Lögberg - 16.12.1943, Blaðsíða 6

6
LÖGBERG. FIMTUDAGINN 16. DESEMBER. 1943
IVA
Eítir Gösla af Geijerstam.

Húsið skalf og nötraði af hávaða. Einstöku
sinnum heyrðist til fiðlunnar yfir háreystina,
en það varaði ekki lengi; fótasparkið, köll og
skrækir yfirgnæfðu það bráðlega.
Það var að byrja að lýsa af degi.. Jói var fölur
í andliti, en þó sveittur eftir dansinn.
“Fáður þér hressingu,” sagði hann við Iva,
og rétti honum staup, og helti það svo fult, að
vínið rann út úr því, og ofan um Iva, og niður
á gólfið.
Iva fanst hann þurfa að kasta upp aftur þegar
hann fann brennivínslyktina, en hann svolgraði
í sig úr staupinu. Það setti hroll í hann.
“Það er betra fyrir þig að fá þér annan drykk,”
sagði Paul, og tók flösku upp úr vasa sínum. Nú
hafði Iva fengið lystina aftur. Hann var drukk-
inn og gleymdi öllu, sem hafði legið svo þungt
á huga hans áður um nóttina. Hann þaut á fæt-
ur.
“Þetta dugar ekki, drengir! Við getum ekki
skilið stúlkumar eftir eínar. Komið þið!”
Þeir fóru ofan og ruddust inn í danssalinn,
sem var fullur af fólki. Það var verið að dansa
hoppdans. Fólkið æpti hver sem bezt gat og
stappaði í gólfið með þtmgurn stígvélum. Það
var blóð á gólfinu, en Iva sá það ekki fyr en
hann steig ofan í það og skrikaði og datt.
“Hver djöfullinn,” sagði hann.
“O, það er ekkert, Rudin var b^tra gefið á
kjaftinn,” sagði Paul og greip stúlku og hentist
út á gólfið með hana og húrraði eins hátt og
hann hafði róm til.
Iva náði sér í stúlku og dansaði út á mitt
gólfið. Hann dansaði nú hvern dansinn eftir
annan, og tók sér staup af og til, hjá einhverjum
sem rétti honum, þegar hann fór fram hjá.
Alt í einu, í dans-hringiðunni, sá hann framan
í Aine. Svo Aine var þar. Næst þegar hún fór
fram hjá tók hann hana af manninum sem hún
var að dansa við og þaut út á gólfið með hana í
faðminum. Hann næstum bar hana í faðmi séu
um gólfið. Þegar dansinn var búinn og hún sett
ist niður, og annar dnas byrjaði, ætlaði Iva
að fara með hana aftur út á gólfið.
“Iva! Eg get ekki — eg get ekki dansað meira!
Iva! heyrirðu hvað eg segi! Iva—”
Iva settist á bekk, sem var þétt setinn, og
togaði Aine til sín, setti hana á hné sér og hélt
henni í faðmi sér. Hann fann hennar stutta og
snögga andardrátt við brjóst sitt, hann horfði
hugfanginn á hennar snjóhvíta háls og fögru
hárlokka, sem liðuðust ofan á hvítu treyjuna
hennar. Einhver kom og bauð henni að dansa,
en Iva bara stóð upp og dansaði með hana út
á gólfið.
Það var orðið albjart, þó væri grátt í lofti, og
talsverður skafbylur. Það hvein í vindinum
milli húsanna og blístraði gegnum hvefja rifu
og sprungu í gluggunum. Inni var heitt og alt
dansfólkið löðrandi í svita. Rauðu upphlutirnir
stúlknanna voru orðnir óhreinir og hrukkóttir.
Hárið hékk í óreiðu ofan um háls og herðar,
farið úr fléttunum. Fólkið fór að smá-tínast í
burtu. Nokkrir drukknir menn voru í áflogum
úti á hlaðinu. Fó4k lá sofandi til og frá — úti á
svölunum, undir borðunum og bekkjunum. Thor
Hogstua sat uppréttur, steinsofandi í sleðanum
sínum og sleðasköf-tin stóðu beint upp í loftið.
