Lögberg - 01.04.1943, Blaðsíða 4
4
LÖGBERG. FIMTUDAGINN 1. APRÍL 1943.
-----------ILögberg---------------------
GefiS út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS. LIMITED
095 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba
L’tanáskrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG, •
695 Sargent Ave., Winnipeg, Man.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið — Borgist fyrirfram
The “Liögrberg” is printed and publishea by
The Columbia Press, L#imited, 69 5 Sargent Avenue
VVinnipeg, Manjtoba
PHONfc 8 6 32 7
Fjórða sigurlán Canadisku
þjóðarinnar
Enginn gengur þess dulinn,, að stríðsátök
Canadisku þjóðarinnar kosti hana ærið fé. En
hvað eru fjármunalegar fórnir, ef þær þá á
annað borð má nefna slíku nafni, borið saman
við persónufrelsið í mannheimum?
Óvinir vorir, óvinir lýðréttindanna, herða á
átökum sínum frá degi til dags; við þessu
er einungiá eitt svar; endurstælt átök af vorri
hálfu, eigi aðeins á vettvangi stríðssóknarinn-
ar handan við haf, heldur og engu síður heima
fvrir í hvaða formi sem því bezt verður við
komið.
Fjármálaráðherra sambandsstjórnarinnar,
Hon. J. L. Ilsley, hefir nú lýst yfir því. að hið
fjórða sigurlán Canadisku þjóðarinnár, komi
til útboðs þann 26. yfirstandandi mánaðar; er
gert ráð fyrir, að sala sigurláns verðbréfa standi
yfir fram í miðjan maí-mánuð, en að upphæð
sú, sem stefnt skal að nemi $1.100.000.000. Vita-
skuld er hér um feikna fjárhæð að ræða; en ef
ráða má af undirtektum, og úrslitum sigur-
lánsins í fyrra, er því nær hljóp upp á biljón
dollara, og komst langt yfir hið setta mark,
verður eigi efað, að lán það, sem nú er í
uppsiglingu fái sigurvænlegan byr, og komist
heilu og höldnu í trygga höfn; þó er það
sýnt, að til þess að markinu verði náð, verða
einstaklingar að bæta við sig eins miklu og
þeim framast er unt; og með þetta fyrir aug-
um, hafa nefndir innan hinna einstöku sölu-
eða söfnunarumdæma, þegar tekið til starfa,
og linna eigi sókn fyr en fullnaðartakmarki
er náð.
Þegar Mr. Ilsley eigi alls fyrir löngu lagði
fram fjárlagafrumvarp sitt í sambandsþinginu,
fylgdi hann því úr hlaði með yfirlýsingu þess
efnis, að á fjárhagsári því, sem endaði þann
31. marz 1944, yrði stjórnin að fá að láni upp-
hæð, sem að minsta kosti næmi $2.748.000.000.
I sambandi við hina nýju fyrirhuguðu lán-
töku, lét Mr. Ilsley þannig um mælt:
“Eins og eg lagði áherzlu á í fjárlagaræðu
minni í neðri málstofunn'i, er. það auðsætt, að
nú í ár verða fleiri einstaklingar að kaupa
sigurláns veðbréf en í fyrra vegna þeirrar
hækkandi upphæðar, sem nú er farið fram á;
vegna þess síaukna kostnaðar, sem stríðssókn-
inni er samfara, er aukið starfrækslufé óhjá-
kvæmilegt; kaupgeta almennirigs hefir fær+
út kvíar, og nema því aðeins, að fólkinu lærist
að spara, myndi langt of miklunf hluta þess
fjár, sem það nú hefir handa á milli, verða
varið í óþarfa eyðslu, sem þjóðin má ekki við
á stríðstímum; og loks er stjórninni vitanlega
annast af öllu um það, að sigurlánsveðbréfin,
ásamt þeim vöxtum, sem þau bera, komi sem
jafnast niður, og verði hlekkur í öryggiskeðju
sem allra flestra þjóðfélagsþegna vorra að
loknu stríði.
