Lögberg - 13.09.1951, Qupperneq 1

Kennaraembættið í íslenzkum fræðum
Umfangsmikill uppgröftur hafinn
á brunarústunum á Bergþórshvoli
Framhald rannsókna, sem gerð-
rramnaia rannsoxna, sem ywu- ,
ar voru í fyrra — vinna við upp- I þrjátíu metra frá gripahúsunum,
•• r. • 1 ' r i '_ trnetnn linrlir n 1
Það er viðeigandi og eiginlega
sjálfsagt að fréttir birtist um
kennaraembættið og starfið í
sambandi við fjársöfnunina í
háskólastólinn. Þess vegria hefir
stofnnefnd kennarastólsins beð-
ið upplýsinganefndina að birta
fréttir við og við um aðalþætti
starfsins, en í þeirri nefnd eru
Einar P. Jónsson, Stefán Einars-
son, Hólmfríður Daníelson, Ingi-
björg Jónsson, Lárus A. Sigurðs-
son og W. J. Lindal.
Ef til vill má byrja með því
að endurtaka, að þótt nú sé ver-
ið að Ijúka verki og öllum upp-
hæðum, smáum sem stórum góð-
fúslega tekið við, eins og altaf
hefir átt sér stað, þá samt bygg-
ist fjársöfnunin enn á þeim
grundvelli, sem lagður var í
fyrstu, nefnilega að til þess að
gerast stofnandi verði maður að
leggja fram $1000.00 eða meir.
En eins og áður hefir verið skýrt
frá, þá er stofnendafyrirkomu-
lagið ekki bundið við einstakl-
inga heldur geta margir lagt
saman krafta og gerst hóp- eða
minninga-stofnendur.
Þar sem nú er komið að síð-
asta þættinum í fjársöfnuninni,
er aðaláherzlan lögð á það, að
íslenzku byggðirnar taki að sér
að safna, hver út af fyrir sig,
hinni ákveðnu upphæð og gerast
þannig hópstofnendur. Hér er
átt við borgir og bæi, þar sem
íslendingar eru nokkuð fjöl-
mennir, engu síður e'n sveitir, og
ræður hver hópstofnandi undir
hvaða nafni hann skuli skráður.
Svo hittist á, að konu minni og
mér heppnaðist að ferðast til
vestur-strandarinnar í síðast-
liðnum ágústmánuði. Við stöns-
uðum í Edmonton á leiðinni vest-
ur og í Calgary á leiðinni til
baka. Á ströndinni námum við
staðar snöggvast í Seattle, Blaine
og Victoria, en vorum nokkra
daga í Vancouver. Allsstaðar var
tekið á móti okkur báðum hönd-
um. Ástæðan var ekki aðallega
sú, að fólk hefði ánægju af að
hitta og kynnast okkur hjónun-
um, heldur hitt að á erindi okk-
ar var litið sem þarflegt og jafn-
vel nauðsynlegt þjóðræknisstarf.
Það er hughreystandi að verða
var við hinn einlæga áhuga, sem
tslendingar hafa fyrir þessu
máli, jafnvel þótt þeir búi í mörg
hundruð og jafnvel þúsunda
mílna fjarlægð frá háskólanum
í Manitoba. Þarna vestur frá
sameinuðust, að því er okkur
fannst, svo fagurlega og göfug-
mannlega, skyldan gagvart ætt-
jörðinni gömlu, kjörlandinu
nýja og stofnunum og fyrirtækj-
um í þeirra eigin nágrenni.
Næstum undantekningarlaust
voru ailir sammála um það, að
æskilegt væri að taka þátt í
þessu mikilvæga fyrirtæki, og að
til þess þyrfti að hefjast handa
og koma á stað samtökum í
borgunum fjórum, Seattle, Van-
couver, Edmonton og Calgary.
Tími var of naumur til þess að
koma á stað skipulögðum nefnd-
um, en bæði menn og konur
buðust til að taka þátt í því að
kveðja til undirbúnings funda,
þar sem nefndir yrðu skipaðar
til framkvæmda í þessu máli.
Eftir skoðun þeirra að dæma,
sem við hjónin töluðum við,
virðist enginn efi á því, að þús-
und dollara takmarkinu verði
náð í þessum fjórum borgum.
Nokkru áður voru fréttir birt-
ar í íslenzku blöðunum, frá
Gimli og Reykjavíkurbyggð
vestan við Manitobavatn. En
ekki má það svo skiljast að ekk-
ert sé verið að gera annars stað-
ar. Langt frá því. Glæsilegar
fréttir hafa komið frá öðrum
byggðum og bæjum og má þar
nefna Lundar, Selkirk, River-
ton, Mikley og Siglunes. Upp-
lýsinganefndin hefir fallist á
það, að birta ekki nákvæmar
skýrslur frá byggðunum fyrr en
þær hafa heimilað það.
Síðasta ferð nefndarmanna var
til Hnausa, og þangað fóru þann
1. þessa mánaðar þau Mr. og Mrs.
E. P. Jónsson og sá er þetta ritar.
Það var hughreystandi og hríf-
andi að tala við fólk þar; undir-
tektir voru hinar beztu og er
það nú orðið fullvissa, að þessi
smábyggð muni ná takmarkinu.
Hið sama má segja um tvær aðr-
ar tiltölulega smáar byggðir, en
þær eru Mikley og Reykjavík.
Þess má geta að sumar stærri
byggðirnar eru komnar vel á veg
með annað þúsundið.
Það má vera, að atlæti al-
mennings gagnvart þessari fjár-
söfnun hafi náð hámarki í alúð
og kurteisi. Vanalega er manni
ekki þakkað fyrir að heimsækja-
fólk og gefa því tækifæri til að
losna við peninga, en oft hefir
það komið fyrir í sambandi við
þessa fjársöfnun.
Búist er við, að ý haust verði
hafist handa í byggðunum um-
hverfis Árborg, Baldur, Glen-
boro, Langruth og Morden, og í
íslenzku byggðunum í Saskat-
chewanfylki og fyrir sunnan
landamærin. f flestum þessum
byggðum eru einstaklingar, sem
hafa lagt fram nægilega mikið
fé til að gerast stofnendur, og
spáir það vel fyrir þegar al-
menningur fer af stað og slær
saman kröftum.
Mikið fagnaðarefni er það fyr-
ir nefndirnar og eiginlega fyrir
alla, sem er ant um þetta örlaga-
þrungna fyrirtæki, að vita til'
þess að íslendingar, hvort sem
þeir búa í nálægð við háskólann
eða í mikilli fjarlægð frá honum,
eru þvi sterklega hlyntir og vilja
sjá því borgið. Það setur kenn-
araembættið á þann grundvöll,
sem það á að vera, nefnilega
menningarstofnun allra Vestur-
fslendinga og varanlegt heimili
íslenzkra fræða vestan hafs.
Eftir því að dæma, sem átt
hefir sér stað fram að þessu,
virðist það engum efa bundið, að
flestar ef ekki allar íslenzku
byggðirnar muni verða þátttak-
endur í þessari stofnun.
Það er margt, sem þessi mikla
og víðtæka velvild gagnvart há-
skólaembættinu byggist á. Fyrst
og fremst er það tungan, sem
er stöðugt að dvína sem hvers-
dagsmál í heimahúsum, og er öll-
um ant um að reyna að bjarga
henni. Svo eru íslenzku bók-
menntirnar, fornar og nýjar, sem
hafa það menningarverðmæti að
til þeirra þarf að vera hægt að
ná í öllum háskólum. En svo er
annað. Sú skoðun er að ryðja sér
til rúms meðal íslendinga og
margra leiðandi h ér 1 e n d r a
menntamanna, að með því að
stofna þetta kennaraembætti sé
verið að stíga fyrsta sporið hér
í álfu, sem leiðir að því tak-
marki að íslenzk tunga skipi
verðskuldað sæti í hinum vest-
ræna menningarheimi, bæði sem
fornmál og sem grundvallarmál
enskrar tungu.
En það er einmitt þessi marg-
þætti tilgangur, sem forseti há-
skólans, Dr. A. H. S. Gillson, hef-
ir í huga. Hann hefir látið í ljós,
að það sé hugmynd hans, og þá
um leið háskólans, að til þess að
byrjað sé rétt og takmarkið
margþætta geti verið sífelt í
huga, þá ætti kennarinn væntan-
legi að starfa fyrsta árið að
mestu leyti við undirbúnings-
verk, og má skipta því í fjóra
liði:
1. Að skipuleggja íslenzka
bókasafnið, skrásetja bækur og
koma safninu í það horf, að stú-
dentar geti notað það.
2. Að kynnast háskólafyrirT
komulaginu í Manitoba, sérstak-
lega í ensku deildinni.
3. Að ferðast um íslenzku
byggðirnar og kynnast íslend-
ingum og ungmennum, sem af
íslenzku bergi eru brotin.
4. Að ferðast til annara há-
skóla, kynnast • forsetum þeirra
og sérstaklega yfirkennurum í
ensku og norrænu deildunum.
