Lögberg - 09.05.1957, Blaðsíða 7

LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 9. MAÍ 1957
7
Er sá hlutlaus, sem horfir aðgerðarlaus á,
að maður er myrtur?
Nýtt íélag, FRJÁLS MENNING. stofnað til verndar
frjálsri hugsun og lýðræði
Danski rithöfundurinn HANS JÖRGEN LEMBOURN flutti fróðlegt
erindi á stofnfumlinuni.
Ákveðið var í gær að stofna
,hér á landi félag, sem nefnist
Frjáls menning. — Nokkrir
fnenn komu saman til undir-
búningsfundar í Tjarnarcafé
og var þar gengið frá stofnun
félagsins, en ákveðið að halda
framhaldsaðalfund að mánuði
liðnum. Á fundinum í gær
(mætti m. a. danski rithöfund-
(urinn Hans Jörgen Lembourn
og ræddi hann um hlutverk
^slíkra félaga sem Frjálsrar
.menningar, en hið nýstofnaða
,félag á -hliðstöðu með þeim
menningarsamtökum, s e m
^nefnast á frönsku Congrés
pour la Liberté de la Culture
og starfa víðsvegar í lýðræðis-
löndum. —• Hin ýmsu félög
eru algjörlega óháð hvert
Öðru, en hafa allnáið samstarf
pi. a. um alþjóðlegar ráðstefn-
ur, þar sem frjálshuga menn-
jngarfrömuðir kynna sjónar-
mið sín, skiptast á skoðunum
,og benda á úrræði, eins og
komizt er að orði í boðsbréfi
,um stofnun félagsins, undir-
jituðu af Gupnari Gunnars-
sym skáldi. Þá gefa þau einnig
út hin ágætustu menningarrit,
,t. d. Encounter í Englandi,
Preuves í Frakklandi, Der
Monat í Þýzkalandi og Per-
.spektiv í Danmörku. — I boðs-
þréfinu segji' ennfremur: —
,„Víða í lýðfrjálsum löndum
hafa á síðustu árum starfað
félög með það meginmarkmið
að varðveita og efla frjálsa
menningu og vinna gegn ein-
ræði, ofbeldi og skoðanakúg-
un. Hafa þau þegar látið
jnargt gott af sér leiða, sam-
einað lýðræðissinna mennta-
,og listamenn og unnið öðrum
betur gegn þeim öflum, er
mest ógna skoðanafrelsi og
frjálsri menningu yfirleitt.“
Ræða Gunnars
Gunnarssonar
Gunnar Gunnarsson skáld
setti fundinn með stuttri
ræðu, sem hér fer á eftir:
Góðir fundargestir:
í nafni nefndar þeirrar,
sem með rtiæta menn að bak-
hjalli hefir undirbúnið stofn-
un félagsins Frjáls menning,
er mér ánægja að bjóða yður
öll hjartanlega velkomin og
þakka yður fyrir að þér hafið
þekkzt boðið. í nefndinni eiga
sæti rektor Háskóla íslands,
dr. Þorkell Jóhannesson próf.,
TómaS skáld Guðmundsson,
Einar Magnússon mennta-
skólakennari, Þórir Kr. Þórð-
arson dósent, ■ ungir rithöf-
undar tveir, sem nýverið sátu
þing sænsku samtakanna í
Stokkhólmi og kynntust þar
öðrum ungum mönnum ýmsra
landa, sem óháð menningar-
starfsemi er áhugaefni, þeir
Kristján Karlsson, mag. og
Eiríkur Hreinn Finnbogason
ma§-> og maður sá, sem hiti og
þungi dagsins hefur hvílt á
öðrum fremur, Eyjólfur Kon-
rán Jónsson lögfræðingur.