Vitaskuld verður það hlutskipti stóriðjunnar,
að leggja fram stærstu upphæðirnar, eins og
að undanförnu, enda er gjaldþol hennar mest;
slíkt er þó engan veginn fullnægjandi; heldur
verður þjóðin að leggjast á eitt um verðbréfa-
kaupin, hver og einn eftir sinni getu, þó víst
að sé að margir verði að taka nagrri sér; allir
verði að taka nærri sér, því sigurinn er öllum
þjóðfélagsþegnum vorum jafnt áhugamál. Eg
hef þess vegna farið fram á það við Aiþjóðar-
fjárhagsnefndina, að hún beiti sér fyrir um
það, að sala sigurláns veðbréfanna verði sem
allra almennust, og beri sem skýrastan vott
um einirigu þjóðar vorrar í baráttu hennar
fyrir frelsi og mannréttindum; að þessu marki
ber oss öllum að stefna, og eg er þess full-
viss, að áminst nefnd skilst eigi fyr við mál
þetta, en fullnaðartakmarki hefir verið náð.”
Mér er það Ijóst, að hér er um slík fjárhags-
leg átök að ræða, sem engan veginn er óhugs-
andi að ýmissum kunni að hrjósa hugur við.
Á Jiinn bóginn dylst mér það ekki, að þjóð
vor býr yfir eldlegu hólmgöngueðli, og telur
sér það litt sæma, að hopa á hæl; á vettvangi
hinnar bitrustu stríðssóknar handan við haf,
cr hún löngu kunn að hugprýði og víkingslegu
þreki; fjármálalegum Grettistökum heima fyr-
ir hefir hún áður lyft, og mun svo enn gera
að þessu isinni án þess að barma sér eða blása
í kaun.”
Um söluskilmála og vöxtu hins .væntanlega
sigurláns, er enn eigi kunnugt, þó víst sé, að
frá því verði nánar skýrt eftir því, sem nær
dregur lánsútboðinu.
The Icelandic Canadian
Lögbergi hefir nýlega borist í hendur marz
hefti þessa ársfjórðungsrits, og tekur það í
flestum tilfellum ánægjulega fram þeim heft-
um, sem á undan voru komin; einkum þó
jólaheftinu, er var Islendingum til lítillar
sæmdar, að ekki sé sterkar að orði kveðið.
Þetta áminsta hefti fjallar, eins og vera ber,
að langmestu leyti um íslenzk efni, og hefði
í rauninni, æskilegs samræmis vegna, átt að
fjalla um þau einvörðungu, alveg með sama
hætti og The American Scandinavian Review
helgar dálka sína upp til hópa menningar-
málum norrænu þjóðanna.
Megin ritgerðirnar, sem hefti þetta flytur,
eru “Leif Ericsson and His Discovery of
Ameriea”, eftir prófessor Richard Beck;
“Canada — A Miniature World”, eftir W. J.
Lindal, héraðsréttardómara, og “Icelandic
Settlers In Canada”, eftir W. Kristjánsson;
allar eru ritgerðir þessar gagnnýtar, svara til
tilgangs og bera á sér fræðimannlegan blæ.
“Not yet so old”, er nafnið á verðlaunasögu
sem í ritinu er, eftir Effie Butler; sagan er vei
samin og hressandi aflestrar; hún gerist á ís-
lenzku býli við Winnipeg-vatn; er þar ski]au-
lega og skýrt lýst átökunúm milli tengdamóð-
ur og tengdadóttur um heimilisforráðin; þó
er eitt og annað með nokkrum ólíkindum í
sögunni, svo sem það, að íslenzkar konur við
vatnið vitji um net til stuðnings við stríðs-
sóknina.
Forustugreinin stingur mjög í stúf við annað
innihald ritsins, að því leyti, sem hún er alveg
óviðkomandi íslenzkum menningarmálum,
nema þá í hinum allra þrengsta skilningi; eitt
og annað, sem þar er á borð borið fyrir les-
®ndur, orkar óumflýjanlega tvímælis, og á
ekkert erindi í tímarit, sem samkvæmt stefnu-
skrá sinni skal helgað íslenzkri menningu og
íslenzkum menningarerfðum.