Hann var í loðkápu, en berhöfðaður. Hárið flax-
aði í vindinum og sleðinn var orðinn fullur af
snjó. Af og til virtist hann opna augun, sem
snöggvarst og hélt að hann væri að tala við
hestana fyrir sleðanum. Svo féll hann aftur í
fasta svefn.
Hver sleðinn af öðrum þaut nú á stað, troð-
fullir af fólki.
Aine vildi fara að komast heim og var að gá
að því fólki, sem hún var með. Iva sá að brúna
merin frá Brekku stóð á hlaðinu í aktýjum,
fyrir litlum einsætissleða, og aktaumarnir láu
ofan í snjónum. Hann greip um mittið á Aine og
sveiflaði henni upp í sleðann og setti hana á hné
sér. Hann hélt henni fast með annari hendi, en
aktaumunum í hinni; hann sló í hrossið með
aktaumunum, sem strax þaut á stað á harða
spretti. Hann vildi ná þeim sem á undan voru
farnir. Sleðinn rann mjúkt og hljóðlaust í snjón-
um, svo ekkert heyrðist til þeirra, nema hljóð
aktýja-klukknanna, sem gáfu til kynna að ein-
hver væri á ferð. Storurinn blés þeim um höfuð
og snjóinn dreif yfir þau.
Iva fann undir hendi sér mjúk og hlý brjóst-
in á Aine, hann fann hvernig þau hreyfðust við
andardráttinn. Þau komu þar sem var opið
svæði í skóginum, og stormurinn náði sér betur.
Aine sneri andlitinu undan storminum til að
verjast að snjógusurnar lentu framan í sig. Iva
lagði aktaumana frá sér og lofaði hrossinu að
fara eins og því líkaði. Hann sneri henni að sér
og lyfti henni fast upp að andliti sér, og kysti
hana áfergislega. Hún hreyfði sig ekki, en lá
kyr í örmum hans með augun aftur; einungis
dauðir deplar í fölu kinnunum hennar sýndu
nokkur ánægjumerki. Hann varð hálf sár og
gerðist nærgöngulli við hana. Hún bað hann
og stríddi á móti honum um leið og hún lyfti
upp höfðinu og kysti hann.
Á eftir þeim kom sleði fullur af hávaða-
sömum náungum. Iva slepti henni og tók ak-
íaumana. Sleðinn, sem kom á eftir þeim þeyst-
ist' fram hjá þeim, og var nærri oltinn um koll.
Þeir, sem í sleðanum voru, hrópuðu í kesknis-
fullum gáska allslags klúryrði til þeirra. Innan
stundar var stóri sleðinn’ horfinn fyrir skógar-
nef, sem skagaði fram.
Iva talaði til hrossins og hélt áfram. Hann
hélt Aine eins og áður, hún sat hreyfingarlaus
á hnjám hans, drjúptu höfði, eins og hún væri
að gráta.
Þegar þau komu þangað sem vegurinn var
mjór og hæðóttur voru þau nærri því komin
heim til hennar; hún tók aktaumana og stöðvaði
hrossið.
“Eg þakka þér fyrir að hafa keyrt heim með
mig,” sagði hún í flýti, án þess að líta á hann.
Hún fór út úr sleðanum og gekk hratt upp eftir
veginum heim til sín.
Iva sat um stund og horfði á eftir henni.
Hrossið gerðist óþolinmótt og rann á sprett; það
vildi komast heim til sín.
* * *
Það var einn dag að Guttormur sat fyrir
framan gamla dragkistu inni í hliðarherberg
inu; hann var að blaða í einhverjum gömlum
skjölum. Rannveig kom inn; hann leit upp
þegar hann heyrði hana loka hurðinni, svo hélt
hann áfram að lesa. Það var þreytusvipur á
andliti hans.
‘“Guttormur!”
“Já?”
“Eg þrf að tala við þig um nokkuð.”
Hún neri höndunum um húninn á stafnum
sínum. Hún leit fast á hann. “Það er um Iva.”
