Lögberg - 16.08.1951, Blaðsíða 6

6
/
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 16. ÁGÚST, 1951
NÓTT
OG
MORGUN
Eftir LYTTON LÁVARÐ
J. J. BILDFELL. þýddi
„Og hvorugt ykkar man eftir mér,“ sagði
gesturinn. »
Gamli maðurinn, sem eftir útliti að dæma,
var orðinn elliær, reyndi að rísa upp þegar að
hann heyrði málróm komumannsins. „Hver er
þetta?“ spurði hann í veikum nöldursróm.
„Hver vill finna mig?“
„Ég er vinur sonar þíns. Ég er maðurinn,
sem fyrir tíu árum kom með Fanny til þín og
fól þér hana samkvæmt síðustu ósk sonar þíns.
Og þú blessaðir son þinn og fyrirgafst honum,
og lofaðir hátíðlega að ganga Fanny í föður-
stað“.
Gamli maðurinn, sem nú var staðinn upp,'
skalf eins og hrísla, og rétti út hendina.
„Komdu nær — nær — láttu mig leggja*
hendurnar á höfuð þér. Ég get ekki séð þig, en
Fanny talar oft um þig og biður fyrir þér; og
hún hefir verið verndarengill minn!“
Aðkomumaðurinn kom til hans og hálf kraup
á meðan að gamli maðurinn fór höndum um
höfuð honum og þuldi eitthvað fyrir munni
sér. Á meðan að þessu fór fram horfði Fanny
föl eins og nár, með opnar varirnar pg rauna-
svip á andlitinu, á komumanninn, og gekk svo
mjög hægt til hans, snerti með hálfum huga
á klæðum hans, höndum og andliti.
„Bróðir“, sagði hún að síðustu, efablandin
og hikandi. — „Bróðir, ég hélt að ég gæti al-
drei gleymt þér! En þú ert ekki líkur bróður
mínum; þú ert eldri — þú ert — þú ert! Nei!
nei! þú ert ekki bróðir minn!“
„Ég er mikið breyttur, Fanny; og svo ert
þú!“ Hann brosti um leið og að hann sagði
þetta, og brosið ljúft og viðkvæmt breytti and-
litsútliti hans með öllu, sem vanalega var al-
varlegt, áhyggjufullt og dramblátt.
„Nú þekki ég þig!“ sagði Fanny í ósegjan-
legri gleðihrifningu. „Og þú komst til baka úr
gröfinni! Blómin mín hafa komið með þig til
baka eftir allt! Ég vissi að þau mundu gjöra
það! Bróðir! Bróðir!“ Hún hljóp upp í fangið
á honum, hjúfraði sig upp að brjósti hans og
fór að gráta. Allt í einu dró hún sig til baka,
, lagði hendina á handlegginn á honum, leit á
hann með vonaraugum og spurði:
„Er hann nú virkilega dáinn? Hann faðir
minn! — hann var líka týndur eins og þú. Getur
hann ekki komið til baka eins og að þú hefir
gert?“
„Syrgir þú hann enn? Vesalings stúlkan“,
sagði ókunni maðurinn undanfærslulega og
settist niður. Fanny hélt áfram að hlusta eftir
svari upp á spurningu sína, sem var henni við-
kvæm; en sá að hann ætlaði ekki að svara, svo
hún læddist út í horn á herberginu, fól and-
litið í höndum sér og virtist vera í þungum
þönkum, en tárin runnu ofan kinnarnar á henni
í þögulli sorg.
„En, herra minn“, sagði gesturinn eftir
nokkra þögn. „Fanny segir mér að hún vinni
fyrir þér. Ertu þá svona fátækur? Samt skildi
ég eftir hjá þér peningana, sem að sonur þinn
sendi, og mér skildist, að þó þú værir ekki rík-
ur, að þá liðir þú ekki skort!“
„Bölvun fylgdi mínu gulli“, sagði gamli
maðurinn hörkulega. „Því var stolið frá mér!“
Það varð aftur þögn. Símon rauf hana:
“„Og þú ungi maður — hvernig er það með
þig? Eg vona að þér hafi gengið vel“.
