Lögberg - 18.01.1951, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 18. JANÚAR, 1951
lögberg
GeflfS út hvern flmtudag af
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
695 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MANITOBA
Utandthrift ritatjórant:
EDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVEUNE, WINNIPEG, MAN.
PHONE 21 864
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $5.00 um árið—Borgist fyrirfram
Tha "LögberK'’ la printed and publiehed by The Colurabia Preae Ltd.
695 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada.
Authoriaed aa Second Claaa Mail, Post Office Department, Ottawa
Mikil bók og merkileg
Svo að segja alveg nýverið, er komin á bókamark
aðinn hér vestra mikil bók og merkileg eftir P. V. G
Kolka, héraðslækni á Blönduósi, sem ferðast hefir und-
anfarna mánuði um bygðarlög íslendinga vestan hafs
í fyrirlestraerindum á vegum Þjóðræknisfélagsins og
dvelur hér enn, þótt nú sé „gamla landið góðra erfða'
tekið að seiða huga hans heim.
Það er ekkert áhlaupaverk, að kynna sér svo að
fullu gagni mætti koma, jafn stóra og fjölskrúðuga
bók sem Föðurtún, er telur nálega 600 blaðsíður í stóru
broti, birtir 480 myndir, getur um 3,000 manna og
kvenna, en örnefni og staðanöfn nema 2,000 eða rösk-
lega það.
Langur og snildarlega saminn formáli fylgir bók-
inni úr hlaði, sem auðskýrir mjög tilgang hennar og
megin sérkenni; það er engu líkara en höfundur fari
með sjálfan sig upp á eitt ofurhátt fjall og sýni sjálfum
sér þaðan alla þá dýrð, er sýslan hans, Húnavatns-
sýslan, býr yfir, þar sem aðstreymi minninganna þyrp-
ist að úr öllum áttum og kveður sér hljóðs; hann minn-
ist óðalanna, sem enn eru setin við mikinn skörungs-
skap, svo sem Bólstaðahlíðar og Víðidalstungu, að eigi
séu fleiri tilgreind, en eyðibýlin, sem líka áttu sína
mannrauna- og menningarsögu, vekja í sál hans
klökkva og þess vegna falla honum þannig orð;
„Náttúran öll er rímuð, stef við stef, og vallgróin
tóftarbrot eyðibýlanna með grænum túnleifum um-
hverfis eru nokkurs konar „elegia“, ljóð um þá liðnu,
sem orkar með dulrænum hætti á ímyndunaraflið. Ef
til vill verður maður hvergi betur var við svipi fortíðar-
innar, en einmitt þar. Á hljóðum vornóttum heyrir mað-
ur vængjaþyt gleymdra minninga um starf og stríð,
ástir og unað, þrautir og harma. Þessar minningar
blunda í blóði manns og líkamsfruijium eins og annar
arfur feðranna, sem ekki verður frá oss tekinn, nema
vér vörpum honum sjálf á glæ. Nútíðin með öllum sín
um möguleikum er tæki, sem oss er fengið í hendur að
mestu fullsmíðað og aðeins að láni, en „evigt ejes kun
det tabte“. Fortíðin ein er óskoruð eign vor“.
Ég fann til þess við heimsókn mína til íslands um
sumarið 1946 og ferðalag mitt um Jökuldalsheiðina þar,
sem ég sleit barnsskónum, að eyðibýlin eiga eigi að-
eins dramatíska sögu að baki, heldur eru og raddir
þeirra slíkar, að þær brenna sig inn í vitund manns.
