Lögberg - 19.04.1951, Blaðsíða 5

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 19. APRÍL, 1951
ÁHLeAMÁL
LVENNA
Ritstjóri: INGIBJÖRG JÓNSSON
ÁHRIFAMIKILL PÍANÓLEIKARI
Helga Sigurdson
Þegar þessi góði gestur kom
hingað eins og kunnugt er, til að
taka þátt í samkomunni miklu
°g söguríku, sem haldin var í
Hayhouse Theatre á föstudags-
kveldið þann 30. marz síðastlið-
inn, en þar gerðust þau ógleym-
anlegu tíðindi, að forseti Mani-
tobaháskólans, Dr. Gillson, til-
kynnti formlega stofnun kennslu
stóls í íslenzku og íslenzkum
fræðum við æðstu mentastofnun
fylkisins. Með komu sinni hing-
að og glæsilegri þátttöku í hin-
um mikla atburði, sýndi Helga
lofsverða rækt við uppruna
sinn og ætt. Hún er dóttir Can-
ada, afkomandi íslenzkra braut-
ryðjenda í þessu landi.
Snemma bar á óvenju skarpri
hljómlistargáfu hjá Helgu, og
hún var í rauninni barn, er hún
byrjaði að leika á píanó; nú hef-
lr hún um allmörg ár notið
kennslu í píanóleik hjá víð-
frægum kennurum og hefir náð
slíkri þróun í list sinni, að hún
felst til sjálfstæðra snillinga.
Helga á djúp ítök í hugum Is-
lendinga vestan hafs og austan,
en áhrif hennar á sviði hljóm-
^istarinnar ná langt út fyrir ís-
lenzka mannfélagið. Hún býr
yfir styrkum, norrænum per-
sónuleika, sem endurspeglast í
tökum hennar á viðfangsefnum
sínum og þetta kom sennilega
aldrei skýrar í ljós en einmitt á
samkomunni í Playhouse
Theatre. Hún er vel að sér í ís-
lenzkri tungu, ljóðræn og fer al-
drei í launkofa með hverrar ætt-
ar hún sé. Helga hefir gefið sig
talsvert við tónsmíðum, sem
bera á sér frumlegan blæ.
Helga er af söngelsku fólki
komin, dóttir þeirra Sigurbjörns
Sigurðssonar, sönglagahöfundar
og söngstjóra, og frúar hans.
Hún er nákominn ættingi mesta
leikritaskálds íslands, Jóhanns
Sigurjónssonar frá Laxamýri.
Þann stutta tíma, sem Helga
að þessu sinni réði yfir í Winni-
peg, var hún gestur foreldra
sinna. Dvölin var langt um
styttri en hinir mörgu vinir
hennar hefðu óskað, því vegna
skyldustarfa sinna í New York
fór hún þangað daginn eftir sam-
komuna. Allir þakka henni kom-
una og vona, að ekki líði mjög
langt um þar til fundum okkar
ber saman aftur.
Kosin í mikilhæfa trúnaðarstöðu
Mrs. Richard Beck
Mrs. Richard Beck, Grand
^°rks, N. Dakota, var kosin for-
seti Berklavarnafélags ríkisins
(The Anti-Tuberculosis Asso-
^ation) á ársfundi félagsins í
ismarck, N. Dakota, síðastlið-
lnn föstudag 13. apríl. Hún hafði
yerið vara-forseti félagsskapar-
lns og skipaði forsæti á ársfund-
mum.
Undanfarin átta ár hefir Mrs.
Beck verið ritari Grand Forks
eildar félagsins og haft umsjón
^íeð sölu jólamerkja þar í borg
Ú stuðnings berklavörnum. Hún
efir einnig um margra ára skeið
® t sæti í stjórnarnefnd Berkla-
arnafélags ríkisins og var auk
þess í tvö ár í stjórn Berkla-
varnafélags Mið-Vesturlandsins
(The Mississippi Valley Con-
ference).
Mrs. Beck er sérstök atkvæða-
kona, drenglunduð og heilsteypt
í skapgerð. Kvennasíða Lögbergs
óskar henni til hamingju með þá
maklegu sæmd, sem henni nú
hefir fallið í skaut.
