Lögberg - 20.06.1957, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 20. JÚNt 1957
VANCOUVER, 17. Júní 1954
íslenzka lýðveldið 10 ára
í hugum allra góðra tslend-
inga mun mikil birta æfinlega
hvíla yfir 17. júní. Það er
fæðingardagur þess manns,
Jóns Sigurðssonar, sem mest-
ur og beztur hefur verið allra
leiðtoga íslenzku þjóðarinnar.
Þess vegna var sá dagur val-
inn til þess að lýsa yfir lýð-
veldisstofnun íslands 1944.
Með því varð margra alda
draumur að veruleika. Þá
fagnaði fámenn þjóð á ‘eyju
fjarri öllum löndum fullu
frelsi og sjálfstæði. Það var
merkisatburður í sögu mann-
kynsins, því sérhver sólskins-
blettur í sögu einnar þjóðar
hefur alþjóða og eilífðar gildi,
og er ekki bundinn við stað
eða stund. Það var einn á-
fanginn á þroskabraut mann-
kynsins og þó hann væri
fjarri alþjóða leiðum, vakti
hann athygli stórra og vold-
ugra þjóða, er meta og virða
rétt smáþjóða til frelsis og
sjálfstæðis. —
Lýðveldisstofnun íslands á
sér langa og merkilega sögu.
Rætur þessa atburðar standa
dýpra en þekking greinir frá,
en við rekjum þræði sögunn-
ar aftur til þess tíma e’r nokkr7
ir menn, er unnu frelsinu
heitt, fluttu frá Noregi með
nánasta skyldulið sitt, til þess
að velja sér bústað á eyjunni
fögru ytzt í Norðurhöfum.
Þeir yfirgáfu óðöl og eignir,
ættingja og vini, fórnuðu
metorðum, frama og frægð í
þeirri von að fá að njóta frels-
is í nýju landi og það var
þeim meira virði en allt ann-
að.
Landið var fagurt og frítt,
og náttúrugæðin voru svo
mikil, að einn landnámsmað-
urinn kvað þar „drjúpa smjör
af hverju strái,“ og um 300
ára skeið þróaðist á íslandi
menningar- og þjóðlíf, sem
mun vera einstakt í sögu allra
landa. — En eftir þennan
bjarta morgun tóku við aldir,
sem að mörgu leyti voru eins
og nótt mótlætis og þungra
rauna. Stundum var eins og
allir örðugleikar lqgðust á eitt
við að þjá Islendinga. Ekki
eingöngu kúgun, skilnings-
leysi, grimmd og féfletting út-
lendra manna, heldur ísinn,
eldurinn, óttinn, neyðin og
Svarti-dauði breyttu lífi þjóð-
arinnar í dapran sorgarleik,
sem um skeið virtist engan
endi taka, svo um aldamótin
1800 voru eftirskildar 35,000
manns, leyfar þrautpínds og
þjakaðs fólks. — En þegar
neyðin var stærst var hjálpin
næst. — Guð sendi þjóðinni
marga ágætismenn, sem eins
og Hallgrímur Pétursson
„kváðu heilaga glóð í freðnar
þjóðir.“ Stórhuga menn, gáf-
aða og glæsilega, sem voru
eins og fjallatindar er bera
við bláan himinin, ofar þok-
unni og sólin skín skærast á.
Þeir héldu lífinu í voninni og
trúnni á framtíðina og eggj-
uðu til starfs og dáða. Og
minningin um fornan frægð-
ardag dó aldrei með íslend-
ingum. Þeir lásu daglegá frá-
sagnirnar í sögunum ódauð-
legu um — glæsimennsku,
íþróttir, manndóm og mannvit
forfeðranna. Hvernig þeir
sóttu heim konunga og jarla,
gerðust hirðmenn og nutu
virðingar og aðdáunar hvar-
vetna — og margir urðu
fremstir meðal jafningja. —
í brjósti landsmanna bjó sú
leynda þrá eða óljósi draum-
ur, að einhverju sinni myndi
nýr dagur renna upp yfir
landið og þjóðina, eins og sá,
er hún naut á sinni fyrstu tíð,
og þessi draumur rættist. í
byrjun síðustu aldar hófust
frelsishreyfingar víðsvegar
um Evrópu. Áhrifin fluttu til
íslands ungir íslendingar, er
stunduðu nám við háskólann
í Kaupmannahöfn, þar á
meðal þeir, sem kölluðust
Fjölnismenn eftir tímaritinu
Fjölni, er þeir gáfu út. Á
meðal þeirra voru Jónas Hall-
grímsson og Tómas Sæmunds-
son. Með þeim birti af nýjum
degi. Jónas kvað ódauðleg
kvað um fornöldina:
„ísland farsælda Frón
og hagsælda hrímhvíta móðir.