“Hvað ætlar þú að tala um hann?”
“Hann bara gengur hér um án þess að hafa
nokkuð að gera. Geturðu ekki gefið honum eitt-
hvað til að gera og hugsa um?”
Guttormur hikaði við að svara, þar til hann
sagði: “Þú meinar líklega að gefa honum
Brenna; höfum við ekki séð hvað hann er mikið
bóndaefni?”
“Eg býst við að hann sé nú farinn að sjá hvað
þénar.” , ,
Guttormur stóð upp. “Minstu ekki á slíkt,
Rannveig. Auk þess má Guð vita hvað þar verð-
ur eftir!” líann hló kuldahlátur.
“Hvað meinarðu?”
Guttormur sagði ekkert. Hann settist niður og
dunkaði með fingrunum ofan í borðið.
“Eg er svo hrædd um að hann fari aftur,”
sagði Rannveig.
“Að minsta kosti gætirðu reynt að tala við
hann?”
“Ertu að biðja mig að hjálpa syni þínum,
Rannveig?”
Þegar gamla konan leit á hann og augu þeirra
mættust, roðnaði hún í andliti og leit niður
fyrir sig. Á sama augnabliki sá Guttormur
hana, eins og hann hafði þekt hana á ungum
aldri, svarta hárið, sem liðaðist kringum litla,
bjarta andlitið og stóru gráu áugun undir
hvelfdum dökkum brúnum. Hún hafði ætíð
verið viðkvæm og fljót til að roðna og líta
undan. . . .
Guttormur stóð upp. Hann varð hálf ruglað-
ur yfir þessu öllu, og fór að ganga um gólf.
“í hamingjunnar nafni, beiddu mig ekki þess!
Ekki núna.” Hann nam staðar frammi fyrir •
henni. “Er þér það ekki nóg að hafa haft hann
hér?”
“Það hjálpar honum ekki.”
“Nei, eg býst ekki við því.”
Guttormur fór aftur að ganga um gólf. Rann-
veig stóð upp.
“Það sem eg hef, kemur einhverntíma að góðu
liði,” sagði hún. “Þegar hann fær sér eitthvað
að gera. Storgaarden —” hún lauk ekki við það
sem hún hafði í huga að segja.
Guttormur leit undrandi á hana, því það var
kuldi í róm hennar, er hún nefndi Storgaarden.
“Jæja, ef þú getur ekki, þá nær það ekki
lengra. Það sem er þitt, er þitt að fara með eins
og þér líkar.” Hún fór út og lét hurðina aftur á
eftir sér.
Guttormur settist aftur við dragkistuna og
fór að lesa einhver skjöl, en hugsanir hans náðu
algerlega valdi yfir honum og svifu burt með
hann, svo hann bara sat þar. ,
Iva var áfram á Brenna og eyddi dögunum í
ákvörðunar og iðjuleysi. Hann var oftast hjá Joe
í skemmunni. Stöku sinnum hjálpaði hann Joe
við eitt eða annað, en mest alla-n tímann sat
hann þar iðulaus, eð lá uppi í rúminu og starði
upp í rjáfrið. í
Þessi samfylgd með Aine af dansinum var
eins og draumur. Eftir að hann hafði sofið úr
sér vínið gat hann ekki trúað því að það hefði
átt sér stað, þó endurminningin um það lægi
sem sæt byrði á hjarta hans. Hann hafði ekki
séð hana síðan.
Að áliðnum vetri mætti hann á fömum vegi
Anton Frette. Þeir stönzuðu og fóru að tala
saman. Anton sagði honum að hann ætlaði að
fara með nokkuð af kúnum upp í selið í næstu
viku, til að nota heyið, sem væri þar handa
þeim. “Við ætluðum að fara upp eftir með
Haugen-fólkinu, þegar það færi, en það fer lík-
lega ekki fyr en eftir páska. Það er ekki svo
mikill snjór núna en ef við biðum, er óvíst að
við komumst fyrir ófærð.”
