Lögberg - 30.08.1951, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 30 ÁGÚST, 1951
íogberg
Gefi8 út hvern íimtudag af
THE COLUMBIAPRESS LIMITED
695 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MANITOBA
Utanáslcrift ritstjórans:
BDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MAN.
PHONE 21 804
Rritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $5.00 um árið—Borgist fyrirfram
The "Lögberg” is printed and published by The Columbia Press Ltd.
695 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada.
Authorized as Second Class Mail, Post Office Department, Ottawa
Þjóðsöngvar og helgi þeirra
Það mun nú nokkurn veginn almælt, að þjóðsöng-
ur íslands, Ó, Guð vors lands, sé einn hinn fegursti
slíkrar tegundar í heimi; fallast þar í faðma vængjuð
skáldhrifning Matthíasar Jochumssonar og tóngöfgi
Sveinbjörns Sveinbjörnssonar; hvorugur þessara snill-
inga varð auðugur að þessa heims gæðum, en engu að
síður létu þeir þjóð sinni eftir andleg verðmæti, sem
hvorki mölur né ryð fá grandað, en orka eins og frjófg-
andi dögg á sál hinnar íslenzku þjóðar; en þó er virð-
ingin fyrir helgi þessa undarlega þjóðsöngs ekki á-
bærilegri en það, að fólk af íslenzkum uppruna telur
það tíðum naumast ómaksins vert, að rísa úr sætum
þegar lofsöngurinn hefst, hvað þá heldur að karlmenn
leggi það á sig að taka ofan hattkúfana; vitaskuld eiga
hér ekki allir óskilið mál, þó eigi verði því mótmælt, að
skorts á háttvísi í þessu efni verði óþægilega vart; og
það er líka síður en svo, að O Canada sé á mannfundum
ávalt verðugur sómi sýndur.
1 þjóðsöng hverrar þjóðar felst hið fegursta kyn-
slóðasamræmi, er skapar einingu og órjúfandi heildar-
keðju sameiginlegs uppruna og sameiginlegs mark-
miðs.
Því var lengi hampað á íslandi og annars staðar,
að bókvitið yrði ekki látið í askana, þetta er ömurleg
kenning með rætur sínar í sorta miðaldanna, þótt hún
illu heilli skjóti upp trjónu enn þann dag í dag. Og
hvað er það annað en upplýsingin, sem komið hefir því
til leiðar, að ekki standa allir askar tómir?
Og hvaða menn eru það, sem sungið hafa lífsham-
ingju inn í keðju kynslóðanna séu það ekki höfundar
þjóðsöngvanna, hvort sem nöfnum þeirra er haldið á
lofti eða ekki?
Mannhelgin á þessari jörð verður bezt trygð með
virðingu fyrir fegurstu verðmætum lífsins, svo sem
hinum dásamlegu þjóðsöngvum, sem reynst hafa hinir
óbrigðulustu sáttasöngvarar við misjöfn og óblíð
lífskjör.
Eitt ágreiningsmálið enn
Eins og þegar er vitað, hefir nú verið gengið frá
friðarsamningum við Japan, sem ætlast er til að verði
undirskrifaðir í San Francisco í septembermánuði
næstkomandi, og víst má telja að til framkvæmda
komi; forustuþjóðirnar, er að samningum þessum
standa, eru Bandaríkin, Bretland og Frakkland; nú
hafa rússnesk stjórnarvöld lýst yfir því, að þau hafi á-
kveðið að sækja fundina, og þá ekki ósennilega, ef að
líkum ræður, til að hella olíu í eldinn og trufla æski-
legt samkomulag. í stríðinu við Japan voru það einkum
Bandaríkin, sem báru hita og þunga dagsins og intu
af hendi tilfinnanlegustu fórnirnar. Rússar komu lítt
við þau mál fyr en svo að segja í leikslok, og geta því
naumast vænst áhrifavalds varðandi áminstar samn-
ingsaðgerðir.
Nú er Bandaríkjunum borið þáð á brýn, að þau
hafi í áminstum samningum sýnt Japan langt of mikla
tilhliðrunarsemi og ekki verið nándar nærri nógu kröfu-
hörð; en einkennilegt hlýtur sálarástand þeirra ^ð
vera, er ætla að grundvalla megi framtíðarfrið á
hefndarhug; mun hitt sönnu nær, að með áminstum
friðarsamningi hafi Bandaríkin skapað eitt það feg-
ursta fordæmi, sem um getur í sögu mannkynsins.
