Lögberg - 30.09.1943, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG. FIMTUDAGINN 30. SEPTEMBER 1943.
-.........Hðgfaerg —-
' Gefið út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED
b95 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba
Utanáskrift ritstjórans:
j; EDITOR LOGBERG,
i. 695 Sargent Ave, Winnipeg Man.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
j. Verð $3.00 um árið — Borgist fyrirfram
I. The “Uiigberg" is printed and publishea by
1 The Columhia Press. Limited, 69 5 Sargent Avenue
Winnipeg. ManitoDa
riIONE 8 6 327
Afturelding
Alþjóð manna stendur það enn í fersku minni,
hve ógiptusamlega tókst til um meðferð Banda-
ríkjanna á þjóðabandalagssáttmálanum eftir að
Versalasamningum lauk; þessari voldugu þjóð,
íéllust þá hrapalega hendur, eða öllu heldur.
skammsýnum og sérgóðum forustumönnum
hennar; það sýndist þegar liggja nokkurnveginn
í augum uppi, að án virkrar þáttöku af hálfu
hinnar amerísku þjóðar, myndi þjóðabandalag-
ið eiga örðugt uppdráttar, eins og brátt kom á
daginn; enda virtist alt annað óhugsanlegt, þar
sem vitað var, að auk mikilvægs vopnabúnaðar,
átti siðferðisþungi þjóðarinnar í því styrkan
þátt, að flýta fyrir upplausn þýzka hersins, og
binda með því enda á styrjöldina. Forustumenn
einangrunarstefnunnar syðra, gengu sigrandi af
hólmi í það skiptið, þó nú sé góðu heilli auð-
sjáanlega farið að breytast veður í lofti suður
þar. í vikunni, sem leið, afgreiddi neðri mál-
stofa þjóðþingsins í Washington þingsályktun-
artillögu með 360 atkvæðum gegn 29 þess efms,
að þingið sé því hlynt, að komið verði á fót
alþjóðasamtökum með fullnægjandi áhrifavaldi
til þess að tryggja öllum þjóðum heims varan-
legan frið; þetta er óneitanlega gleðiríkt tákn
tímanna, sem breytir vonum í vissu.
Stofnun þjóðabandalagsins var einn af feg-
urstu draumum mannkynsins; Þeir, sem frum-
kvæði áttu að göngu þess, Woodrow Wilson og
Cecil lávarður, voru báðir mannvinir og hug-
sjónamenn, ^og þeir voru sannfærðir um það,
að réttlætisvitundin með þjóðunum yæri það
vakandi og rík, að stofnuninni hlyti að verða
borgið; eh hér fór sem oftar, að síngirnin varð
ofan á unz þar kom, að loðnar loppur hennar
með eiturörvar á milli fingranna, bundu þessari
óviðjafnanlega fögru bjargráðastarfsemi mann-
kynsins óvirðulega helskó.
Þegar ráðist var á Kínaveldi, voru raddir
hinna kínversku fori^tumanna hummaðar fram
af sér, og þegar beita átti refsiaðgerðum gagn-
vart ítalíu vegna þrælmannlegrar árásar Músso-
linis á Abessiníu, endurtekur sig sama sagah,
og þetta átti að vera gert í nafni friðarins;
afstaða canadiskra stjórnarvalda, að minsta kosti
í hinu síðara tilfellinu, var vægast sagt alt
annað en öfundsverð. Og svo er meistarayerkið
kórónað með fluginu eftirminnilega til Munich
og afkvistun Tékkóslóvakíu að næturlagi; alt
þetta kom úr hörðustu átt, eða frá þeim þjóð-
um, sem hæst höfðu látið yfir nauðsyn þjóða-
bandalagsins, og lýst yfir margítrekaðri holl-
ustu sinni við hugsjónir þess.
*
Hreinskilni í daglegri umgengni við samferða-
mennina, er réttilega talin sjálfsögð, og því ætti
hún þá ekki að teljast jafn sjálfsögð á vettvangi
mannfélagsforustunnar?
