Lögberg - 31.05.1951, Page 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 31. MAÍ 1951
Tomas Johansson fil. mag.. Lundi
Föroya Landsbókasavn
Grcðurhúsin — nýlendur íslands í suðri:
Ræktun banana og annara
hitabeltisóvaxta í Hveragerði
Lokið við að byggja 1000 fermetra gróðurhús fyrir bananarækt
hjá Garðyrkjuskólanum.
Bananar, sem ræktaðir' eru í vetrarríkinu hér norður á
íslandi, eiga að verða miklu betri en þeir, sem fluttir
eru frá himun suðlægu ræktunarstöðvum banananna í
Afríku og Suður-Ameríku, sagði Unnsteinn Ólafsson
skólastjóri í Hveragerði á dögunum, er blaðamaður frá
Tímanum heimsótti hann í hið suðræna umhverfi, sem
hann hefir myndað þar eystra.
Á hæð yzt í Þórshafnarbæ,
höfuðstað hinnar yngstu þjóðar
Norðurlanda, er færeyska lands-
bókasafnið, sem auk bókasafns-
ins hefir skjalasafns- og þjóð-
minjasafnsdeild. Við veginn upp
að bókasafninu stendur minnis-
merki eftir myndhöggvarann
Janus Kamban til minningar um
grundvöll þann sem færeyski
prófasturinn V. U. Hammers-
haimb lagði að færeysku bók-
mentamáli. Minnismerkið átti
að reisa á hundrað ára afmæli
þessarar stofnunar 1946, en því
er fyrst lokið ári síðar. Það hef-
ir fjórar hliðar, tvær með út-
höggnum myndum og tvær með
áletrunum. Af hinum tveim
fyrstu er önnur söguleg: gamall
Færeyingur segir ungum Fær-
eyingum sögu. Hin minnir á
kvæði og færeyskan dans: gam-
all maður stjórnar dansinum
sem forsöngvari. Áletranirnar
hljóða þannig:
1846
LEGÐI
V. U. HAMMERSHAIMB
LUNNAR
UNDIR MÓÐURMÁL OKKARA
MILDAR VEITTRAR
TENDRAÐU EIN VITA
FÖROYUM STJORNULEIÐ
FRÁ ÖLD TIL ÖLD.
Nafn V. U. Hammershaimbs
er nátengt færeyskum bók-
mentum og tungu. Færeyingar
nefna það með virðingu og
stolti. Það var hann sem á síð-
ustu öld ásamt J. H. Schröter,
Jóhannesi Klæmintssyni og öðr-
um safnaði heilmiklu af fær-
eyskum kvæðum, sem höfðu lif-
að á vörum fólksins í aldaraðir,
flest sennilega frá miðöldum, og
verið sungin við keðjudansinn,
sem ennþá er iðkaður. Færey-
ingar hafa nefnilega, gagnstætt,
íslendingum, ekki varðveitt
handrit frá miðöldum. Það er
fyrst og fremst afleiðing ytri
stjórnmálaástæðna: f æ r e y s ka
þjóðin hefir í samanburði við
hina íslenzku verið alt of fá-
menn til að halda af krafti fram
eigin tungu gegn máli hinna er-
lendu valdsmanna, en það var
hið opinbera mál, tunga embætt-
ismannanna og kirkjunnar. Við
þetta bættist að andleg menn-
ing Færeyinga á fyrri öldum
hlaut aldrei þann stuðning eða
úppörvun frá klerkastéttinni,
sem innan íslenzkrar menning-
ar var meðal annars þýðingar-
mikil fyrir tilkomu hinna gömlu
handrita og varðveizlu óslitinn-
ar bókmentalegrar erfðar í alda-
raðir. Um hina eldri færeysku
tvrngu, bókmentir og sögu er
þess vegna fremur lítið vitað.
Eftir siðaskiftin varð ástandið í
Færeyjum hið sama og í Noregi:
danskar trúarbókmentir urðu
það sem alþýða manna las — ef
hún á annað borð kunni að lesa.