Iva sagði að hann líklega gerði bezt í að fara
upp eftir með þeim, því hann Jþyrfti að líta eftir
kofanum sínum við Svarthammeren og ýmsu
sem í honum væri. Meðan þeir voru að tala
saman, var hann að hugsa um hver mundi fara
upp eftir frá Frette, sem selráðskona Aine hafði
verið þar nokkur undanfarin sumur. Anton
svaraði þessari óspurðu spurningu:
“Aine vill fá að vera í selinu í sumar, eins og
hún hefir verið áður, en eg hugsa að pabbi vilji
ekki láta hana fara. Það er vond veðrátta þar
upp frá u mþennan tíma, og fram á vor—”
“Er þð svo?” sagði Iva svona blátt áfram. þó
honum fyndist eins og hjartað stöðvaðist í
brjósti sér.
“Jæja viltu gera svo vel og láta mig vita þegar
þú ert tilbúinn að fara?”
Anton lofaði því, og svo skildu þeir.
Eitt kvöld viku seinna, fékk Iva orðsendingu
frá Anton um að hann legði á stað næsta dag
•upp til fjallanna. Þegar Iva sagði Joe frá því,
tók hann ekkert undir það. Iva fór inn og bað
móður sína að hafa föt sín til taks næsta
morgun.
“Þetta er stuttur fyrirvari,” sagði móðir hans.
Hún var að prjóna sokka handa honum. “Hvað
ætlarðu að vilja þangað upp eftir á þessum
tíma árs?”
“Það er ýmislegt þar upp frá sem eg þarf að
koma í lag. Eg skyldi við alt í svoddan flaustri.”
“Það er margt hér, sem meira liggur á að sé
komið til lags!” svaraði hún.
“Hér?”
Rannveig fór eins og óafvitandi að rekja
upp það sem hún var búin að prjóna. “Heldurðu
að föðurbróður þínum líki að þú hlaupir svona í
burtu? Þú veist að einhverntíma verður alt
sem hér er þitt.”
“Hann hefir aldrei sagt eitt einasta orð í þá
átt við mig.”
“‘Nei, hann hefir líklega ekki gert það, en þú
ættir að vita það sjálfur.” Hún sagði ekki meira,
hún hafði sagt meir en hún ætlaði; hún þrýsti
saman vörunum og fór að vinda upp bandið,
sem hún hafði rakið upp. Eftir augnabliks þögn
sagði hún.
“Gerðu eins og þér sýnist.”
Fyrir dögun lögðu þeir á stað niorguninn eftir.
Grá þoka lá yfir dalnum og veður var óráðið.
Aine var ekki með þeim. Það var eins og hníf
væri stungið í hjarta Iva, þegar hann varð þess
var að hún væri ekki í förinni. Það voru bara
Anton með hest og sleða og unglings drengur,
sem hét Sveinn, sem var heyrnarlaus og mál-
laus, og hálfviti í tilbót, en mátti þó nota til að
kljúfa við í eldinn og hjálpa til við önnur ein-
földustu verk.
Iva þekti ekki selstúlkuna sem átti að vera.
Hann vissi bara að hún var frá Flatten, léleg-
sta og fátækasta heimilinu lengst fram til fjalla,
fram af dalnum. Hann heyrði Anton kalla hana
Barbro.
Anton og Iva gengu á eftir sleðanum. Það
marraði og ískraði í snjónum undir sleða meið-
unum, og þitur kuldinn beit þá í andlitið. Þeim
sóttist seint ferðin. Kýmar voru stirðar til
gangs á hörðu og hálu hjarninu. Þær bauluðu
óánægjulega eftir hlýja fjósinu, sem þær voru
teknar úr um morguninn.
Það var rétt í dögun þegar þeir komu að bratt-
asta klyfinu á leiðinni, þá voru þeir koinnir
upp úr þokunni, sem lá að baki þeim og huldi
alla bæina í dalnum eins og þeir væru undir
sléttu stöðuvatni. Alt í kringum þá var skóg-
urinn fullur af snjó. Fjöllin voru snjóhvít upp
að eggjum. Næturskuggarnir hurfu og himin-
inn varð blár. Stöku stjörnur sáust og til aust-
urs byrjaði að votta fyrir dimmrauðri rönd.
