Lögberg - 07.01.1943, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG. FIMTUDAGINN 7. JANÚAR 1943.
Um kjör frjálsra verka-
manna í Róm á
keisaratímunum
Eflir prófessor Jóseph McCabe.
Fyrir nokkrum árum flutti
þessi vel þekti vísinda- og
fræðimaður, nokkra fyrirlestra
hér í Winnipeg um það, sem
hann kallaði, stutt yfirlit yfir
sögu frámþróuinarinnar, mjög
fræðandi, bygða á sögulegum og
vísindalegum rannsóknum.
Þýðandinn.
Fyrirlestrar mínir um hina
fornu menningu, hafa vakið eðli
lega athygli tilheyrendanna,
þegar eg hefi lýst sumu af því
sem vér höfum uppgötvað, um
líf og lifnaðarhætti verkalýðs
fornaldarinnar. Eg hefi sýnt ljós
myndir af fornri borg á Krítey,
sem var lögð í rústir fyrir 3500
árum, og sýnt hvernig vér fund-
um að verkalýður þeirrar borg-
ar hafði búið í velbygðum stein-
húsum. Eg hefi sagt frá hvernig
að vér fundum lög hinnar fornu
Babilaníu og fræddumst um,
að þeir höfðu með lögum settar
reglur fyrir kaupgjaldi verka-
manna.
Fyrirlestrar mínir um hina
fornu Rómaborg, og kjör róm-
verks verkalýðs, hafa æfinlega
vakið mesta forvitni tilheyrend-
anna, og eg ætla að þessu sinni
að gefa stutta lýsingu á kjör-
um, frjáls, rómverks verkalýðs.
Margir félagsfræðingar, og
sérstaklega kristnir sagnaritarar
hafa í ritum sínum gert sér að
fastri reglu að gefa sem ljót-
asta lýsingu af forn rómverska
auðvaldsfyrirkomulaginu, sem
auðvitað var nægilega vont á
allan hátt, og er það síst ætlun
mín að verja það á einn eða
annan hátt, en þó vont væri,
virðist það ekki að hafa verið
með öllu marínúðarlaust, og
frjáls rómverskur verkalýðui
naut all mikils frelsis og rétt-
inda, og vil eg leitast við að
færa fáein dæmi því til sönn-
unar.
Sumum er ef tl vill ekki ljóst
að aðeins nokkur hundruð auð
ugra höfðingja fjölskyldur áttu
mest allar eignir og auð borg-
arinnar, og mikið af kringum
borgina liggjandi landi.
Á blómatíð borgarinnar var
mikill fjöldi þræla í Róm, sem
flest var hertekið fólk, og af-
komendur þess, sem voru eign
höfðingjanna. Frjáls rómversk-
ur verkalýður var miklu færri;
þeir höfðu meiri réttindi og
frelsi, en tíðkast hefir í nokkru
landi fram til skamms tíma.
Hvað kaupgjald frjálsra róm-
verskra verkamanna var, eða
hvaða kaupmagn það hafði,
er nú næstum ómögulegt að
vita með vissu, en vér vitum
að nær því helmingur þess sem
nútíma verkamaður þarf að
kaupa kostaði rómverska verka-
menn ekkert.
Vanalega var nægu korni út-
býtt til þeirra, tvisvar eða þrisv-
ar í viku. Síðan var þeim út-
hlutað skamtur af Olive olíu,
sem var yfrið nóg fyrir þá og
fjölskyldur þeirra, og ítalir gátu
þá, eins og enn, lifað að miklu
leyti af brauði og Olive olíu;
aftur á móti þurftu þeir að
kaupa ofurlítið af fiski, kjöti,
víni og ávöxtum, sem allt var
fjarska ódýrt, enda var það
hið helsta, sem þeir þurftu að
kaupa af fæðutegundum. Fatn-
aður var einfaldur og ódýr, og
eldiviður til hitunar ónauðsyn-
legur.
Menntun og skólar voru ó-
keypis, ekki einungis í Róm,
heldur og í öðrum borgum út
um ríkið var börnum verka-
manna gefin ókeypis mentun.
Skólafyrirkomulag Rómverja
var eitt hið fullkomnasta í heim-
inum, þar til á fyrri hluta 19.
aldar. Þegar kirkjan náði völd-
um, og síðar alræði í Evrópu,
eyðilagði hún þetta alþýðu-
mentunarfyrirkomulag, fornald-
arinnar. Skólakennurunum í
Róm, var oft illa borgað fyrir
starf sitt, eins og pft hefir átt
sér stað síðan. Námsgreinarnav
voru ekki margar, og skólarnir
voru oft ekki annað en skugg-
sælir staðir í skógarlundum eða
undir veröndum stórra bygg-
inga; en þó þetta virðist hafa
verið léleg skólahús, þá samt
sem áður var öllum verkamanna
börnum kent að lesa og skrifa,
og engin þjóð, síðan, hefir getað
stært sig af slíku, þar til fyrir
70—80 árum.
Síðan Róm féll, og fram til
miðrar 19. aldar — í fjórtán
aldir — var ekki meri en 5%
af verkamannabörnum, sem
kent var að lesa, og mun færri
sem kent var að skrifa.
Hærri mentun var einnig frí
í Róm; gáfuðustu börnin voru
send til “privat” skóla, sem vér
gætum kallað, háskóla — Uni-
versity —, til að læra lög, eða
nema vísindi, sögu mælskulist
og bókmentir, eins og tök voru
á, á þeirra tíð. Auðvitað voru
allar bókmentir þeirrar tíðar
— eins og ekki er laust við enn
— blandaðar goðsögnum og
mörgum hindurvitnum, sem
fylgdu átrúnaði þeirra tíma.
Gefins eða ókeypis ‘læknis-
hjálp, var og veitt frjálsum
rómverskum verkalýð. Prestarn-
ir, sem höfðu umsjón með must-
erum, heilsu eða heilbrigðis-
guðsins Aesculapius, veittu o-
keypis læknishjálp öllum, sem
leituðu til þeirra; en auk þess
voru og læknar, sem fengu borg
un fyrir þjónustu sína frá bæja-
eða sveitafélögum. Margt af
lækningum þessara manna,
mundu vera kallaðar skottu-
lækningar nú á títð.
Sjúkrahús voru í Róm, og
jafnvel á Grikklaudi, löngu fyr-
ir hið kristna tímabil, þess
vegna er það algjörlega rangt
að halda því fram, að fyrst
með kristindómnum hafi verið
stofnaðir skólar og sjúkrahús
í heiminum.
Þrátt fyrir það þó þessar forn-
aldarstofnanir væru ófullkomn-
ar, í samburði við slíkar stofn-
anir nú á tíð, þá samt sem
áður voru þær þó vísari til sam-
kynja stofnana, sem vér nú höf-
um í margfalt fullkomnari
rnynd.
Á sumrin höfðu frjálsir róm-
verskir verkamenn ókeypis
vatn, sem var þeim til hins
mesta hagræðis. Vatnið var leitt
til borgarinnar eftir stórum
m
w.
p
.-•v
W
i
M

OUR CONTRIBUTION TO
THE WAR EFFORT...
THE BREWERS and HOTELKEEPERS o(
MANITOBA WAR FUND
All of the monies subscribed are used for war
purposes. There are no salaries, expenses or
deductions from the Fund. 100% of the amount
collected is paid out by the Trustees for some
patriotic purpose.
Every Hotelkeeper and every Brewer in Manitoba
contributes to the Fund. Annual contributions to
the Fund total about $37,000.
Drewrys
vatnsleiðslum frá hæðunum
kringum borgina; það var leitt
í hvert hús og á hverja hæð.
Vatnsgeymar og dælur voru
líka um alla borgina til eld-
varna, ásamt föstu eldvarnar-
liði.
Gleðskapur og leikir.
Frjáls rómverskur verkalýð-
ur naut hvíldar og endurnær-
ingar við alskonar skemtanir,
sér að kostnaðarlausu.
Fyrir rúmum 100 árum var
alment í Evrópu að verkalýð-
urinn, ynni 16 tíma á dag í
311 daga af árinu. Rómverskir
verkamenn höfðu miklu styttri
vinnutíma eða 180 vinnudaga á
árinu. Það er nærri því hálf
broslegt, þegar verkamenn í
Evrópu og Ameríku eru að
stæra sig af því, hvað þeir séu
búnir að koma vel ár sinni
,fyrir borð með styttingu vinnu-
tímans, með því að hafa hálfan
laugardaginn frían, og fáeina
banka og bæjar helgidaga, þá
er því skamt til að jafna við
hinn forn rómverska verkalýð.
Á aðalhelgidögunum, sem
voru 80—00 á ári, voru allra
handa skemtanir um hönd hafð-
ar^ sem keisarinn eða auðugir
og framgjarnir höfðingjar borg-
uðu fyrir, stundum alt að 500
þúsund dollars í nútíma pen-
ingum, á dag.
Einn þeirra skemtistaða í Róm
sem hefir verið mest umrædd-
ur af kristnum rithöfundum er,
hið svo kallaða Amphitheater,
sem var afar stór hringmynd-
uð bygging, lögð innan marg-
víslega litum slípuðum marm-
ara. Rústir þessarar fornu bygg-
ingar eru nú þektar undir nafn-
inu “Coliseum”.
Byggingin var opin, eða þak-
laus, en yfir hana voru þandar
sólhlífar úr purpura, til að skýla
áhorfendunum fyrir sólargeisl-
unum. Á leiksviði þessarar
byggingar háðu Gladiatorarnir
sínar grimmu og nafntoguðu
skilmingaleiki. Margir rómversk
ir siðbetrunarmenn mótmæltu
þessum ómannúðlegu leikjum,
en fengu litla áheyrn, en þess
ber að gæta, að siðmenning róm
verja var ung, aðeins fárra alda
gömul, og bar að mörgu leyti
á sér blæ fyrri barbariskra tíma.
En þegar vér lítum til Spánar,
sem hefir verið kristið land í
margar aldir, og áður orðið að-
njótandi rómverskrar mentunav
og menningar, heldur uppi, enn
þann dag í dag, hinu viðbjóðs-
lega nautaati, sem þjóðleik, sem
ekki er viðkomandi að leggja
niður. Svipað er um hnefaleika,
sem háðir eru í mörgum menn-
ingarlöndum nú á tíð — grimm-
ir leikir og ómannúðlegir —. í
Coliseum voru sæti fyrir 90
þúsund áhorfendur.
Þá var annar frír skemtistað-
ur í Róm, hinn nafnkunni Circ-
us, sem rúmaði 400 þúsund á-
horfendur. Við Circus-leikana
áttu sér engar blóðsúthellingar
sér stað, nema ef að slys vildi
til.
Kappakstrarnir í Circus voru
aðal hrifningar og metnaðar
skemtanir rómversks verkalýðs.
Á milli kappakstranna voru háð
kapphlaup fimm sinnum kring-
um kappaksturssviðið, auk þess
voru allra handa íþróttir sýndar,
svo sem: línudansar, listdansar,
sjónhverfingaleikir og margt
fleira. Rómverskum verkalýð
var frjálst að horfa á þessar
skemtanir 6 tíma á dag, dag
eftir dag sér að kostnaðarlausu.
Þá voru og hin reglulegu leik-
hús, þau voru og frí fyrir frjáls-
an rómerskan verkalýð.
Á leiksviðum þessara leikhúsa
voru leikirnir þegjandi — engin
samtöl — en til þess að sýna
slíka leiki, svo vel færi, þurftu
leikarnir að vera listfengnir og
afar vel æfðir; efni leiksins var
túlkað með látbragði, limaburði,
augnaráði, brosi og því um
líku. Auk þessara leikja voru
og hinir sígildu leikir, svo sern:
Plautus og Terence o. fl. Flestir
slíkir leikir voru lítt siðfágaðir,
þó lítið ósiðlegri en sumir sem
sýndir eru á leikhúsum í Chi-
cago.
Fyrir að nota böðin, þurfti
rómverskir verkamenn, að borga
Böðin voru afar vandaðar tíg-
ulsteins byggingar, — mörg
þeirra standa að miklu til enn
þann dag í dag — fóðraðar
innan með marmara og öðrum
slípuðum steinum.
Auk sundlaugarinnar, sem
veita mátti í heitu og köldu
vatni eftir þörfum var lestrar-
salur og bókasafn, og salur fyr-
ir líkamsæfingar.
Þegar klukkurnar í borginni
hringdu þrjú e. h., var dags-
verki lokið, svo eftir vinnu-
tíma gat verkafólkið farið i
böðin og kælt sig eftir hita
dagsins, eða hvílt sig í skugg-
sælum súlnagöngum, eða eytt
tímanum við lestur. Fyrir þessi
þægindi þurftu menn að borga
en gjaldið var afar lágt, aðeins
1/2 cent í hvert skifti, eftir voru
peningagildi.
Auk hinna mörgu viðteknu
helgidaga, var sjálfsagt að hafa
einn eða fleiri helgdaga, þegar
herforingjar Rómverja komu
heim, sigrihrósandi, frá fjarlæg-
um löndurrt. Eg er oft spurður
að, ekki hversu hátt kaupgjalti
verkalýðsins var, heldur hvern-
ig fólkið eyddi vinnulaunum
sínum, þar sem svo tiltölulega
fátt þurfti að kaupa; sama sem
engan eldivið, að eins ofurlítið
af viðurkolum til að elda mat
við, mjög lítinn klæðnað, aðal-
lega þunnan slopp úr ódýru
efni, og ilskó, engar skemtanir
að borga fyrir, ekkert skóla-
gjald og lækningar fríar; og
vín, ávextir og fiskur var mjög
ódýrt, en húsaleiga var afarhá,
enda lét fólk sér nægja smáar
íbúðir, eitt eða tvö herbergi í
hinum stóru marghýsum, sem
voru oft fjórar eða fimm hæð-
ir. Á blómatíð borgarinnar voru
þar um eða yfir miljón íbúar,
og borgin mjög þétt bygð, svo
jfart mun hafa verið meir en
15 mínútna gangur frá ystu
verkamannahverfunum til hins
mikla samkomustaðar borgar-
innar “Forum”. Það er ekkert
til í heiminum nú, sem sam-
svarar Forum í hinni fornu
Rómaborg. Torgið var nokkur
hundruð faðmar á lengd, og
þrjátíu faðmar, eða lítið eitt
meir á breidd. Það var umgirt
á alla vegu marmarahöllum og
musterum. Á hæð við annan
enda þess var hið gulli þakta
musteri Júpiters; þessi gamli
og glaðværi guð gerði sér engar
áhyggjur út af ástaæfintýrum
fólksins, sem hann horfði dag-
lega á úr musteri sínu, enda
hafði hann ekki verið barnanna
bestur á því sviði, á sínum
yngri árum. Við hinn enda torgs
ins var hið mikla Amphitheater.
Á aðra hlið við torgið var dóms-
höllin, afar skrautleg bygging,
bygð úr tíu mismunandi litum
marmara. Hinumegin við torgiö
gegnt dómshöllinni var musteri
Vestal-meyjanna.
Rómverjar vissu vel, að ef
ætlast var til að þær héldu vel
skýrlífisheit sitt, þurfti að hafa
sérstaka byggingu fyrir þær. 1
stuttu máli sagt, í kringum
torgið voru tvær raðir af skraut-
legum marmarabyggingum,
slíkum, sem hvergi fyrrifinnast
nú á tíð. Meðfram flestum þess-
um byggingum voru breið súlna-
göng, þar sem fólkið gat notið
skuggsællrar forsælu í sólarhit-
unum, og skemti sér við teninga
spil og aðra leiki.
Keisararnir, hver eftir annan
létu býggja ný súlnagöng í
gegnum borgina, og þær leyfar
og brot af þessum skrautlegu
súlum og súlnahöfuðum, sem
enn sjást til og frá í' Róm, gera
oss mögulegt að gera oss grein
fyrir hversu mikil listaverk
þetta súlnasmíði hefir verið.
Alma Todema sýnir áhrifa-
mikla mynd af fyrsta maí skrúð-
göngu, eftir einum þessara í-
burðarmiklu súlnagöngum, sem
lítur út sem svipleiftur löngu-
liðinnar gullaldar. Bæði á torg-
inu og í þessum súlnagöngum
léku menn allra handa fjár-
hættuspil, og eyddu þannig
þeim fáu denaris, sem þeir
höfðu afgangs því sem þurfti
til fæðis og klæðis; á þessum
stöðum ræddu menn og um
pólitík og verkamanna málefni;
en eftir að lýðræðisfyrirkomu-
lag þeirra leið undir lok, var
pólitík rómvexskum verkaljýð
lítið áhugaefni. Þeir höfðu mis<
sinn lýðræðislega rétt í hendur
Keisarans, og gerðu sig ánægða
með “brauð og leiki” í staðinn,
sem keisararnir veittu þeim ó-
keypis, ásamt ánægjunni af að
horfa á hinar skrautlegu marm-
ara byggingar auðmannanna.
Að tala um iðnaðarmanna-
samtök á þeirri tíð, virðist næst-
um að vera fjarstæða; því fyrst
árið 1925 var haldið hundrað
ára afmæli verkamannasamtak-
anna — unions —. En sann-
leikurinn er sá, að verkamanna-
samtökin voru almenn í Róm
fyrir átján hundruð árum, og
hélst þar til ríkið féll og lið-
aðist í sundur. Hin alþekta
Guilds miðaldanna, voru hinar
fyrstu eftirstælingar eða endur-
vakning hinna fornu verka-
• manna samtaka, sem rómverjar
kölluðu “Colleges”. Hver iðn-
aðarmannaflokkur hafði sína
union fyrir sig og sitt samkomu-
hús —clubes. — Þó höfðu þess-
ar unions af og til sameiginleg
hátíðahöld. í eðli sínu voru þessi
verkamannafélög, sem sáu um
útfarir félaga sinna, og um
fjölskyldur látinna félaga, en
samt sem áður benda mörg
lagafyrirmæli frá þeirri tíð til,
að þeir hafi einnig látið sér
póltísk og hagsmunaleg efni
viðkoma, meir en valdhafarnir
vildu vera láta. Það er engum
vafa bundið, að tilgangur þess-
ara félaga hefir og verið til að
bæta vinnukjör og tryggja
vinnulaun sín.
Á fornum áletrunum á steina
og byggingar má sjá, að margar
þær ímyndanir, sem menn hafa
gert sér um hina fornu Róm,
eru rangar. 1 þessum iðnaðar-
miðpúnkti ríkisins var þrælum
oft gefið frelsi, og veitt róm-
versk borgararéttindi. Konur
höfðu og all mikil réttindi, langt
fram yfir það er síðar var.
Vér fáum ekki mikla fræðslu
HUMPHREY MITCHELL, Mini(l*r ol lobour, Oltowo

VLg«.Pg...
Brúðurin skiftir um nafn, og oftastnwr
skipta brúður og brúðgugi um heimilis-
fang.
Og í hvert sinn, sem skrásett persóna
skiftir um bústað, karl eða kona, ber þeim
að tilkynna National Registration yfir-
völdum sitt nýja heimilisfang.
Sérhver persóna í Canada yfir 16 ára
aldur, verður að skrásetjast, nema því að-
eins, að um skriflega undanþágu sé að
ræða. fað er borgaraleg skylda, að fylgja
í öllu fyrirmælum Aationai Registration
yfirvaldanna, með því komist þér hjú 6-
þægindum og sektum. Sérhver persúna
þannig skrftsett, verður eftir giftingu sina
að gera Chief Registrar í Canada innan
14 daga aðvart um hreytt heimilisfang.
Sérhver skrásett persóna verður lögum
samkvæmt að bera altaf á sér skrásetn-
ingarspjaldið. Hlutaðeigandl yfirvöld geta
nær, sem er, krafist þess að þér fram-
vísið skrásetningarspjaldi yðar.
Sérhver formlega skrásett persóna, sem
týnir skrásetningarspjaldi sínu, eða ef það
er máð, eða ógreinilegt, verður að fá af-
rit af því. — Nauðsynleg eyðublöð ásamt
viðeigandi skýringum í þessum tilgangi,
fást hjá öllum póstmeisturum í Candada.
Er þér fáið giftingarleyfið, og búið
yður í flýti undir veizluhöldin, megið
þér ekki gleyma því, að lög iraela svo
fyrir, að þér tilkynnið National Registrat-
ion yfirvöldunum frá hinum giptusam-
lega atburði.
CANADA