Lögberg - 02.12.1943, Blaðsíða 4

4
LÓGBERG. FIMTUDAGINN 2. DESEMBER 1943.
j ^ Hogberg—
Gefið út hvern fimtudag aí .
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED
695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba ;
L'tanáskriít ritstjórans: '
I; EDITOR L/K3BERG,
J. 695 Sargent Ave., Winnipeg( Man.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
■ Verð $3.00 um árið — Borgist fyriríram ;l
|. The “Eögberg” is printed and publishea by
’ The Columbia Press, Limited, 695 Sargent Avertue .
Winnipeg, Manitoba
PHONE 8 6 32 í 1
Sjaldan felál alt í nafninu
Fólk það, sem land þetta fcyggir, ætti ekki að
þurfa að bera kvíðboga fyrir kyrstöðu á vett-
vangi stjórnmálanna fyrst um sinn, þar sem
einn flokkurinn af öðrum lætur endurskírast,
og bætir við sig hinum virðulega framsóknar-
titli.
Þegar Mr. Bracken skildi við Manitoba í fyrra-
vetur að borði og sæng, og gekk á mála hjá
íhaldsflokknum, sem um þær mundir var næsta
þungt haldinn af uppdráttarsýki, setti hann
að ófrávíkjanlegu skilyrði fyrir flokksforustunni
að flokkurinn þaðan í frá kalli sig framsóknar-
íhaldsflokk, Progressive Conservative. Nokkrum
úr hópi hinna fylgispöku, einkum stóriðjuhöld-
unum eystra, óaði við þeirri tilhugsun, að þurfa
að ganga undir endurskírn, og. lét nærri að
þeim yrði bumbult af; en með hliðsjón af heilsu-
fari flokksins, sáu þeir þann kost vænstan, að
láta að vilja Mr. Brackens, og fela honum for-
mennskuna á hendur, með því að fátt annað
sýndist líklegt til bjargráða. Um þær mundir,
sem þátttaka Canada í núverandi heimstyrjöld
hófst, var flokkur kommúnista leystur upp að
lögum, og nokkrir af forráðamönnum hans tekn-
ir úr umferð; flestir þeirra hafa nú endurheimt
persónufrelsi sitt. Foringi kommúnista er Tim
Buck, mælskur maður og harðfylginn; þessi
flokkur hefir nú farið að fordæmi Brackens, og
látið endurskírast; nú gengur hann undir nafn-
inu frámsóknar verkamannaflokkur, Labor
Progreésive, þótt vitað sé, að stefnuskrá hans
sé ein og hin sama. Og nú, svo að segja í þessari
andránni, gengu samtök frjálslyndra manna í
þessu fylki, The Manitoba Liberal Association,
undir skírn, og skulu héðan í frá og að eilífu
nefnast The Manitoba Liberal Progressice
Association. Tveir flokkar eru eftir, er enn eigi
hafa þegið þessa nýju niðurdýfingarskírn, C.C.F.
flokkurinn, og sá flokkur, sem einnig fyrir til-
tölulega skömmum tíma lét skíra sig upp, og
nefnir sig New Democracy, en er eftir sem
áður lítið annað en Social Credit dvergfylkingin
frá Alberta. Hvort þessir tveir flokkar hyggja á
nafnabreytingu í náinni framtíð, er enn eigi
vitað. '
Falleg nöfn geta haft listrænt og raunverulegt
gildi* það hefir líka jafnan þótt hvimleitt, að
kafna undir nafni. En sé fallegum nöfnum beitt
til þess að þyrla upp ryki og blekkja, er ver
farið en heima setið.
Að loknum leik
Bæjarstjórnarkosningarnar í Winnipeg eru um
garð gengnar, og breyttu þær engu til um
flokkslega aðstöðu frá því, sem áður var, að
því' undanskildu, að C.C.F. flokknum græddist
eitt sæti í skólaráði; aðsókn að kjörstöðum var
slæleg, og kjósendum til lítillar sæmdar; fólk
lætur sér oft furðu fátt um notkun kjörseðilsins,
lem þó er í rauninni áhrifamesta vopnið, sem
lýðræðisþjóðir eiga til í eigu sinni.