Ásamt hinum dönsku upplýs-
ingarbókmentum lifði samt sem
áður, mann fram af manni, hiijn
gamli alþýðuskáldskapur, en
samanborið við trúarbókment-
irnar var hann álitinn verald-
legur. Einkennandi er það sem
Jóhannes Klæmintsson skrifar
1831 í formálanum að hinu mikla,
safni sínu að færeyskum kvæð-
um, Sandoyarbók (nú á Det
Store Kongl. Bibliothek í Kaup-
mannahöfn): „Þó að í bókinni sé
ekki Guðs orð, vona ég samt að
hún hneyksli engan, og ef hún
hneykslar einhvern, þá get ég
'í einfeldni minni ekki skilið það,
þar sem ég held, að þessi bók
isé eins og hver önnur bók í sögu,
sem lesin er. Ég bið þá Guð, að
hann færi mér þetta verk ekki
til syndar, því að í því sem ég
hef unnið og vinn ennþá, er Guð
sá sem veitir vit, kunnáttu og
orku til þess að framkvæma það
sem einhver tekur sér fyrir
hendur, honum sé heiður og
þökk“. (Þýtt úr dönsku).
Eins og áður var ságt, var það
tiltölulega seint sem færeysku
kvæðin voru skrifuð. Vissulega
eru til fáeinar vísur, sem hafa
varðveizt í uppskrifum frá 17<
öld, og sömuleiðis er til kvæða-
safn J. C. Svabos frá 1781—82,
en það var fyrst á tíma róman-
tísku stefnunnar í byrjun 19.
aldar sem hafin var kerfisbund-
in söfnun í stærri stíl. í Færeyj-
um eins og í svo mörgum öðrum
íöndum vaknaði þá mikill áhugi
fyrir innlendum, þjóðlegum.
.skáldskap. Mentaðir Færeying-
ar komu auga á þann fjársjóð
sem þeir áttu í hinum ennþá lif-
andi bókmentaerfðum og byrj-
uðu að skrifa niður kvæði og
sögur. Út í frá voru'þeir hvattir
til þessa verks sérstaklega af
tveimur dönskum lærdóms-
m ö n n u m , Rasmus Christian
Rask og Carl Christian Rafn.
Með hjálp hins síðarnefnda
heppnaðist líka hinum litla hópi
Færeyinga, sem áhuga höfðu á
bókmentum, að setja á stofn
bókasafn í Þórshöfn, Færö Amts
Bibliotek. Þetta gerðist árið
1828. Svo lengi sem Rafn lifði,
kom hann því til leiðar, að safn-
inu voru gefnar bækur, og veitti
því einnig sjálfur fjárhagslega
aðstoð. En að honum og hinum
færeysku stofnendum þess látn-
um, hrakaði því lengi vel og það
stóð mjög höllum fæti undir lok
19. aldar. Til að standast stöð-
ugan kostnað varð um tíma að
leigja út hluta af bókasafnsbygg
ingunni, og handritasafnið —
þar sem meðal annars voru
handrit, kvæðauppskriftir og
bréf Færeyingsins Jens David-
sens — var flutt upp á loftið,
þar sem það skemdist af raka og
leka og þar sem hluti af þessum
verðmætum eyðilagðist. En betri
tímar komu í byrjun þessarar
aldar. Fleiri og fleiri gerðu sér
grein fyrir, að bókasafnið hlyti
að verða miðstöð andlegrar
menningar og alþýðufræðslu í
Færeyjum. Þessum mönnum,
sem í mörgu voru líkir stofn-
endunum frá 1828, tókst að út-
vega bókasafninu fast árlegt
framlag frá danska ríkinu og
færeyska Lögþinginu. Árið 1921
var komið á nýju skipulagi, þar
sem Föroya Amts Bókasavn
varð aðalbókasafn fyrir Fær-
eyjar. Tíu árum síðar var hin
núverandi bókasafnsbygging tek
in í notkun. Saga bókasafnsins
fyrstu hundrað árin af starfsemi
þess er rituð í minningabók, sem
var gefin út 1929: Föroya Amts
Bókasavn 1828—1928. Minning-
arrit.
----ú----
„Föroya Landsbókasavn“ —
svo er bókasafnið nú nefnt — á
sem stendur um það bil 22000
bækur og að minsta kosti 1000
færeysk handrit frá fyrra hluta
19. aldar og síðar. Bókafjöldan-
um er aðallega skipt í þrjár
deildir: færeyska deild, íslenzka
deild og eina deild fyrir dansk-
ar, norskar og sænskar bók-
mentir, og þar að auki eina deild
með énskum bókmentum, sem
British Council gaf á stríðsárun-
um. Vöxtur íslenzku deildarinn-
ar er að miklu leyti því að
þakka, að íslenzku prentsmiðj-
urnar voru á árunum 1928—49
skyldar að senda bókasafninu
eitt eintak af öllu því sem þá
kom út á íslenzku. Yfir erlend-
an bókafjölda safnsins fram til
1909 er til prentuð skrá'frá því
ári, gerð af R. C. Effersö og J.
Lauritsen. Engin bókaskrá er
enn til yfir hin færeysku rit
safnsins.
Það er verið að skrá handrita-
deildina, og þess vegna er erfitt
þar til síðar að fá gott yfirlit
yfir innihald hennar. Merkasta
frumhandrit hennar er sennilega
Sunnbiarbókin. Hún hefir að
geyma færeysk og dönsk kvæði
og er frá fyrra hluta 19. aldar,
eins og Fugloyarbókin, Sandoy-
arbókin og Koltursbókin, sem
eru geymdar í Det Store Kongl.
Bibliothek í Kaupmannahöfn.
Þessi handrit draga nöfn sín af
þeim stöðum í Færeyjum, sem
þau eru frá komin. Auk þess
hefir Föroya Landsbókasavn af-
rit af þeim handritum í Kaup-
mannahafnarbókasafninu, s e m
eru mikilvæg fyrir færeyska
tungu, t. d. Corpus Carminum
Færoensium, sem inniheldur
þjóðkvæðauppskriftir S v e n d
Grundvigs og Jörgen Blochs frá
árunum 1872—76.
Ný, sérstæð gjöf er fyrir þá
bókagjöf — um það bil 2500
bindi — sem sænska Ríkisþing-
ið gaf Lögþingi Færeyja á þjóð-
hátíð Færeyinga hinn 29. júlí
1950. Með hinni sænsku gjöf
voru einnig ljósprentanir af
tveimur miðaldahandritum, sem
geymd eru í sænskum bókasöfn-
um, — af réttaíbók hertogans
Hákonar Magnússonar fyrir
Færeyjar, skrifuð í Osló 1298.
Hún er venjulega kölluð
„Seyðabrævið“, þ. e. a. s. sauða-
bréfið, og gilti í margar aldir
sem lög og hefir verið. lagt til
grundvallar fyrir löggjöf síðari
tíma um færeyska sauðfjárrækt.
Seyðabrævið, sem er hið stærsta
og mikilvægasta af hinum fáu
færeysku miðaldaskjölum, sem
varðveizt hafa fram á þennan
dag, gefur okkar merkar upp-
lýsingar ekki aðeins um réttar-
farslegar heldur einnig um
menningarlegar aðstæður yfir-
leitt í hinu færeyska þjóðfélagi
fyrrum . . . .“ (Gustaf Lindblad,
Færeysk miðaldahandrit í Sví-
þjóð. — Bókagjöf til Lögþings
Færeyja frá sænska Ríkisþing-
inu 1950). (Þýtt úr sænsku).
í hinni færeysku bókasafns-
byggingu, sem er tveggja hæða
steinhús með fögru útsýni yfir
höfnina og innsiglinguna til
Þórshafnar, er einnig skjalasafn
með bréfum viðvíkjandi umboðs
stjóra Færeyja og færeyskt
þjóðminjasafn, „Föroya Forn-
gripageymsla“. Hinn núverandi
forstöðumaður Forngripageymsl
unnar er fornfræðingurinn
Sverri Dahl, sonur færeyska
prófastsins Jákups Dahl, hins
þekkta biblíuþýðanda og mál-
fræðirithöfundar. Þjóðminja-
safnið er menningarsöguleg
stofnun með það sérstaka hlut-
verk að safna sýnishornum af
öllu sem hefir heyrt og heyrir
til hinu daglega lífi á eyjunum:
verkfærum, húsgögnum, fötum
o. s. frv. í því eru líka tvö sér-
stök minni söfn, dýrasafn H. A.
Djurhus og grasasafn R. Ras-
mussens.
---☆----- '
Þegar greinarhöfundur heim-
sótti Föroya Landsbókasavn
hinn 7. febrúar síðastliðinn, sagði
núverandi forstöðumaður þess,
Sverri Fon bókavörður, frá því,
að fyrir dyrum stæði mikil end-
urskipulagning á bókasafninu.
Þar hefir með árunum smátt og
smátt orðið þrengra, og menn
vona nú> að fá nýja byggingu
fyrir bókasafnið inni í bænum
eins fljótt og hægt er. Lestrar-
fýsn Færeyinga er mikil. I lestr-
arsalnum sátu um kvöldið ekki
aðeins íbúar Þórshafnar heldur
og fólk frá öðrum eyjum, sem
var þar í skyndiheimsókn.