Sérstök þökk ber erlendum
gesti vorum og áhugasömum
aðstoðarmanni, danska skáld-
inu Hans Jörgen Lembourn,
sem stendur framarlega í
dönsku samtökunum og menn
ingarrökræðum yfirleitt. Utan
Danmerkur mun hann sér-
staklega að góðu kunnur fyrir
bókina De Intellektuelles For-
ræderi, sem á íslenzku mætti
kalla Svik gáfnaljósanna. —
Hr. Lembourn hefur gert
okkur þann greiða að korna
hér við á leið til Ameríku og
kynna okkur af eigin reynd
starfsemi og árangur hlið-
stæðra samtaka á Norður-
löndum og víðar. Er hann
okkur mikill aufúsugestur. >
Við sem að þessari félags-
stofnun stöndum lítum svo á,
að hér sé á ferðinni mikið
nauðsynjamál. Flokkadrættir
um þjóðfélagsvanda, hversu
leysa skuli, erjur um dægur-
mál og viðhorf hvers konar og
þar af leiðandi sviptingar,
stundum harðar og illvígar:
allt þess háttar er eðlilegt
fyrirbæri og jafnvel sjálfsagt
og í raun og veru nauðsynlegt
hvar vetna þar, sem skoðana-
frelsi ríkir og hverjum einum
er heimilt og skylt að berjast
fyrir því, sem hann álítur
sannast og réttast og leita
fylgis hugðarefnum sínum.
Einmitt þar sem svo stendur á
er nauðsynlegt, bráðnauðsyn-
legt að til sé vettvangur, þar
sem snúizt sé til varnar gegn
árásum . á grundvallaratriði
þau, sem sameina oss öll að
baki dægurmálunum, sem um
er þrasað. Annars er hætta á
áð vörnin verði út undan ein-
mitt þar, sem hennar er mest
þörf: vörnin gegn eyðingar-
öflum frelsis og mannréttinda.
Það er óþarfi að rekja frekar
hvað þá tekur við. Sum af oss
eru þannig gerð, að vér mynd-
um ekki geta hugsað oss að
lifa lífi, sem á engan hátt
getur mannsæmandi talizt, og
það er áreiðanlegt, að fyrir
oss öllum vakir öðru fremur
að vernda komandi kynslóðir,
einkum ástvini vora, börn og
barnabörn gegn voða þeim er
yfir vofir viðunandi lifnaðar-
háttum og lífshamingju, sem
þegar hefur gleypt ýps þjóð-
lönd og þjóðflokka og ógnar
oss öllum með tölu. Hversu
mjög sem vér, sem hér erum
samankomin, kunnum að verá
á öndverðum meiði um hinn
minni vandann, má ekki sam-
eiginleg ábyrgð vor á undir-
stöðunni fara forgörðum, sam-
piginlegt fylgi vort við grund-
vallaratriðinu heítast úr lest-
inni eða hníga sem Baldur
fyrir óheillaörvum líðandi
stundar. En sú er hættan og
einmitt þarna er veikleiki lýð-
ræðis þess, er verðskuldar
nafnið veikleiki sem illvígir
andstæðingar hafa vel kunnað
og læra æ betur. að færa sér
í nyt.
Skal ég svo ekki orðlengja
þetta frekar, aðrir munu gera
það betur, en segi fundinn
settan og óska þess innilega
að eitthvað gott megi af hljót-
ast viðræðum vorum hér í dag
og væntanlegri stofun félags,
sem sé unnt að fylgja heil-
huga þrátt fyrir ólík viðhorf
um dægurmálin. —
Frjálshyggjumenn gegn
einræði
Að ræðu Gunnars Gunnars-
sonar lokinni, var .Þórir Þórð-
arson dósent, kosinn fundar-
stjóri og Eiríkur Hreinn Finn-
bogason cand. mag., fundar-
ritari. Að því loknu tók Lem-
bourn til máls. Var erindi
hans hið fróðlegasta. Hann
skýrði frá því, að hin frjálsu
menningarsamtök hefðu verið
stofnuð í Berlín 1950 og frá
upphafi hefðu fjölmörg skáld
og andans menn tekið þátt í
störfum samtakanna. Þó að
skoðanir þeirra væru að ýmsu
leyti ólíkar, eins og gerðist í
lýðfrjálsum löndum, þá hefðu
þeir allir eitt sameiginlegt
leiðarljós: andstöðu við ein-
ræði í hvaða mynd sem það
birtist. Hann nefndi nokkur
nöfn þekktra manna, sem að
samtökum þessum hefðu stað-
ið og má t. d. geta þeirra
Stephens Spenders, Arthurs
Köstlers, Karls Jaspers, Gaite-
skells o. fl. o. fl. — Hin frjálsu
menningarsamtök náðu furðu
fljótt fótfestu í lýðræðislönd-
unum og hugsjónir þeirra
breiddust óðfluga út. Enn er
landnámi þeirra ekki lokið að
fullu. Má t. d. geta þess, að
um þessar mundir er verið að
stofna slíkt félag í Noregi.