Báðir íslenzku frambjóðendurnir 1 2. kjördeild
gengu sigrandi af hólmi með miklu afli atkvæða;
varð Victor B. Anderson langhæstur að atkvæða
magni, þeirra, er þar buðu sig fram í bæjar-
stjórn, en séra Philip M. Pétursson næst hæztur
þeirra, er kosninga leituðu til skólaráðs; þetta
var alveg eins og það átti að vera, og íslenzkum
kjósendum til sæmdar, hve drengilega þeir
veittu þeim að málum, þrátt fyrir fáeinar hjá-
róma raddir úr hörðustu átt. í þessari sömu
kjördeild voru einnig kosnir í bæjarstjórn með
miklu kjörfylgi, þeir James Black og Jack St.
John, lyfsali; báðir hinir mætustu menn; er
hinn síðarnefndi nýliði á vettvangi bæjarmál-
efnanna, gætinn áhugamaður, er góðs eins má
vænta af.
Yfir höfuð mega íslendingar vel við una kosn-
ingaúrslitin.
1. desember, 1943
Eftir Eggert Steinþórsson.
I dag er aldarfjórðungur liðinn síðan Island
varð fullvalda ríki í konungssambandi við Dan-
mörku, og á næsta ári öðlumst við íslendingar
lagalegan rétt, til að stíga síðasta sporið í sjálf-
stæðismálinu, og taka öll vor mál á okkar vald
og velja okkur það stjórnarfyrirkomulag, sem
okkur hentar bezt.
Þetta hefur þá áunnist eftir nær 7 alda bar-
áttu, síðan við týndum sjálfstæði voru í upp-
lausn Sturlungaaldarinnar og gengumst á hönd
Hákoni gamla Noregskonungi.
Löng hefir baráttan verið, fyrir sjálfstæði
voru og oft tvísýnt um úrslitin, oft vafasamt
hvort nokkuð þokaðist áfram, en með Jóni
Sigurðssyni komst skriður á sjálfstæðisbarátt-
una og hún komst á réttan grundvöll og 1918
var næst síðasta sporið stigið, er ísland varð
frjálst og fullvalda ríki, með sameiginlegan kon-
ung og Danir, sem þó fóru áfram með nokkur
utanríkismál íslendinga.
Eftir hertöku Danmerkur tóku íslendingar
öll mál í sínar hendur og hafa farið með síðan.
Að vísu hafa þeir líka orðið að sjá land sitt
hernumið, en það var af vinveittum stórveldum,
sem hafa af fremsta^megni forðast alla afskifta-
semi af sérmálum íslendinga, komið í alla staði
prýðilega fram við landsmenn og lýst því yfir
að þeir muni skilyrðislaust hverfa á brott að
stríðinu loknu. íslendingar hafa aldrei haft neina
ástæðu til að efa yfirlýsingar þessara stórvelda,
svo það er engin furða þó að þeir líti björtum
augum til næsta árs 1944, þegar þeir að sjálf-
sögðu stíga síðasta sporið í sjálfstæðisbarátt-
unni.
1. desember hefir því, næst afmælisdegi Jóns
Sigurðssonar nú um 25 ára skeið verið aðal-
hátíðisdagur þjóðarinnar. Þrátt fyrir hávetur,
kulda og skammdegi hafa samkomur farið fram
um land alt til að minnast fengins sjálfstæðis og
hvetja þjóðina til að stíga síðsta sporið jafn-
skjótt og hún hefði lagalegan, rétt til þess.
Blöð, útvarp og skemtanir haía eingöngu
verið helguð sjálfstæðismálinu þenna dag, skrúð
ganga stúdenta og ræða einhvers áhrifamanns
af svölum Alþingishússins hefur verið fastur
liður á skemmtiskrá dagsins í Reykjavík og
þrátt fyrir innbyrðis deilur og erjur hefiy: öll
þjóðin verið samhuga og samtaka þennan dag
um endurheimt sjálfstæðis síns jafnskjótt og
hægt er. 1. desember hefur því verið þýðingar-
mikill dagur í lífi Islendinga þessi 25 ár, og átt
drjúgan þátt í að halda góðu lífi í sjálfstæðis-
baráttu landsmanna.
