Lögberg - 25.01.1951, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 25. JANÚAR, 1951
SÍMON DALASKÁLD
(Útvarpserindi)
Niðurlag
Sennilega lýsir ekkert Símoni
betur, sem manni heldur en það
hve barngóður hann var, og um
leið skín á það hve mikið barn
hann altaf var í aðra röndina, en
gleði hans við börnin á bæjun-
um þar, sem hann fór um og
þær þúsundir vísna sem hann
orti um þau, af munni fram —
eins og raunar allt sem hann
orti — sköpuðu honum meðal
annars þær vinsældir, sem vara
langan mannsaldur frá efri ár-
um hans talið, til viðbótar við
ævi Símonar alla.
Þegar því hjónin eignast fyrsta
barnið kveður Símon:
Hér um letrast: Hinstu vetrar
nóttu
dóttur fríða Guð mér gaf
gæsku blíður sinni af.
skemmtilegust sælusveit.
Ei vor kæra ættargrund
á til betri reit.
Elur hjörð í haga,
hollur svörður grær.
Fegri er fjörður Skaga,
fósturjörð mín kær,
— fríðri sæmir Fjalla mey —
Vatnsdalur hin væna sveit
við hann jafnast ei.
Það bezta sem Símon kvað er
þó ekki að finna í neinu af þessu.
Það er að finna þar, sem hann
afklæðfr sig sjálfan mest fyrir
mönnunum, talar um ástvini
sína og krýpur drottni sínum,
þótt enginn sálmur sé til varð-
veittur frá hendi Símonar.
Til konunnar kveður hann:
landsins, ef unga fólkið hættir
að glíma við að ríma vísur. Það
gerið það ekki. En ekki ráðast
allir á garðinn þar sem hann er
hæstur. Ljóðmæli Símonar eru
svo misjöfn og margvísleg, að
þeim er gott að kynnast fyrir þá,
sem vilja gera sér það að dægra-
dvöl og íþrótt að stuðla vísur, án
þess að hugsa til skáldfrægðar.
Þar er sannarlega úr miklu að
moða. En enginn er kominn til
að skýra hvað helzt festist í
minni hverjum einstaklingi og
hvers vegna.
Þegar unga fólkið fer aftur að
yrkja ljóðabréf og kveða rímur
— og því á ekki að fara að gera
það — þá verða hinar hressilegu
vísur Símonar tiltækar mörgum
sem vilja kynna sér kvæðastíl-
inn.
Þaðan yfir fór ég fjöll
— frekar þandi göngu —
fönnum drifin alveg öll
á Hornastrandir löngu.
Mjög er tvenns hagar þjóðin þar
því á fennu láði:
skýrleiksmenn og skrælingjar
skjótt ég kenna náði.
Hölda grúi hér og hvar
heimsku búinn tötrum,
áfram lúinn asnast þar
í hjátrúarfjötrum.
Sjást þar víða ekru um
ærið grettar drósir,
þó gullfríðar innan um
auðar spretta rósir.
BJÖRN ÞORKELSSON:
Undir vanga
I.
Sú var tíðin, að starf smalans
var eitt hið þýðingarmesta fyrir
þrif og afkomu heimilisins. Þjóð-
in lifði um aldir að mestu á sauð-
fjárrækt. Málnytan, sauðamjólk-
in, mátti teljast fjörgjafi þjóðar-
innar.
Þegar vel áraði eða sæmilega,
mátti með sanni segja, að smjör
og hunang drypi af hverju strái.
Nægileg mjólk fyrir heimilin á
sumrin, þótt mannmörg væru,
og drjúgum safnað til vetrar
skyri, smjöri og ostum.
En svo komu harðærin öðru
hvoru. Vildi þá verða tilfinnan-
,legt borð á mælinn, enda var það
móðir náttúra, sem úthlutaði
skammtinum eftir sinni lund og
án frekari aðgjörða eða milli-
liða.