1 forustugreininni, er það ótvírætt gefið í
skyn, að í vitund fólks og þá vitaskuld ís-
lendinga, engu síður en annara, séu línurnar,
sem skapast hafi vegna stríðsins, ekki sem
allra skýrastar; línurnar milli hinna illu mátt-
arvalda og þeirra réttvísu. Haturs-heimspeki
Nazismans þýzka eins og hún hefir birst í
verkunum, hlýtur þó að taka af öll tvímæli í
þessu efni, og hefir í flestum tilfellum gert
það svo ákveðið, að tæplega verður um vilst.
Áminst forustugrein leggur afarmikla áherzlu
á brauðið, sem uppeldismeðal, eða jafnvel
megináherzluna, þó vitað sé, að maðurinn lifi
ekki á einu saman brauði, en að sama skapi
er minna lagt upp úr erfðum og andlegri aðbúð.
Ranghverfan á Þýzku þjóðinni, síðan Nazista-
hreyfingin komst þar á stúfana, á að minsta
kosti ekkert skylt við brauðskort, heldur
má þar miklu fremur um kenna brauðtrú, sem
fram kom í því að stæla vöðva æskunnar á
kostnað andans með haturs-heimspeki, til þess
að búa hana undir villimannlegt haturs-stríð.
Kostir og vankostir ganga í erfðir. Barnið
mótast fyrst og fremst af erfðum, en næst af
óhrifum og umhverfi. Manndómsþátturinn í ís-
lendingseðlinu hefir frá öndverðu verið það
styrkur, að íslenzk æska hefir hrist af sér
hlekki hungurvöku, og rutt sér glæsilega braut;
vitaskuld er barnsálin ávalt gljúp og tiltölu-
lega auðmótuð; en hún býr engu að síður yfir
sterkum, arfgengum persónuleika, sem ekki
lætur sér nægja brauðið eitt.
Islendingar eru menn með mönnum, vegna
þess hve drengilega rækt þeir hafa lagt við
arfleifð feðra sinna, bæði heima og erlendis;
falli slíkur eðlisþáttur í afrækt, hætta þeir að
verða það.
Fjöldi fnynda prýða rit þetta og gerir það
eigulegra.
Góður gestur að heiman
Nýlega dvaldi hér fáa daga í borginni kær-
kominn gestur að heiman; Jakob Gíslason
rafmagnsverkfræðingur, og forstjóri raf-
magnseftirlits íslerizka ríkisins; hann er enn
ungur maður, útskrifaður í sérgrein sinni af
Kaupmannahafnarháskóla; þessum góða gesti,
sem hverfur heim til ættjarðarinnar í næsta
mánuði, var haldið virðulegt samsæti á St.
Regis hótelinu á laugardaginn var fyrir atbeina
Icelandic Canadian Club. Árni G. Eggertson,
K. C., skipaði forsæti, Séra Philip M. Péturs-
sön flutti borðbæn, en að lokinni ræðu heiðurs-
gests, þakkaði séra Valdimar J. Eylands fyrir
hönd Þjóðræknisfélagsins, komumanni fróðlegt
erindi hans um rafveitumálin á Fróni.
I ræðu sinni mintist Jakob á íslenzka skamm-
óegið, sem langt væri og oft dapurlegt; kvaðst
hann vilja eiga í því nokkurn þátt, að rjúfa
skammdegisdrungann með rafmagni til ljósa,
matselda og upphitunar á hverju einasta og
eina heimili þjóðarinnar.
Þegar lið er sett á land
Sameinaðar aðgerðir landhers
og flota, sem oftast eru nefnd-
ar lendingaraðgerðir á hernaðar-
máli — voru á liðnum árum
ekki taldar ýkja þýðingarmikl-
ar, hvorki af hernaðarsérfræð-
ingum né öðrum. Þær höfðu
fyrr meir tekizt mjög illa, eink-
ufn í Dardanellasundi. Það varð
að yfirstíga mikla örðugleika.