„Það er með mig, eins og það hefir verið í
mörg ár — ég er einn míns hðs í heiminum,
á engin skyldmenni og enga vini. En guði sé
lof, að ég er ekki betlari!“
„Engin skyldmenni, enga vini!“ endurtók
gamli maðurinn. „Engan föður — engan bróð-
ur — enga konu — enga systur!“
„Enga! engan, sem kærir sig hið minsta um
hvort að ég lifi eða dey“, svaraði ókunni mað-
urinn, og það var bæði metnaðar- og sorgar-
hreimur í rödd hans. „Það er með mig eins og
stendur í kvæðinu“: '
„Eg unni engum — nei, ekki ég,
því enginn unnir mér!“ *
Það var snertur af viðkvæmni og háði í
róm hans þegar að hann hafði þessar einföldu
línur yfir, þó að hann fynndi, þegar að hann
fór með þær, hugsvölun og ánægju í, að vera
ekki upp á aðra kominn, en geta reitt sig á styrk
huga síns og hjarta.
í þessari svipan fann hann að mjúk hönd
var lögð á hans eigin, svo að hann leit upp og
sá Fanny standa hjá sér og horfa á sig með
tárvotar kinnar.
„Þú segir, að enginn unni þér! Segðu það
ekki! Komdu hingað til okkar ,bróðir, og vertu
hjá okkur, við skulum annast þig. Ég hefi al-
drei gleymt að leggja blómin á gröfina — nei
aldrei! Gjörðu það fyrir okkur, að koma. Fanny
skal unna þér. Fanny getur unnið fyrir
þremur!"
„Og þeir kalla hana brjálaða!“ tautaði gamli
maðurinn og brosti dauflega.
„Systir mín! Héðan í frá skalt þú vera systir
mín! Yfirgefin, einmana — sem náttúran sjálf
hefir narrað og svikið! Systir! við erum bæði
munaðarlaus! Systir!“ sagði dökkleiti alvarlegi
maðurinn hrærður með titrandi röddu og
breiddi út faðminn; og Fanny, án þess að roðna,
eða finna til blygðunar, hjúfraði sig að brjósti
hans. Hann þrýsti á enni hennar hreinum og
innilegum bróðurkossi, og Fanny fann tár hans
falla á kinn sér.
„Jæja“, sagði hann í breyttum málróm og
tók í hönd gamla mannsins, „hvað segir þú? Á
ég að flytja hingað? Ég hefi dálítið af pening-
um og get verið ykkur til aðstoðar og hjálpað
ykkur báðum. Ég verð oft í burtu — í Lundún-
•um, eða annars staðar og skal ekki níðast of
mjög á ykkur. En þú blindur og hún“ . . . (hann
sagði ekki meira af því sem að honum bjó í
huga) en hélt áfram, „þú ættir ekki að vera
skilinn einn eftir. Og nágrennið, grafreiturinn,
er mér kær. Fanny, ég hefi líka misst foreldra,
og gröfin þessi . . . .“ Hann þagnaði, og sagði
svo í klökktim rómi: „Og þú hefir lagt blóm
á gröfina“.
„Vertu þá hjá okkur“, sagði gamli maður-
inn; „ekki okkar vegna, heldur sjálfs þín vegna.
Heimurinn er vondur. Ég er orðinn dauðþreytt-
ur á honum fyrir löngu. Já, komdu og vertu
hjá okkur, þar sem þú getur verið nærri graf-
reitnum, því nær sem þú ert gröfinni, því ó-
hultari ertu — og þú sagðist hafa dálítið af
peningum!“
„Ég ætla þá að koma á morgun. Ég verð að
fara núna. Við finnumst á morgun, Fanny“.
„Verður þú að fara?“ spurði Fanny klökk.
„En þú ætlar að koma aftur; þú manst, að ég
stóð í þeirri meiningu, að allir sem færu í
burtu frá mér dæu. Ég veit betur nú. En samt
er það satt, að þegar þú ferð í burtu frá mér,
þá ertu mér dauður!“
Afstaða og útlit þessara þriggja persóna,
eins og að þær voru nú, var þannig að hver
einasti hæfur og réttilega upplagður málari
hefði hrósað happi yfir að fá að mála þær.