Svo var það þá, og svo er það
enn, að allt eiga bændurnir und-
ir sól og regni.
Það, sem angraði smalann
mest og gerði honum lífið súrt,
var óhræsis þokan, þokan, sem
lagðist yfir móa og mel, fjöll og
firnindi og fól allt í dyngju sinni.
í augum smalans var þokan ó-
hugnanlega dularfull. Yfir henni
hvíldi einhver seiðþrunginn
töfra- og álagabragur. Smalinn
þekkti svo margar sögur um
töfra- og álagamátt álfa og
vætta. Þetta var erfitt að skilja
og ómögulegt að verja sig fyrir.
Hví skyldi ekki sama máli
gegna með þokuna, sem var svo
afskaplega duttlungafull og
smalanum ætíð til ills og bölv-
unar? Jú, vissulega hlaut hér að
vera um óstýrilátt álagavald að
ræða. Væri skörpum þjóðtrúar-
legum skilningi beitt, kom greini
lega í ljós að þokan grisjaðist
sundur og fram ko'm hin glæsi-
lega kóngsdóttir. Þokan var þá
ekki annað en kóngsdóttir í á-
lögum.
Þetta var hin frumlegasta og
snotrasta uppgötvun hins gamal-
þjóðrækna ímyndunarafls. Nú
var eftir þrautin þyngri, að ná
í kóngsdóttur, leysa hana úr á-
lögunum. Og ráðið var fundið,
sem hluti af hinni snjöllu upp-
götvun. En afarmikla sjálfsaf-
neitun og skapfestu þurfti til
þess að beita því til sigurs.
Smalarnir þurftu sem sé allir
að taka sig saman, samtímis, um
að lýsa blessun sinni yfir þok-
unni og öllu hennar athæfi.
Mundi þá hin goðumborna kóngs
dóttir stíga til jarðar og þokan
verða að engu. Til þessara fram-
Þannig er misjafn sauður í
mörgu fé hjá Símoni.
En allt stefnir að einu marki:
Sérhver hnellinn heims frá leik
hnígur um ellitíðir.
Þannig fellur aldin eik
eins að velli um síðir.
----☆----
Það er svo margt sem í hug-
ann kemur þegar farið er að
ræða um Símon Dalaskáld og
Skagafjörð — og gamlar minn-
ingar:
Vang og haga vefur mjöll,
vindar naga börðin,
hugann draga huldufjöll
heim í Skagafjörðinn.
Aldrei prýðin þrýtur þín
— það má hríða og snjóa —
þar á víða vonin mín
veg um hlíð og móa.
Lífið hefir dóma dæmt,
dagsverk ógild láu,
ég á aldrei afturkvæmt
yfir fjöllin háu.
Fellur á tinda tímans mjöll,
tæpt er gata skorin,
bráðum fennir yfir öll
æsku- vonasporin.
Þó að förin fyllist snjó,
fyrnist vorið heima,
minningarnar má ég þó
mér í hjarta geyma.
Fyrirgefi svo allir þeir, sem
þekktu og þekkja Símon betur
en ég gerði og geri.
Árni G. Eylands
kóngsdóttur
kvæmda þurfti að vonum svo
fullkomna samstillingu, svo
mikla trúarlega þolinmæði og
auðmjúkt lítillæti, að dregizt
hefir öld af öld, að þessi prím-
signing færi fram.
II.
Ég lagði af stað úr Reykjavík
seint í júnímánuði 1950 í ferða-
lag til Norður- og Austurlands-
ins. Júnímánuður hafði verið ó-
venjulega þurr og sólríkur á
Vestur- og Suðvesturlandi.
Aldrei sást tvíræð eða dular-
full þoka á lofti. Prúðbúnar,
broshýrar kóngsdætur dönsuðu
á strætum og gatnamótum fyrir
hinum „civiliseruðu“ „smölum“
hins nýja tíma. Flest var
skammtað í höfuðstaðnum nema
sólskinið. Ég held að flestir hafi
notað sér forréttindin og frelsið
og tekið sér ómældan skammt
af hinni hrífandi, hressandi
kyngivöru — blessuðu sólskin-
inu.
