Lögberg - 01.10.1942, Qupperneq 3

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 1. OKTÓBER, 1942
3
Rússneska leyni-
vopnið
Eítir Dyson Carter.
(Þýtt úr “Russia’s Secret
Weapon”)
Jónbjörn Gíslason.
(Framhald)
Lesandinn hefir að sjálfsögðu
heyrt getið um Kapitza, hinn
rússneska efnafræðing. Skömmu
eftir að Hitler hóf innrásina á
Rússland, varð hann heimsfræg-
ur og öðlaðist hinn æðsta heiður
í heimi vísindanna, frá enskum
vísindamönnum — Faraday
medalíuna.
Þetta er eftirtektarvert af
tveim ástæðum; í fyrsta lagi af
því að það gaf hinum unga
rússneska vísindamanni sæti
meðal snillinga og velgerðar-
manna mannkynsins; í öðru lagi
var honum boðið offjár til að
ílengjast á Englandi, þar sem
hann vann um stundarsakir fyr-
ir stjórn Rússlands; en hann
hafnaði boðinu og sneri heim-
leiðis. Hann sökti sér niður í
hinar vísindalegu ráðgátur, er
fyrst vöktu athygli Frakkans
Sadi Carnots á dögum Napó-
leons. Hinar flóknu stærð-
fræðilegu athuganir Carnots
leiddu í ljós afl gufunnar, er
síðar ollu byltingu á mörgum
sviðum. Þetta sama lögmál vís-
aði leiðina að notkun gasolíu og
gasolíuvéla, sem meðal annars
gerðu fluglistina mögulega. Það
var því ekkert undarlegt, þó á
þetta Carnots “lögmál” væri lit-
ið sem eillífan sannleika fram-
tíðarinnar. '
Dr. Kapítza var þessum kenn-
ingum samþykkur að mestu
leyti, þó komst hann að þeirri
niðurstöðu, að þar væri enn
mikið rannsóknarefni fyrir
hendi, meðal annars af því að
blind trú fyrri og seinni tíðar
vísindamanna á “lögmál” Car-
nots og óskeikulleiká þess, hefði
hamlað mjög aðgerðum þeirra
og framsókn í málinu. Rök-
færsla Kapitza var sú að vísind-
Unum bæri ekki að slá neinu
algerlega föstu, sem sönnuðu
máli, sem ekki væri fyllilega og
ómótmælanlega óhrekjandi;
hann sagði að framþróunin
skapaðist með því að breyta
gömlum kenningum og bæta við
þær.
Frá sjónarmiði vísindanna e/
sitthvað að færa rök fyrir hinu
og þessu, eða sanna að þau rök
séu hárrétt; en Kapitza gerði
hvortveggja. Eftir að hafa sam-
ið uppdrætti af hugmynd sinni
og gert alla nauðsynlega út-
feikninga því viðvíkjandi, smíð-
aði hann litla vél (túrbínu) er
snerist 60 þúsund sinnum á
mínútu; hún var frábrugðin öll-
um öðrum vélum sömu tegund-
ar og myndaði loftstraum með
tólf hundruð mílna hraða á
klukkustund. Með henni tókst
honum að mynda fljótandi loft
og fljótandi “helium” — hið
kaldasta þekt efni —- á ódýrari
°g auðveldari máta en mögulegt
var með áður þektum vélum.
Vél þessi var ekki sett til síðu
sem leikfang vísindamanna í
Rússlandi; henn var tafarlaust
skipað virðingarsæti við iðnað-
^rstofnanir ríkisins.
Dr. Kapitza tók gas úr brenn-
andi kolanámu og breytti því í
ískalt fljótandi efni, sem efna-
íraeðingar unnu úr vélaolíu,
sprengiefni samsett togleður,
"plastic” og fleiri tegundir, með
einföldum áhöldum. Námurnar
framleiddu næstum ótakmarkað
gasmagn.
Allar þessar framkvæmdir
gerðust í skjótri svipan; aðeins
þremur árum eftir að Kapitza
gerði sína fyrstu uppgötvun,
framleiddu vélar hans í stórum
stíl efni af öllum tegundum
fyrir herinn og iðnaðinn.
Vélameistarar, efnafræðingar
°g iðnaðarmenn utan Rússlands,
Sem eru Ijós áhrif allra þessara
h~amkvæmda á iðnað heimsins ’
^eild, eru sem þrumu lostnir og
geta ekki áttað sig á hvernig
nokkrar blaðsíður af reiknings-
dæmum og lítil stólvél geta af-
kastað slíkum afreksverkum.