Loftið var nístings kalt og ísnálar flugu eins og
skæðadrífa milli trjánna. Kýrnar urðu ein ís-
brynja og frá nösum þeirra og munni stigu upp
bólstrar eins og hvít reykjarský. Af og til
stönzuðu þær og var þá næstum ómögulegt að
koma þeim á stað aftur. Barbro hljóp frá einni
til annarar, talaði við þær og nefndi hverja sínu
nafni.
“Áfrm nú, áfram með ykkur—”
Slóðin varð þrengri og gripirnir urðu að síð-
ustu að ganga í lest, eftir mjórri brautinni. Af
og til urðu sumar ungu kýrnar óþolinmóðar og
brutust út af brautinni og lentu á kaf í snjóinn,
svo það varð að hjálpa þeim til að komast aftur
upp á brautina.
Nú var orðið albjart. Himininn hýr og fagur-
blár yfir höfðum þeirra, skreyttur geislabliki
morgunsólarinnár. Sólargeislarnir skinu ekki í
gegnum skóginn, en fjallatindarnir spegluðu sig
kuldalegir í ársólarskininu.
Alt tí einu kallaði Barbro, sem var á eftir
lestinni, að þeir skyldu stanza.
“Hvað er að?” kallaði Anton til hennar.
Hann heyrði ekki hvað hún sagði, en hann og
Iva gengu til baka meðfram nautgripa-lestinni,
sem hafði stanzað, þegar hesturinn, sem þeir fóru
með á undan stanzaði. Kýrnar voru allar móðar
og þreytulegar. “Eg held að Dagros sé veik,”
kallaði Barbro til þeirra.
Sveinn stóð buldrandi eitthvað yfir kú, sem
lá þversum yfir slóðina, og teygði höfuðið út
í snjóinn.
“Eg held að hún ætli að fara að bera —”
“Ertu viltaus?” sagði Anton, og öslaði út í
snjóinn til að sjá hvað gengi að Dagros. Kýrin
stundi og froðufeldi. Hún fékk af og til krampa
í fæturnar og sparkaði út frá sér. Þeir stóðu
ráðalausir yfir henni, og vissu ekki hvað gera
skyldi. Svo risti hann ofurlítið í annað eyrað á
henni og lét dreyra úr því, og bar blóðið á nasir
henni, en það hjálpaði ekkert.
“Við verðum að reyna að koma henni upp í
sleðann,” sagði Anton. “Fjandinn hafi það alt
saman! Eg vissi ekki að hún var komin svona
nærri burði.” Hann hljóp að sleðanum og fór
að tína út úr honum dót sem í honum var, svo
kom hann með hestinn og sleðann.
Þau hjálpuðust öll að, til að reyna að koma
kúnni upp í sleðann, en hún var þung og ilt að
stöðu í djúpum snjónum. Alt í einu fór hún
að baula og reyná að brölta upp á hnén, en féll
aftur ofan í snjóinn. Hinar kýrnar tóku undir
baul hennar og litu til baka. Þær nösuðu út í
veðrið og bauluðu. Innan stundar fæddist kálf-
urinn, hann lá eins og líflaus drusla í snjónum.
Dagros baulaði og allar kýrnar tóku undir og
þyrptust að henni. Dagros reyndi að komast á
fæturna, en datt ofan í snjóinn í hvert skifti.
Hún gat ekki komið fyrir sig afturfótunum, sem
láu eins og stirðnaðir í blóðugum snjónum.
Klukkukýrin kom næst, og fór að sleikja (kara)
kálfinn, sem lá þar skjálfandi í fönninni.
“Rektu hinar kýrnar í burtu,” kallaði Anton
til Barbro, sem stóð þar grátandi, Sveinn stóð
þar hjá þeim með sitt einkennilega hálfvita glott
á andlitinu.