í Eyjafirðinum dvaldist ég til
15. júlí. Tíðin mátti heita góð
þann tíma. Sólskinið að vísu
skammtað nokkuð, þó enginn
neyðarkostur. Þokan lét sjá sig
við og við, en var sýnilega á
flótta og ekki ákveðin í að taka
sér þar fasta bólfestu að sinni.
Til Austurlands hélt ég 15.
júlí.
Á Möðrudalsfjallgörðum mæt-
ir mér svo þessi hreinræktaða
Aust-Norðausturlands-þoka, sem
ótvírætt hefir á þessu sumri sett
landsmet, ef ekki heimsmet í út-
haldi (þolstöðu?).
Ferðaðist ég svo um mikinn
hluta Austurlands í júlí, ágúst
og september.
Alls staðar og ávalt sama
svipmótið. Niðurhangandi, kæf-
andi þokan, hrynjandi, ertandi
regnið og seiglamandi sólar-
leysið. Kannske sá bregða fyrir
einum og einum geisla hér og
þar, tvisvar þrisvar í mánuði,
eins og feimnum hvarflandi
vafurloga, til þess eins að lenda
þegar í hið gráðuga gin þokunn-
ar.
Hér er í raun og veru óbeint
sögð bjargræðissaga sveitanna
um þessar slóðir: Vandræði, von-
brigði, flótti, síendurtekinn
flótti undan óviðráðanlegum ó-
vættum — þoku og rigningum.
Merkisdagar allir láta sér til
skammar verða með allan bat-
ann. Krosstrén bregðast sem ’
hver önnur óvalin tré. Allir bera
þó sinn kross með þögn og þol-
inmæði. En þungur er krossihm
sá, að horfa upp á dýrmætasta
arð iðju sinnar um hábjargræð-
istímann verða að dufti og ösku.
III.
Hvað mundi helzt til ráða, er
hér er komið sögu? Kjósa nefnd
til að fara um sveitir, að fá alla
til að blessa þokuna og allt henn-
ar athæfi? Ekki mundi þó þetta
stoða, þar sem hinn gamli, góði
þjóðtrúarandi er nú karlægur
orðinn um aldur fram vegna
þrálátra aðsókna nýrra siða
hvaðanæfa að.
Leggja fyrir prestana að taka
tíðina rækilega til bæna og söfn-
uðina að styrkja prestana til þess
eftir mætti. Dr. Helgi sál. Pét-
urss mundi eindregið, hafa lagt
til, að leita í skyndi sambands
við aðrar stjörnur, fá þaðan full-
tingi, vald og styrk hinna þrosk-
aðri mannvera, til þess að breyta
veðráttunni að vild og óskum.
Því miður mundi bera hér að
sama brunni og fyrr, þegar í ein-
daga er komið. Trúarþelið, er til
þessara mála tekur, undir hálf-
velgju — kannske niður við
frostmark.
Engin lausn.
„Betra er en bænagjörð
brennivín að morgni dags“.
Á okkar sprenglærðu fram-
faratímum nú duga engar út-
þynntar og afvatnaðar fyrirbæn-
ir. Hér þurfa til að koma raun-
hæfar athafnir — áþreifanleg til-
þrif.
Væru nú fráfærur uppteknar,
svo að blessaðir smalarnir þyrftu
aftur að ganga að starfi sínu —
ætli mætti þá ekki láta þá fá
endurbætt „radar“-tæki upp á
vasann til þess að sjá í gegnum
þokuna og leysa þannig kóngs-
dóttur úr álögunum.
Svo er það blessaður bóndinn
með balann sinn. Bóndinn, sem
stynur undir álagavaldi þokunn-
ar, er færist í aukana og tekur
sér alræðisvald. Hann verður að
líta í gaupnir sér og hugsa fast
ráð sitt. Ráð sitt um það, hvern-
ig hann eigi að búa sig undir
næstu stórárás þokunnar.