Skýringin er afar einföld.
Uppgötvunin var frábær vís-
indaleg framþróun, en í Rúss-
landi er alt slíkt viðurkent taf-
arlaust, vegna þess að þar eru
vísindin skjöldur fólksins og
brynja; þessvegna var hugmynd
Kapitza tekið tveim höndum og
hún hagnýtt án allra umsvifa;
enginn tími mátti glatast.
Sá hraði, sem þar er á ferðum
í slíkum tilfellum, er helzt sam-
bærilegur við gull eða olíufund
í okkar umhverfi; munurinn er
aðeins sá að vél Kapitza er
blessun fyrir alla þjóðina, sér-
staklega hermálin, þar sem gull-
námur og olíubrunnar eru auðs-
uppspretta fyrir einn mann eða
fáment félag.
Mjög nýlega hafa verið ritað-
ar bækur og blaðagreinar, er
sýna og sanna hve stórstígar
framfarir hafa átt sér stað í
Rússlandi á síðustu tíu árum;
skýrslur því til sönnunar eru
fyrir hendi í viðskiftatímarit-
um; en þar sem upptalningar
eru ætíð leiðinlegar og þreyt-
and,i gæti eitt dæmi ef til vill
verið hjálplegra til skilnings en
uppdrættir og tölustafir, til að
átta sig á hinum risavaxna við-
gangi rússnesks iðnaðar.
Árið 1921, þegar þeir áttu 1
ófriði við útlenda féndur og
innlenda sjúkdóma og hungur,
gerði hópur vísindamanna upp-
drátt og áætlun að flóðgarði í
fljótið Dniper, svo risavaxið fyr-
irtæki að ímyndunarafl manna
var á báðum áttum; jafnvel í
Ameríku þótti fyrirtækið tröll-
aukið, en í hugum Rússa sjálfra,
sem áttu engar rafmagnsstöðv-
ar og enga skýjakljúfa — ekkert
nema landið sjálft — sem var í
raun og veru nægilegt til að
vera stoltur af — var Dnieper
flóðgarðurinn næstum draumur,
sem óvíst var hvernig ráðast
mundi. En þeir gjörðu draum-
inn að veruleika; flóðgarðurinn
var bygður og rafmagnsstraum-
ar flutu um landið þvert og
endilangt. Umheimurinn heyrði
mikið um þetta talað og menn
brostu í kampinn og töldu þetta
rússneska sérvizku, sem ætti
ekki heima í jafn menningar-
snauðu landi. Nokkrir héldu að
Rússar tilbæðu þetta mannvirki
sitt sem helgan dóm.
Þessi mikla rafstöð var bygð
með ærnum kostnaði og fyrir-
höfn; hún var bygð á þeim tíma
er þjóðin öll var sokkin í ör-
birgð og vesaldóm. Þetta vold-
uga mannvirki var göfug tákn-
mynd þess blóðs, svita og tára,
er rússneska þjóðin varð að
fórna til að breyta þessari
draumsýn í veruleika, en þrátt
fyrir alt þetta hikuðu rússnesk-
ir verkamenn og hermenn ekki
við að sprengja í loft upp og
jafna við jörðu þennan dýrmæta
frumburð hins nýja þjóðskipu-
lags.
Heimurinn stóð á öndinni þeg-
ar fyrirsagnir blaðanna skýrðu
frá afdrifum þessa einstaka vís-
indalega listaverks, sem einum
þætti í hinni miskunnarlausu
eyðileggingarstarfsemi Rússa á
töpuðum landsvæðum. Sumir
óttuðust að þeir riðuðu við falli
og Stalin hefði í örvæntingu
sinni gefið þessar fyrirskipanir.
Enginn getur fyllilega getið
til hve þung harms og heiftar-
alda reið yfir rússnesku þjóðina
við þetta tileflli, en í s(að þess
að brotna eða bogna, stæltist
hún til nýrra hetjudáða og af-
reksverka. Reiði hennar snerist
óskift gegn hinum óvelkomna
innrásarher. Rauði herinn barð-
sit betur en nokkru sinni fyr.
iðnaðurinn féll ekki í rústir.
Verkfræðingarnir stigu á stokk
og strengdu svohljóðandi heit:
“Þegar við höfum sigrað og
drepið Nazistana, endurbyggj-
um við rafstöðina okkar, en
meðan sókn þeirra varir, látum
við ekkert liggja á braut þeirra
er þeim megi að gagni koma,
engin verðmæti skulu falla í
hendur þeirra hvað sem það
kostar.” Smám saman fór um-
heimurinn að átta sig á hvað
gjörst hafði í Rússlandi. Á þess-
um tíu árum, síðan þessi mikla
rafstöð var bygð, hefir fjöldi
slíkra stöðva risið upp alt frá
Póllandi til Mansjúríu og frá
Síberíu til Kákasus.
(Framhald)
Til kunuingja minna
þeirra allra* sem voru svo gest-
risnir við mig að ráða, og ráða
rétt, þankabrotið eða grátuna, um
fuglana og álnirnar. Á svörum
þeirra manna og kv^nna, sem
hafa ráðið gátuna, er auðheyrt
að þeir hafa veitt henni í þetta
sinn meiri athygli en áður, þeg-
ar hún hefir birzt á prenti, og
geta verið þær ástæður til þess,
að nú er komið haust og vængja-
þytur farfuglanna að berast
fram hjá eyrum manna sem
kveðjuorð til sumar átthaganna.
Höfundur þessara vel ortu vísna
sem mynda þessa gátu hefir víst
viljað heiðra minningu þeirra
fyrri sönginn og aðra ánægju,
sem hann hefir notið við návist
þeirra, með því að koma þeim á
verðlagsskrá eins og öðru verð-
mæti.
Og svo fáein orð til þeirra.
sem réðu gátuna:
Fnjóskur minn , þú ert víst
Þingeyingur í húð og hár eins
og eg líklega úr Fnjóskadalnum
Hafðu kæra þökk fyrir ráðning-
una, hvaðan sem þú ert.
Th. Thordárson, Gimli; 14
álftir, 28 álnir, 15 titlingar Wi
alin, 1 önd — Vz alin; þökk fyrir
rétta ráðning.
Mrs. Jónína Olson: fuglagátan
er rétt ráðin, þökk fyrir það.
S. S. Anderson, Kandahar,
Sask.: fugla- og anda-gátan er
rétt ráðin; þakka þér kærlega
fyrir það.
Sigurður Sigurðsson, Gimli,
Man.: kæra þökk fyrir rétta
ráðningu á fugla og álna-gát-
unni; orðamunurinn í vísunum
hjá okkur, breytir ekki efninu
neitt.
J. A. Vopni, alúðar þakkir
fyrir gestrisnina og samtalið
núna á dögunum, og ætla að lófa
þér því og enda það líka, að eg
skal verða langminnugur á
fuglasúpuna, sem þú barst á
borð fyrir mig, það indæla mat-
arbragð loðir bæði við góm og
tungu enn, og mun gera það
lengi. Þessar höfðings-veitingar
hjá þér, slöguðu hátt upp í það
annálaða samsæti, sem Jörund-
ur hundadaga konungur sat með
Ólafi Stephensen í Viðey forð-
um. Eg man það lengur en rétt
í dag þegar þú rogaðir súputrog-
inu upp á matborðið þitt, með
fimtán titlingum, sem flutu (
flotinu af sjálfum sér. Mér
þótti þetta töluvert hnellið átak
hjá þér og flaug í hug að þú
myndir geta rakið ættir þínar til
Þorsteins uxafóts, því hann var
fæddur og alinn upp þarna í
sveitinni, sem þú kennir nafn
þitt við. En þér að segja, Vopni
minn, þá hefi eg aldrei áður séð
verulegra ásmegin færast í
herðar nokkurs manns, en þín-
ar, þegar þúdyftir fiskkassanum
með fjórtán steiktum álftum upp
á borðið. Og hefðir þú haft
hamar í höndum, þá hefði eg
haldið að þú værir Þór, og auð-
vitað orðið lafhræddur. En þá
kom blessuð konan eða stúlkan,
inn með spikfeita önd á spor-
öskjulöguðum bakka, og þá sagð-
ir þú, að allir réttirnir væru á
borð bornir, og samsinti eg það,
með þér.
Þá minnist eg þess að eg svar-
aði aldrei því, sem þú spurðir
mig að. Spurningarnar voru
fimm eða jafn margar spurning-
unum, sem Haraldur konungur
Sigurðarson lagði fram fyrir
Sneglu-Halla (Grautar-Halla)
þegar þeir fundust á firðinum
fyrir innan Agðanes forðum. Þú
spurðir mig fyrst að því hvaðan
eg kæmi. Eg kem hérna neðan
úr veraldarhávaðanum á Bal-
moral St. og afgötunni Qu’Ap-
pelle hérna í henni Winnipeg.
Hvert ætlár þú? var næsta
spurning. Eg ætla nú hérna
upp' í kaffihúsið Kínans hérna á
Vökukonan
Eftir Jóhönnu S. Sigbjörnsson.
Dauðakyrð, og dimt í öllum göngum,
dagur liðinn, ríkir þögul nótt;
hugarburða svipir velta vöngum,
vaka sumir — fæstir sofa rótt.
Stundarværð hið ytra hvílir yfir
öllu — hvað sem geymir dulin rún;
rauða týran eina ljós, sem lifir,
líkn í voða stöðugt boðar hún.
Þá, sem blunda dreymir brotna drauma,
dauði og líf á tafl við hverja sæng;
fálma þeir sem strá á milli strauma
stefnulaust í einhvern líknarvæng.
Þó að oft í gömlum gólfum braki,
gæzlukonan varast það í nótt:
hún kann lag á léttu fótataki,
líður milli dyra engilhljótt.
Kvartar einn með kæfðum andardrætti:
“Kvalir banna mér að sofa rótt.”
Annar heyrist hvísla af veikum mætti:
‘ Heyrðu, systir; gef mér frið í nótt.”
Höndin skelfur, hrygluröddin titrar,
hljótt að rúmi gæzlukonan fer:
“Svefninn flýr, í sárum þrautir bitrar
samt eg veit þú getur hjálpað mér.”
Þessi trú er þreyttum vökustyrkur, v
þetta traust er afl í hverri raun.
Gæzlukonan gegnum lífsins myrkur
geymir það, sem margföld verkalaun.
Gleðihrygg við sjálfa sig hún mælir:
“Sálu minni skildist það í nótt
hvað þeir mega kallast sigúrsælir,
sem hjá veikum skapa traust og þrótt.
Meðan eg er vörður veikra bræðra,
veit mér, guð, í nafni sonar þíns
skyldurækni að telja öllu æðra,
efsta fána í ríki huga míns.”
Sig. Júl. Jóhannesson þýddi.
Sargent; kem ef til vill inn í
knattstofuna; fer þaðan til
Davíðs míns Björnssonar; þaðan
fer eg til Jóns míns Jónatans-
sonar (hárskera), þangað er
skemtilegt að koma, hann hefir
jafnan stóran ljóðabókastafla á
borðinu hjá sér og líður það
prýðilega þó eg líti um stund í
þær þegar eg kem. Jón er vel
skáldmæltur, cnda náskyldur
Bægisár skáldinu Jóni Þorláks-
syni. Þaðan geng eg stundum
vestur í Heimskringlu, og þaðan
vestur til Guðmundar Jóhannes-
sonar uppalnings bróður míns.
En þar er nú dagleið minni í þa
átt lokið, þá er eg nú kominn
í tólf hundruð faðma fjarlægð
frá heimili mínu, svo eg sný til
baka og labba heim í hægðum
mínum. Næst spurðurðu mig
að því hvað eg héti. Eg heiti
Finnbogi og hefi staulast undir
því nafni í níu hundruð áttatíu
og fjóra mánuði og geturðu séð
á því, að eg er fullkomlega vet-
urgamall.
Næsta spurning er um það
hverra manna eg sé. Eg er
Hjálmarsson og 'móðir mín hét
Kristbjörg. Lengra rek eg ekki
í þetta sinn. Orsökin til þess
að eg mintist ekki á Krossa-
víkurfjöllin þegar við Einar minr
gengum á Óttarshnjúk var sú,
að þau voru ekki í sjóndeildar-
hringnum þaðan. Eg sýndi
Einari ekkert annað en það sem
við sáum nokkurn veginn á
hnjúknum. Fjöllin þín voru í
hvarfi bak við Gunnólfsvíkur-
fjall og Hágangaheiði. Eg beið
hjá Óttari gamla meðan Einar
skaust þessa hundrað og tíu —
hundrað og tuttugu kílómetra,
sem þaðan eru heim að Háreks-
stöðum, en til þess að bæta svo-
lítið úr þessu og hafa þig góð-
an áður en við göngum upp á
Reiðarfjallið þitt, þá skal eg
minna þig á fallega vísu um
Krossavíkurfjöllin þín:
Logn er yfir láð og unn,
liljur skreyta völlinn,
sólin gyllir kosta kunn
Krossa ví kur f j öllin.
Alúðarþakklæti mitt fyrir
súpuna og fuglaketið, skemtilegt
samtal og ráðninguna á gátunni.
Virðingarfylst,
Finnbogi Hjálmarsson.
Business and Pr 0 fessional Cards
Dr. P. H. T. Thorlakson Thorvaldson &
205 Medical Arts Bldg. Eggertson
Cor. Graham og Kennedy Sts.
Phone 22 866 Lögfræöingar
O 300 NANTON BLDG.
Res. 114 GRENFELL BLVD. Talsfmi 97 024
Phone 62 200

J. J. SWANSON & CO. DR. A. V. JOHNSON
DIMITED Dcntist
308 AVENUE RLDG., WPG.
# •
Fasteignasalar. Leigja hús. Út- 606 SOMERSET BLDG.
vega peningalán og eldsábyrgð. bifreiðaábyrgð, o. s. frv. Telephone 88 124
Phone 26 821 Home Telephone 27 702

EYOLFSON’S DRUG ST. REGIS HOTEL 285 SMITH ST. WINNTPEG
PARK RIVER, N.D. •
tslenzkur lyfsali pægilegur og rólegur hústaöur
i miðbiki borgarinnar
Fólk getur pantað meðul og Herbergi $2.00 pg þar yfir; með
annað með pósti. baðklefa $3.00 og þar yfir Ágætar máitíðir 4 0c—60c
Fljót afgreiðsla. Free Parking for Ouests

Peningar til útláns DRS. H. R. and H. W. TWEED
Sölusamningar keyptir.
Böjarðir til sölu. Tannlæknar
INTERNATIONAL LOAN 406 TORONTO GEN. TRCSTS
COMPANY BUILDING
304 TRUST & LOAN BLDG. Cor. Portage Ave. og Smith St.
Winnipeg PHONE 26 545 WINNIPEO

DR B. J. BRANDSON A. S. BARDAL
216-220 Medical Arts Bldg. 848 SHERBROOK ST.
Cor. Graham og Kennedy Sts. Selur likkistur og annast um út-
Phone 21 834—Office tímar 3-4.30 farir. Allur útbúnaður sá bezti.
• Ennfremur selur hann allskonar
Heimili: 214 WAVERLEY ST. minnisvarða og legsteina.
Phone 403 288 Skrifstofu talsfmi 86 607
Winnipeg, Manitoba Heimilis talslmi 501 562

Legsleinar DR. ROBERT BLACK
sem skara framúr Úrvals blágrýti og Manitoba marmari Sérfræðingur I eyrna, augna, nef og hálssjúkdómum
216-220 Medical Arts Bldg.
Skrifiö eftir veröskrd Cor. Graham & Kennedy
GILLIS QUARRIES, LTD. Viðtalstími — 11 til 1 og 2 til 5
1400 SPRUCE ST. Skrifstofusími 22 261
Winnipeg, Man. Heimilissfmi 401 991

DR. A. BLONDAL Dr. S. J. Johannesson
Physician & Surgeon 215 RUBY STREET (Beint suður af Banning)
602 MEDICAL ARTS BLDG. Talslmi 30 877
Simi 22 296 „
Heimili: 108 Chataway
Sfmi 61 023 Viðtalstfmi 3—5 e. h.

Office Phone Res. Phone
Arthur R. Birt, M.D. *87 293 72 409
605 MEDICAL ARTS BLDG.
Winnipeg Dr. L. A. Sigurdson
Lækningaátofu-slml 2 3 703
Heimilissfmi 4 6 341 109 MEDICAL ARTS BLDG.
Sérfrœðingur i öllu, er ad
húösjúkdómum. lýtur Office Hours: 4 p.m.—6 p.m.
Viðtalstlmi: 12-1 og 2.30 U1 6 e. h. and by appointment
H. A. BERGMAN, K.C.
islenzkur lögfrœðingur
•
Skrifstofa: Room 811 McArthur
Building, Portage Ave.
P.O. Box 165«
Phones 95 052 og 39 043
I

%■&
V