Lögberg - 09.12.1943, Blaðsíða 4

(
/
LÖGBERG. FIMTUDAGINN 9. DESEMBER, 1943
— Xögtierg
Geíið út hvern fimtvuiag af
THE COLUMBIA PRESS. LIMITED
695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba
Utanáskrift ritstjórans:
I; EDITOR LOGBERG,
). 695 Sargent Ave., Winnipeg^ Man.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
í Verð $3.00 um árið Borgist fyrirfram
The “Lögberg" is printed and publishea hy
■ The Culumbia Press, Limited,-695 Sargerit Avenue
Winnipeg, Manitona
PHONE 86 327
Nauðsyn á að útiloka
verðbóig u
Forsætisráðherrann í Canada, Mr. King,
flutti útvarpsræðu á laugardaginn var, þar sem
hann gerði þjóðinni grein fyrir því, hvert lífs-
skilyrði það væri, eigi aðeins vegna stríðssókn-
arinnar, heldur og engu síðdr vegna hinnar
borgaralegu afkomu í landinu, að leggjast á eitt
um það, að útiloka verðbólgu, að svo miklu
leyti, sem framast mætti auðið verða; um þetta
atriði verða naumast deildar meiningar, að
minsta kosti ekki í hugum þeirra manna,^ og
kvenna, sem glögglega muna eftir ástandinu
frá tímabili hinnar fyrri heimssytrjaldar, þegar
alt var komið í grænan sjó á vettvangi við-
skiftalífsins, og dýrtíðin svo að segja óviðráð-
anleg* að forsætisráðherrann hafi ekki talað út
í hött, verður þeim brátt ljóst, er fylgst hafa
með áróðrinum og undirróðrinum, sem víða
hefir gert vart við sig undafarna mánuði, jafn-
vel á hinum svonefndu “hærri stöðum,” eða á
einkaskrifstofum ýmissa þeirra útvöldu, sem
ógjarna vilja missa spón úr askinum sínum.
Reglugerðir sambandsstjórnar viðvíkjandi
hámarksverði lífsnauðsynja, þótt vafalaust megi
eitt og annað að þeim finna, hafa reynst cana-
disku þjóðinni raunveruleg hjálparhella, að
minsta kosti borið saman við ögþveitið, sem
þjóðin átti við að búa á árunum 1914—1918. En
háski sá, sem þjóðinni stafar af verðbólgu á
yfirstandandi tíð, er margfaldur við það, sem
hann var á tímabili fyrra stríðsins, vegna þeirra
risafengnu útgjalda, sem þjóðin nú horfist í
augu við, en óhjákvæmileg eru sakir hinnar sí-
vaxandi stríðssóknar. Framfærslukostnaður í
iandinu hefir hækkað um 18 af hundraði síðan
stjórnin hratt í framkvæmd reglugerðum sín-
um um hámarksverð lífsnauðsynja; og þó þessi
hækkun sé vitanlega í sjálfu sér hreint ekkert
smáræði, þá vex hún þó engum þeim í augum,
sem minnast þess að á tilsvarandi tímabili í
fyrri styrjöldinni, nam hækkun framfærzlu-
kostnaðar 53 af hundraði.
Um það verður ekki deilt, að ráðstafanir
sambandsstjórnar í áminstum efnum, hafi til
mikils góðs leitt, ekki sízt fyrir þá, sem úr
minstu hafa að spila, og draga fram lífið í borg-
um og bæjum af daglegum handafla.
Þau tvö árin, sem hámarksverð lífsrfauð-
synja hér í landi hefir verið í gildi,- og dýrtíðar-
uppbót greidd, hafa greiðslur í því sambandi
numið $150,000,000. Nú hefir Mr. King lýst því
yfir, að að dýrtíðaruppbótin verði feld úr gildi,
en grunnkaup hækkað að sama skapi; er slíkt
í rauninni lítið annað en bókfærsluatriði.
Það er ekki einasta, að hámarksverð lífs-
nauðsynja sé réttlætanlegt á stríðstímum, held-
ur bendir eitt og annað til þess að það einnig
geti komið að góðu haldi að loknu stríði, og að
því verði beitt, að minsta kosti fyrstu árin eftir
að því lýkur.