En nú er nýtt ágreiningsmál komið til sögunnar,
sem haft getur alvarlegri afleiðingar í Asíulöndunum,
en í fljótu bragði kann að virðast; nú hefir stjórn Ind-
lands lýst yfir því, að hún vilji enga hlutdeild eiga í
San Francisco stefnunni, og að hún ætli sér að semja
sérstakan friðarsáttmála við Japani; tjáist Nehru for-
sætisráðherra Indverja því mótfallinn, að kommúnista-
stjórninni í Kína, sé eigi heimilað að eiga þátt í fyr-
greindum friðarsamningum, auk þess sem hann líti
þannig á, að Formosa ætti að vera fengin kommúnist-
um skilyrðislaust í hendur; þessari afstöðu indverskra
stjórnarvalda kunna aBndaríkin illa og þykir hún í raun
og veru koma úr hörðustu átt; á hinn bóginn hæla nú
rússnesk blöð Mr. Nehru á hvert reipi og telja hann
alveg tvímælalaust til hinna stóru spámanna.
Að þessu sinni verður Rússanum hiklaust sýnt í
tvo heimana, því friðarsamningarnir í San Francisco
verða afgreiddir og undirskrifaðir hvort sem honum
fellur betur eða ver.
Norrænar konur heimsækja ísland
vefnaður er líka nokkuð al-
gengur. Það er ekki algengt að
giftar konur vinni að staðaldri
utan heimilis í Færeyjum, því
vinna þær talsvert í höndum,
og færeyska ullin er mjög góð,
hún er notuð í þjóðbúninginn,
okkar og margt annað, bæði fínt
og gróft“.
— Er sæmileg afkoma í Fær-
eyjum?
„Já, svo má telja. Atvinnu-
tækjum hefir fjölgað síðustu ár-
in. Vöruverð hefir að vísu hækk-
að, en vinna er nægileg. Óbreytt.
ur verkamaður hefir um þrjátíu
krónur á dag. Mjólkin er 65 aura
líterinn, stór franskbrauð á 105
aura, svínakjöt 6 kr. kg. og nauta
kjöt eitthvað ódýrara. Algengt
mun vera að greiða 60—70 kr.
fyrir góða tveggja herbergja
íbúð“.
— Eru íslenzkir rithöfundar
lesnir í Færeyjum?
„Það er að minnsta kosti ekki
erfitt að skilja íslenzku á bók.
íslenzkra bóka mun oft getið í
Færeyjum. Sjálf þekki ég bezt
Gunnar Gunnarsson og þá Matt-
hías Jochumsson“.
— Gætuð þér hugsað yður að
búa á íslandi?
„Já, sannarlega“, segir frú
Lísa Rubeksen, og í brosi henn-
ar felst ósvikin viðurkenning á
íslandi og ánægja yfir ferða-
laginu.
Marie Laus-Mohr
frá Noregi.
Ein af norsku konunum á nor-
ræna mótinu var Marie Lous-
Mohr. Hún er ein af þrem kon-
um, er hafa stjórnarforustu í al-
þjóðafélaginu. Hinar tvær eru
Mrs. Agnes Stapledon í Bret-
landi og dr. Gertrude Bussey í
Bandaríkjunum.
— Hvernig leitast félagið við
að haga störfum sínum?
„Við gefum t. d. út blaðið
L.I.F.P.L. Heimilisfang þess er:
i
frá fjarlægustu löndum, eins og
t. d. Afríku, Indlandi og Japan;
og við reynum að kynna sem
bezt starfsemi S. Þ. og upplýsa
fólk um, hvað það er, sem veld-
ur stríði. Þýðingarmikið er að
ala börnin upp í þeim áhrifum,
að þau líti á börn af öðru bergi
brotin sem bræður og systur“.
— Ber Noregur enn ytri merki
ófriðarins?
„Nei, þau eru að hverfa að
mestu leyti og óhætt er að segja,
að norska þjóðin er andvíg stríði
í hjarta sínu. Ungu mennirnir
vilja byggja upp landið. Þeim
og fleirum finnst fara of langur
tími til herþjónustunnar. Það
má mikið gera við þann tíma
og það fé, sem fer í stríðsundir-
búning og stríðsvarnir í heim-
inum“.
— Er vöruskömmtun enn í
Noregi?
