Lögberg - 01.02.1951, Blaðsíða 4

4
Högbcrg
Gefið út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
695 SARGKNT AVENUE, WINNIPEG, MANITOBA
Utan&skrift ritstjórans:
EDITOR LÍÍGBERG, 695 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MAN.
PHONE 21 804
Rritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $5.00 um árið—Borgist fyrirfram
The ‘‘Lögberg" is printed and published by The Columbia Press Ltd.
695 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada.
Authorized as Second Class Mail, Post Office Department, Ottawa
Lífshamingjan og vinnan
Menning sú, sem við nú búum við, þó henni sé í
einu og öðru ábótavant, er árangur látlausrar iðju; lát-
lausra átaka, sem auka á lífshamingjuna og viðhalda
jífinu sjálfu; það erum við sjálf, sem setjum svip okkar
á umhverfið með hugsunarhætti okkar og dagfari, fegr-
um það eða ófegrum eftir viðhorfi okkar til lífsins.
Skapgerð mannanna er með mismunandi hætti;
einn finnur fullnægju í starfi, sem annar ef til vill fyrir-
lítur og vill helzt ekki koma nærri; einn er ásáttur með
það, sem vélin léttir undir með honum við störfin, en
annar finnur til óróa yfir því, að starf hans sé vanmetið,
og hæfileikar hans fái ekki að fullu notið sín, eða um-
bótaþrá hans fái útrás, sem ímyndunarafl hans krefst;
í báðum tilfellum er þó vinnan hyrningarsteinninn að
lífsafkomu hvors um sig; sú staðreynd verður ekki und-
ir neinum kringumstæðum umflúin; á hinn bóginn verð-
ur þó eigi um þaö deilt, að maðurinn eigi að vera frjáls
herra vinnunnar, en hvorki viljalaus né sviplaus þræll
hennar.
Öll vinna þarf að búa yfir sérstökum eiginleikum,
er miða til heilla; hún þarf að vera í eðli sínu heiðvirð,
nytsöm, og þess umkomin, að skapa varanlega lífsgleði.
Margir spekingar liðinna kynslóða, lögðu á það
kapp mikið, að prédika inn í vitund samferðasveitar
sinnar hið áhrifamikla guðspjall hins látlausa starfs, og
verður eigi um árangur af starfsemi þeirra efast; má
þar til nefna vinstri manninn Mill, jafnaðarmanninn
William Morris, íhaldsmanninn Carlyle, fulltrúa hinna
svonefndu kristnu jafnaðarmanna Kingsley, og jafnað-
armenn að hálfu leyti, svo sem Ruskin; alt voru þetta
miklir menn, sem þektu sinn vitjunartíma og vissu
hvað þeir vildu.
Tolstoi lýsir afstöðu sinni til vinnunnar með þess-
um orðum:
„Það er unaðslegt að láta sig dreyma um eilífð-
ina, en það fullnægir engu að síður heiðvirðum manni
að hafa það á vitund, að hann hafi lifað ábyrgu lífi og
leyst af hendi skyldustörf sín svo sem föng stóðu
bezt til“.
í sveita þíns andlits skaltu þíns brauðs neyta; frá
þessu grundvallarlögmáli verður eigi auðveldlega hvik-
að án þess að það hefni sín í einhverri mynd; vitaskuld
er hér einungis átt við sjálfsagt og skynsamlegt erfiði,
en ekki samvizkulausa vinnukúgun, sem er til vanvirðu
jafnt einstaklingum og þjóðum.
Það er siðferðileg skylda hvaða þjóðfélags, sem er,
að hlutast til um stöðuga atvinnu þegnum sínum til
handa, og tryggja þeim holl vinnuskilyrði, en með þeim
hætti einum má réttmætra afkasta vænta, er skapi
þann afkomujöfnuð, er sérhver þjóðfélagsþegn á
heimting á.