Það má réttilega fordæma margt, og réttilega
margt að einu og öðru finna. En gerðir sam-
bandsstjórnar vorrar í sambandi við verðfesting,
eða hámarksverð lífsnauðsynja, verða aldrei
fordæmdar með rökum, sem nokkuð er byggj-
andi á.
Frá sendiráði íslands
í Washington, D.C,
2. desember, 1943.
Herra ritstjóri:
Eg vil hérmeð skýra yður frá því, að mér
hefir í dag borist símskeyti frá utanríkisráðu-
neytinu í Reykjavík, sem sent var í gær, hinn
1. desember, og er útdráttur úr ræðu þeirri, er
ríkisstjóri Sveinn Björnsson hélt í Reykjavík
hinn 1. desember:
“Þenan dag fyrir réttum 25 árum, 1. desem-
ber 1918, fór fram hjá Stjórarráðshúsinu óbreytt
athöfn, sem þó mun flestum viðstöddum ó-
gleymanlegur atburður. Fáni hins frjálsa og
fullvalda ríkis var dreginn að hún í fyrsta skifti.
Þessi athöfn var eitt hinna ytri tákna þess, að
frá þeirri stundu væri ísland sezt á bekk með
öðrum frjálsum, fullvalda ríkjum.. Hann mark-
aði lokaþáttinn í langri frelsisbaráttu við Dani,
og fáninn, sem þarna var dreginn að hún var
sigurfáni íslendinga í þeirri baráttu. . . . Það
samband, sem ráðgert var’ að stæði um skeið
milli landanna, breytti ekki þessari mikilvægu
staðreynd. . . . ísland, sem áður var talið <af
Dönum og öðrum hluti Daaveldis, var nú viður-
kent af Dönum sem sjálfstætt ríki, konungsríki,
sem samkvæmt alþjóðaalögum var jafnsett Dan-
mörku, hinu konungsríkinu, með sama konungi.
Samkvæmt efni og orðum Sambandslaganna var
ótvírætt, að hér eftir bar að skoða ísland skilið
frá Danmörku sem sjálfstætt ríki. Skilnaður
íslands og Danmerkur framfer því raunverulega
1. desember 1918, þó sumir hafi ekki þá, og jafn-
vel ekki síðar, gert sér það fyllilega ljóst. Þetta
er ekki einhliða íslenzkur skilningur og ekki
heldur sérstaklega persónulegur skilningur
minn. Margir danskir áhrifamenn hafa í mín
eyru viðurkent þetta réttan skilning og íslenzku
stjórninni hefir fyrir ári síðan borist vitneskja
um að þessi skilningur sé enn ráðandi meðal
danskra stjórnmálamanna . . . Mér finst það
sjálfsagt og eðlilegt að við minnumst í dag ís-
lenzkra manna, sem fórnuðu starfi sínu í sjálf-
stæðisbaráttunni. . . . En mér finst einnig við-
eiga að minast konungs Dana og dönsku þjóðar-
innar samtímis. Við minnumst þeirra í dag með
enn meri hlýju og virðingu vegna rauna þeirra
síðustu árin, ekki sízt síðustu 3 mánuðina. Það
er einnig ástæða til að samgleðjast þeim. Þeir
hafa sýnt það í verki, að þeir hika ekki við að
færa dýrustu fórnir í baráttunni fyrir frelsi sínu.
. . . Óvæntir atburðir gripu í taumana. Eftir
rúmlega 21 ár hættu konungur og dönsk stjórn-
arvöld að geta framkvæmt það sem við fólum
þeim að framkvæma um minst 25 ár frá 1918.