„Að nokkru leyti. Kaffi og
sykur er enn skammtað og fatn-
aður. Við fáum t. d. aðeins tvö
pör af sokkum vetrarlangt. —
Ýmsar dýrtíðarráðstafanir voru
gerðar þegar í upphafi; verðlags
eftirlit og húsaleigulög, sem enn
eru í gildi. Án slíkra ráðstafana
hefði allt farið á höfuðið hjá
okkur. Við lítum björtum aug-
um á framtíðina, ef við fáum að
byggja upp landið í friði. Allir
tapa á ófriði; hann brýtur niður
allt, efnahag, heilbrigði og sið-
gæði. Friður milli þjóða byggir
upp. Það er sýnt og sannað, að
hið góða í mönnunum er sterk-
ara en hið illa, þótt hið illa í
sumum tilfellum liggi ofan á.
Þessi sama regla gildir um allt
í heiminum; hið góða er sterk-
asta aflið. Þess vegna á friður
að sigra stríð“.
Þessi voru orð frú Lous-Mohr.
Þau ættu að vera einkunnarorð
okkar, norrænna kvenna í bar-
áttu gegn ófriði og ofbeldi.
Soffía Ingvarsdóítir
—Alþbl. 1. ágúst
Nöfn nýbýlanna sótt í goð-
heima og fornsögur
HINAR NORRÆNU KONUR,
sem komu hingað til Reykja-
víkur síðastliðinn fimmtudag
eru nú að kveðja landið.
Fer hér á eftir stutt viðtal við
eina konu frá hverju landi áður
en þær fóru norður. Allar voru
þær sammála um, að dást að
móttökum þeim, er þær höfðu
fengið og fegurð þjóðbúnings
okkar og mikilleik landsins.
Helfried Dalgren frá Svíþjóð.
Fyrst hittum við frk. Helfried
Dalgren frá Halmstad í Suður-
Svíþjóð. Hún er yfirkennari við
barnaskóla þar. Nemendur eru
um 600 að tölu á aldrinum 8—15
ára. Barnakenarar í Svíþjóð
kenna 30 tíma í viku, laun þeirra
eru um 8—9000 krónur. Smá-
barnakennarar hafa nokkru
minna.
í langflestum barnaskólum og
mjög mörgum unglingaskólum
í Svíþjóð fá allir nemendur, án
tillits til efnahags, ókeypis mið-
degisverð í skólunum.
— Vinna giftar konur mikið
utan heimilis í Svíþjóð?
„Já, mjög mikið og yfirleitt
allar sem hafa einhverja sér-
menntun. Eftirspurn eftir dag-
heimilum fyrir börn er mikil,
enda fer þeim ört fjölgandi. Karl
menn hjálpa nú orðið meira til
við hússtörf en var, þó er öllum
ljóst að giftar konur, sem vinna
úti og hafa jafnframt heimili
leggja mikið að sér. Þær slitna
snemma. Fæstar hafa ráð á að-
keyptri húshjálp. Heimili þeirra
bera of lítið úr býtum með nú-
gildandi skattalöggjöf í Svíþjóð
Samsköttun hjóna ætti að vera
úrelt fyrirbrigði“.
— Takið þér þátt í félagslífi
kvenna?
„Ég er formaður í félagi starf-
andi kvenna í Halmstad. í því
félagi eru konur, sem vinna í
ýmsum ólíkum starfsgreinum,
bæði giftar og ógiftar. Slík fé-
lög eru algeng í Svíþjóð og eru
stofnuð til að auka kynni milli
kvenna og skilning á mismun-
andi störfum. Þau eru algjörlega
ópólitísk.
Fundir eru haldnir einu sinni
í mánuði og leshringastarfsemi
er haldið uppi. Við lesum ensku,
sálarfræði, listasögu o. fl. Einnig
er farið í smákynnisferðir til ná-
grannalandanna“.
— Hvernig lýst yður á Island?
„Prýðilega, ég dáist svo að
góða veðrinu, heita vatninu og
jöklunum niður undir byggð.
Loftið og litirnir eru daásamleg-
ir. En ég hefði kosið Reykjavík
einhvern veginn íslenzkari en
hún er, hún gæti verið hvaða
nýtízku borg sem er, að heita
vatninu slepptu. Ég veit að ég
fer héðan með þá ósk í huga, að
ísland væri nær mínu ættlandi“.
Thorze Hammerich
frá Danmörku.
Frú Thorze Hammerich er
bæjarfulltrúi í Aabenraa, sem
er lítill hafnarbær í Suður-Jót-
landi. Frú Hammerich er mjög
áhugasöm um stjórnmál og
kvenréttindamál og það gladdi
hana ákaflega er hún fékk að
vita, að forstjóri veðurstofunnar
hér, væri kona. „Það spáir góðu“,
sagði hún.
— Hver eru aðaláhugamál
ykkar kvenbæjarfulltrúana í
Aabenraa?