Fyrsta fallhlífin
Það er mælt, að það hafi verið
dauðadæmdur morðingi, sem
menn létu gera fyrstu tilraun
með að henda sér út í loftið með
fallhlíf — hann varð einskonar
„reynsluflugbátur“ — í bókstaf-
legum skilningi. Þetta gerðist 29.
sept. 1777 í Port-Louis í Bret-
agne. Hann var klæddur eins-
konar fjaðurbúningi með vængj-
um. Hinum 24 ára gamla pilti
var svo hrundið út af þaki hegn-
ingarhússins 30 metra hátt frá
jörðu. Áhorfendurnir að þessari
aftöku voru 10.000 og tauga-
spenningur þeirra var ógurlegur.
Eftir að vindurinn hafði svipt
honum dálítið til og frá, kom
morðinginn heill á húfi niður til
jarðar. Þá laust allur múgurinn
upp fagnaðarópi. Fanginn var
náðaður og var jafnvel gefið all-
mikið fé að verðlaunum fyrir
hugrekki sitt.
Mónaðarblaðið „Eining"
Eftir prófessor RICHARD BECK
Mánaðarblaðið „Eining“, sem
út er gefið í Reykjavík og nú er
komið á níunda ár, er sérstak-
lega helgað bindindis- og menn-
ingarmálum, enda standa Stór-
stúka íslands og Iþróttasamband
íslands að útgáfu þess. Ritstjór-
inn er Pétur Sigurðsson erin-
dreki, maður brennandi í and-
anum um þau mál, er horfa til
heilla og þjóðþrifa, og Islending-
um vestan hafs að góðu kunn-
ur, síðan hann dvaldi hér í álfu
árum saman. Hann er snjall
ræðumaður, ágætlega ritfær og
lipurt skáld. Hefir „Einingin“
einnig verið og ér hið vandað-
asta blað í höndum hans og
heldur djarflega á lofti merki
bindindis- og menningarmála.
Þeim ummælum til staðfest-
ingar nægir að renna augum yfir
innihald þeirra heftanna þriggja,
sem út eru komin á þessu ári.
Auk margra greina um bind-
indismál, er í janúarheftinu löng
ritgerð og fróðleg um kauptúnið
Selfoss, sem risið hefir upp og
orðið héraðsmiðstöð á síðari ár-
um, og eru þessi upphafsorð
fyrri hluta ritgerðarinnar:
„Selfoss er mjög markverður
og sérstæður staður í landinu.
Kauptún með næstum þúsund
íbúa, blómlegt og vaxandi kaup-
tún í sveit. Þar rennur saman í
eitt, verzlun og viðskipti, land-
búnaður og iðnaður, félags- og
menningarlíf. Þar er ör hjart-
sláttur viðskiptalífsins og allrar
umferðar á svæði, sem hýsir um
helming þjóðarinnar. Þangað
stefnir oft fjölmenni til þinga,
fundarhalda og skemmtana, og
þangað og þaðan er fólksstraum-
ur í allar áttir“.
Ritstjórnargreinin í umræddu
hefti er hin athyglisverðasta og
á erindi til allra hugsarídi manna
og kvenna, þó að hún sé að öðr-
um þræði sérstaklega stíluð til
íslenzkra Góðtemplara og ann-
arra bindindismanna. Nefnist
grein þessi „Á morgni nýs árs“
og er eftir Séra Kristinn Ste-
fánsson, Stórtemplar. Sýna eft-
irfarandi málsgreinar, hvernig
sá mæti maður og foringi ís-
lenzkra Góðtemplara hvetur í
þessari árahótahugleiðingu til
heilbrigðs horfs í lífinu og líð-
andi stund. Vitnar höfundur til
fleygra orða hins forna sálma-
skálds: „Kenn oss að telja daga
vora“, og segir síðan:
„Þessi bæn hebreska skáldsins
er ekki úrelt. Ekkert er heimin-
um nú meira virði en guðstrú.
Ekkert annað en hún getur
bjargað mannkyninu heilu á
húfi út úr gerningarveðri geggj-
aðrar tilveru. Guðstrúin skapar
ábyrgðartilfinningu, drengskap
og heiðarleika, og innrætir
mönnum, að þeim ber að vinna
meðan dagur er að heill og ham-
ingju sjálfra sín og annarra.