Við tókum þá alt undantekningarlaust í okkar
hendur hinn 10. apríl 1940 og höfum haldið því
síðan. Slíkt hefði ekki getað orðið á jafn eðli-
legan, traustan og réttan hátt, ef ekki hefði
fram farið raunverulegur skilnaður hinn 1. des-
ember 1918. Sjálfstætt, fullvalda ríki gat tekið
þessa ákvörðun vegna þess, að það hafði undan-
tekningarlaust vald yfir öllum sínum málum,
enda stóð ekki á viðurkenningu konungs og
Danastjórnar á réttmæti þessarar Alþingisráð-
stöfunar, eins og á stóð. Að tilhlutun Dana-
stjórnar var viðurkenningin opinberlega birt
hinn 13.' apríl 1940, samdægurs og Danmörku
bárust Alþingisályktanirnar frá lO.’ apríl. Eg
leyni því ekki, að eg er einn í hópi þeirra manna,
sem ekkf geta hugsað sér að afhenda þessi mál
af frjálsum vilja í hendur Ðana eða annara, og
þó eg geti ekki fullyrt, er mér nær að halda, að
ábyrgir menn meðal Dana og annara þjóða ætl-
ist ekki til þess. ‘Rökrétt afleiðing af því, sem
eg hefi sagt, er sú, að það gæti verið villandi
að tala nú um frelsisbaráttu við Dani eða skiln-
að, þó slík orð skifti kannske ekki miklu máli.
Eg tel að í rauninni hafi þetta hvorttveggja ver-
ið útkljáð 1. desember 1918 . . . En við verðum
bráðlega að ganga frá málinu og taka ákvörðun
um framtíðár stjórnarskipun ríkisins. 1 sam-
bandi við þetta hefir komið upp ágreiningur um
aðferð og skipulag. . . . Það verður að leysa
þennan vanda á einhvern hátt. Allir munu
vera sammála um, að æðsta úrskurðarvald máls-
ins sé hjá þjóðinni sjálfri. Hlutverk Alþingis
er að búa málið á sem beztan, heppilegastan og
virðulegastan hátt í hendur þjóðarinnar, til úr-
skurðar. Það er kostur lýðræðisskipulagsins og
gefur því öryggi fyrir því, að þjóðin sjálf hafi
æðsta úrskurðarvaldi í slíkum málum. Við
hljótum öll að óska þess, að þjóðin gangi hér
sameinuð að verki. Hver einstakur íslendingur
verður að láta sig málið skifta, ekki með því
einu að skila atkvæði sínu á kjörstað tiltekinn
dag, heldur með hug og hjarta, svo að hann
eða hún sé einnig reiðubúinn til að taka á sig
óþægindi eða byrðar, ef með þarf. Sumum kann
máske að þykja það óþarfa harðneskja, en í sögú
mannkynsins má lesa það, að engin þjóð hefir
getað trygt eða varðveitt frelsi sitt og sjálf-
stæði, án þess.að einstaklingamir hafi viljað
leggja eitthvað og oft mikið í sölurnar, hvort
heldur þægindi líðandi stundar, fjárhagsleg
verðmæti, fastheldni við fyrri afstöðu eða venjur
— eða lífið sjálft. Dæmin eru nærtæk. Frænd-
þjóðirnar Danmörk og Noregur, auk fjölda ann-
ara þjóða, færa daglega dýrar fórnir á altari
frelsisins einmitt nú. Erum við þess albúnir að
færa fórnir á þessu sama altari, þó ekki þurfi
máske að fórna öðru en lífsþægindum eða fall-
völtum veraldarauði. Hver svari fyrir sig. Eg
lýk máli mínu með þeirri ósk, að íslenzka þjóð-
in megi sýna vizku, fórnfýsi, djörfung og dreng-
skap, er hún tekur þær ákvarðanir, sem eiga að
tryggja sem bezt framtíðar sjálfstæði og frelsi
íslands.”
Þess er að lokum getið í símskeytinu, að öll
ræða ríkisstjóra verði síðar send í pósti, og mun
eg þá leitast við að senda yður afrit hennar.
Með beztu kveðjum,
ROGER WILLIAM RIIS:
Gervigúm og fram-
leiðsla þess
Þegar Japanir íóku Ausíur-
Indlandseyjar herskildi, náðu
þeir undir sig því nær allri
gúmræki og gúmframleiðslu
heimsins. Bandaríkin hófust
þegar handa um framleiðslu
gervigúms í stórum stíl.
Þeim undirbúningi er nú
loks að verða lokið til fulls.
Á næsta ári munu Banda-
ríkin framleiða eins mikið af
gúmí og þau fluttu inn ár-
lega frá nýlendunum áður en
ófriðurinn hófst.