Þegar sjálfstæðismálið verður levst á riæsta
ári að afstaðinni atkvæðagreiðslu allra lands-
manna mun myndast nýr þjóðhátíðardagur.
Dagur sem íslendingar endurheimta sjálfstæði
sitt að fullu og öllu. Sumir leiðandi menn vilja
láta það bera upp á fæðingardag föður sjálf-
stæðisfaráttunnar, Jóns Sigurðssonra. Ht'ort það
getur orðið veit eg ekki, en einsætt er að sá
dagur á að vera að sumarlagi, því um alla fram-
tíð mun það verða aðalhátíðisdagur íslendinga
og þann dag munu mikil hátíðahöld fara fram,
sem njóta sín bezt er náttúran er í sínu fegursta
skarti. 1. desember aftur á móti, þótt þoka verði
fyrir-degi þessum, mun altaf eiga mikið bergmál
í sálum íslendinga.
Nú má spyrja hvort ekki leiki vafi á að sam-
bandinu við Danmörku verði slitið árið 1944.
Því má svara að sambandinu hefur raunveru-
lega verið slitið af völdum stríðsins, eins og eg
hefi áður tekið fram.
I öðru lagi gefur 18. grein sambandslaganna
tvímælalaust til kymja að við getum fram-
kvæmt sambandsslitin 1944.
I þriðja lagi er til þingsályktunartillaga frá
1928 samþykt af öllum þingflokkunum að slíta
beri sambandinu strax og við höfum lagalegan
rétt til þess.
Þessa þingsályktunartillögu hafa allir þing-
flokkarnir iðulega staðfest er sambandsslitin
hafa borið á góma.
Á síðustu tveimur árum hafa heyrst allmargar
raddir um, að ekki sé rétt að slíta sambandinu
við Danmörku ,eins og sakir standa. Það sé eins
og að vega að föllnum manni. Og vilja þeir því
fresta þessum málum, þar til eftir stríðið. Hefur
svo langt gengið að málgagn eins þingflokksins,
Alþýðuflokksins, er nú mjög andvígt sambands-
slitunum. Ennfremur hafa um 270 menn og
meðal þeirra margir áhrifamenn undirskrifað
áskorun til Alþingis um að fresta öllum aðgerð-
um þar til að stríðinu loknu. Allir vita að
Islendingar bæði vestan hafs og austan eru
frægir fyrir deilur. Engan þarf því að undra
að íslendingar hafa ekki orðið einhuga um sam-
bandsslitin en marga mun undra hve margir
mentamenn á skjali þessu hafa óvirt sjálfstæði
þjóðar sinnar með því að vilja fresta lagalegri
endurheimt þess af meðaumkun við aðra þjóð.
Engum dylst að æskilegast væri að sambands-
þjóð íslands hefði getað tekið þátt í sambands-
slitunum en á hinn bóginn munu stjórnarvöld
hennar fyllilega skilja að sjálfstæðismál heillar
þjóðar er ekki hægt að leggja á hilluna um
óákveðinn tíma.
Þeir sem fresta vilja sambandsslitunum, halda
því fram að það muni vekja mikla óánægju hjá
Dönum og víðar á Norðurlöndum ef íslendingar
rjúfa þessi tengsl einmitt nú, þeir séu að hverfa
á brott frá frændum sínum. Þetta er einmitt
þveröfugt. Islendingar vilja einmitt náið sam-
band við Norðurlönd um leið og
mögulegt er eftir stríðið. En þeir
vilja það sem frjáls og fullvalda
þjóð.
Viðskipti íslendinga og Dana
hafa farið dagbatnandi síðustu
25 árin og á Íslenzk-Danska
nefhdin mikinn þátt í því. Sú
nefnd hefir verið skipuð ágætum
mönnum, sem hafa unnið ósleiti-
lega að jafna misklíð meðal þjóð-
anna, þó hafa þar verið ýmsir
árekstfar, t. d. hafa Danir ekki
viljað skila fornum handritum,
sem þeir tóku til láns fyr á öld-
um.
Vafalaust er mikill fjöldi Dana
andvígur sambandsslitunum, rétt
eins og þeir hafa verið undan-
farnar aldir.
