Lögberg - 16.09.1943, Blaðsíða 5

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 16. SEPTEMBER, 1943.
5
Winnipeg
Eftir M. Markússon.
Björt á breiðum sléttum
böðuð morgun sól,
þar sem bjarkir breiða
blóm við dögg og skjól,
þar sem háar hallir
horfa yfir torg,
frjáls á sterkum stofni
stendur friðsæl borg.
Þættir ýmsra þjóða
þitt við fóstur skaut,
tengjast bróður böndum
bægja hverri þraut,
vorsins þroska veldi
vermir samfélag,
sem í ljósi lyftir
landsins auðnu hag.
Fljóð og frónskir drengir
finna hjá þér skjól,
hér er móður málsins
merki reist við sól.
Menning, mál og saga
merkja tímans braut,
• sem í samkeppninni
sigrar hverja þraut.
Lít ég leið til baka
löngu gengin spor,
þegar fyrst eg fann þinn
faðm, með sól og vor.
Tíminn hefur hækkað
hug þinn verk og ráð,
framsókn, fjör og þróttur ,
fögru marki náð.
Borgin bersku fríða
bjarta vonar skjól,
reistu manndóms merki
móti dagsins sól,
Drottinn lands og lýða
lyfti þínum hag,
mannúð, ment og friður
merki hvern þinn dag.
Kvæði þetta er endurbirt vegna línuruglings, sem komst
mn í tvö erindi. Ritstj.

Ford-bíla þeirra tíma — en þá
er líka mikið sagt. —
Einu sinni atvikaðist það svo
að eg gekk frá Pt. Roberts til
Coal-Brook, um 18 mílna veg,
það var á gamlársdag 1915; öðru
sinni, tveimur árum seinna að
vori til, fór eg af sunnanlest-
inni, er rennur til Vancouver,
á téðri stöð, og gekk til Pt.
Roberts. Nærri lét, að sú för
mín yrði hin síðasta; — en um
það fjölyrði eg ekki frekar. — Eg
var hrifinn af hinni ágætu
breiðu braut, (en við breiða
veginum erum við prestarnir
stöðugt að vara aðra), sem við
Mr. Thordarson nú keyrðum eft-
ir á allhraðri ferð, í áttina til
Blaine. Það má heita ein óslitin
bygð, úr því komið er upp á
hæðirnar — alt að landamær-
um. Útsýnið er einkar fagurt
út til sjávar, og til Semiahmo-
bay, er dregur nær Blaine. Hið
fagra “Peace Arch” er þar.
Mig langar til að minnast lítil-
lega á bók sem eg hefi nýlega
lesið. Hún heitir “Landkönnun
og Landnám Islendinga í Vest-
urheimi” og er eftir Jón Dúa-
son. Aðeins fyrsta bindið, um
488 blaðsíður, er komið ut svo
mér sé kunnugt. Finnst mér lík-
legt að þetta rit mum verða
talið með því .merkilegasta sem
um þetta mál hefir verði rit-
að.
Fyrsti kafli bókarinnar fjallar
um “Upphaf íslendinga” 'og
færir höfundur þar rök fyrir
þeirri skoðun sinni að Islending-
ar eða landnámsmenn íslands
hafi ekki verið Norðmenn. Hann
álítur að sem þjóð hafi Nor'ð-
menn ekki verið til fyr en 1030
eða hundrað árum eftir að ís-
lenska þjóðin varð til. Island
var því aldrei norsk nýlenda.
Annar kaflinn er um íslenzku
heimsmyndina. Höfundur telur
íslendinga hafa verið fyrsta haf-
siglingaþjóð heimsins því allar
hinar miklu siglingaþjó&ir hafi,
fyrir daga Islendinga, aðeins
siglt með ströndum fram eða
“lengst stuttar fjarlægð)r milli
þekktra landa.” Ekkert vitum
við um fyrsta fund íslands, seg-
ir höfundur, en hann álítur að
annaðhvort hafi einhverjir norr
ænir menn eða þá Piktar verið
fyrstir manna til að finna land-
Óvíða hefi eg séð vinalegri stað
en “Peace Arch Park”, er einnig
mun kendur við frömuðinn
Samuel Hill. Minnir mig hann
ætti frumkvæði að og stóran
þátt í hugsuninni um byggingu
þessa fagra friðarlunds, Og
hér blasti Blaine-bær við auga.