Hvar er þín fornaldar frægð,
frelsið og manndáðin bezt. —
Stund þíns fegursta frama
lýsir sem leiftur um nótt
langt fram á horfinni öld.“
/
Skynsamleg hugsun
varðandi áfengisneyzlu
á frídaga tímabilinu
Á frídögum er geisiumferð á þjóðvegum. Óþolin-
móðir og ölvaðir bílstjórar valda áhyggjum og hættu.
Ölvaðir bílstjórar auka mjög á umferðaslysin.
STJÓRNIÐ EIGI BÍL EF ÞÉR NEYTIÐ ÁFENGIS!
Skemtanir við strandlengjuna, bátaferðir og sund,
svipmerkja frídaga sumarsins. En vötn og áfengi
blandast oft' sorgum. Áfengisneyzla veldur þráfald-
lega druknunum.
DRUKNIÐ EKKI VEGNA ÁFENGISNEYZLU!
Sérhvert sumar trufla ónærgætnir drykkjumenn frí-
daga margra manna og kvenna. Virðið rétt annara
til að njóta lífsins án ástæðulausra truflana og
yfirgangs. HEILBRIGÐ SKYNSEMI og HÁTTVÍSI
eiga engu síður rétt á sér á frídögum en á öðrum
tímum ársins.
TRUFLIÐ EKKI FRÍDAGA MEÐ
KÆRULEYSISLEGUM AKSTRI!
Þetta er enn ein auglýsing birt almenningi tii frætislu af
MANITOBA COMMITTEE
on ALCOHOE EDUCATIOM
Department of Education, Room 42,
Legislative Building, Winnipeg 1.
Við ljóð og ritgerðir Fjölnis-
manna var eins og þjóðin
vaknaði af löngum svefni, eða
eins og þegar vorið kemur
eftir dimman og kaldan vetur.
Og með því hófst baráttan
fyrir frelsi og stjórnarfarslegu
og efnahagslegu sjálfstæði. —
Stærsta gæfa þjóðarinnar var,
að hún átti þann leiðtoga í
þeirri baráttu er var gæddur
svo frábærum gáfum að telja
má einsdæmi. Um fram allt
beindi hann baráttunni í þá
átt, að hún var háð með bjarg-
fÖstum rökum, ósveigjanlegri
festu, frábærri þekkingu,
mannviti, sannleiksást og
glæsimennsku í riti og ræð-
um. Hann hafnaði veglegu
embætti og rólegu lífi til þess
að geta lagt fram allar gáfur
sínar, þekkingu og mannkosti
í frelsisbaráttu þjóðar sinnar.
Starfi hans fylgdi slík gifta,
að þau fögru orð voru sann-
mæli, er um hann voru ort, að:
„þú varst sem vorið unga
með vöst í hverju spori“, og
„þinn vilji og starf er í gróandi
lund.“
Nýtt líf og starf hófst fyrir
og eftfr aldamótin. Þjóðin
eignaðist nýtt þor, nýja von
og starfsgleði á öllum sviðum
þjóðlífsins. Þjóðin fann ólga í
æðum sínum þá krafta, sem
blundað höfðu um aldaraðir.
Hún sá að:
Landið var fagurt og frítt
og fannhvítir jöklanna tindar.
Himininn heiður og blár,
hafið skínandi bjart.“
Landið var eins og konungs-
dóttir í álögum, er beið eftir
ungum sveini að leysa hana
úr böndum. Og hið nýja ævin-
týri hélt áfram með nýrri öld
og vonirnar og raddir um fullt
frelsi og sjálfstæði urðu æ
sterkari og fleiri. Tvær heims-
styrjaldir skullu yfir, sem
báðar sýndu oss augljóslega
hversu lítill styrkur okkur var
af sambandinu við Dani á
hættutímum. — 1. desember
1918 var mikill hátíðis- og
gleðidagur, er Islendingar
tóku öll mál sín innan lands
og utan í sínar hendur og ís-
lenzkur fáni var dreginn að
hún á stjórnarráðshúsinu við
Lækjargötu í Reykjavík. Og í
síðari heimsstyrjöldinni rofn-
aði allt samband við Dan-
mörku, og eins og ákveðið
hafði verið í lögum þeim er
giltu um samband milli land-
anna, fór fram atkvæða-
greiðsla um land allt 1944 með
þeim einstæðu úrslitum, að
99% af öllum atkvæðisbærum
mönnum greiddu atkvæði
með stofnun lýðveldis á Is-
landi.