Eg minnist að eg var á stúdenta
móti í Danmörku 1935. Margir
danskir stúdentar töluðu við mig
um sambandsmálið og allir voru
þeir undrandi yfir að íslendingar
skildu vilja vera algerlega sjálf-
stæðir, þar eð þeir hefðu breytt
svo drengilega við okkur nú á
seinni árum. Allir þessir stúdent-
ar vissu miklu minna um þetta
sambandsland sitt en nokkurt
annað land í Evrópu, svo áhugi
þeirra virtist eingöngu bundinn
við sambandið en .ekki landið.
Sendimenn frá Danmörku hafa
einnig ferðast um heima og
reynt að hafa áhrif til að styrkja
pólitískt samband landanna.
Það er því engum efa undir-
orpið að sambandsslit þau ei;
framundan eru munu valda nokk
urri gremju í Danmörku, þó marg
ir bestu menn þeirra muni sjá
að þetta sé aðeins eðlileg rás
viðburðanna. Ef til vill mun
danska þjóðin, eftir að hafa sjálf
orðið að lúta erlendu valdi um
nokkurra ára skeið. skilja enn
betur, hve mikið alvörumál sjálf-
stæðismálið er íslendingum.
Um sambúð íslands og Dan-
merkur má telja víst að hún
mun verða stórum betri eftir að
sambandsslitin og önnur deilu-
mál því samfara eru úr sögunni
og má í því sambandi benda á
sambúð Noregs og Svíþjóðar eft-
ir að Noregur varð sjálfstætt
ríki.
Þar eð stórveldi þau, sem her
hafa á íslandi hafa ekki lagt
neinn stein í götu íslendinga í
sjálfstæðismáli þeirra, virðist
auðsætt að þeir muni neyta réttar
síns árið 1944 eins og lög standa
til og þjóðaratkvæðagreiðsla fari
fram á næsta sumri og ekki er að
efa úrslitin. Því þó að einhver
ágreiningur sé um hvenær sam-
bandsslitin muni fara fram er
full ástæða til að ætla að öllum
þorra Islendinga finnist biðin
síðan 1262 orðin æði löng og
allir Islendingar eru samhuga
um að endurheimta sitt forna
frelsi og sjálfstæði, því mun
óhætt að gera ráð fýrir því, að
1. desember 1944 renni upp yfir
frjálsa þjóð í frjálsu landi.
Eggert Steinþórsson.
Waclan Solski:
Maðurinn sem hataði
lygina
Stult gamansaga.
“Standið upp!” sagði forseti
réttarins og beindi orðum sínum
til ákærða, um leið og hann
leit yfir skjölin, sem lágu á borð-
inu fyrir framan ha(nn. “Þér
heitið Jaroslaw Mathushek, fert
ugur að aldri og ókvæntur. Þér
unnuð um tíma í pósthúsinu í
Bratislava, en póststiórnin sendi
yður hingað. Þér hafði þegar
valdið ýmsum vandræðum hér í
bænum, en mér er ekki vel ljóst
hvernig og hvers vegna. Ef til vill
getið þér bezt sjálfur skýrt það?
“Vissulega”, svaraði ákærði.—
“En eg get ekki skýrt það í
stuttu máli. Fyrst og fremst vil
eg taka það fram, að eg er mikill
trúmaður, næstum því ofstækis-
fullur trúmaður”.
“Þá kem eg að því, að í póst-
húsinu fara mörg bréf í gegnum
hendur mínar. Mig langai til
þess að komast að því, á hvers
konar menningarstigi bæjarbúar
væru, og í þeim tilgangi opnaði
eg nokkur bréf.
Það er mjög auðvelt að opna
bréf með gufu og loka því aftur,
án þess að nokkuð beri á. Eg las
bréfin og verð að segja, að menn
ingarstig bæjarbúa er langt frá
því að vera viðunandi. Eg komst
að raun um það, að í bréfunum
var ekkert annað en þvættingur,
rugl og lygar. Herrar mínir og
frúr, þér ættuð að skammast
yðar.”
