Lögberg - 11.11.1943, Blaðsíða 1
PHONES 86 311
Seven Lines
io'
w»“'
,.l„.--lerirí.o4
C>s
,úvc«
(in
atv
clean‘to^
C°x'
Service
and
Saiisíaction
56 ÁRGANGUR
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 11. NÓVEMBER 1943.
NÚMER 45
HELZTU FRÉTTIR
RÆÐA STALINS.
Á laugardaginn 6. nóv., héldu
Rússar hátíðlegt 26. afmæli
Bolshevista byltingarinnar um
leið og þeir fögnuðu yfir hin-
um mikla sigri sínum við Kiev.
Við þetta tækifæri ílutti Stalin
ræðu og fullvissaði rússnesku
þjóðina um það að innan skamms
myndi henni takast að reka ó-
vinina af höndum sér og hreinsa
þá út úr landinu. Hann sagði
að Vjóðverjar stæðu nú á glöt-
unarbarmi; að ósigrar þeirra á
Rússlandi og á ítalíu væru búnir
að þjappa svo að þeim að fasista
bygging þeirra væri nú þegar tek
in að hrynja. Hann hvað Finn-
land, Rúmeníu og Ungverjaland,
vera mjög áfram um að finna
leið til þess að hætta þáttöku í
stríðinu. því þessar þjóðir væru
nú vissar um að sameinuðu þjóð-
irnar myndu vinna sigur innan
skamms.
Þá sagði Stalin, að bráðlega
yrðu opnaðar nýjar vígstöðvar.
Hann lét í ljósi þakklæti fyrir
stuðning bandaþjóða sinna. Hann
hvað stríðssókn þeirra í Afríku
og á ítalíu ásamt hinum stöð-
ugu loftárásum á verksmiðju-
borgir Þýzkalands hafa gert
mögulega hina miklu sigra Rauða
hersins þetta ár. Þar að auk hefðu
bandamenn stöðugt sent þeim
vopn og hráefni.
-f ♦ ♦
RÚSSAR TAKA KIEV.
Kiev, höfuðborg Úkraníu, og
afarsterkt vígi á vesturbakka
Dnieper-fljótsins, féll í hendur
Rauða hersins á laugardaginn.
Þjóðverjar tóku Kiev þrem mán-
uðum eftir að þeir hófu innrás
sína á Rússland. Fyrir vestan
Kicv er sléttlendi og því ekki
auðvelt fyrir Þjóðverja að búa
um sig til þess að verja fram-
göngu Rauða hersins. enda hefir
hann rutt sér braut með miklum
hraða síðan Kiev féll og er kom-
inn um 40—50 mílur norðvestur
og suðvestur af Kiev.
Rússar eru í þann veginn að
taka Kerch, seih er á austurhorni
Krímskagans. Á miðvígstöðvun-
um, eiga þeir aðeins eftir 50
mílur til landamæra Latvíu.
-f -f
Á HEIMLEIÐ.
Á miðvikudagsmorguninn
lögðu af stað til íslands flug-
mennirnir Kristinn Olsen, Alfreð
Elíasson og Sigurður Ólafsson,
sem dvalið hafa hér um nokkurt
skeið, og lokið fullnaðarprófi í
flugi. Þeir félagar keyptu sér
flugvél og fóru í henni til New
York. Þessir ungu og efnilegu
menn hafa með drengilegri fram
komu sinni aflað sér fjölda vina
hér um slóðir, er árna þeim góðs
brautargengis. Farfuglar þessir
báðu Lögberg að flytja vinum
þeirra alúðarþakkir fyrir ógleym
anlegar samverustundir.
-f -f
ÁR HINNA MIKLU FÓRNA.