Þjóðabandalagið, sem þeir Woodrow Wilson
og Cecel lávarður lögðu grundvöll að, er enn
eigi úr sögunni þó það sé blóðþynnra en átt
hefði að vera, vegna þeirra svikráða, sem til
var stofnað gagnvart tilveru þess; það starf-
rækir enn aðalskrifstofur sínar í Geneva, og
heldur uppi margháttaðri nytja- og upplýsinga-
starfsemi vítt um heim, eins og tildæmis á sviði
verkamálanna; hvort það verður endurvakið til
virkrar alþjóðaforustu að lokinni yfirstandandi
styrjöld, eða hliðstæð stofnun tekur við af því,
er vitanlega að miklu leyti enn á huldu, þó
fleira bendi í þá átt, að fyrrnefnda leiðin verði
valin, með því að þar eru allir innviðir fyrir
hendi, sem grípa þarf til.
Þótt enn kveði við herdunur um víða veröld,
og þungar fórnir bíði framundan, er þó mjög
farið að rofa til í lofti., Norður-Afríka hefir
verið leyst úr heljarklóm, ásamt Sikiley, auk
þess sem hinar fræknu sveitir sameinuðu þjóð-
anna veita villiherskörum Hitlers á ítalíu eina
ágjöfina annari meiri; þá hefir svo verið djarf-
lega þröngvað að djöfladrekum Nasizta á heims-
höfunum, að í ágústmánuði síðastliðnum, lán-
a’ðist þeim ekki að sökkva einu einast skipi á
siglingaleiðum Atlantshafs, eða annars staðar
svo vitað sé.
Sigursókn Rússa í sumar hefir verið það
stórfengleg, að hún sennilega á engan sinn lika
í veraldarsögunni; þessi frækna þjóð, með ein-
ungis aldarfjóðungs nýsköpun að baki, heíir
sundrað því nær til agna, einu því rammgerðasta
og ósvífnasta ránshernaðar vélavirki, sem sögur
fara af. Það er ekki einasta, að Þjóðverjr séu
ó algengu undanhaldi á vígstöðvum Rússlands,
heldur eru þeir hvorki meira né minna en hreint
og beint á óstöðvandi handahlaupum í áttina
til ósigurs og óvirðulegs dauða.-Nú hafa Rússar
hrakið þá burt frá Smolensk, auk þess sem
flest bendir til, að höfuðborg Úkraníu, Kiev,
muni þá og þegar falla. Og énn rís Bretland eins
og klettur úr hafi; klettur, sem ekkert fær
unnið ú; klettur, sem svo er traustur, að engar
eiturþjalir fá sorfið hann syo að merki sjáist til.
“Pearl Harbor” sameinaði Banaaríkjaþjóðina,
svo nú beitir hún samstiltum átökum sem einn
maður, sem ein sál, gegn hernaðarbrjálæði
japönsku þjóðarinnar, og nú eru Japanir alt af
að tapa. Á hverjum einasta vettvangi stríðssókn-
arinnar, vex fylkingum mannréttinda fiskur um
hrygg. En það er ekk^ nóg, að þær vinni stríð-
ið; þær þurfa líka að vinna friðinn; trúin á það
að slíkt lánist, styrkist að sjálfsögðu til muna við
áminsta yfirlýsingu þjóðþingsins í Washington,
um virka þáttöku Bandaríkjanna í alþjóðasam-
tökum heimsfriðnum til öryggis, að loknum nú-
verandi hjaðningavígum.
Ardís
Ársrit Bandalags lúterskra kvenna. XI. hefti.
Thorgeirson Company, Winnipeg, 1943. Rit-
stjórn: Ingibjörg J. Ólafsson og Margrét Steph-
ensen. Framkvæmdarstjórar: Guðrún Johnson
og Þorbjörg Jónasson.
Um hefti þetta er í raun og veru ekki nema
gott eitt að segja; það er harla vandað að efnis-
vali og sæmilegt að hinum ytra frágangi.