Gesturinn var kominn til dyranna, tignar-
legur og hár — hinn undursamlegi þroski hans
og heilsusamlega hreysti í fullum blóma —
borin saman, bæði við hruma og nálega draugs-
lega mynd aldursins og hina fíngerðu og prúð-
látu Fanny — að hálfu leyti fullorðna stúlku
og að hálfu leyti barn. Það var eitthvað útlent
í fari hans — að hálfu leyti hermannlegar
venjur, sem Bourbon-riddarabandið, sem hann
bar, dró úr. Hann var dökkur í andliti eins og
Svertingi og hafði svart hár sem féll þétt að
höfðinu, sem var tilkomumikið. Hann hafði her-
yfarvararskegg að hermanna sið — þykkt sem
gljáði á eins og silki og niðurmjótt hökuskegg,
eins og sjá mátti á flestum útlögum Karls kon-
ungs, sem að jók á hið sterklega og mikilfeng-
lega yfirlit hans.
En þegar orð Fannyar bárust honum til
eyrna, þá sneri hann andlitinu undan, og augun
sem voru næstum austurlensk í fegurð sinni
og dýpt, sýndust blíð og rök. Og Fanny stóð í
angursstellingum í barnslegu sakleysi með
hendurnar hangandi við hliðar sér — augun,
sem geislar vonarinnar skinu úr á honum og
með veikt bros á vörum, sem gerði tárvott and-
lit hennar ennþá viðkvæmara. Þar sem gamli
maðurinn var með snjóhvítt hár, hrukkóttar
kinnar og horfði út í bláinn blindum augum,
var vanur, ef hann rumskaði af draummóki sínu
að hreita úr sér einhverjum ónotum, varð nú
alvarlegur og hugsandi þegar Fanny var að
minnast á dauðann!
V. Kapíluli
Ég hefi ekki reynt til að vefja neinn leynd-
arvef um nöfn og persónur í fyrri parti þessar-
ar sögu, þó það hefði verið innan handar með
dálitlu ímyndunarafli. Mönnum er gert auð-
velt að þekkja Sidney Morton undir nafninu
Charles Spencer og Philip undir nafninu De
Yandemont, (sem að kom Fanny til hjálpar)
og þar sem að hann er, þekkir lesarinn sögu-
hetju mína undir eins, en þar sem hvorugur
þeirra hafði meiri rétt til nafnsins sem þeir
áður báru, en þess, sem þeir þekktust nú undir,
þá held ég mér við þau. Og ef satt skal segja,
þá var Philip de Vandemont naumast sami mað-
urinn og Philip Morton var, þegar að hann
heimsótti Símon Gawtrey og færði honum
Fanny, en þá hafði hann ekki gefið uppi nafn
sitt, og nafnið sem hann valdi sér daginn eftir,
þegar að hann kom áftur til Símonar, heyrði
Símon þá í fyrsta sinni. En sökum elliglapa
veitti hann því ekki eftirtekt að nafnið var
franskt, né heldur því, hve vel að gesturinn
talaði ensku. Aldursþungi Símonar var smátt
og smátt að komast á það stig, þegar að lífið
verður að viðburðalausri venju, og sálin býr sig
undjjr að skil/a við íbúð sína, sem fer hrörn-
andi, og hverfur svo í duftið. Vandemont hafði
lítið með ferðis þegar að hann kom, (því að
hann hafði aðra íbúð í Lundúnum) en engan
þénara — hann átti einn hest, sem hann hafði
í hesthúsi er vínsali þar í nágrenninu átti, og
sýndist eins og hermönnum er títt, hugsa meira
um hestinn en sjálfan sig. Það var ein lasburða
þjónustukona á heimili Símonar, sem að sá um
óvandaðri húsverkin og Fanny borgaði henni
af hagnaði verzlunar sinnar. Þessi eina vinnu-
kona og hinn einfaldi viðurgjörningur á heim-
ilinu, virtist fullnægja kröfum ævintýra-
mannsins.
