Lögberg - 02.05.1957, Blaðsíða 5

LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 2. MAÍ 1957
5
www
W
wwwwwww
AHL6AMAL
6VCNNA
Ritstjóri: INGIBJÖRG JÓNSSON
Ung íslenzk blaðakona á ferS
staklega auðveld vegna þess
hve hún er lík íslenzku nú-
tíðarmáli,“ sagði hún. „Ég
hafði mikla unun af frönskum
bókmenntum vegna fegurðar
tungunnar."
Hyggur hún að þetta nám
hennar hafi verið haldgóður
undirbúningur fyrir starf
hennar við stærsta dagblað
Reykjavíkur. Hún ritar dálk-
inn, sem nefndur er Vel-
vakandi, er hann aðallega fyr-
ir kvenþjóðina, en hún skrifar
ekki einungis um heimilismál,
heldur og ýmislegt um heims-
málin.
Árið 1953 giftist hún Þor-
steini Thorarensen, einnig
starfsmanni við Morgunblað-
ið, er skrifar útlendar fréttir.
Þau eiga þriggja ára gamla
dóttur, Ingunni. „Starfið er nú
nokkrum erfiðleikum bundið,
síðan ég hefi haft barn á hönd-
unum, en ég get samt sent
greinar inn til blaðsins."
„Islendingar eru ekki leng-
ur einangraðir. Flugvélin og
alþjóðafélögin hafa dregið þá
í nánari sambönd við aðrar
þjóðir. Fólkið í Reykjavík ber
nú mikið traust til Sameinuðu
þjóðanna.“
Hún hyggur að Island hafi
allþýðingarmikið hlutverk á
þeim vettvangi, því þjóðin
hafi jafan tamið sér að kynn-
ast öðrum þjóðum og skilja
þær. Slíkt gæti orðið til að
auka almennan skilning á ráð-
stefnum þjóðanna.
„En misskiljið okkur ekki.
Okkur varðar miklu að vera í
nánu sambandi við aðrar þjóð-
ir og stuðla að friðsamlegu
samkomulagi þeirra á meðal,
en okkur er það ekki síður
mikilsvert að vernda það, sem
dýrmætt er í okkar eigin
menningu. Það mun ekki auð-
velt, en það er okkar hug-
sjón, og henni erum við öll
helguð.
ÞJÓÐRÆKNI
I Christian Science Manitor,
24. apríl, er skemmtilegt við-
tal við frú Sigurlaugu Bjarna-
dóttur, er ritar fyrir Morgun-
blaðið í Reykjavík. Margir
Islendingar hér vestra munu
kannast við ætt hennar; hún
er frá eynni Vigur í Isafjarð-
ardjúpi; afi hennar, Sigurður
Stefánsson, landskunnur at-
hafnamaður, prestur í Ögur-
þingi og þingmaður Isfirðinga
í fjöldamörg ár. Faðir hennar,
Bjarni Sigurðsson, einnig
mikill athafnamaður og hrepp-
stjóri héraðsins. Æðarvarp er
mikið þar í eynni og hefir
hann unnið mikið að því að
vernda og auka þá verðmætu
framleiðslu. Áttu þau hjónin
Bjarni og Björg (Bjarnadóttir,
hreppstjóra á Veðramóti) sex
börn. Er Sigurlaug yngst
þeirra systkina, en elzti bróð-
irinn er Sigurður Bjarnason
alþingismaður.
Frú Sigurlaug hlaut náms-
styrk frá Zonta-félaginu til að
sækja fundi Status of Women
Commission, hjá Sameinuðu
þjóðunum í marz. Hana hafði-
lengi langað til að koma til
Ameríku og á þing Sameinuðu
þjóðanna. Hún er félagi
Zonta-deildarinnar í Reykja-
vík. Auk styrksins frá því fé-
lagi var henni veittur styrkur
frá íslenzka blaðamannafélag-
inu, er gerði henni mögulegt
að takast þessa ferð á hendur.
Frú Sigurlaug er menntuð
vel svo sem öll systkini henn-
ar. Þrátt fyrir mikið annríki
kenndi faðir hennar öllum
börnum sínum undir skóla.
Hann sagði við okkur: „Betra
er berfættum en bókarlausum
að vera!“ Áhrif móðurinnar
voru ekki minni: „Við hlýdd-
um jafan á lúterskar messur
yfir útvarpið og móðir okkar
kenndi okkur bænirnar okkar;
í raun og veru var hún að
kenna okkur dagsdaglega á
sinn hógværa hátt þær sið-
ferðisreglur, er ég tel komast
nær kjarna kristninnar, en
nokkrar aðrar, er ég hefi
kynnst.“
Þegar elzti drengurinn,
Sigurður, fór í Menntaskóla
Akureyrar, kenndi hann syst-
kinum áínum á sumrin það
sem hann hafði lært á vetrin.
Þannig gat Sigurlaug, þegar
til hennar kasta kom, lokið
prófi við Menntaskóla Akur-
eyrar á styttri tíma en venju-
legt er, og með svo góðum ár-
angri að hún hlaut styrk til
náms við Leeds-háskólann á
Englandi og síðar við Sor-
bonne í París. Hún lagði aðal-
lega stund á bókmenntir. —
„Egil-saxneska var mér sér-
Framhald af bls. 4
hátt í sögu íslenzkrar þjóð-
rækni. Þeim tókst að veita
straumum fornrar menningar
inn á hrjósturlönd myrkra
miðalda. Elfan var ekki breið,
en furðustraumhörð.
Fátt er jafnhættulegt menn-
ingu þjóða og gagngjörðar
byltingar. Ríkjandi skoðunum
og venjum er þá tíðum varpað
of fljótt fyrir borð og meira
meðtekið af nýjungum í ein-
um skammti en hollt má
teljast. v
Þau tímamót, sem hættu-
legust máttu verða íslenzkri
menningu eftir missi sjálf-
stæðisins, voru Siðaskiptin
um miðja 16. öld, þegar lút-
hersk þjóðtrú var lögtekin.
Lútherskur rétttrúnaður var
á öndverðum meiði, bæði við
veraldlegar og kirkjulegar
bókmenntir. Táknræn eru orð
eins af fyrstu biskupum í
lútherskum sið, Guðbrands
Þorlákssonar, en hann segir:
„Margir hafa áður fýrmeir
hér í landi stóra ástundan
lagt upp á rímur, vísur og
önnur kvæði, lært og iðkað
þegar, í þeirra barndómi og
haldið það fróðleik og haft þar
skemmtun af, sem þó ei var
nema ónytsamlegur hégómi.“
Sama máli hlaut að gegna um
bókmenntir, sem rætur sínar
áttu „í þeim blinda“ páfatióm,
eins og biskup sagði. Kvæði
um helga menn og dýrlinga
hlutu að verða sannkristnum
mönnum hins nýja siðar þyrn-
ir í augum. Við þetta bættist,
Sigurlaug kennir á frönsku
og ensku á kveldin og annast
jafnframt lið í útvarps-
skránni. Eru það aðallega
þýðingar úr frönskum og
enskum ritum. Hefir hún ný-
lega samið og flutt ævisögu
Söru Bernhardt.
Að lokum lét frú Sigurlaug
þessar skoðanir í ljós við
fréttaritarann:
að Siðaskiptin á íslandi voru
að nokkru leyti „pólitísks“
eðlis. Þau voru lögboðin af
konungi og merktu raunar
sigur konungsvalds í barátt-
unni við kirkjuveldið.
Það er næsta fróðlegt að
staldra við þessi tímamót og
gera örlitla grein fyrir, hvern-
ig innlend menning brást við.
Síðasti kaþólski víkingur-
inn á íslandi var Jón biskup
Arason á Hólum í Hjaltadal.
Fáir menn hafa barizt jafn-
einarðlega á Islandi og verið
jafnheitir í baráttu sinni sem
Jón biskup, er hann gekk í
mót lútherskum sið og auk-
inni íhlutan konungsvalds.
Fyrir þá framgöngu varð
biskup að gjalda líf sitt og
tveggja sona sinna. Jón Ara-
son var vissulega heitur trú-
maður, og að nokkru fórnaði
hann sér á altari trúarinnar,
en hitt má og til sanns vegar
færa, að þjóðrækni hans hafi
orðið honum að falli eða hann
hafi fórnað sér á altari inn-
lendrar menningar. Jón biskup
barðist ekki til einskis. Hann
sannaði Danakonungi, að Is-
lendingar voru ekki dauðir úr
öllum æðum og hyggilegast
myndi að fara gætilega í
sakirnar.
Guðbrandur biskup Þorláks-
son á Hólum má með réttu
kallast fyrsti lútherski stríðs-
maðurinn á l^landi. Guð-
brandur biskup var harðvít-
ugur baráttumaður, en nokk-
uð einsýnn í trúmálum og
stjórnmálum. Hann var þók-
MS?I2
LÆGSTU FLUGGJÖLD TIL
ÍSLANDS
== *Prá 11. maí.
uin
DAGIÆG.VR FI.l'Gl'F.RÐlR* • • 1=
Rúmgóðir og þægllegir farþega- ==
klefar. Sex Skandinavar, þjálfaðir S ==
llaiKlaríkjumnu. bjóða yður vel- ==
komin um borð.
Einu “tourist” áætlunarflugferðim- ==
ar yfir Atlantshalið, þar sem fram- =|
reiddar eru tvier ágietar máltíðar, ==
kaffi og koníak . . . AI/I.T YÐUR =1
AÐ KOSTNAÐAREAUSU. Fastar =§
áietlunarferðir, viðurkeniidar af ==
C.A.B.
SV1Þ.JÓÐAR. BRETUAXDS, =|
Frá N ew York
fSLAND til:
NOREGS, DANMERIvUR,
ÞÝZKAUANDS, LUXEMBORGAR.
Upplýsingar í öllum ferðaskrifstofum.
stafsmaður í trúarefnum og
eindreginn fylgjandi konungs-
valds. Það kann í fljótu bragði
að virðast nokkuð mótsagna-
kennt, að þjóðrækni þessa
manns og skilningur hans á
þjóðararfinum í heild hafi
fengið honum sess meðal
þeirra manna, sem hæst
gnæfa í íslenzkri sögu, en hér
er sannleikanum þó ekki hag-
rætt.
Guðbrandur biskup hefir
orðið frægur fyrir, hve mikil-
virkur hann var í bókagerð,
en það er ekki bókafjöldinn,
sem haldið hefir nafni bisk-
ups á loft, heldur hvernig
hann hagaði störfum.
Um Siðaskiptin lagðist
kaþólskur kveðskapur, þ.e.a.s.
kvæði um helga menn og dýr-
linga, að mestu leyti niður.
Var slíkt að sjálfsögðu lág-
markskrafa. Hitt vafðist öllu
meira fyrir leiðandi mönnum,
hvernig unnt yrði að hefja
lútherska sálma yfir verald-
lega kveðskapinn og snúa al-
menningi frá þeim breiða
vegi. Fyrsta lútherska sálma-
bókin lofaði ekki miklu í
þessum efnum, því að sannast
að segja hefir heilagt orð al-
drei verið fært í slíka tötra af
íslendingum, hvorki fyrr né
síðar.
Á biskupsárum Guðbrands
Þorlákssonar varð hér mikil
breyting á. Hann var að vísu
mjög andvígur þeim verald-
lega kveðskap, sem tíðkaðist,
en gáfur biskups og þekking
hans á íslenzkri tungu og
menningu opnuðu augu hans.
Honum skildist fullkomlega,
að guðs orði sæmdi ekki neinn
hversdagsbúningur og að
heilögu orði myndi ógreið
gatan að hjarta þjóðarinnar,
ef eigi yrði breytt um stefnu.
I stað þess að snúast öndverð-
ur gegn kveðskapargreinum
alþýðu reyndi Guðbrandur
biskup að vinna úr þeim það,
sem hann taldi ágætast, and-
legum kveðskap til framdrátt-
ar. Viðhorf biskups skipti ís-
lendinga mjög miklu máli,
ekki sízt þegar þess er gætt,
að hann réð yfir eina prent-
verkinu, sem til var í landinu.
Samtíðarmaður og frændi
Guðbrands biskups Þorláks-
sonar var Arngrímur Jónsson
lærði. Arngrímur varð fyrstur
til þess að kynna umheimin-
um íslenzljiar bókmenntir og
íslenzka menningu. Hóf hann
það starf sitt fyrir áeggjan
Guðbrands biskups, frænda
síns.
Útlendir menn höfðu þá um
skeið haft sér það til dægra-
styttingar að setja saman níð-
rit um Islendinga, þar sem
haldið var fram hinum mestu
firrum um land og þjóð. Rit-
um Arngríms var m. a. stefnt
gegn þeim óhróðri og höfðu
þau þegar í stað geysileg áhrif.
Um verk Arngríms lærða
farast hinum merka sagnfræð-
ingi, dr. Páli E. ólasyni, svo
orð: „Öll voru þau runnin af
þjóðrækni, og er ekki til
fegra(vitni ræktarsemi á þeim
tögum en þetta, að þvo álygar
af þjóð sinni. Er óvíst, hversu
umhorfs væri í útlendum rit-
um, að því er varðar lýsing
Islands og einkum siðmenn-
ing íslenzkrar þjóðar, ef síra
Arngríms hefði aldrei við
notið . . . .“
Á fyrstu áratugum 18. aldar
vann Árni Magnússon það
þjóðnytjastarf að safna í einn
stað öllum íslenzkum hand-
ritum, sem hann náði til. Fékk
hann þeim samastað i Kaup-
mannahöfn. Svo ógiftusam-
lega vildi til, að nokkur hluti
handritanna týndist í eldi, en
öllu hinu verðmætasta var
þó bjargað. Starf Árna Magn-
ússonar á sér naumast nokkra
hliðstæðu. Ef hans hefði ei
notið við, má fastlega gera
ráð/ fyrir, að íslenzkar forn-
bókmenntir hefðu að miklu
leyti glatazt. Þarf ekki að eyða
að því orðum, hvílíkt tjón slíkt
hefði orðið bæði norrænni og
íslenzkri menningu.
Á 18. öld bárust til íslands
straumar frá hreyfingu, sem
þá fór víða um lönd og hefir
á íslenzku hlotið heitið up>!-
lýsingar- eða fræðslustefna.
Áhrifanna gætti í því, að
menn tóku að hyggja nánar
að því en fyrr, hvað gera
mætti íslenzkri alþýðu til
heilla. »1 þessu sambandi ,er
rétt,að geta tveggja manna,
þeirra Eggerts Ólafssonar
Framhald á bls. 8