Lögberg - 10.06.1948, Side 6

6
LÖGBERG, FMITUDAGINN 10. JÚNÍ, 1948
Ættmaðurinn
Eftir
THOMAS DIXON, Jr.
“Jæja, flyttu fólkinu í Suður-Carolina
kæra kveðju mína, þegar að þú ferð
heim til þín, og segðu því, að ég sé for-
setinn þess og að sú staðreynd hafi
aldrei liðið mér úr minni, ekki einu sinni,
þegar ófriðarskýin grúfðu sem ægileg-
ust yfir, og að ég skuli gjöra alt sem ég
get til þess að verða því að liði, í erfið-
leikum þess”.
“Þú skalt aldrei iðrast eftir það göfug
lyndi sem þú hefir sýnt mér”, sagði frú
Cameron klökk.
“Eg býst ekki við því”, svaraði Lin-
coln. Eg skal segja þér nokkuð, ef þú
lofar að segja engum frá því. Það er
leyndardómur stjórnvizku minnar. Eg
gleðst í hvert sinn sem mér gefst færi
til þess að bjarga lífi manna. Hver blóð-
dropi sem fallið hefir úr æðum norðan-
eða sunnan-manna, er eins og það hafi
verið mitt eigið hjartablóð. Það eru ein-
kennileg örlög, að ég, sem hrylli við
að sjá mannsblóð, skyldi vera kvaddur
til að bera ábyrgð á því ægilegasta stríði
sem átt hefir sér stað heiminum, og
geta ekkert gert til þess að stöðva það!
Og nú þegar ríkjasambandinu er borg-
ið, skal ekki blóði nokkurs manns verða
spilt, ef ég má ráða.
“Megi guð blessa þig”, sagði frú
Cameron um leið og hún tók við náð-
unarbréfinu.
Hún hélt dálitla stund í hendi forset-
ans, þegar að hún kvaddi og grét bæði
og hlóg.
“Eg verð að segja þér, herra forseti”,
sagði hún, “hve undrandi og glöð ég er
út af því, að þú skulir vera Suðurríkja-
maður”.
“Vissirðu ekki að foreldrar mínir voru
frá Virginia og að ég er fæddur í Ken-
tucky?”
“Það eru ekki margir Suðurríkja-
menn sem vita það. Eg vissi það ekki”,
sagði frú Cameron.
“Hvernig vissirðu þá að ég var Suð-
urríkja-maður ? ”
“Af útliti þínu, á málfari þínu, á hinni
látlausu framkomu þinni, viðkvæmni
þinni og fyndni, á því hversu ákveðinn
þú ert, þegar þér finnst um rétt mál sé
að ræða, en sérstaklega á því, hvernig
að þú tókst á móti konu sem var í upp-
lituðum og slitnum fötum, sem þú viss-
ir að var úr óvinaflokk þínum”.
“Nei, frú mín góð. Ekki í óvinaflokki
nú”, svaraði hann þýðlega. “Það orð til-
heyrir liðna tímanum”.
Ef við aðeins hefðum þekt þig í tíma”.
Forsetinn fylgdi frú Cameron til dyra
og var auðséð á honum að samræðurn-
ar hefðu haft djúp áhrif á hann.
“Taktu þetta bréf til hans hr.
Stanton undir eins”, sagði hann. Sumu
fólki er illa við þessar saka-uppgjafir
mínar, en þær auka mér hugarfró eftir
langt og strangt dagsverk. Ef að ég get
bjargað lífi einhvers vesalings drengs-
ins, þá geng ég glaður til hvílu og hugsa
um gleði þá sem ég hefi getað veit.t nán-
asta ættfólki hans”, og við þessi síðustu
orð forsetans færðist einkennilega
draumkend ró yfir andlitið á honum,
eins og að úr djúpi huga hans risi safn
hugljúfra mynda, og í svipinn lyftu hin-
um þungu byrðum lífsins, sem á herð-
um hans hvíldu.
III. KAPÍTULI
Hermaðurinn
Elsie fylgdi frú Cameron frá forset-
anum til skrifstofu hermálarítarans.