Fanny tók glaðlega á móti honum þegar að
hann kom og leiddi hana til herbergis þess,
sem honum var ætlað, sem að hún hafði tekið
heilan dag til að undirbúa. Hún hafði'tekið af
sínum litla peningaforða sínum, til að kaupa í
meðráði við ekkjufrú í þorpinu, smávegis til
að skreyta herbergið með, sem að hún gerði
með þeim kvenlega smekk, er aldrei yfirgaf
hana. Og með blómum á borðinu og glaðlog-
andi eldi í eldstæðinu var herbergið bæði
huggulegt og aðlaðandi. Hún horfði á hann á
meðan að hann leit í kringum sig og varð fyrir
vonbrigðum þegar að hann hrósaði því ekki,
eins og að hún átti von á að hann mundi gjöra.
Þegar henni leiddist þögnin, sem Vandemont
var svo eðlileg þegar um hina ytri atburði eða
efni var að ræða, tók hún í handlegginn á hon-
um og sagði:
„Því segirðu ekki eitthvað? Lítur herbergið
ekki vel út? Fanny gjörði það eins vel og að
hún gat“.
„Þúsund þakkir Fanny. Ég get ekki óskað
eftir meiru“.
„Það er annað stærra herbergi en þetta, sem
að konan sem rændi okkur var í, en þú sagðia
að þér væri ant um kirkjugarðinn. Sjáðu“,
sagði hún, gekk að glugganum, opnaði hann
og benti á turna kirkjunnar sem báru við
himinn í kveldkyrrðinni.
„Þetta er betra en allt annað!“ sagði Vande-
mont og leit út um gluggann í lotningarfullri
þögn, sem að Faftny rauf ekki.
Og nú var hann sestur að! Eftir margþætt
og róstugt ævintýralíf, og ævintýramaðurinn
naut kyrrðar á þessu fátæklega heimili. En
kyrrðin er ekki ævinlega trygging hvíldarinn-
ar. — Á hverjum morgni og hverju kveldi
hvíldu augu hans á blettinum þar sem móðir
hans hvíldi, og hann fann hvorki til kærleiks
né kvala. Gremjan yfir því að geta ekki hreins-
að nafn móður sinnar af blettum þeim, sem
á því voru að áliti almennings, sauð og svall
í huga þessum útlagasyni og varnaði því, að
tönn tímans linaði endurminningar hans um
móðurmissirinn og æskuárin.
Undir hinni ytri ró brunnu þessar endur-
minningar og ástríður. Á fyrri árum hans, þeg-
ar að hann var að berjast fyrir tilveru sinni
vannst honum enginn tími til að athuga og
hugsa um réttarrán sitt og svívirðinguna, sem
að nafn móður hans lá undir og sem fyrst
flutti nóttina inn í morgun lífs hans. Andúð
hans var bitur í garð Beaufort-fjölskyldunnar,
en hún var eins og eldur, sem blossar upp
við og við, en ber lítið á á milli. Hún var í
alveg réttu hlutfalli við hina sjaldgæfu og
rómantísku atburði, sem að skáldamál getur
ekki skapað, en sem að sagnritarar taka með
varúð úr hinu mikla forðabúri lífsins; hann
hafði risið, í mannfélagsstiganum — allt, sem
að hann í æsku hafði tapað — allt það sem
ræningjar erfðaréttar hans höfðu unnið, glæsi-
leg völd og auð — en umfram allt sú ánægja
og sú ró, sem að flekklaust nafn veitir, varð
tilfinnanlegt og fjarlægt. Hann hafði unnað
Eugénie, eins og drengur í fyrsta sinni unnir
fágaðri konu. Hann leit á hana svo,prúða —
svo blíða — svo vel gefna — sem yfirburða
persónu, og var þess minnugur, hve dásam-
lega að henni hefði farist við sig, þegar að hann
hefði verið á barmi glötunarinnar. Að hún var
sú fyrsta manneskja, sem að hafði komið hon-
um til að finna sjálfan sig — sú fyrsta sem
hefði leitt hann á réttan veg — sú fyrsta, sem
að tamið hafði hið vilta eðli hans — ljónsins
unga, með töfraugum Unu. Ágripið af ævisögu
hans, sem Monsieur de Liancourt gaf Lilburne
lávarði var í alla staði rétt. Þrátt fyrir metnað
hans, sem reis öndverður gegn skuldbindingu
til annara, og konan, sem að barðist á móti, og
var mótfallin dulargerfi hans, sem þó var það
eina sem verndaði hann frá því að þekkjast
í sambandi við það liðna og ótta framtíðarinn-
ar — en eftir hennar ráðum hafði hann þó farið,
því hann gat ekki efað dómgreind hennar; en
lygaþvaður þjónsins, sem að Eugénie kaus held-
ur að eiga mannorð sitt undir, heldur en að
stofna mannslífi í hættu, hafði, eins og Lian-
court sagði, gjört Philip allt annað ókleyft, en
að láta að ráðum hennar, hvort heldur að það
var henni til geðs, eða til að vernda heiður
nafns hennar. Svo komu nokkrir sólbjartir
dagar — vorlífs hans, se menduðu með hinu
skyndilega dauðsfalli, sem skildi hann eftir ein-
mana á leið lífsins.