Hann hafði eg fyrst augum lit-
ið stuttu eftir aldamót. — Þar
hafa íslendingar átt bygð og
fjölmennir verið, milli 40—50 ár.
Allan þann tíma, og enn þann
dag í dag. er Blaine umhverfið
íslenzkasia bygðin á allri Kyrra
hafsströnd og þó víðar sé loitað.
Þar hafa margir íslendingar, er
þangað komu alslausir, barist
góðri æfibaráttu, lifað og lát’st.
Þegar eg sá Blaine-bæ blasa við
sjónum, komu mér í hug orð
skáldsins:
“Ættjarðarböndum mig gríp-
ur hver grund, — sem grær
kringum íslendingsins bein.”
ið þó að írar hafi verið þar
fyrir þegar norrænir menn tóku
sér bólfestu þar á níundu öld.
Mun höfundur aðhyllast þá skoð
un ýmsra fræðimanna að sigl-
ingar norrænna manna, Ira og
annara séu miklu eldri en upp-
haf Víkingaaldarinnar. Þessu
máli hefir Vilhjálmur Stefáns-
son gert góð skil í bók sinni
“Ultima Thule”.
Þar næst ræðir Jón Dúason
skipakost og sjómennsku íslend-
inga, landafræðismál þeirra,
menningarlegar kringumstæður
og heimildirnar fyrir landafund-
unum. Svo snýr hann ser að
fundi Grænlands og farast þann
ig orð: “Hinir eiginlegu finn-
endur Grænlands eru Snæbjörn
galti, Hrólfur rauðsendski og
félagar þeirra.” Eiríkur rauði
fór bara að kanna þetta nafn-
lausa land sem þessir menn
höfðu fundið. Að Eiríkur rauði
hafi verði íslendingur og Græn-
land íslenzk nýlenda sýnir hann
og fram á.
Ítarlega er rædd landaskipun
íslenzku heimsmyndarinnai, ís-
lendingar munu hafa talið Græn
land part af Asíu en Vínland
áfast Afríku því ekki var í þá
tíð álitið að heimsálfurnar væru
fleiri en þrjár. Um það hvar í
Ameríku Vínland hafi verið seg-
ir höfundur: “Það landslag og
gróðurlag, sem komið gat til
mála að kalla Vínland, er ekki
að finna fyr en suður á austur-
strönd Bandaríkjanna, enda þótt
Nova Scotia og suðurstrandir
St. Lawrence-flóans væru hlut-
ar Vínlands. Og það loftslag og
þann vetrargróður, sem lýst er
í Vínlandsferð Leifs Eiríkssonar
í Grænlendinga sögu, er ekki
að finna fyr en suður á Florida-
skaga eða á sunnanverðri aust-
urströnd Bandaríkjanna, suður
undir Florida.”
Það er og álit Jóns Duasonar
að Islendingar munu hafa getað
siglt að minnsta kosti til norð-
urstranda Suður Ameríku. Fær-
ir hann töluverð rök fyrir þessu.
Mörgum sem hafa lesið “The
Conquest of Mexico and the
Conquest of Peru!’ eftir Pres-
cott mun hafa dottið í hug að
íslendingar hafi komjð víðar í
Ameríku en álitið er. Lítill efi
finnst mér á því að þeir hafi
farið miklu víðar um Norður
Ameríku en almennt er haldið
og færir Jón töluverð rök fvrir
þeirri skoðun í þessu bindi. Fróð
legt mun verða að sjá seinni
bindi ritsins þar sem hann ri’Hm
ætla að gera því máli rækileg
skil (hér ræðir hann það að-
eins í sambandi við landaskipun
íslenzku heimsmyndannnar).
Feikilegur fróðleikur er í þess-
um kafla en of langt mál yrði
þetta ef farið væri að ræða það
frekar.