Forsætisráðherra Breta, Wins-
ton Churchill, flutti eina af sín-
um allra áhrifamestu ræðum í
London á þriðjudaginn var, þar
sem hann beindi því að brezku
þjóðinni, og sameinuðu þjóðun-
um y.firleitt, að næsta ár yrði
ár hinna miklu fórna; hrun
Þýzkalands væri auðsætt nú
þegar; en áður en yfir lyki, yrðu
hinar sameinuðu og frelsisunn-
andi þjóðir, að leggja feiknin
öll í sölurnar.
borgarbúar orðið að láta kensluna
fara fram víðsvegar út um bæ,
ÍTALÍA í safnaðarhúsum, bókasöfnum,
," ' | samkomuhúsum og á heimilum
Þo sokn samemuðu þjoðanna I einstakra
manna.
a Italiu geti ekki kallast neitt |
leifturstríð, þá miðar henni þó Árið 1941 var komin nokkur
þannig áfram, að alt stefnir í Sk’-Pun á hernaðarstarfið undir
rétta átt; einkum hefir 8. herinn Þessum kringumstæðum. Þá var
unnið verulega á upp með strönd íarið að taka kennara fasta.
um Adríahafsins, og náð á vald Margir þeirra fluttir til f inn-
sitt þremur borgum, sem eru merkur og hafðir þar í haldi og
innan við tvær mílur frá Sangro þrælkun. Kensian truflaðist í
fljótinu; höfðu Þjóðverjar lið- skólunum eða lagðist niður, svo
styrk mikinn á þessum svæðum, æskulýður borgarinnar hefir ekki
en sáu þann kost vænstan, að riáiægt því fengið tilætlaða skóla-
draga hann skjótt til baka, að svo v^- ^
miklu, sem auðið varð. j En kennaralið þjóðarinnar hef-
Ýmsir helztu forustumenn ir þá í stað kenslunnar aflað
ítala vilja losna við kónginn og æskulýð Noregs fagurt fordæmi
koma á fót lýðveldi að loknu um kjark og föðurlandsást og
stríði. Konungsf jölskyldan hefir j stefnufestu. Sá lærdómur er
sem stendur aðsetur sitt í Neapel. æskulýð þjóðarinnar meira virði
!
NASISTISKT IÐNSAMBAND í
NOREGI. y
Odd Fossum, sem quislingar
hafa gert að yfirmanni iðnsam-
bandsins norska, hefir sent
helstu undirmönnum sínum
innan iðnfélaganna skjal, þar sem
skýrt er frá ráðagerð hans um
að félögin sameinist í nasistiskt
iðnsamband.
Fossum skýrir frá því, í þessu
skjali sínu, að hann verði yfir-
maður sambandsins og enginn
sé réttur yfirmaður hinna ýmsu
iðnfélaga, nema sá, sem hann
hefir tilnefnt, en auðvitað sé
ekki til neins fyrir þessa yfir-
menn, að finna að því hvernig
hann stjórni eða fari með fjár-
magn sambandsins, þar sem hann
standi aðeins reikningsskap gerða
sinna við forsætisráðherrann.
Að lokum brýndi Fossum það
fyrir undirmönnum aínum að
rökræða ekki við einstaka félags-
menn um núverandi stjórnmála
ástand, þar sem það geti orðið
stéttinni skaðlegt, heldur aðeins
stjórna eins og’þeim ber.
Mbl. 10. sept.
r + +
HERSHÖFÐINGJAR. SEM
VORU Á ÍSLANDI
HEIÐRAÐIR.
Nýlega voru tveir hershöfð-
ingjar, sem starfað hafa á íslandi,
heiðraðir af stjórn Bandaríkj-
anna. John Marston hershöfð-
ingi hefir verið gerður að yfir-
stjórnanda landgönguliðsins á
Kyrrahafsstöðvunum. Þar tekur
hann við af W’iljliam Upshur
hershöfðingja, sem fórst í flug-
slysi. Marston hershöfðingi kom
til íslands sumarið 1941, þegar
fyrstu landgönguliðarnir komu
hingað.
Hinn hershöfðinginn er Willi-
am Chambers.