Og mönnunum, sem þurfa að
inna þetta verk af höndum lízt
ekki á þessa erfiðleika. Fót-
gönguliðsmerínirnir og fallbyssu
mennirnir, sem settir eru á
land, — þurfa stundum að klifra
upp brattar strendur, og á með-
an er skotið á þá. Og þeir geta
ékki skilið það, að skipin, ,með
hinum stóru fallbyssum, skuli
ekki geta hjálpað þeim með
stórskotahríð. En þau þurfa að
sigla í hringi, til þess að forð-
ast skothríð frá ósýnilegum
virkjum á landi og skjóta svo af
handahófi. Ennfremur þurfa
i þau að bíða eftir mönnunum,
sem settir voru á land, og þau
gæta þess að snúa ekki hlið-
inni að landi.
Það er mjög skiljanlegt, að
yfirmennirnir hafi orðið varir
við þessa erfiðleika. Margra
vikna samvistir skapa ekki
kynningu milli yfirmanna og
undirgefinna, en slík áreynsla,
sem sú, er þarf til lendingarað-
gerða, skapar kynningu.
1 þessu sambandi þarf að
taka margt til athugunar. Það
er mjög þýðingarmikið að
koma óvinunum á óvart, enn-
fremur verður að halda undir-
búningnum leyndum, og loks
verður að gera ráð fyrir kaf-
bátum og flugvélum.
En þó hefir árangurinn af
lendingaraðgerðum, eða land-
setningu liðs, orðið jákvæður í
þessari styrjöld, þrátt fvrir allt
og kollvarpað fyrri skoðunum
manna á þessu máli. Allar land-
setningar liðs í þessari styrj-
öld, enda þótt þær væru fram-
kvæmdar við hin erfiðustu
skilyrði, hafa heppnast vonum
framar. Fyrsti og mesti árang-
urinn náðist, þegar Þjóðverjar
réðust inn í Noreg. Hernaðar-
aðferð Hitlers kollvarpaði ger-
samlega öllum kenningum, sem
menn höfðu búið til um land-
setningu liðs. Hann hafði ekki
yfirráðin á sjónum, og hann
sendi tiltölulega lítið lið í þessa
herferð og það var fyrirsjáan-
legt, að erfitt yrði að koma
birgðum til þessa hers. Hins
vegar myndi Bretum reynast
mjög auðvelt að koma liði til
síns hers. Allir hernaðarsér-
fræðingar bandamanna lýstu
því yfir, að Þjóðverjar hefðu
gert stórkostlega skyssu. En
því er aðeins til að svara, að
hersveitir Þjóðverja eru ennþa
í Noregi.
Það er leiðinlegt að telja hér
upp allar þær landsetningar
liðs, sem heppnast hafa í þess-
ari styrjöld. Hefir mikið verið
rætt um sumar landsetningarn-
ar,v svo sem á Krít og rúss-
nesku 'eyjarnar við Baltisku
löndin. Sumar aðgerðirnar
voru miðaðar einungis við það,
að eyðileggja einhverja hern-
aðarlega þýðingarmikla staði,
og því næst var laridsetningar-
liðið tekið um borð aftur, svo
sem var við Castellorizo, Lofot-
en og víðar á Norsku strönd-
inni. Aðrar aðgerðir voru bein-
línis nauðsynlegar, svo sem
landsetning Rússa á Krím og
Japan á Filippseyjar, Guam,
Wake, Malayja og inverska
eyjaklasanum. Landsetningar
liðs eru orðnar svo tíðar, að
þær þykja ekki fréttir lengur
og þær eru svo að segja einu
hernaðaraðgerðirnar, sem vit-
að er um íyrirfram ^ð muni
heppnast.
Hvernig stendur á þessari
breytingu? 1 fyrsta lagi ber, að
geta þess, að tækninni hefir
fieygt fram. Flugvélarnar eru
mjög þýðingarmiklar og þær
valda því, að ekki er hægt að
hafa yfirráð á sjónum ein-
göngu með flota. Ennfremur
eru reyksprengjur mjög þýð-
ingarmiklar, því að meðan
reykurinn svífur yfir er hægt
að setja fyrstu liðssveitirnar á
land. Það er þýzki herinn, sem
hefir fundið upp reyksprengj-
urnar og voru þær fyrst not-
aðar í Rússlandi í fyrri heims-
styrjöldinni í sambandi við
liðsflutninga yfir ár. Þessi að-
ferð heppnaðist alltaf.