Lífshamingjan og vinnan eru tvíburasystur, sem
ávalt þurfa að haldast í hendur.
Ein bókin enn
Nýlega fluttu íslenzku blöðin þá frétt að komin
væri á markaðinn mikil og merkileg bók um íslenzk
efni, en rituð á ensku. Það var: „Saga íslenzkra skálda“
eftir prófessor Richard Beck. Þessi bók var nokkurs
konar tvíburi við: „Sögu íslenzkra rithöfunda“ eftir
prófessor Stefán Einarsson. Báðar hafa þessar bækur
fengið mikið lof eins og þær áttu skilið.
Það er orðið svo algengt að ný bók komi út eftir
prófessor Beck, að það má kallast árlegur viðburður,
alveg eins og jólin og sumardagurinn fyrsti.
Nú hefir hann sent út frá sér eina bókina enn, sem
hann nefnir: „Ættland og erfðir“. Er það úrval úr ræð-
um og fyrirlestrum, sem höfundurinn hefir flutt á ýms-
um stöðum við ýmiskonar tækifæri. Bókin er 270 blað-
síður, í stóru broti. Hún er í tveimur köflum: fyrri kafl-
inn eru ræður um þjóðrækni og menningarmál, en sá
síðari eru ritgerðir og erindi um íslenzk skáld og rit-
böfunda. Byrjar höfundur síðari kaflann á séra Jóni
Þorlákssyni, en endar hann við gröf Einars Benedikts-
sonar.
Prófessor Beck setur sig aldrei úr færi með það
að vekja og vegsama heilbrigða þjóðrækni og ættjarð-
arást. Ég segi heilbrigða, því til er að minsta kosti
þrenns konar þjóðrækni: í fyrsta lagi sú. sem bygð er
á hroka og stærilæti. Þjóðrækni af þeirri rót sprottin
er illgreisi, sem eitrað getur út frá sér og komið þeim,
sem hana ala í brjósti á hálan ís og kaldan klaka. Þann-
ig var þjóðrækni Hitlers og Mussolinis. Þjóðrækni pró-
fessors Becks á ekkert skylt við hana.
í öðru lagi er sú þjóðrækni, sem kalla mætti
barlóms- og lítilmensku þjóðrækni. Hún kemur í ljós
hjá þeim, sem að vísu þykir vænt um land sitt og þjóð
sína, en sjá alt heima fyrir með smækkunargleri, en
alt annars staðar stórt og mikilfenglegt; þeir falla á
kné fyrir öllu erlendu, en berja sér og kvarta heima
fyrir. Þess konar þjóðrækni finnur heldur enga náð
hjá prófessor Beck.
Það er annars konar þjóðrækní, sem gagntekur
hann og birtist í öllum ritum hans og ræðum. Það er
hin heilbrigða þjóðrækni: Hún leitar að öllu því í fari
lands síns og þjóðar sinnar, sem gott er og göfugt,
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 1. FEBRÚAR, 1951
Frá bókamarkaðinum
Torfhildur Þorsteinsdóttir Holm: RITSAFN II. og III.
. bindi Jón biskup Arason. Búið hefir undir prentun Bryn-
jólfur Sveinsson. Bókaútgáfan Norðri. Akureyri 1950.
I gær — 7. nóv. 1950 — hefir
fjögur-hundruðustu ártíðar Jóns
biskups Arasonar og sona hans
verið víða minnzt í þessu landi,
vel og maklega og með ýmsum
hætti. Klukkuturninn mikli, sem
reistur hefir verið áfast við
dómkirkjuna á Hólastað til minn
ingar um þá feðga alla, en þó
einkum til heiðurs biskupinum
gamla, var og vígður á þessu
sumri í sama tilefni, svo sem al-
kunnugt er. Þá hefir hin mikla
skáldsaga Gunnars Gunnarsson-
ar um Jón biskup, æviferil hans
og endalok, verið lesin í útvarp
á árinu og mun enda hafa komið
út í nýrri, íslenzkri útgáfu. Og
loks verður í dag frumsýnt í
Þjóðleikhúsinu í Rvík leikrit
Svartur markaður
í algleymingi
í fyrra mátti með öllum rétti
segja, að góðæri ríkti alment í
brezku nýlendunni Hong Kong;
nú er þetta mjög á annan veg,
að því er nýlegar fregnir þaðan
herma; nú er að sögn, verðbólga
komin þar á hátt stig, og svartur
markaður í algleymingi, auk
þess sem arðræningjar kaupa
upp flestar þær vörur, sem lítið
er til af, geyma þær vikum og
mánuðum saman, og selja þær
síðar við okurverði.