„Svo lengi lærir sem lifir“.
Margt og mikið lærist nú í
þessu svartasta sumaréli, sem
yfir hefir dunið í háa herrans
tíð.
Sæmundur fróði stóð sjaldan
ráðalaus. Hann blés í flautu sína
og lét „púkana“ bera heyið í
garð.
Efnahagssamvinnustofnunin
hefir nýlega tilkynnt, að ís-
landi hafi verið veitt frek-
ari framlög til efnahafsað-
stoðar er nema 1.600.000 doll-
urum. Þar með nema fram-
lög þau, er ísland hefir feng
ið til vörukaupa í dollurum
frá 1. júlí til októberloka,
samtals 2.500.000 dollurum.
Efnahagssamvinnustofnunin
hefir jafnframt tilkynnt ís-
lenzku ríkisstjórninni, að
upphæð þessi verði öll veitt
sem framíag án endurgjalds
Heildarupphæð sú, er ísland
hefir fengið í framlögum til
efnahagsaðstoðar síðan Mars-
halláætlunin tók til starfa 1948,
nemur þá samtals 17.800.000
dollara, — 4.300.000 í lánum,
3.500.000 í skilorðsbundnum
framlögum (gegn útflutningi á
ísuðum fiski til Þýzkalands) og
10.000.000 í beinum óendurkræf-
um framlögum. Auk þess hefir
ísland fengið 4.000.000 dollara í
óbeinni aðstoð frá greiðslubanda
lagi Evrópu.
Innkaupaheimildir.
Innkaupaheimildir fyrir sept-
ember og október s.l. voru sem
hér segir:
Fóðurbætir 200.000 dollarar,
jurtaolíur til smjörlíkisgerðar
Sannast að segja eiga bændur
nú ráð á margs konar „nýmóð-
ins“ púkum og þurfa ekki ann-
að en blása í flautuna til þess
að njóta ómetanlegrar aðstoðar
þeirra og fyrirgreiðslu.
Það er einsætt, að þessa „til-
bera“ verður að magna sem mest
og bezt gegn næstu stórárás
gjörningaþokunnar. Er þá meiri
von að þokist nær sigri.
Á þessu sumri er ekki hægt
að tala um „þurrk“ eða þurrka,
þegar á heildina er litið. Það
lítilræði, sem einstakir bændur
náðu fram eftir sumri, valt fyrst
og fremst á því, hvernig skúrir
lögðust, þann og þann daginn,
hér og þar, og hvað þær komu
snemma — og þar næst á snar-
ræði og ráðkænsku.
Sem dæmi þessa er vert að
geta, að á einu heimili, þar sem
ég athugaði ástæður, höfðu um
100 hestar af fyrri slætti, ó-
hraktir komizt upp í sæti og
undir striga. Þurrviðrisflæsa
hafði komið um stund, svo að
hægt var að garða tvisvar. Mátti
þó segja, að taðan væri aðeins
takandi í föng, sem venja er.
En í stað þess að fanga upp eða
láta liggja, var unnið að því af
öllum mætti fram undir morgun
að koma töðunni upp í tvísett
sæti, með yfirbreiðslu. Þetta
bjargaði málunum. Svo stóð
sæti þetta (um 4 hestar í sátu)
í fullan mánuð, vel uppgert og
umbúið. Reyndist taða þessi með
góðri „gerð“ og. hirðingu. Þarna
á staðnum voru einnig til súr-
heyshlöður, svo að allt fór þar
skaplega fram um heyskapinn.