Efnisyfirlit er á þessa leið: Ávarp til íslenzkra
mæðra, séra Sigurður Ólafsson; Kirkjan og
mannfélagsmálin, séra Runólfur Marteinsson;
Framtíðarhorfur, Kirstín H. Ólafson; Trúboðs-
félag ýSelkirksafnaðar, María Henriksson; Syst-
urnar þrjár, Ingibjörg J. Ólafsson; Kvenfélags-
starf á fslandi, Guðrún Johnson; The Challenge
of our Foremothers, Lilja Eylands; Námsskeið
Bandalagsins, Hólmfríður Daníelsson; Santal
trúboðið, séra Valdimar J. Eylands; Lohengrin,
Margrét Stephensen; Icelandic Poems and
Stories, H. S. Minningar með myndum, eftir
ýmissar félagskonur; Skýrsla forseta, Lena
Thorleifson; Þingtíðindi (á íslenzku og ensku),
Lilja Guttormsson.
Bandalag lúterskra kvenna hefir unnið hið
þarfasta verk með útgáfu þessa gagnmerka rits,
sem vonandi á enn langt og nytsamt líf fyrir
höndum; það fjallar um margvísleg menningar-
mál, sem nauðsyn ber til að haldið sé vakandi,
auk þess sem það stuðlar að kynning og æski-
legu samstarfi meðal fólks í hinum dreifðu ný-
byggðum vorum; en á þessu hvorttveggja er í
rauninni hin brýnasta þörf.
Margar ritgerðir þessa Árdísar-heftis eru
prýðilega samdar, þótt af beri, að vorri hygg]u
sú, eftir frú Lilju Eylands, sem mótuð er hinum
sannasta bókmenntablæ.
Áminst hefti kostar aðeins 35 cents, og fæst
hjá Mrs. Finnur Johnson, Ste 14 Thelmo Mansi-
ons, Winnipeg.
Kneeshaw héraðs-
dómari, látinn
Síðastliðið fimtudagskvöld þ.
23. september, lézt að heimili sínu
í Pembiná, Norður Dakota, öld-
ungurinn W. J. Kneeshaw hér-
aðsdomari, nálega níræður að
aldri. Með honum er að velli
fallinn fornvinur íslendinga á
þeim slóðum, því að hann var
kominn á þær stöðvar nokkrum
árum áður en landnám þeirra
hófst í Pembina-héraði, og hafði
því fylgst með kjörum þeirra og
starfi frá fyrstu tíð. Hafði hann
tengst mörgum þeirra nánum
vinaböndum, en þeir á hinn bóg-
inn lært að meta hæfileika hans
og drenglyndi. Var hann einnig,
eins og maklegt var, heiðurs-
gestur á 50 ára landnámshátíð
Islendinga í Norður Dakota 1928,
og minntist íslenzkra frumherja
fagurlega í ræðu sinni við það
tækifæri, rifjaði upp hin nánu
kynni sín við fjölmarga þeirra og
aíkomendur þeirra, og kvaðst af
þeim ástæðum finnast sem hann
væri nærri því orðinn íslend-
ingur.
Annars var Kneeshaw dómari
Canadamaður að uppruna, fædd-
ur í Ottawa, Ont., 5. maí 1854;
stundaði hann undirbúningsnáxr.
í ýmsum skólum þar í fylkinu
og síðan framhaldsnám (laga-
nám) í McGill University í Mont-
real.
Innan við tvítugsaldur, í júlí-
byrjun 1873, fluttist hann til
Pembina og hafði átt þar heima
jafnan síðan, eða í full 70 ár. Var
hann þ^r fyrst verslunarstjóri, en
ekki leið á löngu áður en hon-
um væru falin opinber trúnaðar-
störf, því að hann var kosinn
héraðsstjóri (County Commiss-
ioner) 1876. Þrem árum síðar
var honum veitt málafærsluleyfi,
en þá var hann héraðsféhirðir.
Að útrunnu kjörtímabili hans í
því embætti var hann kosinn
ríkislögsóknari og gengdi því
embætti samfleytt í fjögur kjör-
tímabil. í nóvember aldamóta-
árið var hann kosinn héraðsdóm-
Hermálaráðherra Bandaríkjanna á
íslandi
Heimsótti ríkisstjóra og ræddi við blaðamenn.
Hermálaráðherra Bandaríkjanna, Henry L. Stimson, kom
hingað ti| landsins síðastliðinn laugardag á leið sinni til Englands,
en þangað kom hann síðdegis á sunnudag. Stóð ráðherrann við
hér á landi í einn sólarhring. Hann ræddi við Svein Björnsson
ríkisstjóra og skoðaði herbúðir ameríska hersins hér, horfði á
æfingar og ræddi við hermennina. Ráðherrann ræddi einnig við
íslenzka blaðamenn og fréttarit- ^
ara helstu fréttastofa heimsins.
Stimson hermálaráðherra kom
hingað í flugvél frá Bandaríkj-
unum. í för með honum voru
m. a. Alexander D. Surles hers-
höfðingi, sem er yfirmaður upp-
lýsinga- og sambandsdeildar
ameríska hersins (Bureau of
Public Relations).
Eitt af fyrstu verkum Stim-
son hermálaráðherra eftir að
hann kom hingað var að ganga
á fund Sveins Björnssonar ríkis-
stjóra íslands í skrifstofum ríkis-
stjóra í Alþingisþúsinu. Þar var
og viðstaddur Vilhjálmur Þór
utanríkismálaráðherra. 1 för með
hermálaráðherranum var, auk
háttsettra manna úr hernum,
Leland B. Morris, sendiherra
Bandaríkjanna á Islandi.
Hermálaráðherrann heimsótti
amerískt sjúkrahús og fór síðan
í Fossvogskirkjugarð, þar sem
hann lagði krans á leiði Frank
M. Andrews hershöfðingja, sem
þar er grafinn, ásamt 13 öðrum
Bandaríkjamönnum, sem fórust
með honum í flugslysi þann 3.
maí s. 1.
Ráðherrann
skoðar Súðina.
Eftir hádegi fór Stimson ráð-
herra niður að höfn til að skoða
hana og skoðaði hann meðal
annars Súðina, sem nú liggur hér
í höfninni til viðgerðar eftir árás
þýzku flugvélarinnar á skipið
16. júní s. 1.
Á fundi með blaðamönnum.
Um hádegið gengu blaðamenn
,á fund hermálaráðherrans í aðal
ari og síðan jafnan endurkosinn. stöðvum Key hershöfðingja. Her-
Landsbanki íslands
1943
Skýrsla þessarar höfuð peningastofnunar ís-
lenzka ríkisins fyrir áminst ár, hefir Lögbergi
nýverið borist í hendur, og hefir hún vitaskuld
nú, eins og endranær, margháttaðann fróðleik
til brunns að bera; bendir innihald hennar ljós-
lega til þess, hve stórstíg þjóðin hefir verið á
braut hinnar efnalegu þróunar, og mun það
verða afkomendum hennar í þessari álfu hið
mesta fagnaðarefni, því enn eru hér mörg hjörtu,
sem slá í takt við ísland.
1 fyrra birti Lögberg megin inntak Lands-
bankaskýrslunnar fyrir árið á undan; nú gerist
hliðstæðrar birtingar ekki þörf, vegna hinna
stórfróðlegu skýrslna, sem blaðið flytur við og
við lesendum sínum frá upplýsingadeild utan-
ríkisráðuneytisins á.lslandi. Áminst skírsla er
engu að síður kærkomin, og skal að makleik-
um þökkuð.
Var hann er hann lézt elsti dóm-
ari í embættissessi í Bandaríkj-
unum. Fyr á árum var hann einn
ig borgarstjóri í Pembina.
Kneeshaw dómari tók einnig
mikinn þátt í starfsemi Frímúr-
arareglunnar og annara bræðra-
félaga, og hafði skipað hinar
æðstu virðingarstöður í þeim fél-
ögum. 1 stjórnmálum fylgdi hann
jafnan Republican-flokknum að
málum og var traustur stuðnings
maður kirkju sinnar, Methodist
Episopal kirkju.nnar.