Að vísu er þetta framtíðar-
engu síður en bráðabirgðarverk,
en svona undirbúningsstarf er
bráðnauðsynlegt ef vel á að
heppnast í framtíðinni. Orðin 1
þriðja og fjórða liðnum sýna
hvað ant forsetanum er um það,
að ná bæði til unglinga af ís-
lenzkum ættum og til stúdenta,
sem hafa útekrifast frá öðrum
háskólum nreð sérstakri áherzlu
á ensku eða Norðurlandatungu-
málum ,og hugsa sér að koma til
Manitoba og fá tilsögn hjá
manni, sem er sérfræðingur í
forn-íslenzku.
Vestur við haf varð ég þess
var, að þessi yfirgripsmikla hug-
mynd forsetans hreyf fólk mik-
ið. Mönnum fannst að með þessu
móti væri verið að stytta fjar-
lægðina og færa háskólaembætt-
ið nær þeim. Þess vegna vildu
þeir vera með í þessari hreyf-
ingu, sem alla Vestur-íslendinga
varðar.
W. J. LINDAL.
formaður
upplýsinganefndarinnar
Píanóhljómleikar ungfrú Snjó-
laugar Sigurdson í .Fyrstu lút-
ersku kirkju, mega réttilega
teljast til stórviðburða í hljóm-
listarlífi okkar Vestur-íslend-
inga, þótt þroskuð list hennar
nái vitaskuld miklu lengra en
það; yfir leik hennar hvílir lát-
laus göfgi, þrungin ljóðrænni
fegurð, er óhjákvæmilega vekur
hrifningu þeirra, er á hlýða;
leikur hennar er sannur og laus
við öfgar, eins og þá, er bezt
tekst til um upplestur dásamlegs
ljóðs; það er engin hætta á að
melódían týnist úr leik Snjó-
laugar í ærslagangi, eins og hjá
sumum vill brenna við; hárnæmi
hennar á sjálfstætt gildi fag-
urra tóna, er slíkt, að ekkert
hljómbrigði er gert á kostnað
annars, og þess vegna verður
heildarsvipur þess verks, sem
leikið er, ótruflaður frá upphafi
til enda, og hefir þá að sjálf-
sögðu tekist vel til.
Hvorki tími né rúm leyfa, að
farið sé út í einstök atriði hinn-
ar fjölbreyttu hljómskrár, er öll
bar vitni glæsilegri þróun pían-
istans.
Til samkomunnar, sem var
hið bezta sótt, var stofnað fyrir
atbeina The Icelandic Canadian
Club, eða einkum þeirrar nefnd-
ar, sem forgöngu hefir haft um
hljómlistarsjóð félagsins; þakk-
aði frú Hólmfríður Daníelsson
með nokkrum hlýyrðum hinum
ágæta píanista komuna og starf-
ið, jafnframt því, sem hún einnig
þakkaði félagsmönnum og þeim
utan félags, er með örlæti og
drenglund hefðu styrkt áminst-
an hljómlistarsjóð.
Séra Carl J. Olson
lótinn
Síðastliðinn mánudag lézt á
sjúkrahúsi í Columbus,
Nebraska, séra Carl J. Olson, er
árum saman gegndi prestsem-
bætti innan vébanda íslenzka
lúterska kirkjufélagsins, nálega
67 ára að aldri, hið mesta glæsi-
menni og mælskur vel; hann
var tvíkvæntur, fyrri kona hans,
plöf Sveinfríður Sveinsson,
látin fyrir mörgum árum; þau
eignuðust fjögur börn, sem öll
eru á lífi, tvo sonu og tvær dæt-
ur; seinni kona séra Carls, Lauf-
ey Johnson, ættuð frá Selkirk,
lifir mann sinn.
Séra Carl var fæddur í Minne-
ota, Minn., eyfirskur í föðurætt,
en móðir hans uppalin í Fljóts-
dalshéraði.
Kveðjuathöfn var haldin í
Columbus í gær, en hinztu
kveðjumál fara fram í Selkirk
næsta laugardag kl. 2 e. h. Séra
Sigurður Ólafsson jarðsyngur.
Á þessu ári eiga Úkraníumenn
60 ára landnámsafniæli í Canada.
í sambandi við það hafa farið
fram hátíðahöld um landið
þvert og endilangt. Forsætisráð-
herra Canada, Louis St. Laurent
sótti hátíðahöldin í hinum ýmsu
byggðum þessa þjóðflokks og
flutti þar ræður og síðar yfir út-
varpið.
Síðastliðna viku fóru fram
þriggja daga hátíðahöld í Win-
nipeg undir heiðursvernd Vis-
count Alexander of Tunis, land-
stjóra Canada, og Lady Alex-
ander. Þau hófust kl. 4.15 á
föstudaginn með útvarpi frá
C.*B. C. stöðinni, en um kveldið
opnaði forseti Manitobaháskóla
sýningu á listaverkum, hand-
Ungfrú Thora Ásgeirson, sem
nú er á förum til Parísar, af-
henti ungfrú Snjólaugu fork-
unnar fagran blómvönd; svo var
hrifning samkomugesta mikil, að
ungfrú Snjólaug varð að leika
þrjú aukalög.
Tsgnir gestir í
heimsókn
Um miðja fyrri viku kom
hingað til borgar í stutta heim-
sókn Sir Lawson Lord Mayor
of London, ásamt frú og öðru
tignu föruneyti; höfðu gestir
þessir áður heimsótt Ástralíu og
New Zealand. Borgarstjórinn í
Winnipeg kom til fundar við
hina tignu gesti á Stevenson-
flugvellinum, og bauð þá vel-
komna til höfuðborgar Sléttu-
flykjanna; var þeim, svo sem
vænta mátti, tekið hér af mik-
illi alúð, og létu þeir mikið af
því hvað Winnipeg væri vin-
gjarnleg borg; þetta er í fyrsta
skiptið, sem Lord Mayor of Lon-
don hefir heimsótt Norður-
Ameríku.
Fró Kóreu
Hvort viðræður um vopnahlé
hefjast að nýju í Kóreu, er enn
eigi vitað, og horfur í því efni
næsta tvísýnar; og ekki bætir
það úr skák, ef rétt reynist, að
rússneskir Kósakkar séu komnir
til liðs við Norður-Kóreumenn;
átökin hafa harðnað svo að segja
á öllum vígstöðvum undanfarna
daga, og virðast kommúnistar
hafa meiri flugvélakost en áður
var.
Kristján Eldjárn þjóðminja-
vörður, Gísli Gestsson að-
stoðarmaður hans og Hall-
dór J. Jónsson cand. mag.
fóru í fyrradg austur að
Bergþórshvoli og hófu í gær
morgun uppgröft, þar sem
ætlað er, að brunarústirnar
að bæ Njáls Þorgeirssonar
séu undir.
Rannsóknirnar í fyrra.
Kristján Eldjárn var einnig í
fyrra að rannsóknum á Berg-
þórshvoli, og voru þá grafnar
allmargar gryfjur til þess að
finna hvar hið forna bæjarstæði
væri. Virtist sannast að bærinn
hefði lengst _ af staðið á sama
stað. Tvær af gryfjunum voru
grafnar vestast í bæjarhólinn um
iðnaði, útsaum, bókum og blöð-
um. Sýningin var í hinu nýja og
myndarlega samkomuhúsi Úkra-
níumanna hér i borg. Öll blöð,
sem þeir hafa gefið út hér í álfu
voru þarna til sýnis. Elzta blað
þeirra, Canadian Farmer, hóf
göngu sína 1903. Þarna voru og
sýnishorn af öllum tímaritum og
bókum þeirra. Próf. Paul Yuzik
flutti ræðu, en Dr. I. Hlynka
stjórnaði samkomunni.
Á laugardaginn var skrúð-
ganga. í henni voru fulltrúar
frá öllum félögum Úkraníu-
manna; henni var stjórnað af
hermönnum af þessum þjóð-
flokk. Blómsveigur var lagður á
minnisvarða fallinna canadískra
hermanna. Þegar til þinghúss-
ins kom voru þar fyrir fylkis-
stjóri Manitoba, Hon. R. F.
McWilliams; forsætisráðherra
fylkisins, D. L. Campbell, og
þingforseti, Hon. N. V. Bachyn-
sky. Fluttu þeir allir ræður og
fylkisstjóri afhjúpaði minnis-
töflu, er fest var upp í þinghús-
inu í minningu um Úkraníu-
frumherja.
Á laugardagskvöldið fór fram
samkoma í Playhouse Theatre.
Þar skemti Úkraníu-listafólk
með söng og hljóðfæraslætti.
Þar voru og lesin upp nöfn
fyrstu landnámsmannanna, og
þeir hylltir er enn voru á lífi og
viðstaddir.
Á sunnudaginn fóru fram há-
tíðarguðsþjónustur í öllum
kirkjum þjóðflokksins. Kl. 4 var
útvarp frá C. B. C. Þar talaði
forsætisráðherra C a n a d a ,
Louis St. Laurent. Hátíðahöld-
unum lauk með samsæti, sem
haldið var í Marlborough hótel.