Þegar að hann fór að ná sér aftur eftir
dauðsfall Eugénie var hann kominn til Ind-
lands, í nýtt umhverfi og á meðal ókunnugs
fólks. Hann sneri þar baki við öllu hirðlífi og
gjálífi, því minningin um Eugénie var honum
enn fersk í huga. Metnaðarþráin var enn rík
í huga hans — hann stæltist og harnaði undir
brennheitum geislum austurlanda sólarinnar,
sem líka setti mark sitt á andlit hans — líkams-
hreysti hans og viljaþrek, sem nú var endur-
vakið, og óbilandi hugrekki, juku á orðstír
hans og upphefð í hermanna-stiganum. En þeg-
ar tímar liðu gerði hann sig ekki ánægðan með
þetta; tímabilin löngu, sem liðu á milli athafn-
anna vöktu óróa hjá honum. Svo hann fór
aftur til Frakklands. Orðstír hans og vinátta
við de Liancourt og ættmenn Eugénie, sem
voru honum þakklátir, eins og þegar hefir ver-
ið sagt frá, útveguðu honum nýja stöðu, sem
þó hafði sína galla. í Indía var ekkert fárast
um uppruna eða nöfn ævintýramannanna,
einn þeirra, var eins góður eins og annar. En
í París, þegar að maður gerði tilraun til að
brjótast áfram og upp á við vakti það beiskju
og háð þeirra vitru, erjur og illindi í félögun-
um og í fágaðra félagslífinu; hvaða vopn hefir
hreystin gegn háðinu? Og þannig leituðu á-
stríðurnar, sem spretta frá auðmýktri sjálfs-
elsku, á hann x þessari borgaralegu stöðu. Hann
sá þá, að því meira sem að hann brytist áfram
og upp á við nafnlaus, því ákveðnari yrði rann-
sókn manna í sambandi við hinn raunverulega
uppruna hans, og hinn særði metnaður hans
gjörði nærri út af við framsóknarþrá hans. Að
brjóta sér braut í lífinu, á þann hátt, sem menn
kölluðu reglulegan, var ekkert gamanspil fyrir
þennan mann; hann fyrirvarð sig alltaf fyrir
nafnið sem að hann bar — og vonin alltaf
sterk í huga hans að hann mundi ná aftur því
sem að hann áleit sig réttan erfingja að — og
hélt vakandi í huga sér, þeim ættjarðarmetnaði,
sem aldrei yfirgefur þann, sem fæddur er í
frjálsu landi, hvað ómjúkum höndum sem það
kann að hafa farið um hann; og um fram allt,
hvað svo sem að metorðagirnd hans og ástríður,
sem stafa frá erfiðleikunum sem hann hefir
mætt, órjúfanlegt traust á réttlæti himnaföðurs-
ins, að síðustu — hann hafði neitað að rjúfa
böndin, sem knýttu hann við hina töpuðu arf-
leifð sína, og landið, sem að hann hafði snúið
bakinu við — hann var ófáanlegur til að gjör-
ast borgari — til að löghelga nafnið, sem að
hann bar — hann sætti sig við að vera útlend-
ingur. Vandemont var heldur ekki undir það
búinn að mæta erfiðleikunum í félagslífinu,
þegar að málæðið ruddi framtökunum til síðu.
