Lögberg - 27.09.1951, Blaðsíða 3

I
SAMTAL VIÐ DR. FINN GUÐMUNDSSON:
Við Mývatn er fjölskrúðugasta
fuglalíf með 14 andategundum
Óþrjótandi rannsóknareíni þar í öllum greinum náttúruíræði
ÞEGAR breski fuglafræðingurinn Peter Scott var hér á ferða-
lagi fyrir skömmu, lét hann í ljós áhuga sinn á því, að komið yrði
upp í sem nánastri framtíð rannsóknarstöð í fuglafræði og öðrum
náttúruvísindum við Mývatn. Sagði hann að fáir staðir væru eins'
tilvaldir til þess, sakir óvenju fjölskrúðugs gróðurs og dýralífs.
Morgunbl. sneri sér til Finns Guðmundssonar fuglafræðings, for-
stjóra Náttúrugripasafnsins í Reykjavík og spurði hann álíts á
þessari hugmynd.
L.OGBERG, FIMTUDAGINN 27. SEPTEMBER, 1951
Business and Professional Cards
PHONE 724 944
. Þríþœtt verkejni.
Ég held, sagði Finnur, að Mý-
vatn væri ákaflega heppilegur
staður fyrir náttúrurannsóknar-
stöð og hún hlýtur að komast
þar upp fyrr eða síðar. Verkefni
slíkrar stöðvar yrði þríþætt. í
fyrsta lagi fuglarannsóknastöð,
í öðru lagi rannsóknastöð í
vatnalíffræði, og síðast en ekki
síst myndi það hafa þýðingu,
sem æfingastöð við nám í nátt-
úrufræði.
Fjölskrúðugt fuglalíj.
—Hvað er það, sem gerir Mý-
vatn sérstaklega að svo ákjósan-
legum stað?
— Það er fyrst og fremst hið
fjölskrúðuga fuglalíf við vatnið.
Þarna eru mestu varpstöðvar
anda í allri Evrópu. Eru það 14
mismunandi andatregundir, eðæ
allar íslenzkar endur að æðar-
fuglinum undanskildum. Hefi
ég ætlað, segir Finnur, að 20
þúsund andapör að minnsta
kosti eigi þar varpstöðvar. Þetta
stafar af því, að lífsskilyrði eru
sérstaklega góð við Mývatn. Það
er geysilega auðugt af gróðri og
smádýralífi, svo sem vatnabobb-
um, mýflugum og svifi. Einnig
eru varpskilyrði sérstaklega góð.
Endurnar sækjast eftir að fá að
vera í fylgsnum með hreiður sín
og þá er ekki til ákjósanlegra
land en kjarrigróið hraun.
-— En hví haldið þér, að Eng-
lendingurinn Peter Scott hafi
svo mikinn áhuga á fuglalífinu
við Mývatn?
— Bæði er hann náttúrufræð-
ingur og fuglavinur og hefur
þótt mikið koma til fuglalífsins
við vatnið og svo er hitt, að við
eigum þessar endur í rauninni
ekki nema að hálfu leyti. Þær
eru flestir farfuglar og fljúga á
veturna suður til Englands og;
sumar lengra, suður á vestur-
strönd Frakklands til Spánar og
Portúgal og jafnvel til Norður-
Afríku.
Jajnan vofir yjir hætta
á eyðingu anda.
— Eru endur ekki skotnar
mikið i Evrópu?
— Jú, endur og gæsir eru
helstu veiðifuglarnir hvarvetna
og veiðarnar hafa mikil áhrif,
svo að til vandræða horfir. Á-
standið í þessum efnum hefur
verið sérstaklega slæmt í Ame-
ríku. Þar verpa þær flestar
norður í Kanada og fara á vet-
urna suður til Bandaríkjanna,
en þar hafa þær verið ofsóttar
og skotnar svo mjörg, að sumar
tegundirnar hafa álgerlega
eyðst. Þegar langt var komið
eyðingu andanna í Ameríku
tóku ríkisstjórnirnar í taumana
og gerðu Bandaríkin og Kanada
með sér samning um viðhald
stofnsins, voru ákveðin viss frið-
lönd og helst stofninn nú í horf-
inu.