Chambers hershöfðingja var
veitt heiðursmerkið “Legion of
Merit”, fyrir ágæta frammistöðu,
sem yfirmaður austurhluta
varnarbeltis Bandaríkjahersins á
íslandi. Honum var nýlega af-
hent þetta heiðursmerki af Jacob
L. Devers yfirhershöfðingja
Bandaríkjahersins í Evrópu.
Mbl. 10. sept.
♦ ♦ ♦
ÞJÓÐVERJAR HAFA
ALLA SKÓLANA.
í Oslo eru 80 barna- og ungl-
ingaskólar. Þeir eru nú allir í
höndum þýzka hersins. Hernað-
aryfirvöldin tóku þá síðustu í
sumar með stuttum fyrirvara.
Strax í apríl 1940 byrjuðu Þjóð
verjar að leggja undir sig skóla
borgarinnar. Síðan hafa þeir tek-
ið fleiri og fleiri til sinna afnota,
yfirleitt jafnóðum og lokið hefir
verið við að byggja loftvarna-
byrgi fyrri nemen^urna.
Eftir að skólahúsin hafa verið
tekin til hernaðarafnota, hafa
en löng skólaganga.
Mbl. 10. sept.
ÍSLAND, HÖFUÐBÓL
SJÁVARRANNSÓKNA.
í 2. hefti Fróns,*tímariti Félags
íslenzkra stúdenta í Kaupmanna-
höfn birtist skemtileg grein um
gróður og líf á djúpsævi, eftir
Heimanrl Einarsson. í lok grein-
arinnar kemur fram þessi merki-
lega tillaga
“Það er eins og náttúran hafi
gert stórkostlega tilraun með
legu íslands í Norður-Atlants-
hafi með djúpálum á alla vegu.
þar sem heitir og kaldir straum-
ar mætast. Lífsskilyrði dýranna
eru á þessum slóðum mjög ólík
á mismunandi stöðum og breyú
leg frá ári til árs. Samánburður
á dýrum ýmissa svæða og lifn-
aðarháttum þeirra hefir þess
vegna gefið mjög merkan árang-
ur. sem hefir haft alþjóðlegt vís-
indalegt gildi og aukið frama
þeirra þjóða er að rannsóknun-
um hafa staðið.
En allar rannsóknir vorar a
dýralífi Islandshafa eru þó enn
þá á byrjunarstígi, og haffræð-
mga bíða hér ótal verkefm. En
oss Islendingum má vera það
metnaðarmál að höfuðsetur
slíkra ‘rannsókna sé á íslandi,
og mér er kunnugt um það, að
það eru sameiginlegar vonir
þeirra, sem að íslenzkum sjávar-
rannsóknum vinna, að landið
verði frumkvöðull að stofnun
rannsóknarstöðvar, sem erlendir
sérfræðingar gætu gist um
lengri eða skemmri tíma. Vísinda
legt gildi slíkrar stofnunar er
slíkt, að, vænta má alþjóðlegrar,
og þó sérstaklega norrænnar að-
stoðar við byggingu hennar og
rekstur. Myndum vér líka með
því sýna vilja vorn til menning-
arlegrar samvinnu, sem vel yrði
metinn meðal nágranna vorra.
Vestmannaeyjar væru tilval-
inn staður slíkrar stofnunar.
Þaðan er skammt til djúphafs, og
þar að auki liggja eyjarnar rétt
við eitt hið besta fiskimið norður-
hafa. Selvogsgrunn, þar sem
vandlegra rannsókna er hin
mesta þörf. Hér mætti takast að
auka þekkingu vora að mun á
lífverum og lífsskilyrðum hafs-
ins, og það fyrir brot þess fjár,
sem ein af manndrápsvélum nú-
tímans kostar”.
Mbl. 12. sept.
Hitt og þetta
Sjötti hluti Bandaríkjanna er
svo sviðin eyðimörk, að talið er
að ekki verði unnt að rækta
nema 5 prósent með því að veita
vatni yfir landið. Jarðfræðingar
halda því fram, að þar.sem þessar
eyðimerkur eru nú, hafj í fornöld
verið gróðurríki mikið og nægi-
legt ,vatn frá ótal stöðuvötnum.
