Lögberg - 22.11.1951, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 22. NÓVEMBER, 1951
loQbtrs
Q«flC út hvern flmtudag af
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
695 SARGENT AVBNUB, WINNIPEG, MANITOBA
Utanáskrift ritstjórans:
HDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVENUE, WINNIPEG. MAN
PHONE 21 804
Rritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $5.00 um árið—Borgist fyrirfram
The "Lögberg” is printed and published by The Columbia Press L,td
695 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada.
Authorized as Second Class Mail, Post Office Department. Ottawa
Stórfenglegt menningarfyrirtæki
Fyrir rúmum hálfum mánuði birti Lögberg stutta
fréttagrein, sem alment var fagnað og til nýlundu þótti
teljast svo sem vonir stóðu til; enda var þar um atburð
að ræða, sem veldur straumhvörfum í menningarsögu
hins íslenzka kynstofns; er með þessu átt við hina stór-
fenglegu útgáfu íslenzkra fornrita á frummálinu og
ensku, sem hið mikla útgáfufyrirtæki Thomas Nelson &
Sons í Edinborg á Skotlandi hefir tekið sér fyrir hendur
að hrinda í framkvæmd; er með þessu stigið risaskref
varðandi aukna þekkingu á íslenzkum bókmentum inn-
an vébanda hinna enskumælandi þjóða, sem eiga land-
nám vítt um jarðir.
Aðalritstjórn þessarar sérstæðu útgáfu hafa með
höndum þeir dr. Sigurður Nordal og Turville Petre,
kunnur brezkur fræðimaður, er um eitt skeið stundaði
íslenzkunám við Háskóla íslands, en nú er kennari í
íslenzkum fræðum í háskólanum í Oxford, en slíkt em-
bætti var stofnað til minningar um dr. Guðbrand Vig-
fússon.
Útgáfunni verður svo hagað, að því er dr. Nordal
segist frá, að frumtextinn verður prentaður samkvæmt
Fornritaútgáfunni; hann verður á annari síðu hverrar
opnu í bókum þessum en ensk þýðing á hinni síðunni.
Ekki þarf að efa, að þar sem annar eins afburða-
maður sem dr. Nordal er á í hlut, að þýðingar verði hin-
ar vönduðustu, því þessi mál eru honum ljós og hjart-
fólgin, auk þess sem áminstur samverkamaður hans er
mikill aðdáandi íslenzkrar bókmenningar.
Gert er ráð fyrir, að útgáfan nái til allra helztu
íslendingasagna, Heimskringlu og Sverrissögu; þar
verða einnig fornaldarsögur, biskupasögur Orkneyinga
saga og Færeyingasaga; gert er ráð fyrir, að fyrsta
bindi þessa merka ritsafns komi fyrir almenningssjónir
næsta haust.
Lögbergi er það ósegjanlegt ánægjuefni, að geta
birt viðtal við dr. Nordal um þetta mikilvæga útgáfu-
fyrirtæki, sem prentað var í Morgunblaðinu í Reykja-
vík 13. október síðastliðinn fyrir atbeina ritstjóra blaðs-
ins, Valtýs Stefánssonar; er þess að vænta, að fólk
lesi viðtalið af fylztu gaumgæfni, því svo er það vel
samið og lærdómsríkt.
GRÍMUR ÞORKELSSON:
VEÐRÁTTÁN
Vindátíir.
Þegar talað er um vindátt, þá
er átt við áttina, sem vindurinn
blæs úr. Stundum er logn, þá
er enginn vindur. Þá IjJaktir
ekki hár á höfði. Stundum er
talað um áttleysu. Þá er mjög
lítill vindur. Áttin er þá óákveð-
in og óráðin, sá vindur, sem fyr-
ir hendi er, rokkar til, frá einni
átt til annarrar. Vindurinn get-
ur blásið úr hvaða átt sem vera
skal. Þar er engin undantekning
til, en allar áttir eru þó ekki jafn
miklar vindáttir eða ekki virðist
það vera hér á landi. Vindáttin
er venjulega tilgreind í strikum
og miðuð við seguláttir upp á
fjögurra strika nákvæmni, t. d.