Sömu sögu er að segja í Ev-
rópu, að af sumum tegundum
hefur stofninn greinlega farið
rýrnandi, en nú er vakna áhugi
fyrir að vernda þessa fugla. Ein-
mitt í því skyni er þýðingarmik-
ið að rannsaka lifnaðarhætti
andanna, þar á meðal varplönd-
in, t. d. komast af því, hve stofn-
inn er stór og myndi því rann-
sóknarstöð við Mývatn vera
mikilsverður þáttur í fugla-
verndinni.
Setja sér að marki að eignast
allar endur og gæsir.
— Áður hefur þess verið getið
í blaðinu ,að Peter Scott hafi
haft með sér út, nokkrar endur,
svo sem húsönd, straumönd og
hávellu.
Finnur skörir svo írá, að end-
ur þessar fari Scott með í anda-
rannsóknarstöðina miklu við
Severnfljót, sem fuglavinir hafa
komið þar upp. Þeir hafa sett
sér það að markmiði ,að fá þang-
að allar anda og'gæsategundir,
sem til eru í heiminum.
I fyrra var meðal annars far-
inn leiðangur til Hawai og kom-
ið heim með eitt par af hinni
svokölluðu Hawai-gæs, sem að-
eins voru til 24 einstaklingar af.
— í stöðinni eru nú 700 einstakl-
ingar, sem teljast til 119 teg-
unda úr öllum heimsálfum. End
urnar hafast við í afgirtum svæð
um við ósa Severn-fljóts. Sumar
eru vængstýfðar, en þegar þær
fara að temjast, er hætt að stýfa
þær og fá þær að fljúga um
Þarna verða þær bráðlega hálf-
tamdar og gefst mjög gott tæki-
færi til að kynnast lifnaðarhátt-
um þeirra. En rannsóknarstöð
við Mýrvatn yrði ekki starfrækt.
á þessum grundvelli, það myndi
SLAGÆÐARNAR, sem flytja
blóðstrauminn frá hjartanu til
hinna ýmsu hluta líkamans,
hafa hingað til verða vanmetnar
og þýðing þeirra að sumu leyti
misskilin. Þær hafa aðeins verið
taldar líffræðlegt leiðslukerfi,
er hefði það hlutverk eitt að
flytja næringu og lífsloft til vöð
vanna og annarra líffæra —
hlutlaus farvegur blóðstraum-
sins á stöðugri hringrás hans frá
hjartanu til hinna fjarlægustu
líkamshluta, þar sem bláæð-
arnar taka við honum og skila
honum til hjartans aftur.
En nú hefur samstarf lífræð-
inga og annara vísindamanna á
vegum læknaháskólans í Berke-
ley í Californíu leitt það í ljós að
slagæðarnar eru efnaverksmiðj-
ur, sem ýmist geta byggt upp
eða brotið niður þýðingarmikil
efnasambönd blóðstraumsins. Á
þennan hátt er nú vitanlegt orð-
ið ,að líkaminn er þarna búinn
þýðingar miklu líffæri, sem eng-
an hafði áður órað fyrir. Veggir
slagæðanna mynda geysimikið
yfirborð, og sé gengið út frá því,
að allur sá mikli flötur sé virkur
í þessu efni, er þarna um mikla
efnabreytingastöð að ræða.
Efni það, sem slagæðarnar
framleiða á þei^nan hátt, nefnist
cholesierol, en það er einmitt
sama efnið og það, sem hleðst
upp innan á æðaveggjunum og
veldur sjúkdóml þeim, sem kall-
ast arieriosclerosis, eða æðakölk-
un.
Fram að þessu hafa menn
haldið, að æðakölkunin stæði í
beinu sambandi við mataræðið,
þannig, að „kalkið“ væri þannig
tilkomið, að það myndaðist sem
aukaefni, — „by-product“ — við
ófullnægjandi bruna fituefna
eða kolvetna, og gæti líkaminn
ekki losnað við þetta úrgang-
sefni á annan hátt en þann, að
það bærist um með blóðstraum-
num, unz það hlæðist innan á
æðaveggina og ylli þar „kölkun-
inni“, sem er alþekktur hrörn-
kcsta óhemju fé og svo er ekki
ástæða tii að gera neinar breyt-
ingar á dýralífi við vatnið, held-
ur láta það haldast óbreytt.