Tryggva Sveinbjörnssonar um
sama efni. Má á öllu þessu sjá —
og raunar fjölmörgum atburðum
öðrum — að því fer fjarri, að
íslendingar hafi enn gleymt
hetjubiskupi sínum, hvorki lífi
hans né dauða, enda vafalaust,
að böðulshöggin fimm eða sex,
sem þurftu til þess að skilja
hærukoll öldungsins frá hrör-
legum bolnum þar í túninu í
Skálholti forðum, — hafa orkað
stórum meira í þá átt að grópa
og móta minning kempunnar inn
í þjóðarsálina, heldur en að
stytta lífdaga hans hér á jörðu,
svo að nokkru næmi, því að víst
var skeið hans hér mjög til enda
runnið,, hvort sem var, þegar
þetta gerðist.
Það er því vissulega mjög vel
til fundið, að Bókaútgáfan
Norðri hefir á þessu hausti gefið
út skáldsögu Torfhildar Þ. Holm
um Jón biskup Arason, þótt með
því sé allmjög hnikað til réttri
tímaröð á ritverkum skáldkon-
unnar frá því, sem upphaflega
var. — Brynjólfur biskup Sveins
son var fyrsta bókin, sem frú
Holm gaf út, enda gaf Norðri
hana út í fyrra sem fyrsta bindi
hinnar stórfallegu og veglegu
heildarútgáfu sinnar af ritverk-
um skáldkonunnar. Og nú kem-
ur sagan um Jón biskup næst,
sem II. og III. bindi ritsafnsins,
Sig. Júl. Jóhannesson
en í rauninni fóru þar margar
bækur á milli, enda mun sagan
Jón Arason hafa verið einhver
síðasta stóra skáldsagan, sem
frúin frumsamdi.
Frásagnarháttur frú Torfhild-
ar Holm er mjög sniðinn eftir al-
þýðlegum sögustíl frá 18. öld
oíanverðri og byrjun 19. aldar.
Viíhjálmur Þ. Gíslason lýsir
honum vel og réttilega í ritgerð
sirini um skáldkonuna, er prent-
uð var framan við I. bindi rit-
safnsins: — „Frásögnin er löng
og fer vítt og breitt, eins og tíðk-
aðist í hinni eldri skáldsagna-
gerð, og var stundum með við-
kvæmni, en stundum í nokkrum
siðvendnistón. Þessar sögur
voru ekki skrifaðar til þess eins
að lýsa mönnum og aldarfari,
heldur einnig til þess að flytja
boðskap, siðakenningu, til þess
að vera siðbætandi og styrkja
trú og manngæzku ... I dag
hefir fennt yfir flest rit hennar,
og þau eru dreifð og í fárra
manna höndum. En Torfhildur
Þ. Holm er þess makleg, að
minningu hennar sé haldið á
lofti. Hún var merkur braut-
ryðjandi í bókmenntum og
menningarbaráttu íslenzkra
kvenna, tákn nýs tíma og nýs
hugsunarháttar í landinu".
Við þessi ummæli vildi ég
bæta því einu, að við, sem mun-
um þá tíð, að „Draupnir“ og
„Dvöl“ hin eldri, voru enn á
slæðingi í sveitum landsins,
mundum fagna því vel, að
Norðri skildi svo við hina nýju
og ágætu útgáfu af skáldritum
Torfhildar heitinnar, að nokk-
urt sýnishorn af öðru efni þess-
ara rita flyti þar með, svo sem
sögulegur og þjóðlegur fróðleik-
ur, gömul kvæði og vísur og
margt fleira, er frúin hefir safn-
að, skrásett og haldið til haga.
Fyrir okkar vitund endist hann
enn, ilmurinn, sem lagði af þess-
um gömlu ritum í vitund okk-
ar, þegar við handlékum þau
þá.
Prentverk Odds Björnssonar
hefir prentað þessi þrjú stóru
og fallegu bindi, sem þegar eru
út komin af ritsafni frú Holm,
og hefir leyst það verk af hendi
með miklum ágætum, svo sem
þess var von og vísa.
J. Fr. Dagur.
Kveðið ó íslandi
1950
Skrifað í gestabók Páls Björg-
vinssonar óðalsbónda og odd-
vita á Efra-Hvoli í Fljótshlíð,
17. okt. 1950:
Hér er þróttur, vilji og vit,
sem vitni Drottni bera.
Hér er gnótt af lífi og lit
í landi, og gott að vera
S. E. Björnsson
☆
Kvöld hjá Óla Valdimarssyni
Hér í kvöld er hnúkaþeyr
hjartans öldur skap’ann.
Austan kaldinn er ei meir,
Óli Valdi drap ’ann.
S. E. Björnsson
☆
Hjá Björgvin Guðmundssyni og
frú Hólmfríði í kveðjukvöld-
boði 30. sept. 1950.
Menning sú, er varðar veg
vorra tíma er glæsileg.
Hún er meiri, álít eg
á Akureyri, en Winnipeg.
S. E. Björnsson
„Hvað það er slúðrað hræði-
lega“, sagði piparmær við ensk-
an aðalsmann. „Getið þér ímynd-
að yður annað eins, herra, ein-
hver af hinum illgjörnu kunn-
ingjum mínum hefir sagt, að ég
eigi tvíbura“.
„Ég hefi gert mér það að reglu,
að trúa -eðeins helmingnum af
því, sem ég heyri, fröken“, sagði
aðalsmaðurinn.
☆
Kona nokkur steig upp í leigu-
bíl. Bílstjórinn ók út í umferð-
ina og sagði: „Vilijið þér hlusta
á útvarpið, frú, eða eigum við
bara að tala saman?“
háleitt og drengilegt. Þeir sem þeirri þjóðrækni fylgja,
hafa alt þetta fyrir augum til ævarandi eftirbreytni.
Þessa þjóðrækni þreytist prófessor Beck aldrei á að
prédika. í nafni þeirrar þjóðrækni segir hann: „Vér
lokum að baki oss hurðinni að hversdags vafstrinu;
drögum skó af fótum oss og göngum inn í musteri
minninganna. Og við förum ekki þangað inn til þess
að miklast í minningum af frægð feðra vorra án þess
að hafa á nokkurn hátt átt þátt í að auka hana eða
viðhalda henni; heldur stígum vér þangað inn hreinum
fótum í því skyni að feta sem oftast og sem fullkomnast
í frægðarspor feðra vorra“.
Þessa þjóðrækni prédikar prófessor Beck stöðugt
iog látlaust.
Ég ætla mér ekki að semja ritdóm um þessa bók;
ég skrifa þessar línur einungis í þeim tilgangi að vekja
eftirtekt á henni. Hún verðskuldar annað og betra en
það að liggja ólesin uppi á hillum. Hún flytur glöggar
og greinilegar lýsingar af þeim skáldum og rithöfund-
um, sem höfundurinn tekur til yfirvegunar; hún skýrir
frá ættum þeirra og uppruna, aðstöðu þeirra í lífsbar-
áttunni; aðdraganda að stefnum þeirra og skoðunum
og veitir þannig lesendunum miklar og mikilsverðar
upplýsingar. Hann dregur myndir þessarar manna fram
í dagsbirtuna út úr skúmaskotum gleymskunnar, sópar
af þeim ryk vanrækslunnar og sýnir þær á ný glöggar
og ljóslifandi í allri sinni dýrð. Aðallega á þetta við
meðferð höfundarins á séra Jóni Þorlákssyni og Grími
Thomsen. Myndir þeirra hafa smádofnað í hugum al-
mennings, en þessi bók skýrir þær og bregður á þær
birtu.
En prófessor Beck leiðir einnig hin yngri skáldin
og rithöfundana fram á sjónarsviðið og kynnir þá. Opn-
ar hann þar og sýnir nýja heima, sem þessi skáld eru
að skapa með alls konar breytingum og byltingum.
Eða hann sýnir hinn gamla heim umbættan og endur-
skapaðan í ljóðum og línum þessara yngri manna. Má
þar nefna Davíð Stefánsson frá Fagraskógi og Huldu
(Unni Benediktsdóttur).
Ég verð að minnast á eitt atriði í þessari bók í
sambandi við það sem höfundur skrifar um Huldu.
Hann bendir á það, hversu oft sé stígið á gróður, sem
sé að byrja að vaxa — viðkvæman vorgróður, sem
hvorki þoli kulda né harðneskju, og stundum sé jafnvel
deyddur í fæðingunni með hlífðarlausu fótasparki.
Kveður hann það vel farið að Jarðþrúður Jónsdóttir
skrifaði með hluttekningu og skilningi um fyrstu kvæði
Huldu. Farast honum orð um það á þessa leið: „Vor-
hretin hafa mörgum nýgræðingnum orðið að þroska-
tjóni, eða jafnvel fjörtjóni: kyrkt hann svo í vexti, að
hann beið þess aldrei bætur. Það er fagnaðarefni að
þau forlög biðu ekki Huldu“.
Höfundur þessarar bókar hefir hér lagt líknarhönd
sína á viðkvæman blett, sem þörf var að snerta. Það
er algengt með skáldskap, eins og margt annað. að þeir,
sem hlotið hafa viðurkenningu og orðnir eru fleygir og
færir, stíga á frumgróður byrjandans með kulda og
hlífðarleysi. Aðfinnslur eru nauðsynlegar og geta ver-
ið lærdómsríkar þeim, sem fyrir þeim verða. En þær
þurfa að vera frambornar með sanngirni og skilningi —
ekki einungis skilningi á því efni, sem um er að ræða,
heldur einnig skilningi á sálarlífi hins unga höfundar,
sem knésettur er: Aðfinningarnar mega hvorki vera
sprotnar af þröngsýni né afbrýðissemi.
Höfundurinn á sérstakar þakkir skildar fyrir það
að hafa hreyft þessu máli — það er þýðingarmikið mál
og einmitt nú tímabært meðal Vestur-íslendinga.
Minningarorð
Mrs. Halldóra Bjarnadóttir
Jakobson andaðist þann 12. jan-
úar að heimili dóttur sinnar og
tengdasonar, Mr. og Mrs. M. O.
Anderson við Riverton, Man.
Hún var fædd 12. júlí 1859, að
Litlu-Skógum í Stafholtstungum
í Mýra- og Borgarfjarðarsýslu.
Foreldrar hennar voru Bjarni
Guðmundsson bóndi þar og
Þórlaug Árnadóttir bónda frá
Mýrum, af Stokkhamarsætt. —
Amma Halldóru í föðurætt var
Margrét, systir Halldóru frá
Lambagerði föðurmóður Dr. Sig-
urðar Júl. Jóhannessonar.