Hér austan lands víða er allt
og lítil reynsla fengin um að
nota yfirbreiðslur, þegar erfið-
lega gengur með þurrkana —
þegar ekki vinnst tími til að
’koma heyjunum inn undan rign-
ingu, eða, og er það aðalatriðið,
þegar ekki næst fullkomin hirð-
ing, svo að hægt sé að setja það
inn, en heyið getur hins vegar
gerzt og fullverkazt í vel upp-
gerðum bálstrum og sátum úti —
hvað sem á gengur.
Lámarkskrafan undir næsta
áhlaup:
— Góðar súrheyshlöður fyrir
einn þriðja af heyjunum, — góð-
ar yfirbreiðslur yfir annan
þriðjunginn, handbærar hverju
sinni. Þá mun oftast vel farnast.
Þetta getur hver bóndi veitt sér.
Hinir, sem rafmagn hafa og
meira geta, standa betur að vígi
og eiga fleiri úrræða kost.
(GERPIR)
110.000, varahlutir fyrir traktora
og landbúnaðarvélar 22.00, tæki
og vélar til Sogsvirkjunarinnar
253.000, tæki og vélar til Laxár-
virkjunarinnar 115.000.
Nemur áætlaður kostnaður í
dollurum við þessar tvær virkj-
anir samtals 5.065.000, 3.955.000
fyrir Sogsvirkjunina og 1.110.000
fyrir Laxárvirkjunina. Af heild-
arupphæð þessari hefir efnahags
samvinnustofnunin þegar gefið
út innkaupaheimildir er nema
1.921.000 dollara til Sogsvirkjun-
arinnar og 447.000 til Laxár-
virkjunarinnar.
Heildarf j árveilingar.
Það var jafnframt tilkynnt
af efnahagssamvinnustofnuninni
í Washington að heildarfjárveit-
ingar til 17 Vestur-Evrópulanda,
sem þátt taka í endurreisnar-
starfi Marshalláætlunarinnar,
hefðu í lok október numið meir
en tíu miljörðum dollara.
Eftirtöldum löndum voru veitt
ar innkaupaheimildir í október:
Austurríki, Belgíu og Lúxem-
burg, Danmörku, Frakklandi og
frönskum nýlendum, Þýzka-
landi Grikklandi, íslandi, ír-
landi, Italíu, Hollandi, Noregi,
Portúgal, Svíþjóð, Triest, Tyrk-
landi og Englandi.
—TÍMINN, 3. des.
Hrundin spaklát heitir Jakobína.
Gleði sýnir svarteyg mær
sinni mínu undurkær.
Því miður munu nú flestar af
barnavísum Símonar gleymdar
og glataðar. Þessi er ein um ung-
barn:
Kæti ljáir, kefur pín,
Kristín Þóraðardóttir,
augun bláu blika þín,
blessuð smáa stúlkan mín.
Símon virðist aldrei hafa
unnið, að ljóðagerð sinni. Hann
ritar ekki niður jafnóðum og
lagar og fágar — mest, af því er
virðist sökum þess, að honum
er jafnörðugt um ritstörfin eins
og honum er létt um að ríma.
Þetta skýrir hvernig lélegur frá-
gangur verður honum að vana
og ósið. Með betri vinnubrögð-
um hefði öðruvísi mátt fara. —
En hvílík gáfa og ljóðnæmi að
geta sett saman, í einni kviðu
100 vísur eða meira og munað
allt án þess að skrifa neitt jafn-
óðum. Það er von að gæðin yrðu
misjöfn. Jafnframt er eðlilegt,
að form vísunnar og rímunnar
yrði Símoni léttast tiltækt, en
kvæðagerðin síður. Um leið láta
stutthentu kvæðin honum bezt.
Samanber t. d. hið skemmfllega
kvæði: Ketill og kanna.
Ketill og hún kanna
kostum búin hjón,
veita svölun sanna
sveit um lög og Frón,
ætíð bundin ást og tryggð,
heiðri mestum haldin í
heims um víða byggð.
Ketill og hún kanna
kærust dándishjón,
hljóti hylli manna
hér um ísa-frón
daga, vikur ár og öld,
þar til okkar hála heim
hinsta ægir kvöld.