Mörg þessara uppþornuðu stöðu-
vatna hafa skilið eftir þykk sand
lög..í Suður-Californíu er Searles
Lake, þar sem saltlagið er sums
staðar allt að 60 fet á dýpt. Á
sínum tíma hefir saltið fluzt
þangað frá fjalllendinu eftir fljót
unum. En vegna þess að ekkert
frárennsli var úr vötnunum hef-
ir saltið setið eftir á botninum,
þegar vötnin þornuðu upp
Hversu ódýr ýmis lyf eru, sér-
staklega burís, og natrón, er að
þakka þessum saltlögum. Saltið
er grafið upp og þegar búið er
að hreinsa það, er það sent á
markaðinn. Sums staðar er saltið
þó svo hreint að ekki þarf að
hreinsa það; það er strax hægt
ð mylja það, láta það í sekki og
senda það af stað.
Frá sendiráði Íslands í Washington
1. nóv. 1943. aður í hvíta húsinu í Washington
Samkvæmt símskeyti, sem þ. 9. nóvermber næstk. Magnús
sendiráðinu hefir borizt frá utan- Sigurðsson mun einnig verða
ríkisráðuneytinú í Reykjavík, fulltrúi íslands í ráði hjálpar- og
hefur Alþingi þann 19. þ. m. sam- endurreisnar stofnunarinnar
kvæmt þin^sályktun um þáttöku! (Council of the Uniter Nations
Islands í fyrirhugaðri hjálpar- og Relief and Rehabil’tation Ad-
endurreisnarstofnun hinna sam-' ministration).
einuðu þjóða (United Nations | Aðstoðarmaður Magnúsar Sig-
Relief and Rehabilitation Ad- urðssonar hefir verið skipaður
ministration). Er þetta í fyrsta I Sveinbjörn Finnsson, verðlags-
sinn, sem ísland tekur þátt í1 stjóri. Ennfremur hafa þeir Ólaf-
þessháttar alþjóðastarfsemi. j ur Johnson og Helgi Þorsteins-
Ríkisstjórnin hefur nú skipað son, forstjórar íslenzku innkaupa
Magnús Sigurðsson, bankastjóra nefndarinnar í New York, verið
Landsbankans, til þess að vera
fulltrúa sinn við undirskrift
samningsins um stofnun hjálpar-
skipaðir ráðgjafarfulltrúa á Is-
lands í ráðinu, en vara-fulltrúi
í ráðinu hefir verið skipaður
og endurreisnarstofnunarinnar, Hinrik Sv. Björnsson, sendiráðs-
en samningurinn verður undirrit! fulltrúi.
1 herþjónustu
Guðrún S. Sigurðson frá Sandy
Hook, sem fyrir nokkru innrit-
aðist í Canadian Women’s Army
Corps, hefir nýlokið með lofsam-
legum vitnisburði fullnaðarprófi
í sérgrein, sem henni var falið
að inna af hendi.
Enskt blað spyr lesendur sína
að: “Hvers vegna er veturinn
kaldari en sumarið, og hversu
djúpt sökkva sökkvandi skip?”
Flest svörin við fyrri spurning-
unni reyndust vera röng, því
fjögur af fimm svaranna hljóð-
aði á þann veg, að veturinn væri
kaldari vegna þess að á þeim
tíma væri sólin fjær jörðinni.
En þetta er alrangt, því að á
veturna er sólin nær jörðinni.
Hnattlögun jarðarinnar orsakar,
að sólin er hærra á lofti á sumr-
um en á vetrum, og geislar henn-
ar falla beinna niður á jörðina.
Flest svörin við síðari hluta
spurningarinnar voru á þá leið,
að sokkin skip færú ekki alveg
til botns, heldur morruðu í kafi
einhvers staðar í sjónum. Þetta
er ekki rétt, því að þungir hlutir
sökkva vegna þess að þeir eru
þéttari en vatn. Skip. sekkur því
til botns vegna þess, að þéttleiki
vatnsins er óbreyttur, þrátt fyrir
óhemju mikinn þrýsting í hinu
mikla dýpi.