Aðalhvatamenn að stofnun
félagsins eru norsku stór-
skáldin Arnulf Överland og
Sigurd Hoel. — Rræðumaður
ræddi mjög um það, hversu
nauðsynlegt væri að sameina
ólíka hópa undir merki and-
legrar frjálshyggju, en á það
hefði skort, að frjálshuga
menn stæðu saman í and-
stöðu sinni við einræðisstefn-
urnar, einkum hinn alþjóð-
lega kommúnisma, sem reynt
hefði að grafa undan lýðræðis
þjóðfélögunum með aðstoð
s.n. hlutleysingja. — Þá drap
Lembourn á nóvemberbylt-
inguna í Ungverjalandi og
sagði, að hin frjálsu menn-
ingarsamtök hefðu á ýmsan
hátt dregið athygli manna að
því, sem þar er að gerast, m. a.
með því að koma á framfæri
skoðunum rithöfunda og
blaðamanna, svo að hinn
frjálsi heimur gæti kynnzt at-
burðunum af frásögnum sjón-
arvotta. Atburðirnir í Ung-
verjalandi hefðu sýnt öllum
frjálshuga mönnum, hvort
sem þeir skipuðu flokk jafnað-
armanna eða conservatíva, að
nauðsynlegt er að sameinast
gegn kommúnistahættunni og
slá skjaldborg um lýðræðið
með kostum þess og göllum.
Hlutleysi gagnvart einræði er
hættulegt, sagði ræðumaður
og bætti við: Er sá hlutlaus,
sem horfir aðgerðarlaus á, að
maður er myrtur?
Sá, sem ekki segir nei —
segir já
Ræðumaður ræddi um hið
andlega tómarúm, sem oft
myndast í menningarátökum
samtímans og benti á, að kom-
múnisminn mundi fcigra í bar-
áttunni um þetta tómarúm, ef
frjálshyggj'umenn spyrntu
ekki við fæti og verðu lýð-
ræðishugsjón sína. Kommún-
istar byggja sigurvonir sínar á
hlutleysi manna, og því segði
sá já við stefnu þeirra, sem
ekki segði nei. — Lembourn
minntist á margt fleira í hinni
ágætu ræðu sinni, en engin
tök eru á því að fjölyrða um
hana hér.
Að ræðu Lembourns lokinni
las Tómas Guðmundsson skáld
upp stefnuyfirlýsingu Frjálsr-
ar menningar. Hún hljóðar
svo:
Félagið Frjáls menning er,
eins og ráða má af nafni þess,
umfram allt stofnað til vernd-
ar og eflingar frjálsri hugsun
og frjálsri menningarstarf-
semi. Það er óháð öllum stjórn
málaflokkum, en skuldbindur
meðlimi sína til jákvæðrar
baráttu gegn hvers konar ein-
Framhald aí bls. 3
tíðinni: Rekur höfundur þetta
nokkru nánar og víkur að því,
sem getur að líta í þjóðminja-.
safninu húsmuni og vopn og
slíkt, fremur fátæklegt í aug-
um útlendinga, en dýrmætt
íslendingum.