Og sama má segja um kvæðið
Fljótsdalur:
Fljótsdalur hinn fríði
fegurst byggð vors lands
í vors unað prýði
augu töfrar manns
NÝ
'MONT ROSA
STYRK OQ STALHRAUST
DVERG-RUNNA
JARÐARBER
Avextir frá fyrata árs írœi;
auSræktuð, sterk og varanleg;
þroskast ágætlega fyrripart
sumars unz þau deyja af
frosti eru sérlega bragðgóð og
líkjast safaríkum, viilijarð-
berjum; þau eru mjög falleg
útllts, engu síður en nytsöm,
og prýða hvaða stað sem er,
P6 þau séu smærri en algeng
jarðarber, sem höfð eru að
verzlunarvöru, eru þau þö
stærst sinnar tegundar og
skera sig úr, og skreyta garða,
Vegna þess hve fræsýnishorn
eru takmörkuð, er vissara að
panta snemma, (Pakki 25c) (3
pakkar — 50c) póst frltt,
Vor stóra 1951
fræ og ræktunarhök
Undur fjörugt oft á vörum smáu,
man ég blíðu brosin þín
blessuð fríða konan mín.
Um mig varma vafðir arma þína.
Man ég bjarta menja Gná
meðan hjartans æðar slá.
Man ég tíðum — manstu blíð
það líka, —
þerrði tár af þínum hvarm
þegar sáran barstu harm.
Á einni af vetrarferðum sín-
um kveður Símon:
í stórgjólum sérhvert sinn
svo að hverfi vandi
vertu skjól og skjöldur minn
skaparinn alls-vitandi.
Engu kvíða ég skal þraut
eða slysum skæðum
þegar fyrir förunaut,
fæ þig guð á hæðum.
En þessar stökur eru óstað-
settar:
Þekkja guð ei þankar manns
þessa lífs í húmi,
takmörkuð er hátign hans
hvorki af tíð né rúmi.
Megnar engin manneskja,
moldar hnekkt í dróma
hér að skilja himneska
herrans leyndardóma.
Og þessi:
Hvar sem þræði um lönd og lög
lífs á mæðudögum
Guð á hæðum mildur mjög
mínum ræður högum.
Og enn:
Vonin glæðist þá til þín
þar með huggun sanna
fyrirgefðu feilin mín '
faðir engla og manna.
Biðjum lofum hátign hans
— helg er þannig trúa —
sem er ofar sjónum manns
og sólkerfanna grúa.
Nú er kominn tími til að meta
þetta merkilega farandskáld eft-
ir því bezta sem það kvað og
eftir því, hvernig það skilaði
rímnakveðskapnum í hendur
þeirrar kynslóðar, sem enn er
uppi. Þannig brúuðu Sigurður
Breiðfjörð, Bólu-Hjálmar og Sí-
mon — og Símon þeirra
lengst, — á milli hinnar einhliða
rímnaljóðagerðar fyrri tíma og
hins Ijóðræna skáldskapar vorra
daga, svo að allar horfur eru á,
að ríman og vísan eigi enn
frjótt líf fyrir hendi í vitund
fólks og starfi á landi hér.
Það er tími til kominn að við
hlið hinna venjulegu íþrótta,
sem svo eru nefndar, verði far-
ið að iðka aðrar íþróttir í sveit-
unum og þar á meðal andlegar
íþróttir margskonar. Þá taka
ungmennafélögin rímnakveð-
skapinn upp sem þjóðlega íþrótt.
Rímur kveða og raddstrengi
reyna á letraspjöldum,
held ég gleði saklaus sé,
síðla á vetrarkvöldum.
Segir Símon.
Engin íþrótt er íslenzkari, og
hvað sem allri skáldmennt líð-
ur, er skarð fyrir skildi í mann-
dóm og menntun æskulýðs
Ný Marshall-framlög til
íslands 1,600,000 dollarar