„Við dönsku konurnar reyn-
um nú orðið að gera sjálfum
okkur og öðrum ljóst, að konur
geta starfað í hvaða nefnd sem
er, og að hvaða máli sem er. Við
þurfum ekki að takmarka okkur
við mál, sem talin efu varða
konur og börn sérstaklega. Ég
er jafnframt bæjarráðsmaður og
þar höfum við einkum fjárreið-
ur bæjarins undir hendi. Einnig
vinn ég í hreinlætis- og heil-
brigðismálanefnd. Aabenraa er
gamall bær og fram að þessum
tíma vantaði nýtízku hreinlætis-
tæki í mörg gömlu húsin og til
voru þeir, sem vildu heldur grafa
niður rusl upp á gamla móðinn
heldur en nota sorptunnur. —
Bæjarfélagið leggur áherzlu á,
að auka hreinlæti í hvívetna“.
— Er ísland líkt því, sem þér
höfðuð gert yður í hugarlund9
„1 sannleika sagt nei. Hér er
allt miklu hlýlegra og fallegra
en ég hafði hugsað mér. í
Reykjavík er fjöldi fagurra bygg
inga og margt sem bendir á stór-
hug og framfarir. Ég vildi gjarn-
an vera hér lengur og fræðast,
sem mest. Ég er í stjórn nor-
ræna félagsins danska og flyt á
veggum þess fyrirlestra í haust
um Island. Við í Aabenraa höf-
um mikinn áhuga á því að eign-
ast einhvern vinabæ á íslandi.
Slík sambönd og slíkar ferðir
eins og þessi treysta vináttu
Dana og íslendinga“.
Hilja Joulsiniemi
frá Finnlandi.
Að sjálfsögðu byrjar viðtalið
við finnsku konuna, Hilju Joul-
siniemi, á orðunum „Hyvaa
pavivaa", en þessi undarlegu
orð þýða blátt áfram „góðan
daginn“. Hún er norræn að út-
liti, tápmikil og röskleg, vinnur
á skrifstofu í Helsinki og talar
sænsku við Islendinga. Finnsku,
konurnar stigu á skipsfjöl í
Bergen.
— Taka finnskar konur mik-
inn þátt í opinberum málum?
„Já, þær eru mjög áhugasam-
ar um félagsmál og stjórnmál.
Kvennasamtökin þar eru fjöl-
menn og sterk. Formaður kven-
félagasambandanna er Margit
Borg Sundman. Eitt af hinum
sterkustu samböndum þar er
samband jafnaðarkvenna, sem
telur 50 þúsund meðlimi, beitir
það sér fyrir mörgum menning-
ar- og framfaramálum.
Á ríkisþingi Finna sitja 200
þingmenn. Á síðastliðnu kjör-
tímabili sátu þar 25 konur, nú
eftir kosningarnar eiga þar sæti
30 konur. Tala kvenna, sem sitja
í sveita- og bæjarstjórnum fer
einnig ört vaxandi“.
— Á ekki launajafnrétti
kvenna og karla langt í land hjá
ykkur?
,,Sé komið inn í banka eða aðra
afgreiðslustaði í Finnlandi, þá
eru það konur sem mestmegnis
gegna þar störfum. Á Islandi
sýnist mér á slíkum stöðum allt
vera fullt af karlmönnum. En
því miður þá eru konur í slík-
um stöðum alla jafna ver laun-
aðar en karlmenn. Sömu laun
fyrir sömu vinnu er brennandi
áhugamál allra hugsandi kvenna
í Finnlandi. Treystum við því,
að Alþjóðavinnumálastofnunin
hrindi því réttlætismáli áleiðis".
— Þekkið þér nokkra íslend-
inga í Finnlandi?
„Nei, því miður, en mér hefir
fallið vel við það fólk, er ég hef
hitt hér. Islenzku síldina þekki
ég aftur á móti vel, hún er herra
mannsmatur og á hvers manns
diski. Verst að mega ekki spjalla
í næði. Það er svo margt sem
ég vildi vita um ísland, en nú
verð ég að fara og fylgja áætlun
mótsins“, segir Hilja Joutsini-
emi. „Hyvasti“, segir hún að
lokum, það er finnsk kveðja.
Lisa Rubeksen
frá Færeyjum.
Næst hefir færeysk húsmóðir,
Lisa Rubeksen, orðið. Hún er
klædd hinum fagra færeyska
þjóðbúningi og ber sig vel.