Svo rann upp 17. júní 1944.
Þeim degi glfeymir enginn,
sem veitt var sú náð að lifa
þá hátíðastund. — Þúsundir
söfnuðust saman í helgidóm
þjóðarinnar, Þingvöllum, þar
sem sagan talar sínu hljóða og
þögla máli. Þar sem jafnvel
steinarnir hafa sál. Það var
rigning og dimmt í lofti, en
enginn gætti þess. Og þegar
lesin var yfirlýsingin um
stofnun lýðveldis á Islandi,
var öllum kirkjuklukkum á
Islandi hringt og ómarnir
báru yfir landið þau boð, efst
til dala og yzt til stranda, inn
til fjallanna og út yfir dimm-
blátt hafið, að ísland var
frjálst. Og fagnaðarbylgjurn-
ar bárust upp til himins að
hásæti hins eilífa og volduga,
er geymt hafði ísland í hjarta
sínu í sorg þess og gleði. Hans
var lofgjörðin og dýrðin og
þakkargjörðin. — Síðan eru
liðin nokkur ár. Það er örlítið
brot úr þjóðarsögu, er þessi
fáú ár hafa fært oss og öllum
þjóðum heims sanninn um
gildi þjóðfrelsis og sjálfstæðis.
Framfarir hafa orðið meiri en
nokkur hefur látið sig dreyma
um til bættra lífskjara og
menningarlífs. Enginn skal
álíta, að allt í þeirri sögu sé
fullkomið eða gallalaust. Við
höfum sigrað og beðið ósigur,
eins og við er að búast. Það
er alltaf vandi að velja og
hafna þegar nýr tími ber með
sér voldug áhrif frá fjarlæg-
um löndum, bæði til góðs og
ills. En við höfum staðið vörð
um tunguna svo vart mun ís-
lenzkt mál hafa verið talað og
ritað fegur á Islandi síðan á
söguöld en nú. Náttúrugæðin
hafa verið tekin í þjónustu
mannanna, fossarnir virkjaðir
svo nú er vetrarmyrkrið sigr-
að og rafmagnið er notað til
iðnaðar og framleiðslu. Jarð-
hitinn er notaður til þess að
hita upp borgir og þorp og
sveitabæi og rækta grænmeti,
blóm og suðræn aldini árið
um kring. Ræktun landsins
eykst með ári hverju, svo að
aldrei hafa verið framleiddar
meiri landbúnaðarvörur en
nú, og þó stundar tiltölulega
lítill hluti þjóðarinnar land-
búnaðarstörf, því vélarnar eru
notaðar þar sem mannsaflið
var notað áður. Þá hafa stór-
feldar framfarir orðið við
sjávarsíðuna. Hafið hefur búið
yfir miklum auðlindum. Til
fárra ára voru þetta gull-
námur erlendra þjóða. En nú
á þjóðin hundruð fiskiskipa,
stór og smá. Og Eimskipafé-
lagið eitt á 10 millilandaskip,
auk þess eiga mörg önnur fé-
lög skip, er annast vöruflutn-
inga milli landa. — Sjómanna
stéttin er afburðadugleg og
glæsileg. Umönnun fátækra,
sjúkra og aldraðra stendur
ekki að baki neinu því, er
þekkist með öðrum þjóðum og
ungbarnadauði er hlutfalls-
lega lægri en í nokkru öðru
landi, sem skýrslur ná til. —
Fólksfjöldinn í landinu hefur
meira en tvöfaldast á hálfri
öld; þó byggja þúsundir ís-
lendinga önnur lönd. —
Þessi dæmi sýna að sjálf-
stæðisbaráttan var ekki ár-
angurslaus og lýðveldisstofn-
unin var hamingjuspor. —
Eins og yður er kunnugt,
þá ber nú þann skugga
yfir ísland, að þar hefur
útlendur her aðsetur sitt
vegna þeirra ógna, er stafa