Kneeshaw dómari naut mikils
álits fyrir trúmennsku og dugn-
að í embættisfærslu sinni og al-
mennra vinsælda. í viðurkenn-
ingarskyni fyrir langt og marg-
þætt nytjastarf hans helgaði
Frumherjafélag Pembinahéraðs
(Pembina County Old Settlers
Association) honum árshátíð
>ína sumarið 1929, er mikið fjöl-
menni sótti, meðal annars, þá-
verandi ríkisstjóri, dómsmálaráð-
herra og forseti hæstaréttar N.-
Dakota ríkis, sem vottuðu hinum
aldraða heiðursmanni virðingu
sína og þökk í fögrum ræðum.
Guðmundur Grímson dómari
N.-Dakota, var einn af tveim
héraðsdómurum ríkisins, sem
stjórnaði þátttöku héraðsdóms-
stóls þess umdæmis í sambandi
við þessi virðulegu hátíðahöld
til heiðurs hinum mikilsvirta
stéttarbróður hans.
Árið 1877 kvæntist Kneeshaw
dómari canadiskri konu að nafm
Susan Randall í Ontario, nú lát-
in. Þeim varð átta barna auðið;
eru sex þeirra ý lífi, fjórar dæt-
ur og tveir synir, og mörg barna-
börn.
Jarðarför Kneeshaw dómara
fór fram í Pembina seinni part-
inn á mánudaginn að viðstöddu
fjölmenni, en fyrri hluta dagsins
var haldin kveðjuathöfn í sam-
komuhúsi Frímúrara í Grafton,
Norður Dakota. Meðal líkmanna
(Honorary Pallbearers) voru
þessir íslendingar: Guðmundur
málaráðherrann hélt stutta ræðu,
þar sem hann sagði:
“Það, sem hefir vakið athygli
mína einna mest í þessari stuttu
heimsókn er, að á íslandi er full-
komið prentfrelsi. Samband okk-
ar við blöðin, bæði í Englandi
og Ameríku er mikið betra held-
ur en vera myndi, ef blöðin væru
ófrjáls. íslenzkir blaðamenn hafa
sömu áhugamál og fara eftir
sömu reglum og amerískir blaða-
menn og mér er ánægja að hinni
góðu sambúð, sem eg hefi séð að
ríkir hér.”
Ráðherrann vék síðan nokkr-
um orðum að hernum, sem hér er
og mintist á, að hingað hafi verið
sendur her frá Ameríku til þess
að vernda frelsið í heiminum, og
hefði það verið fyrsti herinn, sem
Bandaríkin sendu til útlanda í
þessum ófriði.
Er hermálaráðherrann var
spurður að því, hvernig honum
litist á sig hér á íslandi, svaraði
hann:
“Þetta er í fyrsta sinn, sem
eg kem til Islands og heimsókn-
in hefir orðið mér til ánægju.
Eg hitti ríkisstjóra ykkar, Svein
Björnsson í morgun og naut þar
hinnar bestu móttöku. Ameríski
sendiherrann hér hefir í alla
staði staðfest þær góðu hug-
myndir, sem eg hefi fengið um
land ykkar”.
Sambúð seluliðsins
og íslendinga.
Stimson ráðherra mintist á sam
búðina milli setuliðsins og ís-
lendinga og sagði:
“Sambúðin milli setuliðsins og
landsmanna virðist vera góð og
vinsamleg. Frá stjórnendum hers
ins hér hefi eg fengið þær upp-
lýsingar, að sambúðin við setu-
liðið sé vingjarnleg og er eg
mjög þakklátur fyrir það. Við
Bandaríkjamenn metum mikds
þá vinsemd, sem hermönnunum
hefir verið sýnd hér og eg vildi
biðja blaðamennina að færa ís-
lenzku þjóðinni okkar innilegustu
þakkir.”
Að lokum var lítillega minst á
hernaðarlegt mikilvægi íslands
fyrir bandamenn í styrjöldinni
og sagði ráðherrann það vera
mjög mikið.