Síðustu orðunum beindi hann
til almennings í réttarsalnum,
sem var þéttskipaður bæjarbú-
um. Nokkrir létu í Ijósi gremju
sína og reiði, en ákærði lét sér
hvergi bregða og hélt áfram máli
sínu:
“Og því næst æfði eg mig í
því að stæla skrift annarra. Það
var eina leiðin til þess að geta
framkvæmt hugmynd mína. —
Eftir þriggja mánaða æfingu var
eg fær um að gera fyrstu til-
raunina.
Ungur maður í þessum bæ
skrifaði bréf til stúlku í Moraská
Ostrava. Þetta var leiðinlegt,
þurrt bréf, og það voru þrjár af-
leitar réttritunarvillur í því. Eg
hafði nýlega lesið þrjú bréf frá
þessari stúlku og eg vissi að
hún var prýðilegt kvonfang. Eg
kastaði því bréfi unga mannsins
í ruslakörfuna og skrifaði í stað-
inn mjög innilegt ásatarbréf.
“Komdu til mín”, skrifaði eg,
“eg vil kvænast þér þegar í stað!”
Stúlkan kom og giftist, — ekki
unga manninum, heldur kunn-
ingja hans, sem henni leizt bet-
ur á. En það er ekki mín sök”.
“En það er augljóst, að þér
hafið skrifað fleira en ástarbréf”,
sagði forseti réttarins.
“Já, eg skrifaði fleira. En það
er líka mikill munur á ungri
stúlku og herra Novak. — Herra
Novak skrifaði bréf til herra
Kort, sem ferðaðist til Prag og
ætlaði að dvelja þar um nokk-
urra vikna skeið. “Kæri Kort
minn”, skrifaði hann, “hvenær
kemurðu aftur? Eg sakna þín svo
mikið!” Og í svipuðum dúr skrif-
aði hann heilar tvær blaðsíður.
En eg vissi að herra Kort var í
mjög litlu áliti hjá herra Norvak,
og þar sem það er ekki hlutverk
póstsins að koma lygum á fram-
færi, tók eg mér það bessaleyfi
að skrifa eftirskrift við bréf
herra Novaks. Auðvitað stældi eg
skriftina hans. “Eg meina sannar
lega ekki orð af því, sem stendur
í bréfinu”, skrifaði eg, “það er
ekki annað en háð, og ef þú endi-
lega vilt vita hvað eg held um þig,
þá er sjálfsagt að eg segi þér það
hreinskilnislega: Þú ert fyllibytta
þorpari og svín!” Viku seinna
kom herra Kort frá Prag, og þeg-
ar hann mafetti herra Novak á
götunni gaf hann honum duglega
utanundir”. Þegar ákærði sagði
þetta, hló hann hjartanlega
“Hagið yður skikkanlega”,
sagði forseti réttarins og byrsti
sig. — “Gleymið ekki að þér er-
uð einnig ákærður fvrir að hafa
stolið hlutum, sem sendir voru í
pósti.”
“Eg þykist vita við hvað þér
eigið”, svaraði ákærði. “En það
var ekki þjófnaður. Þannig er
mál með vexti, að dag nokkurn
kom bréf á pósthúsið í París.
Utanáskriftin var: Monsieur le
Comte Monte Christo II, Poste
Restante”. Mér fanst utanáskrift-
in dálítið grunsamleg og þess
vegna opnaði eg bréfið. I því
voru þrjú ósiðsamleg bréfspjöld.
Ef til vill voru þau ekki alveg
eins ósiðsamleg, eins og þér hald-
ið, en þau voru nú samt nógu
ósiðsamleg. — Jæja, eg tók bréf-
spjöldin og kastaði þeim í eldinn,
en til þess að láta í ljós fyrirlitn-
ingu mína á þessu tiltæki, setti
eg dálítið af salernispappír innan
í umslagið og lokaði því síðan. En
hver haldið þér svo að hafi komið
daginn eftir til þess að sækja
bréfið? Það var borgarstjórinn
okkar, blessaður, herra Karel
Iostalek, maður, sem er mjög
virtur af öllum og sex barna
faðir”.
Þegar hér var komið sögunni,
veltust áheyrendurnir um af
hlátri. — Meðal áheyrendanna
var herra Iostlek, stuttur, gild-
vaxinn náungi með mikið hvítt
skegg og nauða-sköllóttur. Hann
stóð upp, snýtti sér hraustlega
í rósóttan vasaklútinn sinn og
staulaðist síðan hljóðlega út úr
réttarsalnum.
“Eg banna yður að ljósta upp
um einkamál, sem þér hafið kom-
izt að á pósthúsinu”, sagði for-
setinn hryssingslega. “Annars
neyðist eg til þess að láta mála-
reksturinn fara fram fyrir lukt-
um dyrum.”
Saksóknarinn hvíslaði ein-
hverju að forsetanum. Hann var
í þann veginn að svara saksókn-
aranum, er ákærði sagði skyndi-
lega:
“Þér skuluð ekki taka tillit til
þess, sem saksóknarinn leggur til
málanna, herra forseti. Hann er
ekki verður vináttu yðar”.
“Haldið þér yður saman”,
hrópaði forsetinn. “Skiptið yður
ekki af því, sem yður kemur
ekki við.”
“Gott og vel”, sagði herra
Matushek. Það getur verið að
mér komi það ekki við, en þér
ættuð ekki að vera svona vin-
gjarnlegur við saksóknarann.
Hann á það ekki skibð. Vitið þér
hvað hann skrifaði nýlega um
yður í bréfi?”
Ákærði tók nú bréf upp úr
vasa sínum og las:
“Aldrei á æfi minni hefi eg
kynnzt öðrum eins aulabárði og
dómforsetanum okkar
Réttarhaldinu lauk skyndilega.
Forsetinn arkaði út úr réttarsaln
um með saksóknarann á hælun-
um. Hann kallaði ámátlega á
eftir honum og kvaðst mundi
skýra allt, en forsetinn harð-
neitaði að hlusta á hann.
Ákærði settist niður. Bak við
hann stóð lögregluforingi.
Ákærði sneri sér að honum og
sagði:
“Mér er alveg ómögulegt að
skilja hvers vegna fólk íýgur
svona mikið. Ef það segði ætíð
sannleikann, myndi heimurinn
áreiðanlega vera skemmtilegri
og betri en hann er”.
Lesbók.
Hraðkveðlingar og
hugdettur
Jakob Thorarensen:
Hraðkveðlingar og
hugdettur. Reykja-
vík 1943.
I bók þessa hefir Jakob Thor-
arensen safnað hátt á annað
hundrað lausavísum sínum eldri
og nýrri. Bókina nefnir hann
Hraðkveðlinga og dugdettur.
Orðið “hugdettur” mun koma
mörgum ókunnuglega fyrir sjón-
ir, en vér skiljum það þó strax,
að það merkir það, sem manni
“dettur í hug,” og oss kemur til
hugar, að skáldið vilji með þessu
heiti gefa það í skyn, að vísur
þessar hafi sprottið upp nokkurn
veginn sjálfkrafa í huga hans,
“dottið í hann.” Menn eru eins
og allir vitta misjafnlega hug-
kvæmir, dettur misjafnlega
margt í hug, og það sem mönn-
um dettur í hug hefir misjafn-
lega mikið gildi, hugdetturnar
geta verið snjallar og geta verið
hégómi. Sumir hafa hlotið þá
guðagjöf, að snjallar hugsanir
koma óboðnar til þeirra, án
nokkurrar fyrirhafnar þeirra
sjálfra, detta í huga þeirra eins
og deus ex machina á leiksvið-
um Rómverja eða stíga þar alt í
einu fram alskapaðar eins og
Aþena forðum úr höfði Seifs. Við
hin, sem lítið höfum hlotið af
þeirri guðagjöf, öfundum þá, sem
meira fengu, og þegar vér heyr-
um eða sjáum einhverja snjalla
hugdettu annars manns, þá
endurtekur sagan um Columbus
og eggið sig oft og tíðum og okk-
ur verður á að hugsa sem svo:
“En að mér skyldi aldrei detta
þetta í hug.” En um það stoðar
ekki að sakast, og sú er líka bót
í máli, að snjallar hugsanir geta
komið í huga manna öðruvísi en