Hvernig er hægt að koma
vörnum við, þegar reykur frá
slíkum sprengjum hylur stór
svæði, og varðmenn sjá ekki
neitt. Varnarliðið verður að
skjóta út í loftið, eða þá í
blindni á þá staði, þar sem
sennilegast er, að liðið verði
sett á land. En liðið er ekki
ætíð sett þar á land. Og enn-
fremur verður að gera ráð fyr-
ir, að byssur hitni við mikla
notkun og nauðsynlegt sé að
kæla þær. Og loks verður að
taka það með í reikninginn, að
sennilegt er, að málamyndatil-
raunir verði gerðar á ýmsum
stóðum, meðan verið er að
setja liðið á land á þeim stað,
sem ólíklegastur dr. Það er
enginn vandi að flytja bir|ðir
af reyksprengjum með flutn-
ingaskipum, sem eru í fylgd
með herskipunum. Oft eru
landgöngurnar framkvæmdar í
vindi, og þá dreifir vindurinn
reyknum yfir stór svæði. Þá er
sprengjunum varpað þannig, að
vindurinn beri reykinn þangað,
sem landgangan er fyrirhuguð.
Með þessu móti er hægt að
spara skotfæri að mjög mikl-
um mun.
Það ber vott um hirðuleysi
manna um þessi mál, að fram
til ársins 1940 var enginn und-
irbúningur hafður til landsetn-
ingar liðs. En nú er tæknin,
sem til þess þarf, komin á mjög
hátt stig. Það voru Þjóðverjar
sem í upphafi notuðu þessa að-
ferð, því næst Rússar og loks
Japanir, og svo virðist, sem
þeir hafi fullkomnað hana. —
Helztu vandkvæðin eru auðvit-
að í sambandi við landsetningu
fyrstu liðssveitanna, en þegar
búið er að ná undir sig dá-
litlu svæði, er hægt að flytja
liðið til lands á hvers konar
flutningaskipum sem er
Landsetningarlið æt.ti að
vera útbúið vélbyssum, til þess
að buga þá, sem skjóta beint
á landsetningarstaðinn. Her-
mennirnir verða að vera vel
brynjaðir og hafa vagna með-
ferðis, sem þeir geta þotið á strax
inn í landið, til þess að losna
við stórskotahríðina. Enn frem-
ur er nauðsynlegt að hafa
hraðskreiða báta til þess að
flytja lið úr skipunum til lands.
Loks ber að athuga það, að oft
eru gildrur við lendingarstað-
ina, sem ber að forðast.
Ekki þarf minni aðgæslu við
lendingu úr lofti. En flugmað-
urinn getur samt valið staðinn,
þar sem hann ætlar fallhlífar-
hermönnunym að lenda. Flug-
vélarnar fljúga með miklum
hraða inn yfir landið, hægja
svo á sér og sveima um til þess
að leita að stað handa fallhlíf-
arhermönnunum að lenda á.
Hins vegar ei) það mjög mik-
ill galli, að ekki er hægt að
flytja þung vopn eða tæki með
flugvélum. Hins vegar reynist
kleift að flytja litlar fallbyss-
ur og létta skriðdreka til Krít-
ar. Og slíkir erfiðleikar hverfa
mjög fljótlega, þegar hægt
verður að stækka flugvélarnar.
Þá verður hægt að flytja þung
tæki án nokkurra erfiðleika.
Þær sveitir, sem, settar eru
á land úr lofti vinna sama
verk og vélahersveitirnar, sem
settar eru á land af skipum,
sem sagt, rýma til fyrir fót-
gönguliði því, sem seinna er
sett á land. En mest gagn gerir
þó stórskotalið, þar sem hægt
er að koma því við.