Hann hafði ekki æft bókmenntalega iðn og
ekki heldur numið bókmenntaleg fræði —
heimurinn hafði verið skóli hans og lífserfið-
leikarnir kennarar hans. En hann var leikinn
í þeim líkamsþroska, sem að mennirnir dáðst
að, og hermennirnir þrá — rólegur og öruggur
í framgengni, óvanalega persónuprúður og
manna slingastur í að lesa hneigðir og skapgerð
annara. Hann hélt áfram að mæta erfiðleikun-
um, sem að umkringdu hann og að ná hylli vald-
hafanna. Það var eðlilegt fyrir hann sökum upp-
eldis hans og kringumstæðna, að hafa litla með-
líðun með því, sem kallað er alþýðleg viðfangs-
efni. Hann var ekki borgari í landinu, hann var
þar framandi og ferðamaður. Hann hafði liðið
og leið enn of mikið til slíkrar mann-ástar,
sem stundum er ímynduð, en alltaf vegleg,
sem að vanalega sprettur frá lestri sem við
æfum, ekki í háreisti, heldur í einveru. Menn-
irnir, því miður, missa oft áhuga fyrir lýð-
veldis hugsjóninni í hlutfalli við það, sem þeir
hafa ástæðu til að gruna eða fyrirlíta samtíðar-
menn sína. Og ef það var engin framtíðarvon,
sem er alvarleg aðstaða, þá getur ekki daglegt
líf, hversu hagkvæmt sem það er, kennt okkur
hugsjón þá og vegsemd, sem tilheyrir máttugri
og Vinsælli játningu, sem að nokkru leyti er
falin undir órétti, afglöpum og löstum verald-
arinnar, eins og hún er, heldur hverfur hún
inn í sérstakt flokkaþras. Að öðru leyti var
hugsunarháttur Vandemonts mótaður í austur-
lensku móti. Hann leit á fólk yfirleitt, eins og
hermenn — agavanir hermenn vanalega gjöra.
Hans hugmyndir voru því, eða réttara sagt
þekkingarskortur hans á rökréttum hugmynd-
um féll því vel inn með óhófs-athæfi Karls
konungs tíunda, en ekki með gunguskapnum
sem batt enda á það óhóf, sem endaði með því
að honum var hrint af stóli með vanvirðu og
skömm. Hryggur í huga og með móðgaðan
metnað, hlýddi hann skipun konungsins og
fylgdi honum í útlegð: vonir hans sviknar og
framtíð hans á Frakklandi með öllu eyðilögð.
En þegar að hann kom til Englands með skapið
óbugað og úrræðin í fullu fjöri, sem sáu vegi
í landi sem að hann var nafnlaus í til þess að
bæta hag sinn. Það var þó erfitt viðfangsefni —
vafasöm von. En orðin, sem bárust til eyrna
hans á brúnni í París — orð, sem að oft höfðu
létt á huga hans, hljómuðu honum aftur í eyr-
um, er hann steig á land í föðurlandi sínu:
„Tíminn, traustið, aiorkan".
Þó að skapgerð Vandemonts í stærri og fjar-
lægari lífssamböndum væri eins og að ofan er
sagt, þá sýndi hann mjög göfug einkenni í
hinum nánari kynnum sínum við menn og fé-
laga sína. Það er satt, að hann var skapharður —
jafnvel ráðríkur maður, sem alltaf braust á-
fram til forustu; en viðkvæmur fyrir allri góð-
vild, og ef að mótstöðumenn hans óttuðust
hann, þá var hann elskaður og virtur af þjón-
um sínum. í skapgerð hans blandaðist saman
viðkvæmur og eldlegur áhugi, eins og sagt var
forðum, að hefði einkennt víkingana. Þó að
hann væri ekki bókfróður maður og hefði ekki
setið við lindir listanna, þá hafði lífið kennt
honum vissa tegund skáldskapar, tilfinninga og
hugsjóna: Það var máske meiri skáldagáfa 1
hinum þögulu hugsunum hans, þegar að vel
lá á honum, heldur en helmingurinn af því,
sem bróðir hans hafði lesið og ort í draumró
sinni við vatnið. Þróttmikið hugsanavald og
göfug innföll komu honum til að framkvæma
hugmyndir, sem að bókahöfundarnir töluðu
eða skrifuðu aðeins um. Með öllum sínum á-
stríðum þá fyrirleit hann ósiðsemi, og með allri
sinni framsóknarþrá eftir völdum þeim, sem
auðurinn veitir, fyrirleit hann munaðar óhóf.