Þar næst er töluvert langt
mál um hinar fyrstu Vínlands-
ferðir Islendinga. Rangt telur
höfundur það að kalla Leif
Eiríksson finnanda Ameríku —
það hafi verið Bjarni Herjólfs-
son. Eg get ekki stillt mig um
að taka upp kafla í þessu sam-
bandi: “ Engin forn heimild
hefur kent fyrsta fund Ameríku
við nafn Leifs Eiríkssonar; eng-
in heimild hefur heldur kent
fund Marklands og Heliulands
við nafn hans, heldur aðeins
fund þessa lands í Amreíku, er
nefnt var Vínland, og aldrei
hefur merkt það sama og Ame-
ríka, sem heild. Það, aö kalla
Leif Eiríksson fyrsta finnanda
Vesturheims, er aðeins hegóm-
legt prjál seinni tíma. Viður-
nefnið “hinn heppni” fékk hann
heldur ekki fyrir að finna heims
álfu, sem fundin var áður, held-
ur fyrir að bjarga skipshöfn í
hafsnauð. Það að Leifur hefur
verið rangnefndur Norðmaður,
gerir hann ekki að finnanda
Ameríku. Leifi varð það drjúgt
til lofs, sem fleirum, að ganga
erinda kirkju og erlends kon-
ungs. Ekki er það fundur Ame-
ríku. — Bjarni hlaut niðið eitt,
enda hefur enginn blettur fall-
ið á trygð hans við trú íeðra
sinna né föðurland.”
Eftir að hafa rætt Vínlands-
ferðirnar snýr höfundur sér að
öðru málefni er hann nefnir
“Brot úr íslenzku heimsmynd-
inni í miðalda bókmentum Norð
urálfu.” Að mörgu leyti er þetta
veigamesti kafli bókarinnar I
löngu og ítarlegu máli finnst
mér höfundur taka af allan efa
að Evrópumenn miðaldanna
þekktu heimsmynd íslendinga.
Ekki munu samt allir vera hon-
um sammála í þessu máli, sér-
stakléga hvað viðvíkur landa-
bréfum miðaldanna eða þvi sem
hann segir um Columbus, en
eftirtektarverðar eru niðurstöð-
ur hans.
Síðasti partur þessa fvrsta
bindis er “Islendingar á Græn-
landi” og skiftist í þrjá kafla:
1. Landið og bygging þess; 2.
Ágrip um atvinnumenningu ís-
lendinga á Grænlandi; 3. And-
leg menning Islendinga á Græn-
landi. Sérstaklega veitti eg eft-
irtekt því sem sagt er um
Norðursetu, veiðimannabygðina.
Höfundur heldur fram að hér
hafi einnig verið föst bygð og
gerir mikinn greinarmun á
menningu þar og í landbúnað-
arbygðunum.
Ekki efast eg um það að
mörgum finnist, við lestur þessa
rits, að oft sé tekið fulldjúpt í
árina. Svo kann og að viiðast,
en ekki álít eg það neinn ókost.
Rannsókn á landkönnun og land
námi Islendinga í Ameríku er,
þrátt fyrir öll þau óskop sem
um það hafa verið ritað, aðeins
á byrjunarstigi. Má jafnvel segja
að einhver dofi hafi hvilt og
hvíli yfir því, hvað Islendinga
sjálfa snertir. Það liggor í
augum uppi að aðrir eins garp-
ar og íslendingar í fornöld voru
hafi ekki, eftir að þeir fundu
þessa heimsálfu, látið það und-
ir höfuð leggjast að kanna hana
og notfæra sér að mins4a kosti
einhver auðæfi hennar. Enda
fullyrðir Jón Dúason að “stein-
hlaðin hróf og naust ísler.zkra
skipa” standi “um allar strend-
ur Ameríku frá St. Lawrence
fljótinu norður Austurströndina,
vestur Norðurströndina, og suð-
ur Vesturströndina góðan spöl,
óg meira að segja yfir á Aust-
urtöngum Asíu líka. Um þetta
sama svæði standa rústir ís-
lenzkra búðsetumannaskala með
gluggum, seti og sérhverju því
öðru, er sérkennir íslenzkan
skála, og í sambandi við þessar
skálarústir öll þau steinhlaðin
mannvirki, sem þekt eru eða
hægt er að búast við, í sam-
bandi við íslenzka búðsetumanna
menningu.”
Eg vildi að þessi bók yrði til
að vekja Vestur-íslendinga tii
verks. Þeir ættu öllum fremur
að láta þetta mál til sín taka.