Gæti jorðað jrá tjóni
við vatnsmiðlun.
Það yrði líka verkefni fyrir
arnnsóknarstöðina að athuga,
hvaða áhrif auknar rafvirkjanir,
í Laxá hefðu á dýralífið. Senni-
legt er ,að Laxá verði meira
virkjuð til raforku í framtíðinni,
en nú er og Mývatn þá e. t. v.
notað til vatnsmiðlunar. En smá
vægileg hækkun á vatnsborðinu
getur haft geysimiklar breyting-
ar í fÖr með sér á dýralífinu við
Mývatn. — Eiga bændur við
Mývatn þá mikið undir, því að
þeir hafa töluverðar tekjur af
hæfilegri eggjatöku. En ef rann-
sóknarstöðin kæmist á, gæti hún
fljótlega komist að því, hver á-
hrif yfirborðshækkunin hefði
svo að hægt yrði að miða vatns-
miðlunina við það og engu yrði
tapað. Einnig gæti það haft þýð-
ingu hvað viðkemur rannsókn-
um á veiði í vatninu.
Óþrjótandi rannsóknarejni.
— Þér sögðuð, að slík rann-
sóknarstöð myndi koma sér vel
sem æfingastöð við nám í nátt-
úrufræði?
— Já, það mun vera ætlunin
að kennsla í náttúrufræði verði
hafin við Háskólann í ekki ýkja
fjarlægri framtíð. Þá hefði það
ómetanlega þýðingu að eiga völ
á slíkum stað fyrir nemendur.
Ég veit að skólar erlendis eiga
slíka náttúrurannsóknastaði. Til,
unarsjúkdómur og stafar af því,
að þegar „kalk“-lagið á æða-
veggjunum gerist of þykt, tor-
veldar það blóðrásina og stöð-
var hana í sumum tilfellum al-
veg til einstakra líffæra eða lík-
amshluta, og getur þá valdið
banvænum fyrirbrigðum, þegar
hjartað bilar, eða æðaveggirnir
í heilanum bresta, en af því
stafa tíðast hættulegar lamanir
eða bráður bani.
Nú hafa hinar nýju rannsókn-
ir leitt í ljós, að æðaveggirnir
sjálfir framleiða að mestu — þó
ekki öllu — leyti „kalkið“, chol-
esterolið, og er þá skiljanlegt
orðið það fyrirbrigði, sem áður
var óráðin gáta, hversu erfitt,
eða jafnvel ókleift, hefur reynzt
að ráða við kalkmyndunina, æða
kölkunina, með sérstöku mata-
ræði. Og menn hafa nú gert sér
miklu gleggri og líklegri hug-
myndir um það en áður, hvað
valda muni einu tíðasta og
helzta fyrirbæri ellihrörnunar-
innar, og gerist þá stórum lík-
legra en fyrr, að takast megi að
lækna þann sjúkdóm, eða a. m.
k'. draga hann stórum meira á
langinn en áður, þótt hins vegar
sé þessum rannsóknum enn ekki
svo langt á veg komið, að tekizt
hafi að finna neitt virkt eða al-
gilt meðal gegn kölkuninni. En
vissulega aukast líkurnar fyrir
því, að svo megi verða, stórum,
eða að sama skapi og grund-
vallar-ástæöurnar fyrir sjúk-
dómnum verða betur kunnar.