Nokkra menn sá ég vera að lesa
í færeyskum kvæðabókum.
Til er gamall málsháttur
„Blindur er bókleysur maður“,
sem gengið hefir að erfðum í
Færeyjum fram á vora daga. Ef
til vill er það tákn um gamla,
horfna bókamenningu. Hvað
sem um þetta er að segja, er þó
það víst, að Færeyingar vorra
tíma hafa áhuga á að lesa, og
þeir þurfa ekki að vera bóklaus-
ir. Um það sér Föroya Lands-
bókasavn.
—Lesb. MbL
GIMLI FUNERAL HOME
51 First Avenue
Ný útfararstofa meS þeim full-
komnasta útbúnaSi, sem völ er
á, annast virSulega um útfarir,
selur líkkistur, minnisvarSa og
legsteina.
Alan Couch, Funeral Direclor
Phone—Business 32
Residence 59
Sá, sem ekki trúir á mátt ís-
lenzkrar moldar og auðlegð
íslenzkra náttúrugæða, á ekki
framtíð fyrir sér í landinu. Is-
land er ströng, en gjafmild móð-
ir barna sinna, og þeir, semt
vinna vel að öflun verðmæta úr
skauti íslenzkrar náttúru, hvort
heldur er með dugmikilli sjó-
sókn við brimstrendur landsins,
eða daglegu striti við ræktun
jarðar, eiga 1 vonum mikla umb-
un og Víkulega uppskeru, þóttí
stundum komi óhöpp fyrir, sem
skapi vonbrigði, er ekki mega
þó rýra trú fólksins á framtíð
landsins og þjóðarinnar, sem
það byggir.
Sólarljós barna og fullorðinna.
Hitt verður engum lagt til
lasts, þótt ókunnuglega komi
það einkennilega fyrir að vera
staddur í blaðmiklum skógi hita-
beltisjurta, mitt í vorkuldunum
á Islandi, þar sem bananar og
önnur góðaldin sveigja grein-
arnar.
En þannig er umhorfs hjá
Unnsteini í Hveragerði.
Bananaræktin í Hveragerði er
merkilegur þáttur í atvinnulíf-
inu, sem síðar meir getur vel
skapað arðvænlegan útflutning
og orðið sólarljós barna og full-
orðinna á dimmum skammdegis-
kvöldum.
Gróðurhúsaplöntur í 400 ár.
Unnsteinn Ólafsson, skóla-
stjóri Garðyrkjuskólans í Hvera
gerði, byrjaði á bananarækt ár-
ið 1944. Plönturnar voru ættað-
ar frá grasasafninu í London og
höfðu verið aldar upp við gróð-
urhúsaskilyrði langt aftur í ætt-
ir, samtals um 400 ár.
Eru plönturnar því virðulegr-
ar ættar og stofninn vænlegur
til góðs árangurs, eins og reynd-
ar hefir þegar vel komið í ljós.
Ef flytja ætti plönturnar
hingað, beina leið sunnan frá
vaxtarstöðv urtum í hinum sól-
ríku hitabeltislöndum, er hætt
4yið, að umskiptin yrðu nokkuð
snögg, því að í Afríku og Suður-
Ameríku, þar sem mest er um
bananarækt, vaxa þær undir
berum himni í 30 stiga hita
minnstum að sumarlagi, og al-
drei verður þar kaldara en 15
stiga hiti.
Lifa sfutt, en vel.
Jurtirnar eru blaðmiklar og
hávaxnar, um fimm metrar á
hæð, og g^fa aðeins einu sinni
ávexti, lifa stutt en vel og visna
skjótt eftir að bananaklasinn er
orðinn fullþroska.
Gott bananatré gefur um 300
banana í uppskeru, en meðal-
uppskeran mun vera nálægt 200
eða sem svarar 20—25 kg. af
plöntu.
En hvað svo um hina fjár-
hagslegu hlið? Borgar sig að
rækta banana á Islandi?
— Ég held það sé álitlegra að
rækta banana en tómata í gróð-
urhúsum, þar sem nægur hiti
er og húsin byggð fyrir þá rækt-
un, sagði skólastjórinn.
Slórt bananahús í smíðum.
I Hveragerði er nú í smíðum
hjá garðyrkjuskólanum stórt og
fullkomið bananahús. Hingað
til hefir banaræktin þar verið
svo til eingöngu tilraunastarf-
semi, en nú er komið að alvör-
unni, og íyrir jólin 1952 ættu
) landsmenn að eiga von á 100
j þús. banönum frá þessu stóra
bananahúsi í Hveragerði.
Húsið er 1000 fermetrar og er
að rúmmáli stærsta gróðurhús,
sem byggt hefir verið á íslandi.
Bananarækt og logaraúlgerð.
Ef hægt væri að fá jafnmikið
fé til að byggja bananahús við
góða hveri á íslandi og þarf til
kaupa á einum togara, fengjust
úr þeim hálf þriðja milljón ban-
ana á ári, um 200 smálestir, og
afkoma þessa fyrirtækis þyrfti
ekki að verða lakari en togarans
í meðalveiðiári, jafnvel þó að
einhverju eða verulegu leyti
væri miðað við útflutning
banananna.
Ananas og fíkjur.
En garðyrkjumennirnir í
Hveragerði eru ekki ánægðir
fyrr en þeir eru búnir að flytja
Island lengra suður. — Það er
að segja, koma upp gróðurhús-
um með árvissum ávöxtum
fleiri jurta langt úr suðri — úr
heimkynnum blámanna og
villtra dýra.
Næst er ananas og fíkjur á
dagskrá. Báðar þessar jurtir eru
mjög álitlegar til gróðurhúsa-
ræktunar. Fíkjurnar hafa þegar
þroskast vel í Hveragerði og
ananas þaðan kemur ef til vill
á markaðinn áður en mörg ái
líða.
Hitabeltisnýlendan okkar.
Það hefir komið greinilega í
ljós, víðar en hér á landi, að
suðræn blóm og aldin verða
betri þeim mun norðar sem
ræktað er undir gleri og við
nægan hita. Þannig eru bananar
frá Hveragerði ljúffengari en
frá Venezúela og öðrum suðlæg-
um hitabeltislöndum og blómin
litskærari.
Það virðist því full ástæða til
að vera bjartsýnn um framtíð
banana,- fíkju- og ananasræktar
á Islandi. Það er staðreynd, að
með tilkomu þessara suðrænu
aldina í íslenzk gróðurríki, hefir
Island í runinni verið flutt langt
suður og á löngum, dimmum og
köldum skammdegismánuðum
getum við gert bjartara í kring-
um okkur við vonina í suðræn-
um ávöxtum úr Hveragerði —
hitabeltisnýlendunni okkar. —
—TÍMINN, 20. maí
Strönq býlis- oq verksmiðjuprófun gerir
MASSEY- H ARRIS
BEZTU FÁANLEGU DRÁTTARVÉLINA
1951
árið
Þessar myndir sýna yður nokkur
þau skref, sem við höfum til að full-
komna Massey-Harris dráttarvélar
svo sem nú er raun á. Svona ströng
prófun tekur af öll tvímæli um það, að
þér getið reitt yður á slíka dráttarvél.
Hér er skýrsla um hina
prófuðu dráttarvél
1.
2.
3.
Millileiðsla og fullnaðarakstur
starfrækt 13,042 klukkustundir.
Lágir og gangskiftilegir gírar voru
endurnýjaðir eftir 12,134 klukku-
stundir.
Breytileg úrvals dælubulla til til-
raunahluta, var endurnýjuð með-
an á prófuninni stóð.
4. Gagnvæg vagnstöng og þar að
lútandi völtur, voru endurnýjaðir
eftir 10,218 klukkustunda vinnu.
5. Önnur samstæða Cylinderarma
var nothæf í 5,662 klukkustundir.
6. Síðasta samstæða dælubullunnar
var notuð í 3,332 klukkustundir og
stóðst öll próf.
7. Stangarsveif og völtur voru not-
hæf í 4,417 klukkustundir.
Dags og nætur prófun undir erfiSum a8stætSuip
á bújörðum 1 Arizona — þar, sem ryk er mikið
og þreytir vélar. Fullhlaðnar dráttar vélar voru
útbúnar bæSi meS venjulegum pörtum og til-
raunapörtum. Hver partur var prófaður undir
hinum örðugustu ræktunarástæBum.
Strangasta prófunin er — í rykklefanum. Slík
dráttarvél á búgarði, er einkum háð ryki og
óhreinindum. Viö þessa prófun kemur i ljós ef
ófullkomleiki á sér staö I gerö vélarinnar. Þessi
dráttar vél var notuð við landbrot f grenjandi
rykfalli.
MASSEY-HARRIS TRACTORS
MASSEY-HARRIS OFFERS THE MOST IN POWER - 6 TRACTOR SIZES - 28 MODELS