Sá siður hefir mjög færst í auka á íslandi um nokk-
ur undanfarin ár, að skráðar væru héraðasögur al-
menningi til fróðleiks og skemtunar, og hafa þær, eins
og vænta mátti, átt miklum vinsældum að fagna; flest-
ar eru þær aðlaðandi aflestrar, þó stundum skiptist í
tvö horn um menningarsögulegt gildi þeirra vegna þess
að staðbundinna smáatriða gætir of mikið. Héraðs-
saga Húnvetninga, sú, er hér um ræðir, er í rauninni
sérstæð í sinni röð vegna þess, að hún er miklu fremur
mannsaga en sveitalýsinga saga; er þar jafnan fagur-
^ega túlkað hið dulræna órofasamband milli býlis og
búanda, manns og moldar, en við það dýpkva heildar-
áhrifin og festast. betur í minni, en slíkt gefur bókinni
margfalt meira gildi en ella myndi verið hafa. Kolka
læknir er maður óvenjulega skygn að því er viðkemur
samhengi sögunnar og þar af leiðandi verða þær mynd-
ir, sem hann bregður upp lífrænar og varanlegar.
Auðsætt er það af lestri Föðurtúna, hve ást höf-
undar til Húnavatnssýslu er einlæg og fölskvalaus, þó
traustustum böndum sé hann tengdur fólkinu, sem þar
bjó og býr, og er slíkt sízt að undra þar sem annar.
eins tilfinningamaður á í hlut; þessu til sönnunar nægir
að vitna í þá sjaldgæfu rækt, sem hann hefir lagt fram
við söfnun alls þess geisilega sægs mynda, er bókina
prýða og mjög auka á gildi hennar, en slík hefir að sjálf-
sögðu haft ærna fyrirhöfn í för með sér.
Vænt þykir mér um það, hve fagurlega Kolka lækn-
ir vitnar í aldavin rninn Sigurð heitinn skólameistara
Guðmundsson, sem var einn hinna ágætustu sona
Húnavatnssýslunnar, þann mikla skólamann og fröm-
uð íslenzkrar málsmenningar, þótt vitaskuld hafi sýsl-
an alið við brjóst margt annað ágætra manna, er mjög
hafa komið við menningarsögu hennar og þjóðarinnar
í heild.
Það væri synd að segja, að Kolka læknir sé myrk-
ur í máli, er hann lýsir samsýslungum sínum; hann læt-
ur alt fjúka hvort sem öðrum kann að líka betur eða
ver; frásagnirnar, sem bera vitni metnaði Húnvetninga
verða stundum spaugilegar eins og hjá manninum sem
slangraði niður Bankastræti og sagði upphátt við sjálf-
an sig: „Ég veit að ég er fátækur, ég veit að ég er fullur,
ég veit að ég er bæði rifinn og skitinn, en Húnvetning-
ur, það er ég þó alla daga“.
Fremst í bókinni getur að líta hina fögru altaris-
brík úr gömlu klausturkirkjunni á Þingeyrum, hún mæl-
ir sínu máli og það gera einnig mannamyndirnar, sum-
ar af nokkuð drjúgjum, veðurbörðum víkingum í bænda-
stétt sýslunnar, en aðrar af mildum og móðurlegum
húsfreyjum með blíðlegt augnaráð og mjúkar andlits-
línur.
Aðeins mikill og víðskygn rithöfundur svo sem
Kolka læknir óneitaníega er, hefði getað leyst af hendi
annað eins bókmentalegt þrekvirki og Föðurtún í eðli
Þjóðarfrækorn hefir nóð rótfestu og tekið til
að blómgast eftir 25 ór
Það er ekki oft að frá þessu
litla íslenzka bygðarlagi Kee-
watin, Ontario, birtist í blöð-
unum okkar frásögn af þeim fáu
íslendingum sem enn standa
upp úr og að mörgu leyti utan
við canadísku samsteypuna. En
það er rétt um ár síðan, eðá á
síðasta þjóðræknisþingi, að kunn
ingi minn, Jón Bíldfell, spurði
mig hvort ég hefði nú ekkert
í pokanum til birtingar í Lög-
berg úr því plássi er ég dveldi í.
Auðvitað var ég fljótur til að
segja nei, að hér væru orðnir
svo fáir íslendingar og að engir
markverðir viðburðir skeðu
meðal þeirra hér, og andagift
þeirra framkvæmdarsljóf. Jón
Bíldfell er nú meðal þeirra elztu
og einnig meðal þeirra er ég hef
lengst þekt í þessu landi Canada.