Tæknilegur ráðunaufur
í iðnaðarmólum
Að undanförnu hefir dvalizt
hér á landi bandarískur tækni-
sérfræðingur Robinson að nafni
á vegum Efnahagssamvinnu-
stofnunarinnar og athugað véla-
kost og starfsaðferðir iðnaðarins
í því skyni að gera tillögur um
hagkvæmari starfrækslu og betri
nýtingu véla og vinnuafls. Hefir
hann skoðað margt iðnfyrir-
tækja hér sunnan lands, en er
nú staddur á Akureyri og skoðar
þar iðnfyrirtæki S. í. S. og fleiri
iðnfyrirtæki. Hann mun halda
heimleiðis 10. sept. og síðan gera
ýmsar tillögur um betri tilhög-
un iðnrekstrar.
—TÍMINN, 30. ágúst
andi gripahúsi. Voru þær um
tveir metrar að dýpt, og neðst í
þeim var 10—15 sentimetra
þykkt brunalag, sem sýnt þótti
að stafaði frá húsbruna frá
fyrstu tímum mannavistar á
þeim stað.
Brunarústir Njáls.
Það var þá álit fræðimanna,
að þarna væri að finna sönnun
þess, að frásögn Njálu og Land-
námu af brennunni á Bergþórs-
hvoli væri rétt, og þarna væri
sá staður, er Njáll og Bergþóra
lögðust til hinztu hvíldar undir
öldungshúðina með Þórð Kára-
son.
Stórt svæði rannsakað nú.
Að þessu sinni verður grafið
upp og rannsakað stórt svæði,
þar sem rannsóknirnar í fyrra
sýndu, að hinar fornu brunarúst-
ir eru. Gera þeir Kristján Eld-
járn ráð fyrir að verða eina til
tvær vikur eystra. Það er mikið
verk, sem bíður þeirra, og munu
sennilega einn til tveir menn þar
eystra verða þeim til aðstoðar.
Vegna nýrrar útgáfu á Njálu.
Þessar rannsóknir eru gerðar
nú meðfram vegna þess, að í
vændum er á vegum Fornrita-
félagsins ný útgáfa Njálu, sem
Einar Ólafur Sveinsson prófes-
sor sér um. Fór Fornritafélagið
þess á leit við Kristján Eldjárn
þjóðminjavörð, að nýjar og
rækilegar rannsóknir yrðu gerð-
ar á Bergþórshvoli, áður en
bókin kæmi út, svo að sem full-
komnust vitneskja lægi fyrir um
sanngildi frásagnanna um Njáls-
brennu.
SkyriS og kerið.
Rannsóknir hafa áður verið
gerðar á Bergþórshvoli. Sigurð-
ur Vigfússon fornleifafræðingur
fann þar á sínum tíma skyrið
fræga, og Matthías Þórðarson,
fyrrverandi þjóðminjavörður
fann þar meðal annars fornt
ker, sem steypt hafði verið úr
jökuleðju, sem þar eystra er
nefnt at. Fleira hefir fundizt og
er varðveitt frá þessum sögulega
stað.
—TÍMINN, 5. sept
Sífelldir óþurrkar
norðaustan lands
Sogsyirkjunarinnar
Ástand er na orðið töluvert
ískyggilegt á Norðausturlandi
sökum þurrkleysu og votviðra,
sem þar hafa gengið undanfar-
inn hálfan mánuð. Eru hey tek-
in að skemmast. Síðustu þrjá
dagana hefir verið úrhellisrign-
ing. Fram til 16. ágúst mátti
heita að heyskapartíð væri ágæt
fyrir norðan og heyskapur virt-
ist ætla að ná meðallagi þrátt
fyrir lélega sprettu. Ef ekki
bregður til hins betra hið bráð-
asta, svo að hey þau, sem nú eru
úti, náist, mun hins vegar tæpj
lega verða svo.
—TÍMINN, 30. ágúst
Festir kaup á
vélum til
Steingrímur Jónsson, raf-
magnsstjóri er farinn utan til
Bandaríkjanna þar sem hann
mun festa kaup og ganga frá
samningum um helztu aflvélar,
sem til hinnar nýju Sogsvirkj-
unar þurfa. Hafa þessar vélar
flestar áður verið pantaðar, en
ekki enn búið að ganga að fullu
frá kaupum þeirra.
—TÍMINN, 30. ágúst
Yndislegt skemtikvöld
Ukraníumenn kunna að halda
upp á afmæli sitt