Því hafði verið haldið leyndu,
að von væri á Stimson hermála-
ráðherra hingað til lands, en
samt sem áður safnaðist, mikill
mannfjöldi fyrir framan Alþingis
húsið á laugardagsmorgun, er
ráðherrann gekk á fund ríkis-
stjóra, og annarsstaðar í bænum,
þar sem ráðherrann fór um.
Kvöldverður.
Á laugardagskvöld var kvöld-
verður í aðalstöðvum Key hers-
höfðingja til heiðurs hermálaráð
herranum. Þar voru m. a. Sveinn
Björnsson ríkisstjóri, Vilhjálmur
Þór utanríkismálaráðherra, Le-
land B. Morris sendiherra, Björn
Ólafsson fjármálaráðherra, auk
margra háttsettra foringja úr
her og flota Bandaríkjanna hér
á landi.
Um Stimson ráðherra.
Henry Lewis Stimson hermála
ráðherra Bandaríkjastjórnar er
76 ára að aldri, fæddur í New
York 21. sept. 1867. Hann hefir
gegnt ýmsum ábyrgðarmestu em
bættum fyrir Bandaríkin. Hann
var hermálaráðherra í stjórn
Tafts forseta árið 1911—1913 og
innanríkisráðherra í stjórn Hoov
ers forseta 1929—1933. Hann var
fulltrúi Bandaríkjanna á flota-
málaráðstefnunni í Bretlandi
1930 og einnig á afvopnunarráð-
stefnunni 1932.
Grímsson héraðsdómari, Rugby,
og lögfræðingarnir: F. S. Snow-
field, Cavalier; J. M. Snow-
field, Langdon; Ásmundur Ben-
son og Óscar B. Benson, Botti-
neau; og Nels G. Johnson, Town-
er, Norður Dakota.
Richard Beck.
Glæsileg Ólafsvöku-
hátíð Fœreyinga
Ólafsvökuhátíö Færeyinga í Reykja-
-vík hófst með því að Færeyingar
söfnuðust saman vftS Iönó kl. 2 síöd.
og var færeyskur fáni dreginn aö hún
á húsinu.
I’aöan var gengiö fylktu liöi suður í
gamla kirkjugaröinn og voru þaö alls
60 manhs. Jóannes Iversen frá Kví-
vík á Straumey, fánaberi ungmenna-
félaganna í Færeyjum, bar færeyskan
fána fyrir fylkingunni. Var hann í
íæreyskum þjóöbúningi.
Fyrst var haldiö aö leiöi skips-
hafnarinnar af skútunni “Önnu,” sem
fórst viö Grindavík í aprilmánuöi
1924. — Mintust þeir Peter Vigelund
og Jóhannes Sigurösson, prentari,
færeysku sjómannanna og færéysku
þjóöarinnar og var síöan sunginn
sálmurinn “Sig tú ikke av at stúra,”
en Sarnúel Davidsen blaöamaður lagöi
blómsveig á leiöi sjómannanna.
Síöan var haldiö aö leiði 7 sjó-
manna, sem fórust er eldur kom upp
i skútunni “Acorn” 20. marz 1928 hér
viö íslandsstrendur. Lagöi ungur
Færeyingur, Meinhardt Nielsen, blóm-
sveig á leiðin, en þá var sunginn þjóö-
söngur Færeyinga “Tú alfagra land
mitt,” eftir hinn nýlátna menningar-
frömuð Færéyinga, Simun av Skaröi.
—Jóannes Iversen stóö heiðursvörö
undir færeyska fánanum viö grafirn-
ar meöan athöfnjn fór fram.
Þjóöhátíöar Færeyinga var minst t
rikisútvarpinu í gærkvöldi meö ræöu-
höldum, söngvum og dansi.
Loks var matarveisla í Iðnó í gær-
kvöldi meö ræðuhöldum, söng, fær-
eyskum dansi og venjulegum sam-
kvæmisdansi.—Mbl. 30. júli.