Fyrst þegar ég sá Jón, þá fyrir
stuttu kominn, sem nýsleginn
túskildingur frá Klondike, leist
mér heldur Vel á skrokkinn, á-
sjónuna og alla tilburði manns-
ins og hefir sú sjónarskíma hald-
ist óbreytt til Bíldfells síðan, —
svo mér hefir altaf fundist að
ég skulda Jóni síðan hann bar
fram tilmælin um nokkra penna-
drætti til birtingar í Lögbergi.
Svo nú ætla ég að láta þá þrjá
(3), ráðherra Lögbergs — rit-
stjórann, ráðsmanninn og rit-
safnarann ráða því, hvort þeir
taka þetta til að fylla upp eyður
blaðs síns eða ekki.
Þegar við íslendingar sendum
eitthvað til birtingar í blöðin
okkar, þá langar okkur til að
það sé lesið af öðrum en þeim
sjálfum sem ritfregnina senda,
því þó okkur þyki gaman af að
lesa eftir sjálfa okkur, þá er al-
veg óþarfi að hafa fyrir að taka
niður á blað hugsjónir sínar, fá
nær stílsettar og komið á prent
og vita hvað fjölda margir Is-
lendinagr það eru, sem rita,
skilja og lesa íslenzkuna, en láta
sér ekki detta í hug að kaupa
íslenzku blöðin okkar, sem eru
þó hin helzta lítaug, er heldur
uppi meðal okkar, voru fagra
móðurmáli og eðlisþrótt vorra
frægu forfeðra, með æfingu á
lestri íslenzks ritmáls og þar
með mörgum nytsömum, and-
legum upplýsingum um þjóð
vora alla í heild sinni.
Við erum margir til enn, sem
munum eftir rithættinum í blöð-
unum okkar fyrir ekki all-löngu
síðan er nokkrir þá ræddu sín
milli um einkennilega menn.
En nú vill svo til, að ég tel mig
einn af þeim einkennilegu, því
mér fanst sú lýsing á þeim mönn
um vera miðuð við ferðalög
^eirra frá einum stað til ann-
ars með æði tíðum endurtekn-
ingum, er ég hef nú iðkað í
nærri 3 ár.
Eitt af mörgu, sem hefír vakið
eftirtekt mína, er hvað margir
:!slendingar það eru, sem geta
lesið og skilið íslenzkt mál, en
caupa þó ekki blöðnVokkar, við-
bárur eða afsakanir eru, að ís-
lenzku blöðin séu svo dýr og
fróðleiks-lítil stenst enga rann-
sókn miðað við önnur blöð gefin
út á vorri tíð og möguleikar
allra Islendinga í þessu landi
eru nú margfalt betri nú en á
fyrri árum þeirra hér, þegar all-
ir íslendingar kepptust við að
kaupa þau og borga með 2 doll-
urum. En hvað um efnisgildi rit-
máls? Hvað geta þeir um það
sagt, sem ekki lesa það, og sum-
ir sem kaupa blöðin renna aug-
um sem fljótast yfir stytztu
greinarnar, en láta þær lengri
óslesnar og vita svo ekki hvað
miklum fróðleik þeir hafa tapað.