“Jæja, frú Cameron, hvað fanst þér
til um forsetann?”
“Eg veit það varla”, svaraði frú
Cameron. Hann er mikilmenni. Maður
finnur það, þegar maður er í nærveru
hans”.
Þegar að frú Cameron kom inn í
skrifstofu ríkisritarans, sat herra
Stanton þar við skrifborð sitt og var að
skrifa. —
Hún rétti bréfið frá forsetanum til
skrifstofuþjóns ritarans, sem aftur
afhenti hr. Stanton það. Herra Stanton
var í blóma lífsins, gáfulegur og hraust-
legur, í lægra að mellagi í vexti en þrek-
lega vaxinn, um fimm fet og átta þuml-
unga á hæð, og feitlaginn. Hreyfingar
hans voru snarar og ákveðnar, og þeg-
ar að hann sneri sér í stólnum, þá báru
hreyfingar hans vott um svellandi lífs-
þrótt, og hið sama gjörði augnaráð
hans. —
Hann var dökkleitur í andliti, al-
skeggjaður og var skeggið dökkt, ofur-
lítið hæruskotið. Hann hvesti tinnu-
dökk tindrandi augu á frú Cameron, og
án þess að rísa úr sæti sínu sagði hann:
“Svo þú ert móðir særða mannsins
sem er undir líflátsdómi fyrir skæru-
áhlaups-óeirðir.”
“Já, það er mitt þungbæra hlutskifti”,
svaraði frú Cameron.
“Jæja, ég hefi ekkert við þig að tala”,
hélt hann áfram í hærri og harðari mál-
róm, “og heldur ekki neinum tíma til að
eyða á þig. Ef að þú hefir alið upp menn
til þess að'gera uppreisn gegn þeirri
beztu stjórn sem til er í heiminum, þá
verður þú að taka afleiðingunum sem af
því leiðir. Eg vil ekki heyra eitt orð frá
þér”, mælti hann reiðilega. “Eg hefi eng
um tíma til að eyða — hafðu þig sem
fljótast í burtu. Eg geri ekkert fyrir þig”.
“En ég er með skipun frá forsetan-
um”, stundi frú Cameron upp.
“Já, ég veit það”, svaraði Stanton, og
glotti háðslega, og ég gjöri það sem mér
sýnist við hana, eins og að ég hefi gjört
við margar af hans fyrirskipunum —
sjá um að þeim sé ekki framfylgt — og
samræðum okkar er nú lokið”.
f
“Forsetinn sagði mér, að þú gæfir
mér aðgöngumiða á sjúkrahúsið, og að
syni mínum yrði veitt uppgjöf saka og
dóms!”
“Já, ég skil nú það. En ég skal segja
þér nokkuð: Forsetinn er asni — helv
— asni! Viltu nú fara?”
Með skelfdum huga, og angist í hjarta
fór frú Cameron í burt frá Stanton og
sagði Elsie frá viðtökunum, sem hún
hafi mætt.
“Villudýrið!” varð Elsie að orði. “Við
skulum undir eins fara til forsetans aft-
ur og segja honum frá þessari svívirð-
ingu. —
“Hvernig stendur á að menn eins og
þessi Stanton skuli eiga yfir slíku valdi
að ráða?” stundi frú Cameron upp.
“Það er níér ráðgáta”, svaraði Elsie.
“Þeir segja, að hann sé sá mikilhæfasti
hermálaritari sem sagan segir frá. Eg
trúi því ekki. Phil hatar hann, og svo
gera allir herforingjarnir, frá yfirfor-
ingjanum Grant og allir þar fyrir neðan.
Eg vona að hr. Lincoln reki hann úr
stjórninni fyrir þessa svívirðingu”.
Þegar þær voru aftur komnar inn til
forsetans, skýrði Elsie frá viðtökunum
svívirðilegu, sem frú Cameron hafði
mætt hjá hermálaritaranum, og svari
hans.
“Sagði Stanton að ég væri asni?”
með kímnisglott á vörum?”
“Já, hann gerði það. Og hann endur-
tók það með ódæða-fornafni”, sagði
Elsie með áherzlu.