Höfundur biður menn að
gera sér grein fyrir því, að frá
fornum tíma eigi Islendingar
lítið nema sitt mikilfenglega,
fagra land, og því þá ekki að
skila þeim aftur því, sem þeir
þrái svo innilega — og gera
það glöðum huga? Þessi hand-
rit, sem aðeins 5—6 menn í
Danmörku geti lesið og notað
vísindalega, hafi verið ljós-
mynduð (mikrofotograferet)
að því er vitað sé, og ísland
hafi að því er virðist nú eins
góð skilyrði til þess að varð-
veita handritin og Danir.
Höfundurinn telur að unnt
sé að sigrast á öllum erfiðleik-
um, einnig varðandi þau hand
rit, sem Danir hafi sérstakan
áhuga fyrir, ef góður vilji sé
fyrir hendi, en mikilvægast sé,
að niður falli þras um lagaleg
atriði og smámunasemi, —< og
ræðishyggju, ríkisofbeldi og
skoðanakúgun.
Frjáls menning kappkostar
að sameina lýðræðissinnaða
áhrifamenn um þetta mark-
mið. Félaginu ber að efla
kynni þessara manna inn-
byrðis, stofna til umræðu-
funda og fræðslustarfsemi um
menningarleg vandamál, inn-
lend og alþjóðleg, beita sér
fyrir sameiginlegum yfirlýs-
ingum, ef þörf þykir á, og sjá
að öðru leyti um að koma
skoðunum sínum á framfæri
við almenning.
Félagið á hliðstöðu með
þeim menningarsamtökum, er
nefnast á frönsku Congrés
la Liberté de la Culture og
starfa víðsvegar í lýðræðis-
löndum, en er óbundið þeim
að öðru en sameiginlegri holl-
ustu við frjálsa hugsun og
frjálsa menningu.
Stefnuyfirlýsing þessi var
samþykkt með samhljóða at-
kvæðum fundarmanna, sem
síðan undirrituðu hana. — Þá
sagði Eiríkur Hreinn Finn-
bogason frá ráðstefnu ungra
skálda og gagnrýnenda, sem
haldih var í Stokkhólmi í
þessum mánuði á vegum
sænska félagsins Frjáls menn-
ing. Var þar aðallega rætt um
vandamál ungu skáldanna.
Var samþykkt að fela undir-
búningsnefnd að gegna stjórn-
arstörfum til framhaldsaðal-
fundar. —Mbl., 24. marz
VAKANDI AtJGU
í einu af hinum stóru vöru-
húsum Parísar geta eftirtekt-
arsamir gestir séð mismun-
andi stór göt á veggjunum.
Aftur á móti sjá þeir ekki að
innan við þessi göt eru ljós-
myndavélar, og er þetta ný að-
ferð til þess að hafa hendur í
hári þeirra, sem leggja það í
vana sinn að hnuppla í verzl-
unum. Strax og ljógmyndar-
inn sér úr launsátri sínu, að
einhver fingralangur er í
verzlununni tekur hann mynd
og gefur jafnframt til kynna í
stuttbylgjusendi hver hinn
seki sé, en sönnunina hefir
hann í ljósmyndavélinni. Þessi
útbúnaður er mjög dýr, en
forstjóri vöruhússins telur að
það muni margborga sig.
Áður höfðu leynilögreglu-
menninir einungis hendur í
hári 5000 hnupplara á ári af
um það bil 12,000, sem ljós-
myndararnir hafa komið upp
um \ á jafnlöngum tíma.
málið komist á æðra viðræðu-
stig, þar sem hjartahlýja
ræður. —VÍSIR, 20. marz
■-----------------------------------—„-T
Subscription Blank
COLUMBIA PRESS LTD.
303 Kennedy Street, Winnipeg 2
I enclose $... for ....... subscription to the
Icelandic weekly, Lögberg.
NAME .....;................................
ADDRESS ..................................!..
City............................... Zone...
i.___________________y_________________________
Danir skili fslendingum handritunum