♦ ♦ ♦
Belgíukonungur ber titilinn
“kcnungur Belgíumanna”, en
ekki “konungur Belgíu”. Titill-
inn “konungur Belgíumanna”
sýnir, að hann ríkir samkvæmt
vilja belgisku þjóðarinnar. Tit-
illinn “konungur Belgíu” ber aft-
ur á'móti með sér, að hann sé
konungur af “Guðs náð” í sam-
ræmi við hina gömlu erfikenn-
ingu, að enginn verði konungur
nema að vera til þess útvalinn
af Guði og fyrir honum einum
beri konungurinn ábyrgð. I þessu
sambandi má minna á það, að
Napoleon I. og III. voru aldrei
kallaðir “keisari Frakklands”,
heldur “keisari Frakka”. Ein or-
sök frönsku byltingarinnar 1830,
sem steypú Karl V. frá völdum
og lyfti Louis Philippe í hásætið,
var óbeit frönsku þjóðarinnar á
titlinum “konungur Frakklands”
sem Karl V. þóttist hafa fullan
rétt til að bera.
Heimilisbl.
Eysteinn Arnason, kennari
Fæddur 29. maí 1896. — Dáinn 3. júní 1943.
Það var ekki komið að kvöldi
er þú kvaddir og lagðir af stað.
Þú sigldir á hafið huMa
um hádegi — hví skyldi það? —
Ennþá var sólin í suðrit
er þú sagðir eg legg upp í ferð.
Eg skil ekki að skapadægur
sé skuldbundin reglugerð.
Þú hafðir stórt hlutverk að vinna
í verkahring þínum hér,
sem alhug þinn átti af hjarta
aldrei þú hlífðir þér.
Skyldan þig allan átti
og altaf þig kallaði á.
Jafnan þú vaka vildir,
i ef vinurinn hvíldist þá.
Eg gat ekki áttað mig á því,
er örlögin sviftu mig þér.
Mér finst þar sé réttlæti rofið
raddir því hvísla að mér.
En rödd er þar önnur er reynir
að ræða um þetta með hægð,
en hugurinn hömlum er bundinn
og hjartað fær litla vægð.
Samt er þó sælt að muna
um sólríkan hálfan dag.
Það gefur mér guð í hjarta
uns gengið er sólarlag.
Undir nafni ekkju hins látna.
S. Arnason.
Sveinbjörn Benteinsson,
SJÖ SKIPUM SÖKT.
Samkvæmt símfregnum á
mánudagsmorguninn, söktu
brezkir kafbátar sjö þýzkum
vöruflutningaskipum í Miðjarð-
ar- og Algearhafi í vikunni, sem
leið, auk þess sem nokkur önnur
flutningaskip sættu meiri og
minni skemdum.
Skógarsaga
Lærdómsrík er hún, sagan sú,
sem frá barnæsku eg og þú,
heyrðum af hvers manns vörum:
Áður en mannfólk að íslandi bar
eyjan laufskógi þakin var,
ofan úr fjöllum að fjörum.
Gerði úr jurtunum græna flík
gróðursæld Frónsins nægtarík,
auðug af kostakjörum.
Eyðingarstarf komu mennirnir með,
margt hefir síðan í bjarkríki skeð,
þeir hjuggu, brutu og brenndu.
Skóglendi fagurt að foksvæði varð.
Fauskarnir gömlu við stormnúið barð
sorglega söguna kenndu.
Sást þá að lokum hve landeyðu starf
lífkraftinn drepur, sem menningin þarf
frá grænmörk og góðjurta lendu.
Ilmbjarkar munu þó ættstofnsins til
eftirstöðvar um hlíð og gil,
eyðingar áleitni tefja.
Vörnin þessi er víðfræg enn,
vita það íslands gróðrarmenn.
Þarna skal heillastarf hefja.
Lengri sögu við segjum brátt,
sjáandi græðslu furðumátt
rætur um roflönd vefja.