' •
Fyrsta gúmverksmiðjan hefir
nú tekið til starfa í Bandaríkjun-
um, og hún er hin stærsta verk-
smiðja heimsins í sinni grein.
Verksmiðjan tekur yfir 77 ekrur
lands og framleiðir 90 þús. smá-
lestir af gúmí yfir árið. Það er
hér um bil sjötti hluti alls þess
gúms, sem árlega var notað í
Bandaríkjunum fyrir stríðið og
eins mikið og 100 þús. malayar
gátu safnað úr 18 miljónum gúm-
trjáa. Fleiri slíkar verk smiðjur
eru í uppsiglingu víðs vegar um
landið. í ágústmánuði mun gúm-
framleiðslan svara til 435 þús.
smálesta á ári. I næsta janúar-
mánuði munu afköstin svara til
750 þús. smálesta yfii árið og það
er fjórðungi meira en flutt var
inn á friðartímum frá Austur-
löndum Asíu. En gúmþörfin í ó-
friðnum virðist því nær óseðjan-
leg og þrátt fyrir alt, er mjög
vafasamt, að einkabílar geti feng-
ið hjólbarða á næstunni.
Iðnfyrirtæki þetta er svo risa-
vaxið, að erfitt er að gera sér
fulla grein fyrir því. Bandaríkin
tóku sér fyrir hendur að koma á
fót innan tveggja ára spánnýrri
iðngrein, er gæti framleitt nægi-
legt gúm til hinna gífurlegu
hernðaarþarfa. Fyrir ófriðinn
notuðu Bandaríkin þegar helm-
ing allrar gúmframleiðslu heims-
ins. Þessi nýja framleiðslugrein
svarar til þess, að allur bílaiðn-
aður hefði verið settur á fót á
tveimur árum í staðinn fyrir
fjörutíu ár.
Þótt fyrirtækið væri ekki
glæsilegt, var ekki um annað að
gera en ganga að verkinu. Hvert
“flugvirki” þarf yfir hálfa smá-
lest af gúmí, hver skriðdreki um
eina smálest og hvert orrustu-
skip um 75 smálestir. Annað
hvort urðum við að fá gúm eða
gefast upp í stríðinu.
Nú vitum við að þessi þraut er
leyst. Það hefir tekist, af því að
gúmframleiðendur og stjórnar-
völdin voru farin að gefa málinu
gaum löngu áður en Japanar réð-
ust á Pearl Harbor. í öðru lagi
lögðu amerískir hugvitsmenn sig
alla fram til að sigra örðugleik-
ana, og í þriðja lagi var sam-
vinna milli stjórnarvaldanna og
iðnaðarfyrirtækjanna í bezta
lagi, þótt stundum virtist slettast
upp á vináttuna á yfirborðinu.
Er gervigúm þetta eins ending-
argott og venjulegt gúm?
Já, það er vissulega eins gott,
og að ýmsu leyti betra. Gúm-
tréð framleiðir aðeins eina teg-
und af gúmí. Við getum búið til
margar tegundir.
Tilbúið gúm hefir aukist svo
ört að gæðum, að ómögulegt er
að rekja þá sögu, enda eru dag-
legá, að kalla má, bætt um fram-
leiðsluna. Nú er svo komið, að
það endist betur en venjulegt
trjágúmí í hjólbarða á bíla víð
100 km. hraða á klst. Það ér
líka betra á flugvélahjój. Úr
gúmí eru nú bún til um 30 þús.
mismunandi tæki. Við framleið-
um nú gervigúm með þeim eig-
inleikum, sem bezt verður á kos-
ið í hvert skifti, en erum ekki
einskorðaðir við þá eiginleika,
sem trégúm hefir til að bera.
Thor Thors.
Hinar ýmsu tegundir gervi-
gúms eru geysilega mismunandi.
Sumar þola miklu betur áhrif
loftsins en trjágúmið. Aðrar þola
miklu betur olíu og bensín. Stút-
ar á bensíndælum hafa þegar um
langa hríð verið gerðir úr gervi-
gúmí.
Einn af verkfræðingum Gúm-
félags Bandaríkjanna lét svo um
mælt, að menn hefðu lært meira
í þessari iðngrein síðustu 30
mánuðina en á 30 ára rannsókn-
um fram til þess tíma á venju-
legu trjágúmí.