Þau ráku kýrnar áfram. Anton drap kálf-
inn með exi og tók svo í afturfætur hans og dró
hann þangað sem var laus snjór og dysjaði hann
þar.
Þeir mjökuðu Dagros að sleðanum og komu
henni upp í sleðann, breiddu svo yfir hana alt
sem þeir gátu til tínt — gamlar ábreiður og
skjólhlífina af hestinum.
Þegar þeir voru tilbúnir að leggja á stað
aftur rofaði svolítið til og sólin skein sem
snöggvast á hjarnið og hjörðina, sem var að
brjótast áfram gegnum fannbreiðuna. Sólin
hvarf brátt bak við Kaukfjellet og kastaði dauf-
um geislum á háfjallatindana, og innan stundar
var komið sólarlag, og alt sveipaðist í grárri
móðu.
Þeir komust að Björndal selinu um kvöldið.
Barbro og Sveinn bundu kýrnar í sumarfjósinu.
Borðin í veggjunum voru verpt og stórar rifur
milli þeirra, svo það gat varla skýli heitið.
Gömul mykja var í harðfrosnum haugum á gólf-
inu. Hlýjan frá kúnum gufaði upp eins og hvít-
ur þykkur reykur. Þær bauluðu óánægjulega.
Barbro hitaði vatn og lét í það fóðurmél, og gaf
þeim að drekka.
Inni í selkofanum kveiktu þeir upp eld í eld-
stæðinu. Veggirnir voru þaktir þykkri klaka-
hellu. Anton fleigði sér upp í fleti við veggkinn
og var strax sofnaður og farinn að hi jóta. Hann
hafði breitt sauðarfeld yfir höfuð sér. Hann
hafði ekki tekið af sér skóna né skafið snjóinn
af sokkunum sínum, svo þegar fór að hlýna
bráðnaði snjórinn af fótum hans og lak ofan á
gólfið. Sveinn hafði lagst fyrir í heybyng í öðru
horni kofans, og Barbro var sofnuð í gömlu
rúmfleti sem stóð á gólfinu. Hún hafði vafið
ullarsjali um höfuð-sér, og lá í hnipri, með hnén
upp undir hökuna.
Iva sem hafði lagst niður hjá Anton þótti bæði
og þröngt um sig og of kalt þar að vera. Hann
lagðist niður á nokkra heypoka, nálægt eldstæð-
inu. Hann sofnaði sem snöggvast af og til, en
vaknaði brátt við kulda, fleygði þá meira brenni
á eldinn og sofnaði svo aftur í nokkrar mínútur.
Það var hörkufrost úti. Litla gluggarúðan í
kofanum var eins og þykk íshella. Kýr heyrðist
baula úti í gripaskýlinu og strax heyrðist dump
cg brölt er þær voru að standa upp. Iva reis
upp við olnboga og hlustaði, í gegnum þennan
hávaða og snarkið í eldinum, hélt hann að hann
heyrði eitthvað annað, langt í burtu.
Hann hlustaði, og aftur heyrði hann ámátlegt
gól, en það varaði enga stund, er heyrðist brátt
aftur. — Úlfur!
Iva fór að hugsa um nautgripina, sem voru
úti, eða voru þeir allir inni? Var öllum dyrum
og gluggum lokað? Hann mintist annarar
stjörnubjartrar nætur, eins og þessarar, þegar
hann var heima á Storgaarden, þegar úlfarnir
góluðu alt í kringum húsin og allir karlmenn-
irnir fóru út til að gæta að hvort allar hurðir
á peningshúsunum væru vel lokaðar, og láta
hundana inn.
Aftur heyrðist gólið, og nú var því svarað.
Nú heyrðust mörg gól, úr ýmsum áttum, löng og
sultarleg gól. Iva heyrði kýrnar stappa í básun-
um og toga í böndin, sem þær voru bundnar
með, þær höfðu heyrt til úlfanna og voru hrædd-
ar. Hann heyrði einnig að hesturinn var farinn
að stappa í gólfið af hræðslu.