Vélbyssur eru létt vopn, sem
aðeins er hægt að nota gegn
lítt vörðum liðssveitum. Jafn-
vel skriðdrekar vinna ekki á
steinsteypu. Það verður því að
byggja vörnina á steinsteypu,
því að hún virðist vera það
eina, sem dugar. Steinsteypu-
virki með steyptu þaki þola
fallbyssuskothríð bæði úr lofti
og af láði. Stórar fallbyssur er
ekki hægt að setja á land í upp
hafi aðgerðanna. Þess vegna
verður að treysta á aðstoð fall-
byssnanna frá skipunum. Sú
reynsla, sem fékkst, þegar
brezki flptinn réðist á kastal-
ana við Dardanellasund sýndi,
að ekki er hægt að vinna sterk
steinsteypuvirki af sjó. Þar
verður að nota flugvélar, sem
varpa þungum sprengjum.
Alþbl.
Krossgötur
Eflir Jónbjörn Gíslason.
Öll merk fræðikerfi, hvort
sem þau tilheyra þessum heimi
sem við lifum í, eða hinum til-
komanda, hafa átt og eiga sína
æðstu presta og kennifeður, sem
bera ægishjálm yfir alt andlegt
láglendi vegna spámannlegrar
andagiftar og víðsýni; hafa þeir
oft og tíðum markað glögg og
gæfurík spor fyrir mannkynið
í nútíð og framtíð. Þeir hafa
markað þau svo ótvírætt, að hin
iðna og stórvirka tönn tímans
er þar máttvana.
Þessir menn eru ekki “kall-
aðir”, þeir eru “útvaldir”; þeir
hafa verið uppi á öllum öldum,
með öllum þjóðum. Þeir eru til
enn í dag og eru einmitt nú að
marka svo djúp spor á hjarni
heimsmálanna, að allar fannir
framtíðarinnar megna ekki að
afmá þau eða hylja.
Þessi stórmenni eru til í ýms-
um stéttum þjóðfélagsins; þeir
eru kennimenn, vísindamenn,
stjórnmálamenn o. fl. Ailir eiga
þeir sammerkt í því að helga
æfi sína og krafta því starfi að
skapa forgarð þess himnaríkis
hér á jörðunni, sem okkur er
heitið annars heims.
Starf þessara manna hefir að
vísu borið mikinn og glæsileg-
ann árangur, en þó minni en
ætla mætti eftir öllum mála-
vöxtum. Ástæðan er sú að inn
á meðal þessara andans jöfra,
hafa slæðst hvatvísir og óboðn-
ir meðalmenn í spámannsklæð-
um, er tekist hefir að villa á*
sér heimildir; hafa þeir þar notið
við meðfæddrar grunnfærni
lærisveina sinna, sem er of ai-
gengt fæðingarmerki okkar með-
almanna, eða eiginhagsmuna
hvata, sem eru því miður enn
almennari; verður þeim því oft
vel til vina og fylgdarmanna.
Þessir harðbökuðu leiðtogar
hafa leitast við að móta heim-
inn eftir sínum heimatilbúnu
forskriftum og orðið sæmilega
ágengt. Þeir hafa um skeið hald-
ið um stjórnvöl þjóðarsnekkj-
anna og stýrt þeim og siglt hrað-
byri inn á þann *Hjörungavog,
sem mannkynið er statt á nú í
dag.
Eg trúi því að maðurinn sé í
eðli sínu góð og göfug vera, en
ýmsum áhrifamiklum öflum
virðist áhugamál að gjöra hann
heimskann og illann, með þrot-
lausri árvekni og þjálfun.
Hér er þá tvennar herbúðir
að fylla og tvennum leiðtogum
að fylgja að málum, aðrir stefna
UPP °S áfram mót sólu og sumri,
en hinir norður og niður. öll-
um er valið frjálst.
Nú er það svo, að flestir menn
með fullu viti og myndugir að
árum, hafa þegar valið í þess-
um efnum, þó misjafn sé sá
skerfur er þeir geta lagt sín-
um útvalda málstað. Eins og
gengur er allur þorri manna at-
hafnalítill og þögull áhorfenda
hópur, en sæmilega trúr og
hollur sinni viðurkendu stefnu
og leiðtogum hennar. Því er
eðlilegt að hverjum manni
finnist einstaklingur úr andstæð
ingahóp, vera á öfugri leið við
það sem væri ákjósanlegt fyrir
lönd og lýði, jafnt í alheims-
málum sem hreppapólitík. Þó