CHOLESTEROLIÐ — æða-
„kalkið“ sjálft — er ekki sak-
næmt í sjálfu sér. Það hefur
jafnvel verið notað sem læknis-
lyf, og nú lítur út fyrir, að það
sé þýðingarmikill efnafræðlegur
verndari lífsstarfseminnar. Það
er ljóst orðið, að úr þessu efni
vinnur líkaminn ýmis þýðingar-
mikil og ómissandi efni. Áður
hafa menn vitað, að ýmsir kirtl-
ar líkamans, smáþarmarnir, húð
in, en þó einkum lifrin, geta
framleitt cholesterol. Sú starf-
dæmis á Uppsala-háskóli slíka,
stöð í Jamtalandi og aðra norour
í Lapplandi. Eins og áður er sagt
er Mývatn sérstaklega hentugur
staður fyrir æfingakennslu með
náttúrufræðitiemendum. Fugla-
lífið er hvergi fjölskrúðugra,
gróðurlíf sömuleiðis og auk þess
margt rannsóknarefnið í jarð-
fræði, skammt til jarðeldasvæð-
is að brennisteinshverum. Þar
eru jarðsprungur, stórkostlegar
hraun myndanir, foksandar, mó-
bergsmyndanir og ekki ýkja
langt að gljúfrum Jökulsár á
Fjöllum. Mér er nær að halda,
að á fáum eða engum stöðum
séu eins mörg rannsóknarefni
fyrir hendi.
V
Á stærð við sumarbúsiað.
—* En þyrfti rannsóknarstöðin
ekki mikið húsnæði?
— Nei, ekki held ég það. Það
þyrfti ekki að tfera stærra en,
eins og góður sumarbústaður
Líklega þyrfti eins og tvo báta<
til þess að fara um vatnið og þá
uppsátur fyrir bátana. Reksturs-
kostnaður yrði sára lítill. En.
hvað um það. Hin ótrúlega marg
breytilega náttúra Mývatns býð-
ur faðminn fram full af ótelj-
andi viðfangsefnum fyrir nátt-
úrufræðinga. Og rannsóknar-
stöð hlýtur að verða komið þar
upp fyrr eða síðar, hvort sem
það verður fyrir framlag inn-
lendra eða erlendra einstaklinga
eða með ríkisstyrk, segir Finnur
að lokum.
semi húðarinnar, að framleiða
cholesterol, er aðeins þáttur í
tilorðningu D-vitaminsins, ,sól-
skins-fjörefnisins“. Við áhrif
sólarljóssins breytist cholester-
olið nefnilega í ’D-vítamín. Og
efnafræðilegur munur þessara
tveggja annars svo ólíku efna,
er í rauninni sáralítill, og geisla-
verkun sólarljóssins á húðina
dugar til þess að breyta öðru
efninu í annað.
ENN ÞÝÐINGARMEIRI er þó
sú staðreynd, að pholesterolið,
æða-„kalkið“, er einmitt hráefn-
ið, sem líkaminn vinnur kynhar
mónin úr. Of langt mál yrði að
fara hér nánar út í þær tiltölu-
lega geysimikilvægu hlutverki
ingarmiklu breytingar, sem
þurfa að verða á sameindum
þessara efna, svo að eitt þeirra
breytist í annað, en fyrir at-
beina hinna nýju kjarnorkuvís-
inda og skyldra íræða, erp þær
orðnar lýðum ljósar. Það verður
að nægja að geta þess, að kyn-
hormón, bæði karla og kvenna.
eru byggð upp úr þessu hráefni,
og sömuleiðis vinnur líkaminn
coriisone, undirstöðuefni nýrna-
hormónanna, úr þessum sama
efniviði.
Þá hafa þessar nýju og merki-
legu rannsóknir einnig leitt í
ljós, að cholesterol hefur senni-
lega geymsimikilvægu hlutverki
að gegna sem verndari rauðu
blóðkornanna og raunar ann-
arra líkamsfruma gegn hita-
breytingum og ýmsum öðrum
fyrirbrigðum. En of langt mál
og flókið yrði að fara hér nánar
út í þá sálma. En í sem skemm-
stu máli er óhætt að segja það,
að æða-„kalkið“ — cholesterolið
— er ekki aðeins meinvaldur,
þegar það hleðst upp í of ríkum
mæli innan á æðaveggjunum,.
svo að þeir verða stökkir og æð-
arnar þrengjast um of af þeim
sökum — heldur er það einnig
og raunar miklu fremur einn af
verndurum lífsins og þróunar-
innar, sem æðurnar sjálfar fram
leiða sjálfum sér og líkamanum
öllum til gagns og verndar. At-
omvísindin eiga vafalaust eftir
að leiða sitthvað fleira merki-
legt í ljós í þessum efnum, sem
varðar ekki aðeins leyndarmál
ellihrörnunarinnar og dauðans,
heldur einnig og ekki síður laun
helgar heilbrigðar þróunar og
lífsins sjálfs.—DAGUR, 15 apríl.