„Við komum 7 frá Færeyjum
aðeins ein okkar hafði komið
hingað áður, en allar kunnum
við að sjálfsögðu skil á íslandi
Við erum ákaflega hrifnar af
móttökunum, og af því sem við
höfum séð. Það var stórfenglegt
að sjá Geysi, og mér þótti sér-
staklega gaman að koma í hús-
mæðrakennaraskólann á Laug-
arvatni. Við eigum menntaskóla
í Þórshöfn og tiltölulega marg-
ar stúlkur sækja hann, en við
eigum því miður engan hús-
mæðraskóla enn þá“.
— Hvaða heimilisiðnaður er
algengastur í Færeyjum?
„Prjónles, og margs konar
Rómanlíkin á enn rík íiök í íólki
Þegar nýju býli er gefið nafn
eða breytt gömlum bæjar-
nöfnum, sem hvimleið þykja,
stirð 1 munni eða afkáraleg,
eiga nöfn úr fornum sögum
rík ítök í hugum manna.
Eitt algengasta nafn á ný-
býlum hér á landi er Sigtún,
og Ásgarður virðist falla
fólki vel í geð. Sama er að
segja um Baldurshaga.
Rómaniísk nöfn.
Það er áreiðanlega rangt, ef
einhver heldur, að rómantíkin
sé útdauð í landinu. Hún lifir
góðu lífi og birtist meðal annars
í hinum nýju bæjanöfnum. Mörg
hinna nýju býla heita Sólheim-
ar, Sólstaði'r, Sunnuhvoll, Undra
land, Vonarland, Valgarður,
Snæland, Bergskáli, Þrastar-
lundur, Helgafell. Þetta er að-
eins lítið sýnishorn hinna róm-
antísku nafna, sem fólki eru svo
töm, gædd fögrum hljómi og
bera vitni um bjartar vonir og
trú á framtíðina.
Láilaus nöfn.
Því fer fjarri, að öll nýbýli séu
skírð slíkum nöfnum eða ekki
séu önnur nöfn á takteinum, ef
breytt er gömlum heitum. Mjög
algeng eru einnig látlaus nöfn,
sem notuð hafa verið á mörgum
bæjum á landinu frá landnáms-
tíð. Meðal slíkra nafna eru Ár-
tún, Sætún, Lundur, Hagi,
Tjörn, Grund, Ás, Hlíð, Brekka,
Mörk, Hamar, Borg.
Jarðhiiinn.
Mörg hinna nýju býla eru reist
á jarðhitasvæðum og hafa nytj-
ar að verulegu leyti af jarðhita.
Það er því eðlilegt, að nöfn
margra þeirra minni að ein-
hverju leyti á jarðhitann, sem
yljar híbýlin og veitir gróðrin-
12 Rue du Vieux, Genova Sveits.
Að ári höldum við þing í Eng-
landi. Þar munu mæta fulltrúar
um aukin vaxtarskilyrði. Svo er
það einnig.
Fáir kenna bæinn við
sjálfan sig.
Til forna var það algengt, að
menn kenndu jarðir sínar við
sjálfa sig. Nú er það fátítt. Nokk
ur dæmi eru þó um það, en þau
eru næsta fá, enda myndu sum
mannanöfn nú á tímum fara
hálf ankannalega í bæjarheiti.
Raddir um breytingar
á bæjanöínum.
Á seinni árum hefir verið
breytt nöfnum margra bæja, og
enn eru uppi raddir um það, að
breyta beri miklu fleiri, enda
talsvert af afkáralegum nöfnum
í sumum héruðum landsins. í
síðasta hefti Freys birtisL til
dæmis grein eftir Pál Guð-
mundsson í Gilsárstekk um
þetta efni. Mun þó ýmsum hafa
þótt hann fordæma nöfn, sem
eiga fullan rétt á sér. En um
sum nöfnin munu aftur á móti
flestir eða allir honum sammála.
Er ekki ólíklegt, að um þetta
verði meiri skrif fljótlega.
—TIMINN, 19. ágúst
— Það er mín ánægjulegasta
stund þegar vekjaraklukkan
hringir. — Og ég get aldrei skil-
ið það fólk sem bölvar henni
fyrir að vekja það af værum
svefni. Að mínu áliti er hún að
ýmsu leyti tákn tilverunnar. —
Hljómur hennar er merki þess,
að borgin hefir vaknað af mók-
inu — að nýr dagur skín — að
innan stundar muni strætin og
byggingarnar fyllast iðandi lífi-
Ég elska þá stund er vekjara-
klukkan hringir, sagði eldri kona
við morgunverðarborðið.
— Guð minn góður, þér eruð
undarlegar, svaraði önnur kona.
Hvað starfið þér?
— Ég er vökukons, var svarið.