Sagan hermir, að römverski
keisarinn Títus, er sat á veldis-
stóli um árið 70 e. Kr., hafi jafn-
an sagt að kveldi, þegar að hann
.var óánægður með dagsverk
sitt: „Þessum degi hef ég glat-
að“. Hinn mikli heimsdrottnari
var furðu glöggskyggn á tilgang
og gildi mannlegs lífs. Enginn
dagur mátti fara forgörðum.
■Hann fann til ábyrgðarinnar,
sem á honum hvíldi. Hann fann,
að fátt skipti meira máli fyrir
einstaklinginn, en trúmennskan
við sjálfan sig og aðra menn,
hollustan við góð málefni og
fagrar hugsjónir.
Margt úr sögum forfeðra
vorra er af sama toga spunnið.
Drengskapurinn, sem var æðsta
dyggð þeirra, var einmitt ofinn
saman úr þessum tveim þátt-
um: trúmennskunni við sjálfan
sig og trúmennskunni við aðra
menn. Og í ætt við drengskapinn
er hið glæsilega tilsvar einnar
sögupersónu íslendingasagna,
þetta: „Hvorki mun ég á þessu
níðast, og á engu öðru, er mér
er til trúað“. —
Lífið lætur ekki að sér hæða.
Dagarnir nema aldrei staðar.
Stundin flýr og með henni þau
verk, er þá voru unnin, hvort
sem þau voru góð eða vond. En
minningin um misstigin spor
gleymist seint. Verk vor fylgja
oss, hvort sem oss líkar það
betur eða verr.
Hvernig höfum vér farið með
tækifæri liðinna daga. Hafa þau
orðið oss eins og leiftur í myrkri
og möguleikarnir sem mýrar-
ljós, er vér eltum stefnulaust og
lentum svo í vegleysum? Eða
höfum vér notað stundirnar
hyggilega, eins og rómverski
keisarinn, ekkert tækifæri látið
ónotað, engum degi glatað?
Þetta skulum vér íhuga í byrjun
nýs árs. Og vér skulum minnast
þess, að konungur daganna ætl-
ast til þess af oss, að vér látum
aldrei undir höfuð leggjast að
teljá daga vora, að vér glötum
engri stund, níðumst aldrei á því,
sem oss er trúað fyrir. Hér er
um boðskap að ræða, sem tekur
til allra þegna þjóðfélagsins og
er mikið undir því komið, hvern-
ig við er brugðið“. —
Af efni febrúarheftisins má
fyrst nefna forystugreinina
„Bezta leiðsögnin til farsældar“
(snúið úr ensku), um Fjalla-
ræðuna bæði sem hin mikilvæg-
ustu sannindi og hinar hag-
kvæmustu lífsreglur í samskipt-
um manna innbyrðis og á vett-
vangi álþjóðamála. Þá er mjög
eftirtektarvert og tímabært bréf
um bindindis- og menningarmál
eftir prestaöldunginn séra Jón-
mund Halldórsson að Stað í
Grunnavík; hann er glaðvakandi
andlega, þó kominn sé á áttræð-
isaldur, og óhræddur við að láta
skoðanir sínar í ljósi.
Ritstjórnargrein Péturs Sig-
urðssonar „Menningaruppskeran
í þjóðfélaginu“ er einnig bæði
skorinorð og markviss. Hann
ritar ennfremur ítarlegar um-
nýjustu bækur Menningarsjóðs
og um sjálfsævisögu Larsen-
Ledet, hins víðkunna danska
bindindisfrömuðar og ræðu-
skörungs. Margt fleira er auk
þess í heftinu eftir ritstjórann
og aðra.
Nýkomið marzhefti „Einingar-
innar“ hefst, eins og ágætlega
sæmdi, á grein um Svein Björns-
son, forseta íslands, í tilefni af
70 ára afmæli hans 27. febr. s.l.
Er grein þessi gagorð og fagur-
yrt, en jafnframt réttorð og laus
við allt innantómt skjall.
Eggjandi mjög til umhugsun-
ar er grein ritstjórans „Getur
menntarembingur komið í stað-
inn fyrir dyggð?“, en þetta eru
niðurlagsorðin:
„Vér björgum ekki menningu
okkar með einhverjum rembingi,
en á vegi dyggðanna verða þjóð-
ir farsælar. — Engin mennta-
uppþemba getur komið í staðinn
fyrir dyggðir, en án þeirra eru
þjóðir á helvegi, þótt allir þegn-
ar þeirra séu kunnáttumenn.