Forsetinn leit út um gluggann sem
vissi að byggingunni, þar sem skrif-
stofa Stanton var og á andliti hans var
góðlátlegur kímnissvipur og sagði:
“Jæja, ef Stanton segir að ég sé helv.
asni, þá hlýt ég að vera það, því ég hefi
komist að raun um, að það sem hann
segir, sé oftast satt, og að vanalega
meini hann það sem hann segir. — Eg
skal bregða mér yfir til hans og hafa
tal af honum”.
Þegar að hann sagði síðustu setning^
una, hvarf kímnissvipurinn af andliti
hans, en í stað hans leiftraði geisli hug-
rekkis, Ijónslegs máttar í augum hans.
Hann kvaddi þær Elsie, og frú
Cameron, og bað þær að sjá sig daginn
eftir og sagði þeim að þær skyldu þá fá
fullnaðarúrskurð á máli sínu, og fór svo
einn til að hitta hr. Stanton.
Hermálaritarinn var í versta skapi,
þegar að forsetinn kom á fund hans, og
reyndi heldur ekki til að dylja það, þeg-
ar að forsetinn spurði um ástæðu hans
fyrir að neita að framkvæma fyrirskip-
anir sínar.
“Ástæðurnar fyrir því eru ekki marg-
brotnar”, sagði hann með nokkurri
beiskju. Aftaka þessa landráðamanns,
er einn þátturinn í réttarfarslegri
stefnu sem framtíðarvelferð þjóðarinn-
ar byggist á. Ef að ég á að stjórna fram-
kvæmdum og gjörðum hermáladeildar
stjórnarinnar, þá læt ég engan binda á
mér hendurnar, og þar fyrir utan var ég
beðinn af áhrifamesta manni þjóðþings
ins að láta fullnægja dómsákvæðinu í
sambandi við þennan mann tafarlaust.
Eg ráðlegg þér að varast að vekja erjur
við hann Stonemann gamla eins og á-
stæðurnar eru hjá okkur nú”.
Forsetinn sat í legubekk, krosslagði
fæturnar og hlýddi þegjandi á tal her-
málaritarans unz hann fór að minnast
á Stonemann, þá settist hann uppréttur
í bekknum, hvesti augun á Stanton og
sagði:
“Herra ritari, ég á von á að þú verðir
að hlýða þessari skipun”.
“Eg get ekki hlýtt henni”, svaraði
Stanton einarðlega. “Það væri að mis-
bjóða réttvísinni og ég gjöri það ekki”.
Hr. Lincoln horfði stöðugt og fast á
Stanton og sagði seint og fast:
“Herra ritari, þú verður að gjöra
það”. —
Stanton sneri sér að skrifborði sínu,
greip penna og blað, skrifaði nokkrar
línur á það og svo nafnið sitt undir það;
stóð á fætur með bréfið í hendinni.
Gekk til yfirmanns síns og sagði í
djúpri geðshræringu:
Herra forseti! Eg þakka þér fyrir
falslausa vináttu í gegnum öll örlaga-
þrungnu og erfiðu árin, sem að ég hefi
haft hermálaritara-embættið á hendi.
Stríðið er nú á enda, og verki mínu hér
er lokið, og hann rétti forsetanum
embættisúrsagnarbréfið sem hann hélt
á í hendinni.
Forsetinn þrýsti vörunum saman,
reis seinlega á fætur, horfði undrandi
framan í Stanton, sem var í ákafri geðs-
hræringu; lagði handlegginn á herðarn-
ar og sagði í viðkvæmum, lágum rómi:
“Stanton, þú hefir verið trúr þjónn
ríkisins og það er ekki fyrir þig að segja,
að þín sé ekki þörf lengur. Haltu verki
þínu áfram. Vilja mínum, í sambandi
við erindi mitt hingað, verður að vera
fullnægt, en ég skal persónulega sjá um
það”. —
Stanton settist niður við skrifborð
sitt, en forsetinn fór aftur í Hvíta húsið.