Þegar almeningur kaupir hjól-
barða úr þessu nýja efni, fær
hann ekki annað séð en þar sé
um venjulegt gúm að ræða. Efna-
fræðingarnir segja, að nokkur
munur sé í innri gerð sameinÖ-
anna, en ómögulegt er að sjá
hann eða finna. Brezki efna-
fræðingurinn Priestly kallaði
gúmið “strokleður,” er hann varð
þess vísari, að hægt var að nota
það til að “strjúka” burtu blý-
antsskrift með því. I því efni er
gervigúmí alt eins nothæft.
Ein aðaltegund gervigúms
nefnist buna-s. Nafnið er stytt-
ing á nöfnum þrggja höfuðefna,
sem það er framleitt úr: buia-
diene, nairium og siyrene. Styr-
ene er unnið úr bensíni, en buta-
diene er framleitt úr vínanda.
Vínadinn er unninn úr korni. í
einn hjólbarða fer sem svarar 60
lítrum af korni. Verksmiðjan
notar 27700000 bushel af korni
um árið, en það er aðeins einn
hundraðasti hluti af kornupp-
skeru Bandríkjanna. En efna-
fræðingarnir geta líka notað vín-
anda úr sykri, jarðeplum, tré,
koltjöru og Steinolíu. Öll þessi
efni til samans eða eitthvert
þeirra geta orðið að uppistöðu í
hjólbörðum, skóhælum, golfbolt-
um og hitapokum. Efnafræðing-
ar þykjast sjá fram á slíka of-
gnótt af gervigúmí í framtíðinni,
að þeir eru þegar farnir að hugsa
fyrir nýjum notkunarmöguleik-
um auk hinna mörgu, sem fyrir
eru.
Verksmðjan var reist og full-
gerð á ellefu mánuðum. Verk*
fræðingarnir áttu ekki aðeins að
leysa þá þraut, að hefja verk-
smiðjuframleiðslu, þar sem af-
köstin yrðu 5000000 sinnum meiri
en við tilraunir þeirra á rann-
sóknarstofunni, heldur urðu þeir
einnig að segja fyrir um gerð á
og kaupa eða láta smíða ný áhöld
og vélar í þúsundatali. Allir
verkfræðingarnir, sem að þessu
unnu, eru furðulega ungir menn.
Meðalvinnutími þeirra voru 70
stundir á viku alt árið.
Verkfræðingarnir áttu líka í
ýmsu basli með hráefnin, sem
átti að vinna úr. Einna hægast
var að eiga við vínandann. Hins
vegar voru butadienes og styr-
enes mjög erfið viðureignar. í
vetrarkuldanum frusu þau í píp-
unum, og eimpípur, sem lagðar
voru til að halda þeim hlýjum,
frusu líka. Einangrunarefni var
ófáanlegt.
Þrátt fyrir alla erfiðleika, bar
hin andlega orka mannsins sigur
úr býtum. Þess vegna stendur
hin risavaxna verksmiðja nú
fullgerð. Til marks um stærð
hennar má geta þess, að vatns-
notkun hennar svarar til vatns-
neyzlu heillar borgar á stærð við
Los Angeles. Verksmiðjan starf-
ar undir beru lofti. Hún er of
fyrirferðarmikil til að rúmast
innan veggja. Turnar hennar og
dælur titra og buldra með kyn-
legum einrænum hljóm, sem læt-
ur vel í eyrum á þessum stað.
Þessi gúmverksmiðja er aðeins
fyrsti þáttur í miklu framleiðslu-
kerfi. Þar, sem þún stendur nú,
voru bændabýli fyrir 18 mánuð-
um. — Goodrich, Goodyear, Kop-
pers og hvað þau nú heita öll hin
nafntoguðu iðnfélög, vinna þar
nú saman í bróðurlegri einingu
innbyrðis og — við ríkisstjórnina.
Með þessum iðnaði er skæð-
asta vopnið slegið úr hendi Jap-
ana. — Tíminn.