En það hefir ekki verið gert
að svo komnu. Þjóðræknisfélag-
ið ætti að vera sjálfkjörið til
að standa fyrir þessu. Það e’r
nú að gefa út sögu Islendinga
í þessari álfu. En upphaf þeirr-
ar sögu er ekki að finna á
nítjándu öldinni, heldur á þeirri
tíundu. Hvað á sú saga lengi að
liggja hulin.
Eg bíð með óþreyju þess sem
óútkomið er af bók Jóns Dúa-
sonar. Hana ætti hver Vestur
Islendingur, sem vill þekkja sögu
forfeðra sinna, að eiga og lesa
oft.
Tryggvi J. Oleson.
Stúdentastyrkir amer-
ísku háskólanna
Menntamálaráð íslands nefir
úthlutað þannig styrkjum þeim,
sem amerískir háskólar veita ís-
lenzkum stúdentum:
Jónas Árnason: American
University, Washington D. C. of
Public Administration.
Gunnhildur Snorradóttir: Ame
rican University, Washington D.
C., School of Social Science and
Public Affairs.
Jón R. Guðjónsson: Southern
Methodist University. Dsllas,
Texas.
Júlíus Magnússon: University
of Southern California, Los
Angeles, California.
Björn Eiríksson: Boston Uni-
versity, Boston, Massachusetts.
Birgir Möller: Brown Uni-
versity, Providence, Rhode Is-
land.
Kristín Guðmundsdóttir:
Northwestern University, Evans
ton, Illinois.
Júlíus Guðmundsson: Uni-
versity of Wisconsin, Wiscon-
sin.
12
Stofnanir
fyrir
barnvernd
aldur og tr'iarbrögð
undanskilin
2 Stofnanir
fyrir
gamalmenni
0 Stofnanir
fyrir
heilsu- og
sj úkdómavar nir
2 Stofnanir
fyrir
f j ölskyldu vernd
3 Stofnanir
fyrir
treystingu
skapgerðar
ÞORF
Þökk sé yður, Mr. og Mrs. Win-
nipeg, fyrir þann góðfúslega og
örláta stuðning, er þér hafið veitt
Líknarsamlaginu í 22 ár.
Nú er annað ár liðið, og þörf á
framlögum. Eruð þér við því
búin? Hinar 25 stofnanir vorar
þarfnast $ 325.000 til reksturs.
Blindir sjúkir og munaðarleys-
ingjar á meðal vor þurfa hjálp.
Þeir eru nágrannar yðar og þeir
þarfnast yðar — strax.
Tillag yðar má draga frá skatt-
skyldum lekjum.
13. til 25. Sept.
0 F GREATER WINNIPEG
460 MAIN STREÉT
Virði Baráttu . . . Virði FRAMLAGA
Mbl. 30. júlí.

0
SIIMMER CLASSES
THE DEMAND FOR OFFICE HELP FOR MILITAR'Í
AND INDUSTRIAL OFFICES IS SO PRESSING THAT
WE HAVE INTRODUCED SPECIAL SUMMER
WAR EMERGENCY COURSES
You may study individual subjects or groups of
subjects from the following; Shorthand, Typewriting,
Bookkeeping, Comptometer, Correspondence, Spelling,
Arithmetic, Penmanship, Dictaphone, Elliott Fisher or
Telephone Switchboard.
IT IS PLEASANT. STUDYING IN OUR
AIR-COOLED, AIR-CONDITIONED
CLASSROOMS
The “SUCCESS” is the only air-conditioned, air-
cooled private Commercial College in Winnipeg.
Educational Admittance Standard
To our day classes we admit only students of Grade
XI, Grade XII, and University standing, a policv to
which we strictly adhere. For evening classes we have
no educational admittance standard.
You may enroll at any time in Day or Evenin^
Classes, which will continue throughöut the
summer without interruption.
TELEPHONE 25 843
CALL OR WRITE FOR OUR FREE
40-PAGE PROSPECTUS.
S U C C E S S
BUSINESS COLLEGE
Portage Ave. ai Edmonion Si.
WINNIPEG.
I
1
I
1
Landkönnun íslendinga í Ameríku