Mér hefir nú dottið í hug,
hvort það hafi nú snert talsverð-
an hluta af Vestur-Islendingum
sami sjúkdómurinn sem snerti
íslendinga heima á seinnihluta
18. aldarinnar, að apa alt eftir
Dönum. Ef danskur stúdent kom
til íslands með aðeins yfirskegg
vel snúið upp á endana á, urðu
allir að taka það upp. Ef dönsk
hefðarfrú kom til Reykjavíkur
og var annaðhvort viljandi eða
óviljandi í við hölt, þá urðu allar
konur bæjarins og víðar að vera
það líka. Þið, sem lesið hafið
ræðu Dr. Páls Kolka, er hann
hélt á Frónsfundi í Winnipeg í
vetur, megið skilja, að hann hef-
ir tekið eftir íslendingum, sem
óþarflega fljótt hafa vikið til
hliðar íslenzku máli og íslenzku
þjóðareðli. Hann segir að það
hafi verið nógur tími, að minsta
kosti fyrir þá, sem birg'ðir. voru
upp með íslenzku máli og eðli, ust þeim víðsvegar að. Þessi
en nú eru þeir komnir niður
fyrir 50 (48) og helmingur þeirr-
ar tölu (48) mun nú lesa og skilja
íslenzku all-sæmilega og sumir
vel. — Svo er hluti af nefndri
tölu eða 12 sem nú eru að og á
leiðinni að leggjast við altari við
hafnarbakkann fyrir aldurssakir.
Þeir eru nú að verða 75 til 87
ára. Öllum þessum öldungum
líður nú vel, utan þess mótilætis
er einn þeirra ber, að vera blind-
ur — Eiríkur Þorsteinsson, er
lengst af bjó á Þykkvabæ við
Riverton með konu sinni Ant-
oníu ólafsdóttur, dáin fyrir fá-
um árum. Eiríkur er nú hér hjá
dóttur sinni og tengdasyni, Mr.
og Mrs. S. O. Sveinsson og líður
að öðru leyti vel. Elztur af þess-
um 12 er Hafsteinn Johnston,
sem nú er að verða 87 ára. Haf-
steini og konu hans Ingibjörgu
(Magnúsdóttur) Johnston, var
haldið 60 ára giftingarafmæli 31.
október síðastliðinn með viðeig-
andi heimsóknum margra vina
og kunningja og heillaskeyti bár-
að geyma það næsta kynlegg að
hverfa inn í hérlent þjóðlíf. Þeir,
sem trassað hafa að kaupa og
lesa íslenzku blöðin okkar hér
og hafa efni og aðstöðu til þess,
hugsa kannske ekki út í það,
hversu mörgum þjóðlegum fræ-
kornum að þeir bægi frá þjóð-
flokki sínum með því ræktar-
leysi, sem þeim sjálfum og öðr-
um hefði getað orðið til gagns
og gleði. — Mér varð hálf hverft
við þegar ég vissi um að nákom-
inn ættingi eða ættingjar Pálma
Hannessonar rektors vissu ekk-
ert um, fyrr en eftir dúk og disk,
að hann væri farinn af stað
heim, að hann hefði verið hér á
ferðinni af því að þeir hvorki
keyptu né lásu íslenzku blöðin,
sem sannarlega gátu um komu
hans hingað að verðugu sem og
fleiri góðra gesta á síðasta sumri
og birtu einnig af þeim myndir.
Við getum varla búist við að
ensku blöðin segi mikið frá ferða
lögum manna af öðrum þjóð-
flokkum en þeim ensku, að
minsta kosti ekki á fyrstu síðu.
Svo er kannske takmarkaður
lestur enskra blaða líka.
Ég vona að mér verði ekki
lagt það svo út sem ég sé að
hnupla þó ég taki hér upp máli
mínu til stuðnings hluta af um-
getningum um Dr. Richard Beck
og indverskan skólabróður hans,
Dr. Patel, er þeir voru saman
við nám við Cornell-háskólann í
Ýþöku í Bandaríkjunum. Dr. Ric
hard Beck sparaði ekki að segja
Dr. Patel frá íslandi og merkum
fræðiritum er þar væru og forn-
um sögum. Árið 1948, eftir 25
ár, fær Dr. Patel framkvæmt á-
huga þann, sem Dr. Beck vakti
upp hjá honum þegar þeir voru
skólabræður, og svo aftur í sum-
ar fór Dr. Patel heim til íslands
og safnar þá öllum fornum sög-
um og fræðiritum, sem snúið
hefir verið á ensku og tók með
sér heim, og þykist hann geta
tengt skyldleika þeirra við hei-
lög indversk fræðirit, og lofar
hann og vegsamar land og lýð
fyrir gæði og góðvilja. — Vík-
verji skrifar i Morgunblaðið 21.
nóv. 1950 margt fleira um þessa
skólabræður fyrir að mér skilst
27 árum síðan, og orð Dr. Becks
eru nú að ávaxtast lengst, lengst
austur á Indlandi, um velsæmi
alls þess sem íslenzkt er.
Islendingar hér í Keewatin og
nágrenninu urðu þegar flestir
voru um aldamótin alt að eitt
hundrað og hreinræktaðir þá,
heiðurshjón eru við bærilega
heilsu ,og Hafsteinn, sem er
elztur allra sinna íslenzku elli-
félaga hér, mun skáka þeim öll-
um með starfsþrótti sínum; hann
heggur niður skóg, sagar hann
og klýfur til húsagerðar og til
upphitunar líka. Hann slær tún-
blettinn sinn með orfi og ljá, er
slagar að stærð til upp í meðal
túnskika á íslandi. Vel sé farið
hreysti hans og þeirra hjóna og
megi hún endast þeim til dag-
anna enda.
Ekki hefi ég lagt mig eftir að
telja þá upp, sem eru hálfenskir.
Mér finst þeir vera tapaðir úr
íslenzka þjóðflokknum, þó veit
ég að þar eru góðar undantekn-
ingar, og vil ég nefna einn lög-
verndarann okkar hér, William
Benedictson. Hann er hálf-ís-
lenzkur og stundar hér lögmanns
störf og er hann sá eini íslend-
ingur sem nú er í Dominion-
þinginu hér í Canada. Bill, eins
og hann er oftast nefndur, er
mjög eftirsóttur og ötull í starfi
sínu; og þó Liberal-goðin séu nú
óþarflega mörg og þétt steypt
saman, þá mundi það ekki ganga
hljóða- eða fyrirhafnarlaust að
víkja H. Benedictson frá þing-
menskustarfi sínu fyrir Kenora-
og Rainy River-kjördæmið. W.
Benidictson mun vera einn sá
yngsti er situr á Dominion þing-
inu í Canada, en var þó eitt sinn
valinn til að svara hásætisræð^
unni, og það var íslending líkt
að geta staðið sig eins og Þorgeir
á Alþingi o. s. frv.
Ekki svo ég muni til, síðan ég
kom hér 1923, hefir nokkur ís-
lendingur starfrækt hér verzlun
fyr en nú að Hallfreð Jóhannes-
son frá Árborg, sonur Guð-
mundar Jóhannessonar, er þar
bjó lengi, hefir byrjað hér í
Kenora, matvöruverzlun í félagi
við enskan mann, Clayton að
nafni, og er hinn mesti myndar-
bragur á verzlun þeirra hér, er
Jóhannesson veitir forstöðu, og
hann lætur vel af útkomunni;
eru hér þó aðrar 3 samskonar
verzlanir til að mæta þörfum
innan við tvö þúsund manns, er
Keewatin byggja.
Bjarni Sveinsson
Mikill bókmenniaviðburður:
Ný Ijóðabók eftir Tómas Guð-
mundsson kemur út á morgun
Það er fjórða ljóðabók hans og iíu ár liðin síðan sú þriðja kom úi
„FLJÓTIÐ HELGA“, hin nýja ljóðabók Tómasar Guð-
mundssonar, sem bókavinir bíða nú eftir með óþreyju,
kemur í bókaverzlanir á morgun. Bókin er 119 blaðsíður
að stærð í meðalbroti og flytur 27 kvæði. Þetta er fjórða
ljóðabók Tómasar Guðmundssonar, en um þessar mundir
eru liðin rétt tíu ár frá því að síðasta bók hans, „Stjörnur
vorsins“, kom út. Fyrsta bók Tómasar, „Við sundin blá“,
kom út 1925, en „Fagra veröld“, sem tryggði höfundinum
sess meðal fremstu ljóðskálda Islendinga, kom út 1933.
Ný ljóðabók frá hendi Tómas-
ar Guðmundssonar er sérstæður
bókmenntaviðburður, og „Fljót-
ið helga“ mun sér í lagi vekja
mikla athygli vegna þess, að
skáldskapur Tómasar hefir nokk
uð breytzt frá því, sem áður var,
þótt enn leiki hann einnig á sína
gömlu strengi. Vill Alþýðublað-
ið birta hér tvö sýnishorn úr
hinni nýju bók til að gefa les-
endum sínum ofurlitla hugmynd
um hana.
Fyrra sýnishornið er erindi úr
kvæðinu „Fljótið helga“, sem
vafalaust er eitt af fegurstu
sínu eru, og ekki sízt, er þess er gætt hve vel og vand-
virknislega er úr efni unnið; og þótt bókin sé í megin
atriðum helguð Húnavatnssýslu og Húnvetningum, á
hún erindi til allra íslendinga vegna þess víðtæka,
menningársögulega gildis, er hún hefir til brunns að
bera.
Föðurtún eru mótuð sjaldgæfri frásagnargleði, og
þess vegna er bókin frá upphafi til enda hrífandi skemti-
lestur.
Þessi mikla bók kostar í myndskreyttri kápu $10.00
og fæst í Björnsson Book Store, 702 Sargent Avenue,
Winnipeg.
GAMAN OG ALVARA
Leiðinlegasti maðurinn í
klúbbnum var samkvæmt venju
sinni að segja sögu. Hún hljóð-
aði á þessa leið: „Þegar ég var í
Indlandi, sá ég tígrisdýr fara
niður að ánni, þar sem kona
nokkur var að þvo. Þetta var
stórt og grimmt tígrisdýr, en
konan var snarráð. Hún skvetti
vatni framan í það — og það
stökk á burt“.
„Herrar mínir“, sagði einn
hlustandinn. „Ég get vottað það,
að þessi saga er sönn. Nokkrum
mínútum eftir að þetta bar við,
átti ég leið niður að ánni. Ég
mætti tígrisdýrinu, og eins og
ég er vanur, klappaði ég því á
trýnið. Herrar mínir! Trýnið
var blautt“.
☆
Maður nokkur grobbaði af því
að hafa borðað fjörutíu og níu
soðin egg.
„Hversvegna borðaðir þú ekki
eitt til, og hafðir þau fimmtíu?“
„Uss haldið þið að maður fari
að gera sig að átvagli fyrir eitt
egg?“
ljóðum Tómasar. Upphafserind-
ið er svona:
Að haustnóttum einn ég að
heiman geng,
því harms míns og gleði bíður
hið myrka fljót, sem við flúð
og streng
svo fallþungum niði líður.
Það kom hingað forðum á móti
mér
hvern morgun í sóldýrð vafið.
I kvöld á það sefandi söng, sem
ber
minn síðasta vordag í hafið.
Síðara sýnishornið er erindi
úr kvæðinu „Að’Áshildarmýri“.
Skáldið hefir vikið að því, að
það verði'annan að saka en Is-
lendinga, ef saga vor kunni að
segja frá þjóðum og stefnum,
sem beiti valdi. Síðan segir svo
í þessu þróttmikla og skorin-
orða kvæði:
Slíkt hendir þó ennþá. Og von-
lítið getur oss virzt
að verjast því skrímsli, sem gín
yfir heimsins álfum.
En gæt þess að sagan oss dæmir
til feigðar þá fyrst
er frelsi og rétti vors lands
stendur ógn af oss sjálfum.
Og ofbeldishneigðin, sem herjar
á þjóðir og lönd,
fær hvergi dulizt, hve títt sem
hún litum skiptir.
— I gær var hún máske brún
þessi böðulshönd,
sem blóðug og rauð í dag sínu
vopni lyftir.
„Fljótið helga“ er gefið út af
Helgafelli og prentuð í Víkings
prenti. Ytri búningur bókarinn-
ar er með miklum glæsibrag.
—Alþbl. 2. des.