N, NA, A, EA o. s. frv. Stundum
er notuð tveggja strika ná-
kvæmni, t. d. N. NNA o. s. frv.,
en sjaldan eða aldrei er meiri
nákvæmni viðhöfð, þegar greint
er frá vindátt. Stundum er ann-
ar háttur hafður á. Þá er sagt:
Norðlægur, norðaustlægur, aust-
lægur o. s. frv. Þegar þessi hátt-
ur er við hafður, þá getur vind-
urinn ýmist verið \akinn á
þeirri átt, sem tilgreind er eða
þá dálítið öðru hvoru megin þar
við. Aðeins tvær vindáttir eru
fullkomlega sjálfstæðar. Þær
eru norðrið og suðrið. Allar aðr-
ar vindáttir eru hjálparáttir
þeirra og ganga erinda þeirra að
meira eða minna leyti. Vindátt-
in hefir mikla þýðingu fyrir
gæði veðursins. Allar norðlægar
áttir boða kulda og snjókomu,
en suðlægar áttir boða hlýindi
og hláku. Skáldin hafa kunnað
að lýsa þessu eins og flestu öðru.
Um sunnanáttina stendur skrif-
að:
„Nú andar suðriö sæla vindum
þýðum,
á sjónum allar bárur smáar rísa
^g flykkjast heim að fögru landi
ísa,
að fósturjarðar minnar strönd
og hlíðum“.
En um norðanáttina þetta:
Dr. Nordal lýkur viðtali sínu við Morgunblaðið á
þessa leið:
„Að endingu vil ég biðja menn að hafa þetta hug-
fast. Til þessarar útgáfu er stofnað eingöngu með
brezk-íslenzkri samvinuu; hún á að setja það fram
skýrara en nokkru sinni fyr hefir verið gert, að þessar
fornbókmentir eru íslenzkar og aðalstöð íslenzkra
fræða er hér á íslandi“.
i
Hið víða landnóm íslenzkunnar
Eins og vitað er varð íslenzk tunga ekki til á ís-
landi, heldur fluttist hún þangað sem útbreitt stór-
þjóðamál; um þetta atriði birtir Morgunblaðið í Reykja-
vík nýlega gagnmerka og stórfróðlega grein eftir Krist-
ján Albertsson rithöfund, sem dvalið hefir langvistum
í Frakklandi og getið sér þar hinn bezta orðstír vegna
fyrirlestra sinna um íslenzk menningarmál; í einum
kafla ritgerðarinnar kemst greinarhöfundur meðal ann-
ars þannig að orði:
„íslenzk tunga varð ekki til á íslandi og hefði aldrei
getað skapast sem mál fámennrar og strjálbýllar fiski-
manna- og bændaþjóðar á fremur hrjóstugri eyju norð-
ur undir heimsskauti. Áður en tungan fluttist til íslands
hafði hún verið mál alls norræna kynsins á lönpu skeiði
vaxandi verklegrar og andlegrar menningar (og skiptir
í þesfeu sambandi engu hvort norrænan var töluð eins
um öll Norðurlönd) — hún var stórþjóðarmál að orði
og magni og rammefldri braglist. Heiði og æskukraftur
norrænnar hugsunar á hennar fyrsta framaskeiði,
reynsla, minningar, allur hugarheimur stórra landa
bjuggu í málinu — og íslenzka þjóðin bjó að þessari
tungu.
Ef feður okkar hefðu flust til íslands nokkur þús-
und árum fyr með frumstætt og lítilhæft mál, þá eru
engin líkindi til þess, að við hefðum nokkurn tíma af
eigin rammleik eignast stórfenglega tungu og heims-
gildar bókmentir, né nokkru sinni orðið annað og meir
en tilkomuminstu útbygðarsmælingjar hins hvíta
heims.
íslendingar sýndust vera vel að tungu sinni komnir.
En hér á það við, sem í guðspjallinu segir: „í uppþafi
var orðið, og orðið var hjá guði og orðið var guð — án
þess varð ekkert til, sem til er orðið. í því var líf og
lífið var ljós mannanna“.
Áminst ritgerð Kristjáns Albertssonar er fögur og
verðskulduð lofgerð í garð okkar tignu og ódauðlegu
tungu, sem nú er jafnt og þétt að víkka landnám sitt
unz þar kemur, að hún breiðir lim sitt eins vítt og vor-
geislar ná.
„Nordan hardan
gerdi gard. .
Geysi hardur
vard hann“.
Hér er mikill munur á veður-
lýsingu, endá reginmunur á
sunnan blíðu og norðan garði.
Þó norðlægar áttir valdi yfirleitt
köldu veðri, en suðlægar áttir
hlýju alls staðar á landinu, þá
valda þó hinar ýmsu vindáttir
mjög mismunandi veðri í hin-
um ýmsu landshlutum. Hér að
framan skipti ég öllum vindátt-
um í tvo flokka, norðlægar átt-
ir, sem allar ganga erinda norð-
ursins og kuldans og suðlægar
áttir, sem ganga erinda suðurs-
ins og hlýindanna. Þessum
tveimur aðalflokkum og and-
stæðingum má svo skipta í
smærri flokka. Ég læt nægja að
skipta hvorum flokki fyrir sig
í tvennt. Verða þá áttirnar jafn
margar og fjórðungarnir. 1
fyrsta fjórðungi verður norð-
austanáttin, í öðrum fjórðungi
suðaustanáttin, þriðja fjórðungi
suðvestanáttin og í fjórða fjórð-
ungi norðvestanáttin. Fara nú
hér á eftir nokkrar lauslegar at-
hugasemdir pm þessar fjórar
aðaltátir.
Norðauslanáttin.
Sennilega má slá því föstu, að
norðaustanáttin boðar lítið gott
hér á landi, þegar allt er fram
talið. Þrálát norðaustanátt að
sumri þýðir síldarleysi fyrir
norðan, vegna dimmviðris og
illra sjóa, sem henni fylgja þar.
Til landsins veldur þetta hall-
ærisástandi vegna ó þ u r r k a
á Austur- og Norðurlandi.
Varla næst n o k k u r baggi
í garð meðan ótíðin stend-
ur, en það litla, sem næst,
er hrakið og skemmt og því
varla skepnumatur. Að vetri er
þrálát norðaustanátt einnig hinn
mesti vágestur, bæði til lands og
sjávar. Henni fylgir oftast nær
stormur, frost og snjókoma ein
hvers staðar á landinu, en stund-
um um land allt. Afleiðingin af
þessu er sú, að snjóa- pg svella-
lög leggjast yfir landið svo að
hvergi sést á dökkan díl, en hag-
laust verður með öllu í mörgum
landshlutum. Fénaður kemst á
gjöf, en ófærð verður svo mikil,
að samgöngur teppast á fjallveg-
um. Fylgi þessari átt mikil og
langvarandi hvassviðri, er held-
ur ekki hægt að róa til fiskjar,
að minnsta kosti ekki á smáskip-
um, stærri skip eiga líka í erfið-
leikum á djúpmiðum vegna
frosthörku og stórra sjóa. Af-
leiðingum þessarar veðráttu
hefir verið lýst þannig:
Horfir á heyjaforðann
hryggur búandinn:
„Minnkar stabbinn minn
margnast harðindin. —
Nú er hann enn á norðan
næðir kulda él
yfir móa og mel
myrkt sem hel“.
Um ástandið til sjós stendur
þetta meðal annars:
Mararbára blá
brotnar, þung og há,
unnarsteinum á
ygld og grett á brá;
yfir aflatjóni
æðrast skipstjórinn
harmar hlutinn sinn
hásetinn.
Ekki væri rétt að hafa ekkert
nema last um norðaustanáttina
ab segja, því fátt er’ svo með öllu
illt, að ekki boði nokkuð gott. Á
Suður- og Suðvesturlandi er
norðaustanáttin stórum betri en
annars staðar á landinu. Að
vetri til er snjókoma venjulega
minni henni samfara og að
sumri til er þetta yfirleitt ágætis
átt, sem flytur sólskin og hey-
þerri.
Suðaustanáttin.
Ekki man ég eftir að hafa
heyrt talað um stillur í sambandi
við suðaustanátt, sem ekki er
heldur von, því helztu einkenni
þessarar áttar eru þýðviðri,
stormur og rigning. allar áttir
eru vindáttir ,ef svo ber undir,
rétt er það, en sauðaustan áttin
virðist þó vera það fyrst og
fremst. Ekki er þó sama hvar á
landinu hann blæs, þegar hann
kemst á suðaustan. Harðast blæs
hann á þessari átt við suður- og
suðausturströndina. Snúist hann
á annað b©rð til suðausturs með
eitthvað, sem er annað og meira
en venjuleg góðviðrisgola, þá er
óðara ,kominn stormur í Vfest-
mannaeyjum og þar í grennd,
en oft er það hreint og beint
ósvikið rok. Svæðið kringum
Vestmannaeyjar er m e s t a
stormasvæði við ísland og oft-
ast er það suðaustanáttin sem
þar ræður ríkjum. Af þessu má
sjá, að sjósókn frá Vestmanna-
eyjum er erfið og hættuleg á
vetrarvertíð. En sjórinn við
Vestmannaeyjar er gjöfull á
vetrarvertíð. Hann er því sóttur
af kappi. Aðeins í verstu veðr-
um er ekki farið á sjó.
Suðveslanállin.
Þegar hvöss suðvestanátt er
um land allt að vetri til, þá veld-
ur hún venjulega illviðri við
suður- og suðvesturströndina.
Fylgir henni þá ákaflega úfinn
sjór með koldimmum hríðar-
byljum. Hvernig stendur á þess-
um kuldahryssing hinnar suð-
rænu áttar, veit ég ekki, en ekki
er ólíklegt, að þar gæti áhrifa
frá jökulbreiðum Grænlands.
Fyrir austan og norðan land
veldur suðvestanáttin allt öðru
veðri. Upp við landið og inn á
flóum og fjörðum er sléttur
sjór. Þar eru þá venjulega hlý-
indi og bjartviðri. Þegar því þrá-
látir útsynningar og illviðri eru
á Suður- og Suðvesturlandi, þá
er venjulega einmunatíð og
himinblíða á Austfjörðum og
Norðausturlandi.
Norðvestanáttin er skilgetið
afkvæmi Norðra gamla og því
Akureyri og Eyjafjörður sjálfum sér
nóg um jólatré eftir tuttugu ár
Skógræktarfélag Akureyrar vill
fá 60—80 ha. land til ræktunar
á nytjaskógi.
Ef áform Skógræktarfélags
Akureyrar verða að veru-
leika, munu Akureyringar
og aðrir Eyfirðingar verða
sjálfum sér nógir um jóla-
tré eftir tvo tugi ára.
Fréttaritari Vísis á Akureyri
skrifar blaðinu, að stjórn félags-
ins hafi átt í samningum við
bæjaryfirvöldin á staðnum um
að því verði fengið til umráða
nokkurt land syðst á bæjarland-
inu. Er hér um 60—80 ha. skika
að ræða, sem félagið hefir í
köld. Á vetrum er hún nístings-
köld og veldur harðindum.
Henni fylgir venjulega ekki
nærri eins mikil snjókoma og
norðaustanáttinni, enda er hún
ekki nærri því önnur eins ill-
viðrakráka. Þegar norðvestan-
áttin er norðlæg og búin að rusla
dálítið til, hægir hún oft á sér,
hreinsar loftið og stendur stund-
um lengi með stillum og björtu
veðri. Norðvestanáttin verður
oft ákaflega hvöss á Austfjörð-
um. Þegar það ber til, sést ekki
skilsmynd á yfirborði láðs og
lagar. Allt hylst í einum mekki,
þá er gufurok.
—VIKINGUR
Gamlar veðurspór
(Úr rími Þorláks biskups, prení-
uðu 1671 o. fl. heimildum).
Gott veður fyrst og síðast í
Januario halda sumir góðs vetr-
ar teikn.
Þurr skyldi Þorri,
þeysöm Góa,
votur Einmánuður, —
þá mun vel vora.
Sjái ekki sól þriðjudag í föstu-
inngang, mun oft heiðríkja um
föstuna.
Grimmur skyldi Góudagur
fyrsti, annar og hinn þriðji. Þá
mun Góa góð verða.
Ef hún Góa er oss góð,
— að því gæti mengi —
þá mun Harpa, hennar jóð,
herða á snjóa strengi.
Heiðríkt veður með frosti í
Martio halda sumir góðs árs
teikn.
Votviðri í Aprílmánuði merk-
ir frjósamt sumar.
Sumarið og veturinn á að
frjósa saman:
Frjósi sumars fyrsta nótt,
fargi enginn á né kú.
Gróðakonum gerist rótt.
Gott mun verða undir bú.
—VIKINGUR
hyggju að rækta á nytjaskóg.
Heitir á svæði þessu Kjarna-
land.
Eins og menn vita hafa Akur-
eyringar verið manna duglegast-
ir við trjárækt, en reynsla und-
anfarinna ára og athuganir
fróðra manna, svo sem Hákonar
Bjarnasonar skógræktarstjóra,
og Barathens, norska skógrækt-
arfræðingsins, hafa til muna
styrkt menn þar nyrðra í þeirri
trú, að vel sé hægt að rækta hér
nytjaskóg, ef rétt er að farið.
Slíkan skóg hyggst Skógræktar-
félag Akureyrar nú að rækta á
hinu nýja landi, sem það fær
væntanlega til umráða. Ætlar
félagið að byrja á því að rækta
birki til skjóls öðrum trjáplönt-
um, en síðan verða barrtré
gróðursett.
Ef þannig er að farið við
gróðursetninguna, mun hægt
að fá eftir það bil 20 ár — með
grisjun — mikinn fjölda hálf-
vaxinna trjáa, sem eru tilvalin
jólatré, en þau eru keypt til
Akureyrir á ári hverju fyrir
drjúgan skilding, eins og til
annarra staða á landinu.
Skógræktarfélag Akureyrar
hefir raunar þegar reit til um-
ráða utan bæjarins, eða handan
við Pollinn. Hafa þar verið
gróðursettar á annað hundrað
þúsund plöntur, en hæstu birki-
plönturnar eru þegar yfir fjóra
metra á hæð.
Er mikill hugur í Akureyring-
um í máli þessu, segir fréttarit-
arinn að lokum og engin hætta
á því, að menn verði ekki fúsir
til sjálfboðastarfa á hinu nýja
landi félagsins.
—VISIR, 20. okt.
Fjórlagafrumvarpið
lagt fram
Fjárlagafrumvarpið fyrir árið
1952 var lagt fram á alþingi í
gær. Samkvæmt því er gert ráð
fyrir að útgjöldin* á rekstrar-
reikningi verði 314,6 millj.
króna, en tekjurnar 357,9 millj.
kr. í sjóðsyfirliti eru útgjöldin
áætluð 359,8 millj. kr. Gert er
ráð fyrir 4,1 millj. kr. hagstæð-
um greiðslujöfnuði.
1 fjárlögum ársins 1951 er gert
ráð fyrir 216,1 millj. kr. reksturs-
útgjöldum, en rekstrartekjurnar
eru áætlaðar 298 millj. kr.
Samkvæmt þessu er gert ráð
fyrir, að rekstursútgjöldin hækki
um 53 millj. kr., miðað við fjár-
lög þessa árs. Mest er hækkun-
in á þessum liðum: Skólamál 10
millj., tryggingar (aðallega al-
manna tryggingarnar) 8 millj.
kr., vegamál 5 millj., heilbrigðis-
mál 6 millj.; dómsmál 5 millj.
Annars er meiri og minni hækk-x
un á öllum útgjaldaliðunum, er
einkum stafar af hærri launa-
greiðslum.
—TÍMINN, 3. okt.
Heppileg jólagjöf!
»
Það er gamall og góður siður, að gleðja vini sína um jólin;
það eru ekki ávalt dýrustu gjafirnar, sem veita hina dýpstu
og sönnustu ánægju; hitt ræður meira um, hvað þær tákna,
og hversu varanlegt gildi þeirra frá minninga — og menn-
ingarlegu sjónarmiði er. — Lögberg hefir yfir sextiu ára
skeið haldið uppi þrotlausri baráttu fyrir viðhaldi íslenzkr-
ar tungu í þessu landi, heilbrigðum þjóðræknislegum metn-
aði og sérhverju því, er að þjóðhollustu og öðrum borgara-
legum dygðum lýtur; öllum slíkum málum vill blaðið veita
óskipt fulltingi í framtíðinni án hiks eða efa. — Jólagjafa-
ráðgátan verður greiðast leyst með því að kaupa Lögberg
og senda það vinum bæði hér og á íslandi.
FYLLIÐ ÚT EFTIRFARANDI EYÐUBLAÐ:
V
Naín....
Ái'itun..
THE COUUMBIA PRESS UIMITED
69 5 Sargent Avenue, AVinnipeg, Man.
Sendið Lögberg vinsamlegast til:
Hér með fylgir $5.00 ársgjald fyrir blaðið
Nafn geíanda.
Áritun........
Si»»9i>i9i»»»ai>iaiSi%%at9)>i»3i»2iSiai»9i9i»»i%»3i3di>iat»>i9)aiaia>»)ai>iSi: