Lögberg - 14.01.1943, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 14. JANÚAR 1943.
-----------Xögbers----------------------1
Gefið út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED
695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba
Utanáskrift ritstjðrans:
EDITOR LÖGBERG,
695 Sargent Ave., Winnlpeg, Man.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið — Borgist fyrirfram
The “Lögberg” is printed and published by
The Columbla Press, Limited, 695 Sargent Avenue
Winnipeg, Manitoba
PHONE 86 327
Karlmannlega hugsað
og drengilega mælt
Þjóðþing Bandaríkjanna kom saman tii
funda þann 7. yfirstandandi mánaðar, harla
svipbreytt að mannvali frá því, sem það var
fyrir nóvember kosningarnar; eins og vitað ei,
græddist Republicanaflokknum slíkt fylgi í
þessum kosningum, að tiltölulega litlu munar
á um þingstyrk flokkanna, þó Demokratar
njóti að vísu enn sem komið er, formlegs
meiri hluta í báðum deildum þingsins.
1 þingsal neðri deildar, áminstan dag, flutti
Roosevelt forseti eitt hið djarfmannlegasta á-
varp sitt til þingsins, og skoraði á þingmenn
í heild, að láta það eitt sitja í fyrirrúmi aö
vinna stríðið, sem allra fyrst, vegna öryggis
þjóðarinnar og framtíðar sæmdar.
Mr. Roosevelt kvað viðhorfið á vettvangi
stríðssóknarinnar af hálfu sameinuðu þjóðanna,
hafa óneitanlega breytst allmjög til hins betra
árið sem leið, þó mest kvæði að viðnámsþoli
rússnesku þjóðarinnar; vörnin í Stalingrad
væri með öllu sérstæð, jafnframt því, sem
varnarafstaða rússneskra hersveita á öðrum
svæðum hinnar löngu víglínu, hefði um sama
leyti snúist upp í ómótstæðílega sóknaraf-
stöðu, þar sem alt yrði undan að láta. “Og nú
höfum vér, þó seint væri,” sagði Roosevelt,
“hafið sókn, sem eigi verður slakað á unz
yíir lýkur.”
Um baráttuna á Kyrrahafinu hafði Mr.
Roosevelt þetta að segja: “Er síga tók á seinni
hluta árs, var víðast hvar farið að halla á
. Japani, og á þessu nýbyrjaða ári er það ófrá-
víkjanlegur ásetningur vor, að knýja þá til
orustu hvar, sem því verður við komið. í
Afríku linnum vér eigi fyr sókn, en herskörum
möndulveldanna á þeim stöðvum hefir verið
splundrað til agna, og suðurströnd Miðjarðar-
hafs hreinsuð af þeim óvinafögnuði, sem þar
hefir gengið ljósum logum.
‘Eg ætla ekki að spá neinu um það, hvenær
styrjöld þessari ljúki,” sagði Roosevelt, “né
heldur hvar innrás vor í Evrópu verði hafin,
hvert heldur það verður í Noregi, Frakklandi,
Hollandi, Belgíu, eða á Sikiley; en eg full-
vissa yður um það, að einhverstaðar í Evrópu
ráðumst vér á óvini mannkynsins með slíkum
meginstyrk, er alt verður að lúta í lægra
haldi fyrir; hvern einasta dag og hverja ein-
ustu nótt, mun þjóð vor, í samstarfi við Breta
cg Rússa, láta rigna slíkum ógrynnum af eldi
og brennisteini yfir samgöngutæki og verk-
smiðjur óvina vorra, að ekki standi steinn
yfir steini; fyr er ekki fyr, getum vér með
nokkrum rétti vænst þess, að lánast megi að
koma á alþjóðafriði; ekki tuttugu eða tuttugu
og fimm ára friði, heldur varanlegum friði,
er grundvallaður sé á alþjóðaréttlæti, alþjóða-
öryggi, og ævarandi virðingu á persónuleika
hvers einasta og eins þjóðfélagsþegns, hvar
r,m heim, sem er.”
Mr. Roosevelt kvaðst hafa orðið þess var, að
emstöku menn teldu það fjarstæðu, að vera
með heilabrot um endurskipulagningu þjóða
á meðan stríðsbálið risi sem hæzt; slíkum skoð-
unum tjáðist forseti með öllu andvígur, vegna
þess að samtímis hverju átaki í áttina til sig-
urs, væri það siðferðileg skylda valdhafanna,
að vera viðbúnir hliðstæðu átaki í áttina til
samfélagsöryggis heima fyrir; þetta tvent yrði
Óhjákvæmilega að haldast í hendur, ef tryggt
ætti að verða um framtíðarfrið.
Með hliðsjón af framleiðslunni, kvaðst Mr.
Roosevelt finna til réttláts metnaðar; hún
hefði á einu einasta ári í sumum tilfellurn
fjórfaldast, og á þessu ári yrði henni svo að
scgja engin takmörk sett; þetta hefðu möndul-
vældin nú ljóslega á vitund, og þess vegna væri
þeim nú farið að verða órórra innan brjósts
með hverjum líðandi degi.
“Þegar þar að kemur,” ijtiælti Mr. Roosevelt,
“verður það óhjákvæmilegt, að afvopna með
öllu Japan, ítalíu og Þýzkaland; og með ein-
hverjum ráðum verðum vér að knýja þessar
þjóðir til afsals á því fáránlega heimspeki-
kerfi þeirra, er orsakað hefir slíkar hörmungar
í mannheimi að þar kemst eljHert í' hálfkvistí
við. Og þegar fameinuðu þjóðimar hafa uiyaið
fullnaðarsigur, verður það hlutskipti þeirra, að
stofna með sér órjúfandi bræðralagsfylkingu
með það fyrir augum, að tryggja öðrum þjóð-
um heims, smáum sem stórum, ævarandi frið,
þar sem hver þjóð fái notið í öryggi þess bezta,
sem hún býr yfir; sú hin ægilega barátta, sem
nú er háð, stendur yfir milli þeirra, sem truast
hafa á fólkinu, og hinna, sem vantreysta því;
lýðræðisþjóðirnar bera takmarkalaust traust
til einstaklinga sinna, en harðstjórinn treystir
engum nema sjálfum sér.
“Þetta stríð,” sagði Mr. Roosevelt, “er stríð
fólksins sjálfs; fjöldans, sem ráða skal í fram-
tíðinni; þetta fólk hefir nú án tillits til ættar
og uppruna, samstilt orku sína til úrslitaátaks;
að því mistakist, kemur ekki til mála; engin
svikamylla, hverju nafni sem nefnist, getur
fvrirbygt það að drengskaparöflin fái yfir-
hönd yfir skaðsemdaröflunum. Lýðræðisöflin
sjá nú framundan bjarmann af nýjum degi;
nýrri veröld, er verða megi í framtíð allri
friðaður bústaður öllum mannanna börnum.”
Jólakveðja til Vestur-
Islendinga 1942
Flutt á hljómplötu af séra Friðrik Hallgríms-
syni dómprófasti í R?ykjavík.
Kæru Vestur-Islendingar!
Þið getið varla hugsað ykkur, hve innilega
það gladdi mig, þegar Þjóðræknisfélagið hér
heima gaf mér tækifæri til að ávarpa ykkur
a þessari jólahátíð. — Þó að ljúfara hefði mér
verið að vera horfinn til ykkar sjáifur en að
senda aðeins röddina, en hugurinn fylgir henni.
Eg hefi svo oft hugsað til ykkar síðan leiðir
skildu. Á hverjum jólum hafa í hugann komið
minningamyndir af hátíðastundunum björtu í
kirkjunum mínum í Argyle-byggð, þar sem
ungir jafnt sem gamlir tóku höndum saman
um að setja jólablæ einlægrar tilbeiðslu og
ástúðar á hátíðarsamkomuna. Þegar eg hefi
lesið í blöðunum ykkar um lát margra þeirra
vina, sem gjörðu mér dvölina hjá ykkur árin
mörgu svo unaðslega, þá hefi eg hugsað til
þeirra og ástvina þeirra með þakklæti og sam-
úð, og margar góðar minningar hafa rifjast
upp. Já, hugurinn dvelur oft hjá ykkur.
Margt hefir breyzt síðan eg fyrir rúmum
39 árum lagði leið mína vestur um haf til
þess að gjörast prestur í ykkar hóp. Þá furðuðu
margir sig á því tiltæki mínu og sumir sögð-
ust vorkenna mér. En nú fer héðan margt
æskumanna árlega til landsins mikla fyrir
vestan Atlanshaf til þess að leita sér aukinnar
mentunar, og margir öfunda þá, sem þess eiga
kost. Svo mjög hefir á síðari árum vaxið
skilningur þjóðarinnar á menntastofnunum
Vesturálfu og menningu Vestur-íslendinga. Eg
veit, að það er ykkur fagnaðarefni, engu síður
en mér.
Og þegar eg á nú á þessum jólum að flytja
ykkur kveðju frá ættljörðinni, þykir mér vænt
11 m að geta fullvissað ykkur um að það er
vina-kveðja, — byggð á skilningi á því mikla
og merkilega verki, sem margir úr ykkar
flokki hafa unnið að því, að varðveita og
ávaxta hjá ykkur sjálfum og komandi kyn-
slóðum þau andlegu verðmæti, sem landnem-
arnir vestur-íslenzku fluttu með sér frá ís-
landi. Við skiljum vel við hve mikla erfið-
leika hefir verið að etja í því efni. En þess
meiri er sigurinn þegar svo er komið, sem nú
er, að allmargir menn af íslenzku bergi brotn-
ir skipa veglegar trúnaðarstöður hjá menning-
arþjóðunum miklu vestan hafs.
Það er sameiginleg ósk allra góðra íslend-
inga, að þessari miklu styrjöld, sem nú stendur
yfir, ljúki með sigri þeirra þjóða, sem hafa á
stefnuskrá sinni einstaklingsfrelsið og jafn-
rétti og bróðurlega samvinnu þjóða. Og þeg-
ar aftur verður friður á jörðu, verður auð-
veldara fyrir Islendinga vestan hafs og austan
að ná saman til samvinnu að sameiginlegum
hugsjónum. Þá væntum við þess og hlökkum
til þess, að ykkar þáttur í þeirri samvinnu
verði sá, að miðla okkur á ýmsan hátt af
þeirri reynslu, sem þið hafið öðlast í umhverfi,
þar sem fjölbreytnin er svo mikil, og mætti
okkur að gagni koma hér heima á ættjörðinni.
Við vitum að það muni verða ykkur ljúft.
Þetta er jólakveðja, — jólakveðja frá ís-
landi til ykkar, kæru ættsystkin, — jólakveðja
fiutt af einlægum vinarhug þess, sem við ykk-
ur talar og þeirra, sem hann skilar kveðj-
unni frá. En hvernig get eg flutt jótakveðju
án þess að minnast á hann, sem gjörði okkur
jólin að heilagri hátíð, — hann, sem vitjaði
mannanna á jólunum, Drottinn Jesúm Krist?
Eg veit það, að hann var forðum í för með
mörgum vestur-íslenzkum landnémanum og lét
för hans blessast. Eg veit, að ffá honum hefir
skinið það ljós, sem bjartast hefir gjört í
lífi íslenzku þjóðarinnar bæði austan hafs og
vestan. Eg trúi því staðfastlega, að undir for-
ystu hans eins geti þjóðir jarðarinnar stigið
|ín mestú happaspor. Þess vegna íýk eg þess-
ari vinakveðju á jólunum með því að biðja
hann um að blessa ykkur öll og gefa ykkur
gleðileg heilög jól.
Elska hans og friður veri með ykkur öllum.
Frelsisstríð alþýðunnar
Niðurlagskafli nýúlkominnar
bókar, eftir Sir John Orr.
helzla sérfræðing Breta í heilsu-
fræði.
Hver óbreyttur alþýðumaður,
hefri langa baráttu að baki fyrir
réttindum sínum, á sviði stjórn-
mála og trúmála. Sú barátta á
langt í land að vinnast að fullu.
Sé tekin til greina hin langa
og flókna saga mannkynsins,
má heita að þessi barátta sé
aðeins á byrjunarstigi. Smá
hluti þjóðanna hefir öðlast þenn-
an dýrmæta rétt, og sá réttur
er ekki meira en svo tryggur,
nú sem stendur.
Þessi réttur hefir mörgum
glátaþt (á júðustu tíu árum;
fyrst til að byrja með í Þýzka-
landi, þar næst í allri vestUr
Evrópu. Nasistar hafa ótvírætt
tilkynt þann ásetning sinn, að
afnema einstaklingsfrelsið um
heim allan. Þeir vita vel að
i heimurinn er of smár til að
rúma harðstjórn og frelsi sam-
tímis. Framtíðarvon Nasista
byggist algjörlega og eingöngu
á andlega og efnalega hlekkj-
uðum lýð, þar sem á hinn bóg-
inn, frelsisvon einstaklingsins og
allra þjóða, byggist aðeins á
eyðileggingu Nasismans og aí-
námi í eitt skifti fyrir öll.
Tök alþýðumannsins á stjórn-
málalegu frelsi urðu afslepp, af
því að hið fjárhagslega frelsi
fylgdi ekki með í kaupunum.
Eðlishvöt hvers manns er frum-
stæðari í baráttunni fyrir dag-
legum nauðsynjum, heldur en
fyrir andlegum verðmætum.
Vinnulausa alþýðan í Þýzka-
landi, afhenti þess vegna frelsis-
frumburðarétt sinn, gegn lof-
orði efnalegrar velmegunar.
Aftur á móti var Alþýðufylk-
ingin á Spáni reiðubúin og vilj-
ug, að fórna ekki aðeins lífs-
þægindum, heldur lífinu sjálfu
fyrir sínar stjórnmálalegu hug-
sjónir; slíkur áhugi og skilning-
ur er mjög fágætur.
Nú eigum við í alheimsstyrj-
öld fyrir fullkomnu frelsi ein-
staklingsins; það er ekki aðeins
varnarstríð til verndunar okkar
stjórnmálalegu réttindum, það
er einnig sóknarstríð til að
heimta fjárhagslegt frelsi til
handa öllum mönnum allra
landa, til hinna sigruðu jafnt
og til sigurvegaranna.
Þessi sigur er ekki nauðsyn-
lega unninn þó Nasistar og
Japanar verði sigraðir, hann
er ekki unninn fyr en alt mann-
kynið hefir nægilegt allra lífs-
nauðsynja til að viðhalda mann-
dómi sínum í fylsta máta; þá
fyrst er maðurinn frjáls, vegna
þess að þá fyrst er hans stjórn-
málalegi réttur samtímis trygð-
ur að fullu.
Þegar Nasistar og Japanar eru
sigraðir, er nokkur hætta á að
áhugaleysi og deyfð geti tafið
framkvæmdir á þessum umbót-
um, en sókn fyrir þeim verður
að vera uppihaldslaus. Styrkur
í þeirri sókn verður að koma
úr þeim flokki manna. er nú
þegar hafa gnægðir lífsþæginda.
vegna þess að þeir okkar með-
bræðra er gengið hafa á mis
við þau veraldlegu gæði, eru
andlega og líkamlega úrkynjað-
ir, vegna skorts og harðréttis
undanfarandi ára og því óhæfir
til forystu; þeir geta aðeins sýnt
og sannað þarfir sínar og óskir,
á sama hátt og þeir gjörðu í
Oxford Circus. Mennina, sem.
fóru kröfugönguna frá Jarron,.
varð að hvetja og hressa á leið-
inni, undir forystu Ellen Wilkin-
son og annara, er höfðu haft
forgangsrétt að ýmsum þægind-
um lífsins, er halda við kjark-
inum og karlmenskunni í bar-
áttunni fyjrir efnalegu sjálf-
stæði. Hinir, aftur á móti, sem
ekki eru aðnjótandi þessara
gæða, hafa ekki nægann styrk
til að standa í fylkingarbrjósti.
Leiðtogarnir verða að vera
andlega og efnalega sjálfstæðir,
og reiðubúnir að berjast fyrir
þá, sem eru veikir og minni
máttar.
Kirkjunnarmenn, vísinda-
menn, bókmentamenn og kaup-
skaparmenn, eru þegar hervædd
ir og hafa gjört þetta mál að
sínum málstað, en raðir þeirra
verða að fyllast af góðviljuðum
mönnum og konum úr öllum
stéttum, af öllum þeim er trúa
á betri framtíð og hafa hug-
rekki til að berjast fyrir þá hug-
sjón.
Meginkjarninn verður þó að
samanstanda af velviljuðum al-
þýðumönnum, þeir eiga mest á
hættu og skilja best dýrmæti
góðra húsakynna, nægra fæðu-
tegunda og sæmilegra trygginga
er hinir fátækustu þekkja að
eins af orðspori.
En þessi barátta verður að
framkvæmast með réttum skiln-
ingi. Sumum af vinum okkar
virðist vera ofmikið áhugamál
að draga þá auðugu niður til
sín. Jöfnun auðmannabústað-
anna við jörðu framleiðir ekki
húsrjkýnni fyrír fátæklingana
og afnám kræsinganna af borð-
um peningamannanna, skapar
ekki mjólk, egg og ávexti handa
þeim snauðu. Niðurrifsstefna
færir okkur ekki feti nær tak-
markinu þegar als er gætt. Við
verðum að byggja að nýju og
byrja þar sem þörfin er mset,
neðan frá og upp.
Verkamaður í vopnaverk-
smiðju, sem hefir 10—15 pund
á viku, ætti að hafa slæma sam-
visku, þegar hann veit af her-
mannakonum með börnum, sem
verða að láta sér nægja aðeins
lítinn hluta af þeirri upphæð.
Þrátt fyrir það væri heimsku-
legt af honum að taka ekki eins
mikið kaup og honum er mögu-
legt; en til þess að hafa frið
við sína eigin samvisku, ber
honum skylda til að vera svara-
maður hinna launalægri og
launalausu.
Sæmileg húsakynni verður
fyrst af öllu að reisa fyrir elli-
styrksnjótendur og ekkjur her-
manna. Einnig verður að bæta
matarhæfi fátæka verkamanns-
ins.
Sé baráttan háð í þessum
anda, munu armar okkar öðlast
nýjan styrk við fullvissuna um
að málstaðurinn er 100% réttur
og engri stétt gjört vísvitandi
rangt.
Við höfum vilyrði sumra
leiðtoga okkar fyrir betri og
nægtameiri komandi tímum, að
örbyrgð og allsleysi skuli héðan
í frá, aðeins tilheyra kvalastað
fortíðarinnar.
Ef þessi loforð eru aðeins
tækifærisloforð, eru þau ófyrir-
gefanleg, en svo er ekki, þau
eru gefin í alvöru og einlægni.
En öll slík loforð þurfa að vera
í föstu formi og öllum einstakl-
ingum auðskilin. Hermenn okk-
ar og vopnasmiðir, hefðu þá
enn gleggri hugmynd um fyrir
hverju er barist heima ög heim-
an.
Stjórnir Bretlands, Bandaríkj-
anna, Rússlands og Kína, vænt-
anleg stjórn Indlands og annara
sambandsþjóða, þurfa í sam-
einingu að gjöra stefnuskrá sína
kunna öllum heiminum, ekki
einungis með það fyrir augum
að uppræta Nasismann, heldur
einnig til að sýna og sanna að
áform þeirra sé að gefa öllum
mönnum allra landa, nýtt líf
og nýjan heim, einnig íbúum
Þýzkalands.
Hverjum manni yrði þá skilj-
anlegt að þettá yfirstandandi
stríð er háð fyrir frelsi og jafn-
rétti þeirra sjálfra. Hermönn-
um Nasista thúndú þá einnig
verða kunnir hinir sönnu og
réttu málavextir. Slík auglýsing
mundi reynast hin besta út-
breiðslustarfsemi, en til þess að
ná. tilætluðum áhrifum, verður
hún að vera sönn og áréiðán-
leg.
Enn sem komið er, höfum við
ekki nægilega trygga undirstöðu
fyrir slíka Útbreiðslustarfsemi
Jafnvel þó einstakir Sfjörriar-
meðlimir hafí látið óljós orð
falla í þessa átt, þá hefir þó
stjórnin í heild engin ákveðin
loforð gefið í þessu máli; það
bendir ekkert á að hún sé tiL-
búin að hefjast handa að stríð-
inu loknu í samvinnu við stjórn-
ir annara ríkja.
Nú er einmitt brýn nauðsyn
að mál þetta fái fast og ákveðið
form í huga fólksins, svo stjórn-
in geti með þjóðina að baki sér,
prédikað fagnaðarboðskapinn
um fjárhagslegt sjálfstæði og
bræðralag mannkynsins. Slíkan
fagnaðarboðskapur mundi
breyta öllum mönnum í hetjur,
er berðust fyrir sigri, er þeir
vissu að væri þeirra eigin sig-
ur.
♦ -f ♦
Partur úr 4. kafla sömu bókar,
bls. 28.
Við syngjum: "There wlll
always he an England." Inni-
bindur þetta England er við
syngjum um, South Wales,
Tyneside, Wigan og Jarrow, eða
á það aðeins við skrautlegu
höfðingjasetrin á Englandi er
hýsa minna en 0.1% af öllum
íbúum landsins?
Við erum í sárri þörf fyrir
nýjan söng, um nýtt England,
sem innibindur íbúana 100%,
söng er gefur til kynna vonir,
þrár og eftirlanganir eigin-
kvenna fátæku námumannanna
og annara slíkra, er aldrei hafa
alla þeirra æfi kynst öðru en
niðurlægjandi fátækt í óhæfum
húsakynnum.
Þjóðin mætti gjarna ávarpa
stjórnina eitthvað á þessa leið:
“Fyrir hverju áformið þið? ef
það er fyrir okkur, þá skal þess
getið til upplýsingar, að við
þurfum sæmileg hús og fæði.
einnig vinnu fyrir alla sem
vilja vinna.
Jónbjörn Gíslason
þýddi
Fjárlagafrumvarpið
fyrir Island
Rekstrarútgjöld áætluð
42 milj. króna.
Rekstrarafgangur
6,2 milj. króna.
Fjárlagafrumvarpið nýja hef-
ir nú verið lagt fyrir Alþingi.
Niðurstöðutölur frumvarpsins
eru:
Rekstraryfirlit: Þar jafna sig
tekjur og gjöld með kr. 48,258,
440 og er þá rekstrarafgangur
áætlaður kr. 6,246,547.
Á fjárlögum yfirstandandi'
árs jafna sig tekjur og gjöld
með rúmum 24 milj. kr. og hafa
því upphæðirnar á fjárlögunum
tvöfaldast frá því að þau fjár-
lög voru samin. Stafar þetta vit-
anlega frá hinni mjög hækk-
andi dýrtíð.
Sjóðsyfirlit: Þar jafna sig
tekjur og gjöld með 48,8 milj.
kr. og greiðslujöfnuður þá 2,3
milj. kr. Þar er gert ráð fyrir
afborgunum lána um 2,5 milj.
kr.
1 athugasemdum er gerð
nokkur grein fyrir framvarp-
inu. Segir þar varðandi tekj-
urnar, að skattar og tollar séu
áætlaðir 23,4 milj. hærri en í
gildandi fjárlögum. Eru helstu
breytingarnar þær, að tekjur
og eignaskattur og stríðsgróða-
skattur er áætlaður 15 milj.
Nam þessi skattur á s. 1. ári um
20 milj. kr. — Verðtollur er á-
ætlaður 15 milj. og tekjur af
ríkisstofnunum 1,6 milj. kr.
hærri en var í gildandi fjár-
lögum.
Um gjöldín er það að segja,
að allir liðir hafa stórlega
hækkað vegna dýrtíðarinnar.
Kostnaður við æðstu stjórn
landsins er t d. áætláður 150
þús. í stað 75 þús.; þar í eru
laun ríkisstjóra og kostnaður
við starfrækslu embættisins.
Kostnaður við utanríkismál er
hækkaður um 275 þús. Er öll
utanríkisþjónústan áætluð kr.
1.462,936. Framlög til vegamála
eru hækkuð um tæpar 4 milj.
kr., þar af keriiur á vegavið-
hald 2,3 milj. og er þá alls
áætlað til viðhalds vega 3,3 milj.
kr. — Hallinn á rekstri strand-
ferðaskipa er áætlaður 1 milj.
kr. Kenslumál. Útgjöld til Há-
skólans eru áætluð um 178 þús.