Dr. S. J. Jóhannesson
SUITE 6—652 HOME ST.
Viötals-tími 3—5 eftir hádeg:i
DR. H. W. TWEED
Tannlœknir
508 TORONTO GENERAL TRUSTS
BUTLDING
Cor. Portage Ave. og Smlth St.
Phone 926 952 WINNTPEG
S. O. BJERRING
Canadian Stamp Co.
RUBBER & METAL STAMPS
NOTARY & CORPORATE SEALS
CELLULOID BUTTONS
324 Smith Sl. Winnipeg
PHONE 924 624
Phone 21101 ESTIMA PES
J. M. INGiMUNDSON
Asphalt Roofs and Insulated
Slding — Repairs
Country Orders Atteuded To
632 Stmcoe St. Wlnnlpeg, Man.
DR. A. V. JOHNSON
Dentist
506 SOMERSET BUILDING
Telephone 97 932
Honip Telephonpe 202 398
Talsími 925 826 Heimilis 404 630
DR. K. J. AUSTMANN
8érfræðingur i aucjna, eyma, nef
og kverka sjúkdómum
209 Medical * Arts Bldg.
Stofutími: 2.00 til 5.00 e. h.
DR. ROBERT BLACK
SérfrœOingur í augna, eyrna, nef
og hdlssjúkdómum.
401 MEDICAL ARTS BLDG.
Graham and Kennedy St.
Skrifatofuslmi 923 815
Haimasími 403 794
Branch
Store at
123
TENTH ST.
BRANOQN
Ph. 926 885
GUNDRY PYMORE
Limited
British Quality Fish Nettino
58 VICTORIA ST. WINNIPEG
Phone 928 211
Manager T. R. THORVALDSON
Your patronage wili be appredated
Minnist
í erfðaskrám yðar.
0
Dr. P. H. T. Thorlakson
WINNIPEG CLINIC
St. Mary’s and Vaughan, Wlnnlpeg
PHONE 926 441
PHONE 927 025
H. J. H. Palmason, C.A.
H. J. PALMASON & CO.
Chartered Accountanta
505 Confederatlon Llfe Bldg.
WINNIPEG MANITOBA
PARKER, PARKER &
KRISTJANSSON
Barrislers - Solicilors
Ben C. Parker, K.C.
B. Stuart Parker. A. F. Kristj&nsfon
500 Canadlxn Rank of Commeree
Chambcrs
Winnlpeg, Man. Phone KlHi
Rovatzos Flower Shop
253 Notre Dame Ave.
WINNIPEG MANITOBA
Bus. Phone 27 989—Res Phone 36 151
Our Specialties:
WEDDING CORSAGES
COLONIAL BOUQUETS
FUNERAL DESTONS
Mlm 1. Christle. Proprletress
Formerly with Robinson & Co. '
G. F. Jonasson, Pres. & Man. Dir.
Keystone Fisheries
Limited
Wholesale Distributors of
FRESH AND FROZEN FISH
404 SCOTT BL.K, Sfml 925 227
Þ. Th.
-MBL. 19. ágúst
Ein helzta gáta ellihrörnunarinnar ráðin:
Slagæðarnar eru efnaverksmiðjur
eru ekki aðeins hlullausi leiðslukerfi fyrir blóðstrauminn,
heldur gegna þær einnig sjálfsiæðu og þýðingarmiklu
hluiverki sem efnakljúfar
í PARÍSARÚTGÁFU ameríska stórblaðsins NEW YORK
TRIBUNE birtist 2. þ. mán. grein eftir JOHN J. O'NEILL um nýjar
vísindalegar rannsóknir og athuganir, er leitt hafa í ljós ýmiss
atriði varðandi hlutverk og þýðingu slagæðakerfis líkamans, sem
iífræðinga hefur ekki áður órað fyrir. Hér á eftir birtist lausleg
þýðing á grein þessari.
HrosMíl
JEWELLERS
447 Portage Ave.
I