Lærdómur og siðfágun í öllu
hinu ytra getur aldrei komið í
staðinn fyrir göfugan hugsunar-
hátt og siðgæði. Kristindómur-
inn og guðstrúin er það sem bezt
hefir g ö f g a ð hugsunarhátt
manna og þroskað siðgæði
þeirra“.
í þessu hefti eru einnig ýmsar
aðrar greinar um bindindismál,
t. d. löng grein (þýdd úr dönsku)
um hinn merka félagsskap
„Alcoholics Anonymous“, auk
ritdóma og annars almenns les-
máls.
Þó að hér hafi verið stiklað á
stóru, ætti umsögn þessi að gefa
lesendum hennar það nægilega
í skyn, að „Einingin“ er efnis-
mikið mánaðarblað, sem hvikar
eigi frá menningarlegu mark-
miði sínu, en heldur vel í horf-
inu. Hún á því skilið stuðning
allra þeirra, sem þeim málum
unna og vilja stuðla að fram-
gangi þeirra.
Á það skal einnig bent, að þó
að blaðið fjalli um annað fram
um íslenzk bindindis- og menn-
ingarmál, þá lætur það sig einn-
ig skipta þau mál víðsvegar um
lönd, eins og sjá má af framan-
skráðri lýsingu á efni umræddra
hefta, þó að fljótt hafi þar verið
yfir sögu farið.
Björn fluttist til Kanada 1891
og nam sér bústað vestur frá
Langruth í Manitoba. Fáum ár-
um seinna giftist hann eftirlif-
andi ekkju sinni, Sigurborgu
Gísladóttur. Um aldamótin flutt-
ust þau hjón búferlum norður og
austur fyrir Amaranth, og
bjuggju á því svæði til þessa.
Þar var eitt sinn talsverð íslenzk
bygð, sem nú má teljast að
mestu úr sögunni. Má svo segja
að þau hjón, Björn og Sigurborg,
séu síðustu leyfar þeirrar bygð-
ar. Búnaðist þeim vel og komust
í allgóð efni. Björn var vel hlut-
gengur og ástundunarsamur til
allra verka; voru þau hjón vel
samhent í að verða efnalega
sjálfstæð. Sigurborg er val-
kvendi; hún er búin að líða lang-
varandi heilsuleysi, en ber sinn
kross með undirgefni og hug-
rekki.
Þeim hjónum varð fjögurra
barna auðið; tvö eru látin, Þór-
unn Ástríður og Ólafur; tveir
uppkomnir synir eru á lífi, Gísli
Alexander og Snorri og eru þeir
til heimilis í Amaranth.
Ekki lét Björn mikið yfir sér
eða að hann bærist mikið á; heill
og veilulaus var hann í skoðun
þeirra mála, sem hann tók þátt
í. Ekki var honum margrætt um
trúarefni, en brátt kom það í
ljós af samræðum um þau efni,
að Björn bjó yfir bjargfastri
sannfæringu og skýlausri trúar-
reynslu, sem verkaði á hugsun
hans og framgangsmáta. Var
ýmsum liðsinnt án þess að halda
því á lofti.
Á ísland i mun Björn hafa
stundað fjárgeymslu og sjósókn;
gat hann þess að hafa þreifað á
vernd Guðs á sjó og landi. „Sá
himneski faðir“, eins og hann
iðulega komst að orði, var veru-
leiki í huga hans jafnaðarlega,
sem réði fyrir athöfnum hans.
Mig langar til að geta um at-
vik, sem hann gat um; virtist
mér atburður þessi vera honum
dýrmætur fjársjóður.
Hann bjargaði barni eitt sinn,
sem var komið að því að
drukkna; gat hann þess að hin
þakkláta móðir barnsins hefði
heitt og innilega beðið honum
guðlegrar blessunar fyrir björg-
unina. Mun það álls engin fjar-
stæða að hið heita hjartans and-
varp muni hafa orðið að áhrín-
| isorðum í lífi Björns til ómælan-
Skylt er einnig að geta þess,
að ritstjórinn minnist iðulega í
blaðinu landa sinna vestan hafs,
sögu þeirra, þjóðræknis- og
menningarbaráttu, meðan ann-
ars í síðasta hefti landnáms
þeirra á einkar hlýjan og drengi-
legan hátt. Með.þeim hætti er
hann einn af braúarsmiðunum
yfir hafið.