Halldóra fluttist vestur um
haf árið 1887 og settist að í Win-
nipeg. Þann 30. des. sama ár
giftist hún Bjarna Jakobssyni,
er var sonur Jakobs Sveinssonar
frá Laxárholti 1 Borgarhreppi í
Mýrasýslu. Þau fluttu til Nýja-
íslands 1889, settust fyrst að í
Ólafsdal, í Geysisbygð, bjuggu
þar í 7 ár; þaðan fluttu þau að
I Fögruhlíð í sömu bygð og bjuggu
þar um 5 ára bil. Árið 1902 sett-
ust þau að á heimilisréttarlandi
sínu er þau nefndu Bjarnastaði.
Þar bjuggu þau í 25 ár, en
brugðu búi árið 1927 og fluttu
til dóttur sinnar og tengdason-
ar; þar lézt Bjarni maður henn-
ar árið 1935, en Halldóra átti
þar indæla 23 ára dvöl, og þar
andaðist hún sem fyr er sagt.
Bjarni og Halldóra eignuðust 8
börn; 2 dóu ung: Unnsteinn Guð-
laugur og Lilja Thorlaug. Full-
tíða son, Bjarna Ágúst að nafni,
mistu þau árið 1922. Ögmundur
Kristinn, sonur þeirra, dó á fer-
tugs aldri, eftir margra ára van-
heilsu. Börn þeirra á lífi eru:
Jakob, kvæntur Þórunni Kelly,
á Gimli; Unnsteinn, bóndi í
Geysisbygð, kvæntur Helgu
Bjarnason; Guðlaugur, kvæntur
Hermínu Magnússon, búsettur í
Vancouver, B.C.; Rannveig, gift
Magnúsi O. Anderson, bónda við
Riverton, Man. Barnabörn eru
19 að tölu og barnabarnabörn 10.
Börn Jakobssons-hjónanna eru
þróttmikið og duglegt fólk. —
Bæði þau og margir afkomenda
þeirra er fólk óvenjulega hraust
og mikið að vallarsýn. Halldóra
var þrekkona mikil, auðug af
þeim verðmætum er varanlegt
gildi hafa. Sem eiginkona og
móðir innti hún af hendi mikið
og göfugt starf undir erfiðum
kringumstæðum, er landnáms-
árunum fylgdu. Baráttan við
barnamissir og sjúkleika sumra
barna sinna fékk hún að reyna,
en bar, eins og svo margt annað,
er mætti menni, með jafnaðar-
geði hinnar styrku og trúuðu
konu. Hjálpsöm og kærleiksrík
var hún gagnvart þeim er bágt
áttu, fyr og síðar á ævileið henn-
ar. Hún naut sín vel hjá dóttur
sinni og tengdasyni — meðal
barna þeirra og í grend við önn-
ur börn sín og afkomendur. —
Ágætlega entist henni heilsa og
þrek, og aldri varð hún rúm-
liggjandi. Sem dæmi þess hversu
andlegir kraftar hennar voru ó-
skertir, má geta þess, að stuttu
áður en hún andaðist sýndi hún
Rannveigu dóttur sinni ýms ís-
lenzk ljóð, er hún hafði lært á
öndverðum vetri þessum — mun
það fremur fágætt teljast með
svo aldraða konu sem hún var,
91 Vz árs; en sýnir ást þá er hún
bar í brjósti til ljóða, ekki síður
en bókhneigð hennar, er hún 1
friði ellinnar gat lagt stund á.
Öll börn hinnar látnu, þau
sem á lífi eru, voru viðstödd út-
för hennar. Guðlaugur sonur
hennar kom flugleiðis frá Van-
couver til þess að vera þar við
staddur ásamt Ólafi Anderson,
er alist hafði upp í nágrenni
Halldóru. Útförin var all-fjöl-
menn; fór fyrst fram kveðjuat-
höfn á heimili Andersonshjón-
anna, en síðan í kirkju Geysis-
safnaðar, heimasöfnuði hinnar
látnu, þann 18. janúar.
Sá er línur þessar ritar þjón-
aði við kveðjuathöfnina og jarð-
söng.
S. Ólafsson