af uppþoti þessu. Læknir var
sóttur frá borginni og hún hafði
sofnað. Á meðan notaðir faðir
hennar tímann til að Ijúka við
bréf, er hann hafði verið byrjað-
ur á. — Hann var nýbyrjaður er
de Launay gekk inn. Burns fylt-
ist samstundis ógurlegri bræði,
en er hann sá föla andlitið og
auðmýktarsvipinn, og auk þess
er hann kom með meðvitund um
sekt sína, þá mýktist skap Eng-
lendingsins nokkuð, því sagði
hann ekkert, heldur beið eftir að
gesturinn hefði upp erindið.
“Þér munuð ekki hafa búist
við komu minni,” mælti de
Launay í hálfum hljóðum og
titrandi málróm. — “Ef til vill,
en morðingjar geta verið slægir,”
svaraði Burns. “Ef svo væri.
Eg er hingað kominn til að segja
yður sögu mína.” — Burns þagði
og horfði með tortryggni á
Frakklendinginn. — “Þér skuluð
ekki þurfa að efast um að hún
sé sönn. Eg veit að þó að ekki
sé eg morðingi, þá er eg með-
vitandi um glæp, sem er nóg til
að gleðja óvini mína, en hvað
þeim glæp liður, sem þér urðuð
fyrir, niunu öll vitni sanna, að
þá var eg á skipi í suðurhöfun-
um er þetta fór fram.” Sagði
hann því næst Burns frá mörg-
um dæmum þessu til styrkingar.
Burns var lengi tregur til að trúa
þeim, með því þau lutu öll að
því að fríkenna hann sem morð-
ingja, og spurði þvi án þess að
draga nokkra dul á grun sinn:
“En, hvaðan hafið þér “capsel-
ið?” Saga mín í borðsalnum
hafði hræðileg áhrif á yður, og
þó að þér ekki beinlínis hafið
verið við morð þetta riðinn, þá
held eg þér vitið eitthvað um
það.” — “Þar hafið þér rétt
fyrir yður!” — “Þér gáfuð dótt-
ur minni “capselið” með þeim
ummælum að það lengi hefði
fylgt ætt yðar, því dettur mér í
hug að einhver frændi vðar hafi
staðið að verkinu.” — “Fyrir
Guðs náð voru þeir ekkert skyld-
ir mér; mínir ættmenn hafa á-
valt verið heiðarlegir.” — “ó-
lánsmaður! Með hverjum hætti
hafið þér þá orðið flæktur í þetta
mál?” — “Eg hefi erft það. Tak-
ið eftir, herra, því eg ætia að
segja yður frá öllu sem ljósast.”
Síðan sagði hann Burns alla sög-
una frá upphafi til enda. Eng-
lendingurinn velti nú þessu í
huga sér, en áður hann fengi
tíma til að taka til máls hafði de
Launay staðið upp og sagt:
“Þessir 400,000 frankar yðar eru
geymdir í þjóðbankanum, og er
hér viðurkenningin fyrir því, og
hér er veskið með því sem eftir
er af öðrum eigum yðar, sem eg
á dögum ógæfunnar lagði æru,
frið og lífið i sölurnar fvrir.” —
“Þessi óvænta skýring á málinu
og endurheimt fjársjóðsins, sem
án yðar íhlutunar hafði verið
mér tapaður, gagntekur svo til-
finningar minar, sem berjast um
yfirráðin, að eg veit ógerla hvort
eg á heldur að ausa yfir yður lofi
eður lasti, því eg get ekki varist
því að þér frömduð mjög mikið
ranglæti.” — “Segið heldur
‘glæp’, glæpur er hið rétta nafn,
því eg flýtti fyrir dauða Kranons.
Eg stóðst ekki freistinguna. “Á-
girndin varð mér yfirsterkari og
eg féll fyrir henni. Eg náði
peningunum, en með þeim hvarf
allur friður og rósemi sálarinn-
ar og síðan hefi eg aldrei verið
glaður.” Það brá fyrir bitrum
sálarkvölum á svip hans, svo
mælti hann. “Eg vil ekki vera
yður til skapraunar, eg hefi lík-
lega sagt of mikið. Nú ætla eg
að fara, og við sjáumst aldrei
framar.” Hann gekk til/ dyra,
nam þar staðar og mælti:
“Herra! Viljið þér — i alvöru
sagt — aldrei sjá mig framar?
skoðið þeltta sem kveðju deyj-
andi manns. Æ, herra! Ef eg
þyrði að biðja yður, ef eg þyrði
að vona að þér vilduð veita mér
þá gleði að tala eitt orð við
“hana” áður en við skiljum að
eilífu; en nei, eg sé að þér lítið
á mig ómaklegan þeirrar ham-
ingju. Eg fer.” — Þá var hurð-
inni hrundið upp og Fanny kom
inn og nam staðar fyrir framan
hann. “Hvaða erindi áttu hing-
að? sagði Burns. “Eg skipa þér
að fara til herbergis þíns.” —-
“Æ, herra! Þér neitið mér um
þá síðustu augnabliks ham-
ingju,” sagði de Launay. Svo
sneri hann sér að Fannv og
sagði: “Þér grátið, Guð gefi yður
blessun sína, bæn mín skal ávalt
fylgja yður, þó eg aldrei fái að
sjá yður framar.” — “Eg hefi
heyrt alt,” sagði ungfrú Mor-
peth. — “Fyrirlitjð þér mig?”
sagði de/Launay. — “Nei, nei,”
sagði ógæfusama súlkan, gekk
til hans og lagði sig í faðm hans.
Um stund heyrðist aðeins harma.
kvein. Þá kom herra Burns og
ætlaði að skilja þau, en ungfrú
Morpeth sleit sig lausa, og mælti
með einbeittri og styrkri hönd:
“Faðir minn! Eg hefi svarið að
verða hans.” — “Ertu vitlaus?”
— “Eg ætla að halda eið minn.
Eg er hans að eilífu,” svaraði
ungfrú Morpeth. — “Ef þér vilj-
ið halda lífinu, þá gefið dóttur
minni upp loforðið,” sagði herra
Burns og sneri sér að de Launay.
— “Svarið engu,” sagði ungfrú
Morj>eth í ólýsandi huganstríði
og féll á hné á milli mannanna
og grét sáran. Siðan sagði hún :
“Faðir minn! Eg hefi verið barp
þitt, og hlýðið barn, eg hefi
elskað þig og virt, en frá þessu
augnabliki er Edvard eiginmaður
minn, hrektu hann frá þér, ef
þú getur lagt það á samvizku
þína, en eg ætla að fylgja honum
og leitast við að hughreysta
hann gegn iharðýðgi þinni. Eg
ætla aldrei að skilja við hann að
eilífu, hvorki í mótlæti, fátækt
né sjúkdómi; bannaðu mér það
ef þú vilt, en ekkert getur að-
skilið okkur framar.” — Að
þessu sögðu vafði hún elskhuga
sinn örmum sínum.
Burns var tryltur af ofsabræði
og reyndi að slita hana lausa,
en er það tókst ekki, reiddi hann
hnefann að de Launay og ætlaði
að berja hann. — “Verið kyr,”
sagði de Launay. “Eg líð yður
ekkert ofbeldi. Þér þurfið ekki
að óttast að eg ætli að taka frá
yður þennan engil. Takið þér
dóttrir yðar, en fljótt, fljótt! Sjá-
ið þér ekki að eg er að deyja.
Elskuleg stúlkan rak upp ,sker-
andi óp, og vafði elskhuga sinn
ennþá fastar örmum sínum en
áður. Hann leit til hennar og
brosti og reyndi að draga hana
að brjósti sínu, en þá hneig höf-
uð hans ofan á öxl hennar.
Og Edvard de Launay hafði
gefið upp andann.
------y-------
Endurminning
um afdala-afdali
Eftir M. Ingimarsson.
(Niðurlag)
VII.
Eg var unglingur langt innan
við fermingu er eg kom fyrst að
Hafþórsstöðum; hjón er þar
bjuggu þá hétu Halldór og Guð-
rún; hann var Þverhlíðingur að
uppruna. Þar lá þjóðvegurinn i
þá tið yfir grjótháls, sem nú
varla væri talinn fær. Þegar
upp á hálsinn kemur gnæfir
hæðst við himin í suðaustri
Eiriksjökull. Að sumri til er
hann ekki ósvipaður tilsýndar
sem þar væri gríðarstór tólkar-
skjöldur á hvolfi. Næsti bær
fyrir neðan Hafþórsstaði hét
Skarðshamrar, þar bjuggu lengi
hjón, sem hétu Bjarni og Ivristin,
bæði fædd og uppalin í dalnum.
og næsti bær neðan við Skarðs-
hamra rétt í mynninu á svo-
kölluðum Karlsdal hét Uppsalir.
Þar bjuggu þegar eg var ungl-
ingur hjón, sem hétu Jóel og
Guðrún. Karls'dalur skerst í
'gegnum þveran hálsinn alla leið
yfir í Þverárhlíð, hér um bil i
suðaustur út úr Norðurárdal og
nálægt syðri enda þess dals var
smábýli, sein hét Karlsbrekka.
Þar bjó bóndi er Sigurður hét og
síðar maður, er hét Davíð Gísla-
son. Eftir þvi sem Landnáma
segir frá, þá hefir þar í fornöld
verið stórt höfðingjasetur, sem
hét þá Hrómundarstaðir og bygt
upp af Hrómundi Þórissyni land-
námsmanni. Næsti bær fyrir
neðan Uppsali hét Glitstaðir, og
var það ein sú glæsilegasta og
fegursta bújörð í öllum dalnum
fyrir sunnan ána, frá náttúrunn-
ar hendi. Þar bjuggu lengi hjón
sem hétu Stefán og Þóra. Hann
var allmjög blestur á máli og var
það þannig að 'hann hafði S fyrir
Þ. Þegar hann var að tala um
konuna sína, þá varð það “Sóra
min” í staðinn fyrir “Þóra mín”.
Þóra sú var lengi yfirsetukona í
dalnum. Næsti og neðsti bær í
Norðurárdal að sunnan verðu við
ána hét Svartagil. Það var mjög
svo einkennilegt pláss frá nátt-
úrunnar hendi. Bærinn fast við
gilið er féll ofan af háum og
snarbröttum hálsinum, og það
var sagt að þar sæist ekki sólin
átján vikur af árinu og hefir það
máske verið svo að skilja að sól
hafi ekki náð að sldna inn um
baðstofugluggann allan þann
tíma. Hjónin, sem bjuggu á
Svartagili er eg þekti þar til hétu
Bjarni og Þóra. Þau munu hafa
verið ættuð úr Skorradal. Niður-
lagsvisa lir gamalli bæjarímu um
dalinn lýtur að Svartagils sólar-
leysinu og er hún sem fylgir:
“Á Svartagili sér ei sól
nema um sumartima;
versna tekur veðra skíma,
verður þvi að enda ríma.”
Ei alllangt frá Svartagili var
foss í Norðurá ærið mikilúðleg-
ur og hávaðasamur en ekki mjög
hár.
CHURCHILL INSPECTS AMERICAN PILOT BOMBERS
Pausing for a moment to light his cigar, the British Prime
Minister, Mr. Winston Churchill, inspected British and
some of ihe many American bombers wliich are being flown
aeross the Atlantic to Britain in ever-increasing numbers.
He ums accompanied by the United States Ambassador-at-
large. Mr. Harry' Hopkins.
“I gljúfrum heyrði eg gnauða
straum,
gall hann hátt og kvað:
Tef eg hvergi, tíð er naum
takmarkinu að.”
Þessi foss var ætíð kallaður
“Glanni” en séra Jóhann Þor-
steinsson, sem um eitt skeið var
biskupsskrifari i Reykjavík og
síðar lengi prestur í Stafholti,
sagði mér að hann hefði séð í
gömlum máldaga talað um
“Gleðunnarfoss” i Norðurá, og
hefir það ef til vill verið upp-
runalega nafnið. Ekki mun í þá
daga hafa farið til muna af stór-
laxi upp fyrir fossana i Norðurá,
Laxfoss eða Glanna. Jón Helga-
son, sem lengi bjó i Króki sagð-
ist aðeins einu sinni hafa séð
stórlax i svokölluðum Krókshyl
öll þau ár, sem hann hefði verið
þar. Það var oft tilkomumikil
sýn að sjá laxinn leika sér í
straumvatninu. Um það kvað
Eggert ólafsson á þessa leið:
“í vatni fiska sá eg sveima
sinnislétta með sporðaköst.
þar áin fór til óss að streyma
af þeirra busli gjörði röst.
Yfirhöfn sumra svo var glæst,
silfri eða gulli komst hún næst.”
Og annar sonur ættjarðarinnar
tekur þannig til orða um likt
efni:
“Beljandi foss við hamrabiiann
hjalar
á hengiflugi undir jökulrótum,
þar sem að gullið geyma Frosti
og Fjalar.”
Og:
“Þvi fiskar vaka þar í öllum ám.
Blikar í lofti birkiþrasta sveimur
og skógar glymja skreyttir reyni-
trjám.”
Og enn fremur kveður einn af
íslandssonum á þessa leið um
fósturjörðina:
“Enn grær á vorri ættarjörð . . .
atorka sönn af traustum hölum;
enn er glaðværð í grænum dölum
hvar gæfu-sæl sér leikur hjörð;
enn sjáum laxa og silungs fansa
í silfurhvitum elfum dansa —
Jugur er sönglist fugla nóg
urn fjörðu, eyjar, dali og skóg.”
Smærri tegundin af þeim laxi,
sem gekk upp í Norðurá var
ýmist kölluð brotalax eða berg-
lax; hann mun hafa verið þetta
sex til níu merkur að þyngd.
Þeir, sem stærri og þyngri voru,
voru yfirleitt kallaðir stórlaxar.
Fjórðungslaxar voru þó fremur
fágætir. Brotalax mun hafa ver-
ið dregið af því að hann hélt sig
oft á brotum, igrynningum og i
strengjum, en stærri lax aftur á
inóti hélt sig meira í djúpum og
myrkum hyljum, heldur en sá
smærri; en berglax hefir senni-
lega verið dregið af því, hve á-
fjáður hann var að klifra upp
fossana. Það var einn foss i
Norðurá þannig gerður af hendi
náttúrunnar, að það var stallur
eða silla nokkru neðar en miðja
vegu af fossbrún og ofan í hyl-
inn undi^ fossinum. Eg horfði
oft á miðlungsllax leika sér að
þvi að stökkva upp í klettasill-
una, og þegar honum tókst að
stöðva sig þar, þá hvildi hann
sig þar góða stund, áður en hann
gerði aðra tilraun með að
stökkva af sillunni alla leið upj)
á fossbrúnina, en oftast hrapaði
hann til baka alla leið ofan í
kerið eða hylinn, þegar eg sá ti!
hans. Munnmælasaga var til um
það, að neðanjarðargöng eða
hellir ætti að vera undir Norðurá
nálægt fossinum (Glanna). Það
er máske nokkur þjóðsagnablær
á henni en hún er ekki verri
fyrir það. Svo sem hér fyr get-
ur aðskilur Norðurá Brekku-
hraun og Svartagilshraun. Það
var stór og mikiM hellir í
Brekkuhrauni og oftast notaður
fyrir fjárhelli en þó stöku sinn-
um legið við í honum þegar
heyjað var á engjum er fjærst
voru bænum. Það var einhverju
sinni í fyrndinni að svo bar við
að fólk, sem lá við i Brekku-
helli hafði með sér kött, og átti
kisa að verja bæði dautt og lif-
andi fyrir músinni, því músa-
gangur var oft til muna í hraun-
inu, en kisa tapaðist ofan í
hraunsprungu eða gjótu í hell-
inurn. En viku siðar varð kisu
vart fyrir sunnan á, í Svartagils-
hrauni. ( Þessi saga mun hafa
legið til grundvallar fyrir þeirri
trú að jarðgöng væru undir
Norðurá fyrir framan Glanna. —
Á þessu afdala-flakki hefi eg að-
eins drepið lauslega á fátt eitt af
því sem segja hefði mátt, en eg
læt hér staðar numið, og um
leið og eg legg frá mér stílvopn-
ið, vil eg þakka ritstjóra Lög-
bergs fyrir það rúm er hann
hefir góðfúslega léð mér i blað-
inu.
----------------V------------------
Dam Nupen, sem áður fyr var
skíðakennari norsku konungs-
fjölskyldunnar, kennir nú í
Middlesbury-skóla í Vermont-
fylki, U.S.A. Nupen hefir m. a.
kent ólafi ríkiserfingja og
Mörthu prinsessu.
mrniramniiiimiiiiniimiiii!imiiiinniiiiBrainifliBiiiiinrraiHinraiinnniiiiiraiiiimniiia»i
ianiiiM^
4^4