IV. KAPÍTULI
Stál á móti stáli
Elsie fékk aðgöngumiða að spítalan-
um frá yfirherlækninum til bráðabirgða
og sendi frú Cameron og Margréti á
sjúkrahúsið, með því loforði að hún
skyldi ekki fara úr Hvíta húsinu fyr en
að hún fengi lausnarbréfið.
Þegar Elsie kom á skrifstofu forset-
ans, heilsaði hann henni hlýlega. Bros-
ið sem hafði þrýst sér fram á varir hans
í þau f jögur ár sem stríðið stóð yfir með
sína erfiðleika, ósigra og óvissu, lýsti
nú upp hið tilkomumikla andlit hans
allt. Sigurinn hafði lyft skýinu, sem
hvíldi á sálu hans, og hann var að safna
kröftum til þess að græða þjóðarsárin
miklu, sem af stríðinu hlutust.
“Eg skal hafa þetta tilbúið handa þér
eftir mínútu, ungfrú Elsie”, sagði hann,
og rétti hendina eftir blaði sem lág á
borðinu hjá honum og bar rauða inn-
siglið Bandaríkjanna.
“Eg er að bíða eftir aðgöngumiðun-
um”.
“Eg er þér innilega þakklát, herra
forseti”, sagði Elsie hrærð í huga.
“En segðu mér”, spurði forsetinn, og
föðurlegt kímnisbros lék um varir hans,
“hvers vegna að þú, sem vitsmunalega
berð af okkar yngisstúlkum, og óvið-
ráðanlegasta Norðurríkja-stúlkan í
bænum, lætur þér svona hugarhaldið
um sorgar afdrif þessa uppreisnar-
drengs?”
Elsie stokkroðnaði, leit svo framan í
forsetann með glettnisbros á vörum.
“Eg er að uppfylla boðorðin”.
“Elskið óvini yðar”.
“Rétt er það. Hvernig getur maður
annað .en unnað móðurandlitinu blíða,
sem með þér var í gær?”
Forsetinn hlóg innilega. Eg skil
þetta. Já, ég skil það vel”
Skrifari kom inn í skrifstofu forset-
ans og mælti:
“Hinn vel-æruverðugi Austin Stone-
man er kominn og vill tala við þig”.
Elsie brá í brún og mælti hljótt:
“í guðanna bænum, láttu ekki hann
föður minn vita, að ég sé hér. Eg skal
bíða í hliðar-herberginu. Þú lætur ekk-
ert tefja fyrir, eða koma í veg fyrir
lausnarbréfið, herra forseti”.
Forsetinn þrýsti hönd Elsie vingjarn
lega sem hún rétti honum, um leið og
hún skauzt inn í herbergi það sem
Major Hay var í, en forsetinn sneri sér
við til að taka á móti hinum há-æru-
verðuga gesti, sem kom skoppandi inn
til hans, með boginn staf í hendinni sem
hann studdist við.
Austin Stoneman var um þessar
mundir sá eftirtektarverðasti og að-
súgsmesti maður í sorgarleik þeim sem
háður var í Bandaríkjunum, og mikil-
'hæfasti þingleiðtogi í sögu þjóðarinnar.
Það var enginn ókunnugur maður
sem mætti þessum manni að hann ekki
stansaði og virti hann fyrir sér — and-
litið ný-rakað, hinn klassiska og til-
komumikla andlitssvip, hið gegnum-
smjúgandi og vægðarlausa augnaráð,
og köldu, en litdaufu augu, sem í djúpi
sínu endurspegluðu hélufrost, frá fæð-
ingarríki hans Virginia. Allt þetta krafð
ist eftirtektar. Honum var erfitt um
gang. Hann var haltur á báðum fótum,
og annar þeirra var vanskapaður, vant-
aði fótinn fyrir neðan öklann, og var
því neðri endi fótleggsins snubbóttur og
líktist meir hóf, en mannsfæti.
Hann var al-sköllóttur, en hafði brúna
hárkollu sem náði aðeins lítillega ofan
á ennið, sem var mikið og breitt. Austin
Stoneman var sjaldgæfur gestur í
Hvíta húsinu. Hann var hinn mikilhæfi
og djarfi leiðtogi, leiðtoganna og menn
leituðu á hans fund. Hann sást sjaldan
brosa, og þegar að hann gjörði það, þá
var það bros fyrirlitningar og haturs.