„Einingin” kemur út í 12
myndarlegum heftum árlega, og
vönduðum frágangi. Árgangur-
inn kostar 20 krónur, eða sem
svarar $1.25 í hérlendum pen-
ingum, og er það ódýrt lesmál
eins og kaupin gerast nú á eyr-
inni. Það er bæði stuðningur við
góðan málstað og heilbrigð þjóð-
rækni að kaupa blaðið. — Af-
greiðsla þess er: Klapparstíg 26,
Reykjavík.
legrar blessunar; mun sanni
næst að fáar bænir taki fram
bænarorðum ástríkrar, kristinn-
innar móður. Kemur það heim
við orð postulans: „Kröftug bæn
réttláts mann megnar mikið“.
Bréf Jakobs 5:16.
Móðirin sem í hlut átti var
dóttir skálds og mentamanns,
sem arfleyfði íslenzku þjóðina
að bókmentalegum gimsteinum,
sem eru enn mikils metin og
lesin.
Heimili Björns og Sigurborgar
var mjög í þjóðbraut; var öllum
beini veittur, sem vildu þiggja.
Iðulega söfnuðust menn saman
til guðsþjónustu á heimili þessu;
var mönnum gert gott að athöfn
afstaðinni; mun mörgum hafa
hlotnast ánægjulegar endur-
minningar frá þeim stundum.
Þegar leið á ævi Björns fór
heilsu hans að fara mjög aftur,
svo að hann treystist ekki til að
halda áfram búskap; fluttust þá
hjónin inn til Amaranth, og nutu
athvarfs meðal sona sinna, sem
eiga þar heima; þeir eru giftir
menn; reyndust þeir ásamt kon-
um sínum upp á það bezta og
ástunduðu að það færi svo vel
um gömlu hjónin, að þau yndu
hag sínum.
Þessi mætu hjón hafa nú beðið
eins og farþegar við bárufald
hins mikla úthafs, sem skilur líf
og dauða, og eins og farfuglinn,
sem er í þann veginn að hefjast
til flugs áleiðis til hinna hlýju
landa og sólríkra sumardaga. —
Sjóferð Björns er nú lokið:
höfn er náð eftir misjafna úti-
vist og langa. Orð skáldsins eru
sannmæli:
,J>egar brestur þrek og starfi.
Þegar laskast ævikarfi.
Gott er að ná til hafnar heim“.
Þegar maður minnist nú að
endingu Björns Þórðarsonar;
mannsins, sem með ráðvandlegu
líferni vildi koma alls staðar
fram til góðs, og sem hélt sinni
yfirlætislausu góðsemi, og vildi
í engu vamm sitt vita, þá fer
naumast hjá því, að hlýjar og
gleðiríkar hugsanir skipi sér um-
hverfis minningu hans.
Ómjúkum höndum hefir tím-
inn farið um íslenzka bygðar-
lagið á þessum slóðum, eins og
er nú að gerast mjög títt um
staði, sem eitt sinn voru setnir
af löndum. Umhverfið er alt ann
að en áður fyr. Mun sannast, að
sögu þessarar bygðar muni lok-
ið með burtför Björns sem síð-
asta frumbýlings hennar.
S. S. C.
Á banntíma.
Bóndakona kvartaði yfir því
við mann sinn, að vinnumaður-
inn væri dauðadrukkinn, og það
yrði að reka hann úr vinnunni.
„Reka hann“, hrópaði bóndinn
glaður, „nei, ég held nú síður.
Þegar það er runnið af honum
læt ég hann segja mér, hvar
hann fékk það“.
Ljóð við Júðalag
(L. N. Imber. Lag: Halikvoh).
Eitt sinn flýt ég, eitt sinn,
að annarlegri strönd
einn saman flúinn ól og böðulshönd.
Og áfram lengra, áfram
um eyðimerkursand
feta ég til þín, fyrirheitna land.
Þar sem fólk mitt flytur þakkargjörð
og fyrirbæn um ríki guðs á jörð.
Heim er mín þrá öll um haf og eyðisand,
helga land, fyrirheitna land.
Krisiinn Pélursson
DÁN ARMINNING :
Björn Þórðarson
%
Fæddur á Mástöðum á Akranesi 1864
Dáinn í Amaranth í Manitoba þ. 10. marz 1951