Dönum kynt afstaða
islendinga
Pélur Benediklsson fær ágætar
undirtektir í London
Síðast í ágúst flutti Pétur Bene-
diktsson, sendiherra í London,
erindi á kvöldsamkomu “danska
ráðsins” þar í borg, þar sem nann
gerði ítarlega grein fyrir fram-
vindu íslandsmála á styrjaldar-
árunum, sjálfstæðismálinu, af-
stöðu íslendinga til Dana og ann-
ara Norðurlandaþjóða.
1 blaða frjálsra Dana í London,
“Frit Danmark,” er ítarleg frá-
sögn af erindi sendiherrans, og
þess sérstaklega getið í upphafi í
blaðinu, að ræðumaður hafi hlot-
ið miklar og hjartanlegar undir-
tektir fyrir hið glögga og skil-
merkilega erindi og fyrir þá
hreinskilni, er fram kom í flutn-
ingi hans.
Meðal gestanna á kvöldsam-
komu þessari, er einkum var
helguð Islandi, var sendiherra
Dana, heiðursforseti danska ráðs-
ins, Reventlow greifi, Kröyer
Kielberg og formaður danska
ráðsins, hr. Christmas Möller, er
tók til máls að loknu erindi sendi-
herrans.
I fyrri hluta ræðu sinnar rakti
sendiherrann sögu stjórnmála og
viðskifta hér á landi hin síðari ár.
Skýrði frá hernáminu, hervernd-
ar samningum og skiftum okkar
við Breta og Bandaríkjamenn og
mintist með annars á það, að ís-
lendingar hefðu flutt 12 sinnum
meiri ísfisk til Englands árið 1942
en árið 1938.
Um sjálfstæðismálið fórust
sendiherranum orð á þessa leið:
Fyrir stríð tók ísland drjúgan
þátt í norrænni samvinnu. Að
vísu hefir sambandið við hinar
Norðurlandaþjóðirnar að mestu
slitnað eftir að styrjöldin skall á,
en ísland hefir eigi að síður sýnt
| hug sinn til hinna Norðurlanda-
þjóðanna, þegar þær hafa verið
hjálparþurfi. Á eg þar við Finn-
landssöfnunina á fyrstu ófriðar-
mánuðunum og ýmis konar sam-
úðarvott, sem við höfum getað
sýnt Norðmönnum, eftir að ráð-
ist hafði verið á land þeirra og
það hertekið. Alls hafa safnast
h. u. b. 750 þús. kr., eða 6 krónur
frá hverjum landsbúa. Yfirmað-
ur herafla Norðmanna á íslandi
hefir lýst þeirri gestrisni, sem
hermenn hans hafa orðið aðnjót-
andi þar, og eg veit hvílíka á-
nægju aðrir fulltrúar Noregs
hafa haft af ferðum sínum til ís-
lands, sem þeir hafa farið í þeim
tilgangi að treysta menningar-
bönd milli landanna. Aldrei hefir
skilningurinn milli íslands og
hinnar gömlu fóstru þess, Noregs,
verið meiri en nú.
Þér getið treyst orðum mínum,
er eg segi, að Islendingar höfðu
mikla samúð með Dönum í ógæfu
þeirri, er þeir urðu fyrir 9. apríl
1940. Vér höfum, eins og mál-
um er nú komið, ekki getað sýnt
samúð vora í verki eins og gagn-
vart Norðmönnum, en vér fylgj-
umst með hinni þrautseigu bar-
áttu þeirra við ofureflið og dáum
mjög forystu Kristjáns konungs
í þeim málum. Fremur öllum
öðrum ættum vér að skilja, hve
heitt Danir þrá þann dag, er rétt-
ur smáþjóðanna verður aftur
viðurkendur, þegar þeir fá aftur
tækifæri til að reisa á ný þjóð-
skipulag sitt undir þjóðartákn-
um sínum.
Undir þjóðarláknum smum
(deres nationale Symboler). —
Eg hygg, að í þessum orðum fel-
ist lausnin á dansk-íslenzka
vandamálinp. Því að vér skulum
alls ekki blekkja sjálfa oss með
því að segja, að þar sé ekki um
neitt vandamál að ræða.
Þjóðatákn þessara landa eru
mjög ólík. Danmörk er elzta
konungsveldi Evrópu, sem enn
stendur, og ef nokkurt stjórn-