Tungutak hafði hann hvast eins og stál.
þjónum og flokksbræðrum hans stóð
meiri stuggur af honum, en honum
gerði af mótstöðumönnum sínum. —
Hann hafði hatað forsetann frá því, að
hann var kjörinn til forseta í Chicago,
og þar til nú, að upp úr sauð í sambandi
við hina nýju yfirlýsingu, sem fréttst
hafði að forsetinn ætlaði að gjöra.
Skapgerð Stoneman var ofsafengin,
og að eðlisfar skapaður umbrotamaður.
Orðið íhald, var honum andstygð, og
fyrstu skotdunurnar í stríðinu létu sem
ljúflingslag í eyrum hans. Hann hlóg
þegar fyrstu sjötíu og fimm þúsund
mennirnir voru kvaddir og hertýjaðir, og
áður en stríðinu lauk, sá hann tölu her-
mannanna komast upp í tvær milljónir
og frá byrjun hafði hið skarpa auga
hans séð endalokin og allan blóðferil-
inn á'milli upphafs þess og enda, og frá
byrjun þess hafði liann byrjað að undir
búa hinn ægilegasta glæp og grimm-
ustu hefnd í sögu mannkynsins.
Og nú var stundin komin.
í vegi hans stóð nú ekkert nema mað-
urinn hugprúði í Hvíta húsinu. Hann
var sá eini sem ekki hræddist hótanir
hans og hafði hug, til að hafa á móti
honum, því Stoneman gamli hafði ekki
aðeins þingmennina í hendi sér, heldur
var löggjafarvaldið sjálfur. Mótstaðan
á þinginu var of veik til þess að Stone-
man hefði nokkuð annað en skömm á
henni. Jafnvægi hans, framtak og bitur-
yrði, hvort sem um var að ræða sigra,
eða ósigra, töfra afl hans og óskeikul
rökvissa í sambandi við breytinga-
stefnu hans, hafði dregið þingmenn
hans að honum, eins og segulafli.
Forsetinn heilsaði honum vingjarn-
lega, og af hinni alkunnu meðlíðunar-
kend með aldurhnignum og fötluðum,
reis hann á fætur og sótti hægindastól
og setti hann við borðið hjá sér handa
Stoneman að sitja í.
Stoneman dró andann þungt og var
auðsjáanlega mikið niðri fyrir. Hann
settist í stólinn. Rak göngustaf sinn of-
an á gólfið svo buldi við, tók báðum
höndunum um handfangið á stafnum,
sem var bogið, lagði hökuna á hendur
sér og sagði:
“Herra forseti, ég hefi ekki ónáðað
þig með miklu kvabbi á síðastliðnum
fjórum árum, og kem hingað heldur
ekki í dag til að biðja þig neinna hlunn-
inda mér til handa. Eg kom til að vara
þig við, að ef þú heldur stefnu þeirri á-
fram sem þú hefir tekið, að þá verða
vegir þjóðþingsins og stjórnarinnar að
skilja og að vald þitt yfir athöfnum
þingsins verður ekki liðið lengur, þegar
stríðinu er lokið”.
Forsetinn hlustaði á þessa ræðu, og
kímnisglettni brá fyrir á andliti hans er
hann leit til hins grimmúðuga gests
síns. Þessir tveir menn höfðu að síð-
ustu mætzt — þessir tveir menn sem
umfram alla aðra, áttu að leggja og
lögðu grundvöllinn að hinu nýja vestur
heimsríki. Lincoln í framsýn og föður-
legri umhyggju, sem varir um alla tíð,
en Stoneman að hatri og hörmungum,
sem á eftir að bera ávöxt eymdar og
dauða, fyrir ókomnar kynslóðir.
“Jæja, Stoneman”, sagði forsetinn
í góðlátlegum kímnisrómi. “Það minnir
mig á — ”
Stoneman leit upp, rétti upp hendina
óþolinmóðleéa og sagði: